mgr Anna Blajer, mgr Małgorzata Zielenkiewicz

Katedra Mikroekonomii

Wydział Ekonomiczny

Uniwersytet Gdański

Tel. [phone] (sekretariat)

e-mail: [e-mail]; [e-mail]

Akcesja Polski do Unii Europejskiej
- szanse i zagrożenia dla małych i średnich przedsiębiorstw

Streszczenie:

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej niesie za sobą zarówno szanse jak i zagrożenia dla gospodarki. W szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) będą narażone na zagrożenia takie jak: zwiększona konkurencja, koszty wprowadzania nowych zasad rachunkowości, prawa pracy, większy zakres regulacji prawnych itp. Jednakże dostaną one szansę na rozwój, jeżeli tylko będą potrafiły odpowiednio wykorzystać takie możliwości, jak: zniesienie barier celnych, uproszczenie współpracy międzynarodowej, czy też dostęp do wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych. Właściciele małych i średnich firm coraz uważniej analizują wpływ Unii Europejskiej na ich firmy. Ich przetrwanie na rynku zależy od tego, na ile będą w stanie przystosować się do nowych warunków oraz od odpowiedniej polityki państwa. Polityka taka powinna polegać na wspieraniu sektora MSP, informowaniu go o zmianach i możliwościach, które oferuje im integracja.

* * *

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), będąc dominującym pracodawcą realizuje ponad połowę przychodów państwa, odgrywa istotną rolę w gospodarce: zwiększa jej elastyczność oraz zdolności adaptacyjne, amortyzuje szoki podażowe. Pełni też istotne funkcje społeczne - w Polsce przyczynił się do zmniejszenia kosztów społecznych towarzyszących transformacji gospodarczej.

Właściciele małych i średnich firm coraz uważniej przyglądają się Unii Europejskiej. Perspektywa akcesji Polski do Unii skłania ich do analizy korzyści i kosztów. Jedni upatrują w niej swoją szansę, inni niepokoją się napływem obcego kapitału, nowych nieznanych im zasad życia gospodarczego. Od wyników tych analiz może zależeć ich decyzja w referendum przedakcesyjnym. Czy małe i średnie firmy powinny obawiać się Unii Europejskiej? Czy może być ona szansą na rozwój tych firm? Czy polscy przedsiębiorcy będą potrafili odnaleźć się w nowej rzeczywistości gospodarczej? Aby odpowiedzieć na te pytania warto najpierw zwrócić uwagę na specyfikę sektora MSP, a następnie przyjrzeć się małym i średnim firmom w Polsce i Unii Europejskiej.

• 1. Specyfika sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP)

Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie ich rola w gospodarce kraju uzależnione są od prowadzonej polityki gospodarczej, stabilności ekonomicznej oraz dostępności źródeł finansowania. Niemniej jednak sektor MSP odgrywa istotną rolę w rozwoju gospodarczym państw o rozwiniętej lub rozwijającej się gospodarce rynkowej. Wystarczy zauważyć, iż takie firmy stanowią zwykle około 90% podmiotów gospodarczych w danym kraju oraz generują około 60% miejsc pracy w całej gospodarce

MSP pobudzają wzrost i rozwój gospodarki. Mobilizują zasoby ludzkie oraz kapitałowe. Wpływ na zasoby ludzkie wyraża się poprzez promowanie aktywności, przedsiębiorczość, samodzielności oraz poprzez aktywizację rynku pracy (wysoka pracochłonność jest cechą charakterystyczną dla sektora usług). W MSP łączą się funkcje kierownicze i właścicielskie przez co wzrastają motywacje zarządców do wypracowywania większego zysku. MSP mobilizuje oszczędności rodzinne i przekształca je w kapitał rozwojowy. Jest to tzw. efekt mobilizacji kapitałów. Taki efekt występuje ze szczególnym nasileniem w fazie startu przedsiębiorstwa, towarzyszy inwestycjom oraz generowaniu innowacji. Istnienie małych i średnich przedsiębiorstw sprzyja tworzeniu gospodarki opartej na zasadach wolnorynkowych. Większa liczba tych firm oznacza wzrost konkurencji, która ma kluczowe znaczenie dla tworzenia wolnego rynku. Tworząc klasę średnią małe i średnie przedsiębiorstwa ograniczają napięcia i konflikty społeczne. Jak bowiem twierdzą neoklasycy, im liczniejsza jest klasa średnia w danym społeczeństwie, tym bardziej będzie ono stabilne i przewidywalne.

Aby sprostać konkurencji i utrzymać się na rynku MSP generują dużo innowacji. Tym samym przedsiębiorstwa sektora MSP podnoszą innowacyjność gospodarki, chociaż ich możliwości inwestycyjne są ograniczone, głównie ze względów finansowych. Małe i średnie przedsiębiorstwa są elastyczne, co oznacza, że szybciej adaptują się do zmian. Stanowią one swego rodzaju laboratorium dla powstawania innowacji. Ponadto bliskie kontakty między pracownikami i klientami wpływają na dokładniejsze określenie i zaspokajanie potrzeb nabywców. W ten sposób również wzrasta pozycja małych i średnich firm oraz ich zdolność do konkurowania na rynku.

MSP podejmują często technologie, procedury produkcji, rozwiązania organizacyjne czy know-how od większych firm. W wielu przypadkach stają się franchisingobiorcami, podwykonawcami lub dostawcami dla wielkich przedsiębiorstw.

Małe przedsiębiorstwa rozwijają swoją działalność przede wszystkim w skali lokalnej. Jednakże niektóre z nich z powodzeniem konkurują nawet na rynkach międzynarodowych przyczyniając się do wzrostu eksportu i wnosząc swój wkład w procesy globalizacji.

Wszystkie te wpływy generowane przez sektor MSP mają znaczenie dla wzrostu i rozwoju gospodarczego kraju. W czasie recesji wpływ ten polega na łagodzeniu jej skutków. Wynika to właśnie z elastyczności MSP, które potrafią najlepiej przystosować się w warunkach recesji np.: ulepszając technologie. W rezultacie większość z nich potrafi przetrwać zapewniając pracę swoim dostawcom i ciągłość dostaw swoim odbiorcom. Małe i średnie przedsiębiorstwa, które potrafią utrzymać się na rynku stają się stabilizatorami gospodarki, a w okresie wzrostu pobudzają ją poprzez kreacją nowych miejsc pracy, czy też mobilizację oszczędności.

• 2. Sektor MSP w UE

Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają istotną rolę również w gospodarce Unii Europejskiej. Szacuje się, że w UE jest ich około 20 milionów i stanowią 99,8% wszystkich firm działających na obszarze UE, zatrudniając 66% siły roboczej, co w liczbach bezwzględnych przekłada się na ponad 70 milionów miejsc pracy. Dane dotyczące liczby firm oraz zatrudnienia w krajach UE i EFTA przedstawia tabela 1.

Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw jest dostrzegane przez UE, czego wyraz stanowią liczne programy pomocowe skierowane do tej grupy firm. Poniżej omówiono podstawowe uregulowania i programy dotyczące MSP.

Zapisy o polityce wobec MSP oraz o wspieraniu konkurencyjności znajdują się w Traktacie o Unii Europejskiej (Traktacie z Maastricht). Wskazano miedzy innymi na konieczność podejmowania działań na rzecz tworzenia korzystnego otoczenia dla rozwoju przedsiębiorstw (szczególnie małych i średnich). Tytuł XIV Traktatu z Maastricht odnosi się bezpośrednio do MSP, podkreślając aspekt spójności ekonomicznej i społecznej oraz harmonijnego rozwoju, niwelowania różnic rozwojowych pomiędzy regionami i likwidowania zacofania niektórych obszarów (głównie wiejskich).

• Tabela 1. Charakterystyka przedsiębiorstw w krajach UE i EFTA w 2000 roku.

ROZMIAR PRZEDSIĘBIORSTWA	LICZBA PRZEDSIĘBIORSTW		ZATRUDNIENIE					UDZIAŁ EKSPORTU W SPRZEDAŻY OGÓŁEM (%)
		w tys.	%	ogółem (w tys. osób)	%		średnie (liczba osób)
mikro	19 040	93,08	41 750	34,29		2		7
małe	1 200	5,87	23 080	18,96		20		14
średnie	170	0,83	15 960	13,11		95		17
ogółem MSP	20 415	99,8	80 790	66,36		4		13
duże	40	0,2	40 960	33,64		1 020		21
razem	20 455	100	121 750		100		6	17

Źródło: A. Władyniak: Małe i średnie firmy w Unii Europejskiej, Krajach EFTA i państwach kandydujących do UE. „Wspólnoty Europejskie” nr 9 (132) 2002.

Również Traktat Amsterdamski zwraca uwagę na znaczenie MSP dla wzrostu gospodarczego i zatrudnienia.

Kwestie związane z polityką wobec MSP są także regulowane Dyrektywami i Rezolucjami. Ponadto UE tworzy specjalne programy dotyczące wspierania i rozwoju MSP. Głównymi programami skierowanymi do MSP są tzw. Wieloletnie Programy na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości. Pierwszy taki program został przyjęty w 1986. Obecnie zakończono realizację Trzeciego Programu Wieloletniego (1997 - 2000) i przystąpiono do wcielania w życie Czwartego Programu Wieloletniego (2001 - 2005).

Celem Trzeciego Programu Wieloletniego obejmującego lata 1997-2000 było wspieranie rozwoju MSP w zakresie zatrudnienia, wzrostu i konkurencyjności poprzez uproszczenie i usprawnienie działań sfery administracyjnej i regulacyjnej, instrumenty finansowe oraz pomoc w procesie umiędzynarodowienia i zwiększania konkurencyjności oraz innowacyjności. Program ten obejmował następujące działania na rzecz MSP:

• poprawa otoczenia małych i średnich przedsiębiorstw;

• wspieranie instrumentami finansowymi;

• współpraca międzynarodowa.

Działania na rzecz stworzenia przyjaznego otoczenia MSP dotyczą uproszczenia procedur administracyjnych oraz oddziaływania na rozwój MSP za pomocą regulacji, podatków, finansów i otoczenia społecznego (program BEST), a także zwiększenia dostępności informacji. Realizacji tego celu służy m.in. sieć EIC (Euro-Info-Centre) oraz inne sieci informacyjne oferujące informacje na temat regulacji i programów skierowanych do MSP. Na terenie Europy funkcjonuje około 250 ośrodków EIC, które dysponują bazą danych CELEX zawierającą kompletne prawodawstwo UE. Centra takie istnieją również w krajach nie należących do Wspólnoty, w tym w Polsce.

Pomoc przy użyciu instrumentów finansów udzielana MSP obejmuje:

1. poprawę dostępności instrumentów finansowania działalności MSP

2. fundusze strukturalne

3. programy badawczo-rozwojowe

4. szkolenia zawodowe.

Zwiększaniu dostępności do środków finansowych służy realizacja takich programów jak:

• wspieranie działań na rzecz technologii (European Technology Facilitates - ETF) - na ten cel przeznaczono 168 mln Euro,

• ułatwienia gwarancyjne dla MSP (SME guarantee facility) - 168 mln Euro,

• dostęp do kapitału na inwestycje o podwyższonym ryzyku (Joint European Venture - JEV) - 84 mln Euro.

Całkowity budżet tych przedsięwzięć wynosi 420 mln Euro, a globalne pożyczki udzielone przez EBI (Europejski Bank Inwestycyjny) trafiły do prawie 50 tys. MSP ( z czego 85% stanowiły przedsiębiorstwa małe). Natomiast wartość gwarancji dla MSP udzielonych przez EFI (Europejski Fundusz Inwestycyjny) to 879 mln Euro.

Fundusze Strukturalne stanowią główny instrument finansowego wspierania rozwoju regionalnego i zatrudnienia. W latach 1989-1999 z pomocy Funduszy Strukturalnych skorzystało około 1,5 mln małych i średnich przedsiębiorstw. Szacuje się, że w okresie 1994-199 pomoc ta przyczyniła się do utworzenia lub ochrony około 2 mln miejsc pracy w MSP.

Polityka wspierania rozwoju MSP obejmuje także programy badawczo-rozwojowe (np. VALU I, VALUE II, NTBE-s), które zmierzają do upowszechniania rezultatów badań, możliwości ich wykorzystywania, jak również ich prawnej ochrony. Należy również zwrócić uwagę na udział MSP w programach realizowanych w ramach Ramowych Programów Badawczo-Rozwojowych, który wykazuje tendencję wzrostową. Sprzyja temu m.in. upraszczanie procedur związanych z uczestnictwem w projektach oraz inne instrumenty ułatwiające dostęp do programów (np. tworzenie punktów kontaktowych).

Kolejnym narzędziem polityki wobec MSP stosowanym przez UE są szkolenia zawodowe, prowadzone głównie przez Europejski Fundusz Społeczny oraz w ramach Programu Leonardo i ADAPT.

Rozwojowi MSP ma sprzyjać również współpraca międzynarodowa, w tym strategie przedczłonkowskie oraz promowanie kooperacji między MSP a krajami nie będącymi członkami UE. Istnieje też wiele programów skierowanych do MSP z krajów ubiegających się o członkostwo w UE (np., Phare, Ispa).

Czwarty Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości został opracowany na lata 2001-2005, a w jego ramach przewiduje się:

• promowanie przedsiębiorczości,

• tworzenie sprzyjających rozwojowi innowacyjności i przedsiębiorczości warunków prawno-administracyjnych i środowiska biznesowego,

• poprawa otoczenia finansowego MSP (poprzez tworzenie systemów gwarancji kredytowych, dokapitalizowanie funduszy venture capital),

• zwiększanie konkurencyjności MSP.

Element polityki unijnej wobec MSP stanowi także Karta Małych Przedsiębiorstw, która wyznacza podstawowe kierunki działania wobec MSP. 13 czerwca 2000 roku została zatwierdzona przez Radę UE, natomiast na posiedzeniu 19-20 czerwca 2000 roku - przez nią przyjęta. Kwestie, na które kieruje się uwagę w powyższym dokumencie to:

• kształcenie i szkolenia z zakresu przedsiębiorczości,

• obniżanie kosztów i niwelowanie przeszkód rozpoczęcia działalności,

• usprawnianie ustawodawstwa,

• dostępność szkoleń,

• kwestie opodatkowania i finansów,

• zwiększanie możliwości technologicznych małych przedsiębiorstw,

• MSP w kontekście gospodarki elektronicznej,

• działalność wychodząca poza jednolity rynek.

Polityka UE wobec MSP przewiduje wiele metod wspieranie ich rozwoju, co wskazuje na dużą wagę, jaką Unia przywiązuje do tego sektora oraz powinno stanowić zachętę dla małych i średnich przedsiębiorstw z państw kandydujących do UE.

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce

Rola małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce została zauważona dopiero na początku lat 90., po transformacji polskiej gospodarki. Wtedy to nastąpił gwałtowny wzrost tego sektora. Pierwszy polski jednolity program polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw został przyjęty na lata 1995-1997. W tym czasie uchwalono, również Ordynację podatkową, Prawo bankowe, ustawę o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa i inne. W 1995 r. powołano Polską Fundację Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Krajowy System Usług (KSU) dla małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie Fundusz Poręczeń Kredytowych oraz Agencję Techniki i Technologii. Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw odpowiedzialna była między innymi za realizację projektów współfinansowanych ze środków programu Unii Europejskiej (Phare). Program polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw przyczynił się do poprawy warunków funkcjonowania sektora MSP.

Kolejny program polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw: „Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku” miał na celu kształtowanie warunków dla tworzenia potencjału rozwojowego sektora MSP. Realizowane w tym czasie programy opierały się na środkach UE. Najważniejsze z nich to:

• program Step (I i II) Wspieranie Przedsiębiorczości w Polsce - mający na celu podniesienie konkurencyjności MSP i rozszerzenie ich działalności na rynki europejskie,

• program STRUDER - wspomagający rozwój ekonomiczny w regionach szczególnie dotkniętych efektami restrukturyzacji gospodarki,

• program EXPROM II - podnoszący konkurencyjność polskich MSP na rynkach zagranicznych.

Z dniem 1 stycznia 2001 r. rozpoczęła działalność Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) utworzona w miejsce Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Natomiast w 2002 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pt. Założenia do pakietu „Przede wszystkim przedsiębiorczość”. Pakiet ten zawierał listę aktów prawnych, które wymagały nowelizacji, ze względu na zawiłe procedury i liczne bariery biurokratyczne utrudniające zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej.

W dniu 4 lutego 2003 roku Rada Ministrów przyjęła dokument „Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku”. Obecna polityka ma przede wszystkim charakter horyzontalny - jest adresowana do wszystkich małych i średnich przedsiębiorców niezależnie od formy prawnej, rodzaju prowadzonej działalności czy też miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Ma ona na celu wspieranie rozwoju przedsiębiorstw oraz poprawę makrootoczenia MSP, w tym szczególnie prawnego i administracyjnego (rozwój otoczenia instytucjonalnego MSP). Wspieranie przedsiębiorstw ma wyrażać się, na przykład, poprzez pomoc przy nadawaniu wyrobom znaku CE, umożliwiającego dostęp do rynków Unii Europejskiej, czy też przy przygotowaniu wniosków składanych do programów Unii Europejskiej. Innym istotnym elementem jest „rozbudowa systemu kojarzenia partnerów oraz współpracy między przedsiębiorcami”. Dodatkowe fundusze otrzymają między innymi Centra informacji europejskie, czyli Euro-Info. Działania są finansowane z budżetu państwa, środków pomocowych dostępnych w ramach programu Phare, Funduszy Strukturalnych (dostępnych po wstąpieniu do UE) oraz międzynarodowych kredytów bankowych: środki kredytu Banku Światowego - Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich oraz pożyczka z Banku Rozwoju Rady Europy.

Przystąpienie Polski do UE ma poszerzyć rynki zbytu, zwiększyć możliwości pozyskiwanie kapitału przez firmy sektora MSP. Jednakże, z drugiej strony wzrośnie konkurencja dla tych firm. Dlatego też rząd zamierza zastosować działania zmierzające do pomocy firmom sektora MSP w:

• „poprawie zarządzania firmą i lepszemu wykorzystaniu posiadanych zasobów ludzkich i kapitałowych,

• włączeniu się we współpracę międzynarodową i nawiązywaniu kontaktów z kontrahentami zagranicznymi,

• nawiązywaniu kontaktów kooperacyjnych z dużymi firmami,

• rozwojowi organizacyjnemu, technicznemu i technologicznemu poprzez inwestycje,

• zachęcaniu przedsiębiorców do organizowania się w grupy producenckie, dystrybucyjne oraz tworzeniu systemu kooperacji i podwykonawstwa,

• rozwojowi sieci handlowych i franchisingowych,

• poprawie konkurencyjności poprzez wdrażanie nowych technologii oraz rozwój zasobów ludzkich.”

Celem polityki Rządu do 2006 r. będzie pobudzenie aktywności gospodarczej zapewniającej wzrost zatrudnienia, podniesienie ich konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Europejskim.

Zakres i formy udzielanej przez państwo pomocy reguluje ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Wymienione w ustawie formy pomocy to:

• Dotacje lub ulgi podatkowe,

• Pożyczki i kredyty na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,

• Poręczenia i gwarancje na warunkach korzystniejszych od rynkowych i inne.

Istotne znaczenie mają kredyty preferencyjne. Są one udzielane przez banki na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku, tzn. wymagają mniejszego zabezpieczenia lub są niżej oprocentowane. Może to wynikać z przyjętej polityki państwa (które oferuje instytucjom finansowym środki na takie kredyty) lub też z polityki przyjętej przez bank. W przypadku banku jest to efektem łatwiejszej obsługi i zarazem niższych kosztów obsługi firm sektora MSP niż firm dużych i klientów indywidualnych.

Znaczenie sektora MSP podkreślają liczne programy pomocy oraz aktywizacji tworzone nie tylko przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, ale i przez szereg funduszy i ośrodków wspierania małych i średnich przedsiębiorstw takich jak np.: Polsko - Amerykańska Fundacja Doradztwa dla Małych Przedsiębiorstw (zapewniająca pomoc doradczą i finansową, specjalizująca się w promowaniu działalności eksportowej małych i średnich firm) itd.

Obecnie, w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią ponad 90% jednostek gospodarczych (tabela 2). Generują około 60% miejsc pracy. Ich udział w eksporcie systematycznie wzrasta.

Tabela 2. Struktura przedsiębiorstw Polsce w 2000 r.

Przedsiębiorstwa (ilość zatrudnionych)	Ilość przedsiębiorstw	udział (%)
Małe (0-49)	1 748 775	99,02%
Średnie (50-249)	14 227	0,81%
MSP ogółem	1 763 002	99,83%
Duże(od 250)	3 071	0,17%
Razem	1 766 073	100%

Źródło: A. Władyniuak, op. cit.

Od czasu podpisania Układu o Stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi, w 1991 r. trwa zbliżanie się gospodarki Polskiej do gospodarki unijnej. Akcesja Polski do Unii Europejskiej będzie dla sektora MSP ogromną próbą przetrwania na rynku, ale i szansą dla tych firm, które będą potrafiły ją wykorzystać.

Istnieje wiele możliwości uzyskania wsparcia finansowego z funduszy Unii Europejskiej. Niestety kierownictwa małych i średnich przedsiębiorstw lub też potencjalni przyszli właściciele rzadko zdają sobie sprawę, iż mogą otrzymać taką pomoc.

W ciągu ostatnich lat do firm sektora MSP zostało skierowanych wiele programów, takich jak:

1. PHARE 1999 - INICJATYWA mający na celu wsparcie procesów restrukturyzacji górnictwa i hutnictwa poprzez tworzenie alternatywnych miejsc pracy w sektorze MSP,

2. PHARE 2001 (REALIZACJA NA LATA 2001-2004) promujący m.in. rozwój MSP w dziedzinie turystyki,

3. Program pomocy finansowej dla małych i średnich przedsiębiorstw (1999-2001 r.) polegający na wsparciu funduszy inwestycyjnych dla MSP, oferowanie bankom uczestniczącym w projekcie następujących przedsięwzięć: funduszy pożyczkowych, gwarancji i pomocy technicznej. Wymienione tu projekty finansują tzw. podprojekty, czyli już konkretne małe lub średnie firmy.

4. Exprom II - Program Promocji Eksportu Małych i Średnich Przedsiębiorstw realizowany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości również finansowany ze środków PHARE. Jego celem było podniesienie konkurencyjności polskich MSP na rynkach zagranicznych.

5. Linie kredytowe Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Banku Inicjatyw Gospodarczych oraz pożyczki. Dokładną informację o aktualnie realizowanych programach z funduszy unijnych można otrzymywać na bieżąco w regionalnych oddziałach EURO-INFO.

4. Analiza wpływu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej na małe i średnie przedsiębiorstwa

Integracja Polski z Unią Europejską oznacza harmonizację przepisów prawnych, przeniesienie części kompetencji na szczebel wspólnoty, stopniową likwidację barier administracyjnych, technicznych i fiskalnych oraz wprowadzenie swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Kolejnym ważnym przedsięwzięciem będzie przystąpienie Polski od Unii Walutowej.

Małe i średnie przedsiębiorstwa są najbardziej wrażliwe na zmiany w otoczeniu. Dla wielu takich przedsiębiorstw nowa sytuacja gospodarcza otwiera szerokie możliwości rozwoju. Inne firmy mogą postrzegać postępujące procesy integracyjne jako zagrożenie dla ich działalności. Wpływ przystąpienia Polski do Unii Europejskiej na sektor MSP można przedstawić za pomocą analizy SWOT (tabela 3).

• Tabela 3. Analiza SWOT wpływu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej na małe i średnie przedsiębiorstwa.

Strengths (silne strony)	Weaknesses (słabe strony)
Elastyczność firm Zdolność naśladowania i imitacji produktów Zdolność do zmiany profilu działalności Silna motywacji do pracy	Brak dostępu do kapitału Brak doświadczenia i niski poziom wiedzy ekonomicznej przedsiębiorców Nieznajomość zasad korzystania z funduszy strukturalnych Brak strategii rozwoju firmy
Opportunities (możliwości)	Threats (zagrożenia)
Szeroki rynek zbytu Szeroki dostęp do rynku czynników produkcji (w tym pracy) Szeroki rynek kapitałowy Ograniczenie ryzyka kursowego Transfery z funduszy strukturalnych Napływ nowych technologii, metod zarządzania (B+R) Uproszona współpraca międzynarodowa Zwiększenie stabilności przepisów prawnych Likwidacja barier celnych Polityka UE sprzyjająca sektorowi MSP	Nadmierna regulacja (prawna) Wprowadzanie nowych standardów jakości Nowe zbiurokratyzowane procedury i zawiłości prawne Nowe wymogi w zakresie prawa Likwidacja barier celnych Ograniczenie dostępu do zamówień publicznych Zwiększona konkurencja Przejęcie części klientów przez zagraniczne firmy Łatwa penetracja rynku polskiego przez kapitał zagraniczny

Źródło: Opracowanie własne.

Każda zmiana wiążąca się z integracją europejską może być postrzegana bądź jako zagrożenie bądź jako szansa dla polskiego sektora MSP.

Zwiększona konkurencja. Napływ nowych inwestorów z Unii Europejskiej zmusza małe i średnie przedsiębiorstwa do inwestowania w podnoszenie ich konkurencyjności. Wymaga więc wzrostu wydatków firm nie tylko na poprawę technologii, jakości produktów i usług, ale również na wprowadzenie strategii marketingowych. Ponadto implikuje potrzebę ciągłego podnoszenia kwalifikacji pracowników między innymi poprzez udział w różnego rodzaju szkoleniach. Małe i średnie firmy będą narażone z jednej strony na wzrost kosztów, a z drugiej na spadek udziałów w rynku, utratę dostępu do czynników produkcji czy też utratę współpracy z niektórymi kooperantami. Bardzo ważna, dla przetrwania firm sektora MSP, będzie odpowiednia polityka państwa chroniące je przed nadużywaniem przez duże przedsiębiorstwa swojej przewagi ekonomicznej

Transfery. Zgodnie z zapisami zawartymi w opracowaniu „Agenda2000” szacuje się, iż po wstąpieniu do Unii Europejskiej średnia roczna wartość transferów dla Polski wyniesie około 7 mld euro. Przeznaczenie takich środków na inwestycje powinno znacznie podnieść stopę wzrostu gospodarczego. Właściciele małych i średnich firm rzadko zdają sobie sprawę z tego, iż oprócz programów pomocowych skierowanych bezpośrednio do nich Polska otrzyma też znaczne kwoty na rozbudowę infrastruktury, co na pewno przyniesie szereg korzyści ułatwiających działalność przedsiębiorstw.

Technologia. Szczególnie ważny dla małych i średnich firm będzie dostęp do przedsięwzięć w ramach polityki przemysłowej oraz programów wspierających przedsiębiorczość. Aktywność wynalazcza i patentowa w Polsce (mierzona liczbą zgłoszeń) jest niska. Firmy sektora MSP nie są w stanie pokryć kosztów badań związanych z generowaniem nowych rozwiązań, choć to one potrafią najlepiej określić możliwości i kierunki wprowadzanie innowacji. Wysokie są też koszty zgłoszeń do uznania patentów.

Ochrona środowiska. Małe i średnie firmy będą musiały ponieść znaczne koszty dostosowania się do standardów unijnych dotyczących ochrony środowiska. Dotyczy to zwłaszcza firm wytwarzających odpady, które można odzyskać tylko ponosząc ogromne nakłady pieniężne. Mimo już postępującej harmonizacji polskich przepisów ochrony środowiska z unijnymi wciąż jeszcze wiele firm produkuje opakowania nie spełniające norm ekologicznych.

Standardy techniczne. Produkty spełniające kryteria systemu oceny zgodności wyrobów i systemów jakości otrzymują znak CE. Obecnie producenci towarów krajowych ubiegający się o nadanie tego certyfikatu muszą przejść przez żmudne i kosztowne procedury. Przeznaczenie środków na inwestycje dotyczące standardów technicznych może w przypadku sektora MSP oznaczać przesunięcie tych środków z inwestycji rozwojowych firm. Istnieje więc możliwość, że firmy zmuszone do przystosowania się do nowych norm będą opóźnione pod względem technologicznym i stracą konkurencyjność. Szansą są tu programy strukturalne Unii Europejskiej.

Nowe wymogi w zakresie prawa. Przykładem może być Europejska Karta Socjalna (European Social Charter) zawierająca 19 zasad dotyczących zatrudnienia, warunków pracy, prawa związkowego, ochrony socjalnej, szkolenia zawodowego, swobodnego przepływu siły roboczej. Wprowadzenie tej konwencji spowoduje znaczny wzrost kosztów, odczuwalny szczególnie w małych i średnich firmach. Konieczne będzie również wprowadzenie nowych przepisów BHP. Inną istotną przyczyną wzrostu kosztów będzie wprowadzanie nowych wymogów dotyczących rachunkowości, sprawozdawczości i prawa podatkowego. Zmiany w księgowości związane będą również z wprowadzeniem euro.

Ograniczenie dostępu do zamówień publicznych. Niedługo unijne firmy, niemalże bez żadnych przeszkód, będą mogły wchodzić na rynek polski. Powstanie realne zagrożenie, że i tak już niski udział małych i średnich przedsiębiorstw w realizacji zamówień publicznych jeszcze spadnie. Unijne firmy posiadają lepsze technologie i lepiej będą orientowały się w zawiłościach prawa Unii. Procesy dostosowawcze prowadzone przez rodzime firmy mogą opóźnić ich reakcję i w ten sposób stracą one część udziałów w rynku zamówień publicznych.

Likwidacja barier celnych. Polska taryfa celna zostanie zastąpiona unijną. Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego przeprowadził badania, z których wynika, że stawki ok. 80% towarów przemysłowych w Polsce są wyższe niż w Unii. Wprowadzenie wspólnych stawek celnych oraz stopniowa likwidacja barier celnych ułatwi więc polskim towarom dostęp do rynków Unii. Unia celna wiąże się również ze zniesieniem kontroli granicznych co wpłynie na obniżkę kosztów eksportu i importu (np. zwolnienie z obowiązku wypełniania dokumentów SAD). Ułatwieniem będzie brak kontroli weterynaryjnych na przejściach granicznych,

Nastąpią zmiany w handlu z krajami trzecimi, gdyż wszelkie zmiany polityki eksportowej, porozumień handlowych, czy też stawek celnych wobec tych krajów negocjowane będą przez Komisję Europejską. Interesy wszystkich krajów Europejskich będą przedkładane ponad interesy jednego państwa. Jednakże, należy pamiętać, że w skład komisji Europejskiej będą wchodzić również przedstawiciele Polski. Ponadto przyznaje się preferencyjne stawki celne dla krajów rozwijających się. Dodatkowych atutem są wszelkie Unie Celne (na przykład z Andorą czy Turcją), Układy Europejskie (mające na celu utworzenie stref wolnego handlu), Układy Stowarzyszeniowe (z Maroko, Tunezją i innymi) oraz inne formy umów mające na celu stworzenie bardziej przyjaznych warunków wymiany międzynarodowej z krajami trzecimi. Układy te pozwolą polskim małych i średnim firmom na skorzystanie z atrakcyjnych warunków eksportu czy też importu towarów.

Jednakże, z drugiej strony, polskie towary będą musiały konkurować z coraz większą ilością towarów unijnych. Liberalizacja handlu spowoduje pewne obniżenie skali ochrony polskich produktów. Cześć małych i średnich firm będzie musiała przystosować się do nowych warunków poprawiając jakość towarów i wzbogacając swoją ofertę towarową. Nie wszystkie firmy będą w stanie wprowadzić takie zmiany. Zgodnie z zasadami wolnego rynku przetrwają najsilniejsze firmy.

Szeroki rynek zbytu. Powszechnie uważa się, iż łatwiejszy dostęp do rynków unijnych najwięcej korzyści przyniesie małym i średnim firmom. Obecnie koszty związane z eksportem stanowią dla MSP istotną barierę dostępu do zagranicznych rynków, a tym samym hamują ich rozwój. Dotyczy to nie tylko przedsiębiorców, którzy już eksportowali swoje produkty, ale i tych, którzy dopiero zdecydują się na poszerzenie rynków zbytu.

Transport. Unijne przedsiębiorstwa transportowe podlegają podatkowi za użytkowanie dróg. Obciążenie tym podatkiem firm polskich wpłynie na pogorszenie się ich rentowności, na wzrost cen usług transportowych, a pośrednio na wzrost kosztów firm korzystających z usług takich firm Wzrost kosztów związanych z transportem może okazać się przyczyną upadku wielu małych i średnich przedsiębiorstw. Z drugiej strony likwidacja kontroli granicznych oraz dostęp do sieci autostrad skrócą czas transportu towarów, co może wpłynąć na pewien spadek kosztów transportu

Silna motywacja do pracy. Wysoka motywacja wynika z tego, iż najczęstszą formą prawną w sektorze MSP jest własność jednoosobowa lub też spółka osobowa. Zysk generowany przez firmę jest zasadniczą podstawą dochodów właściciela, który sprawując bezpośredni nadzór nad prowadzoną działalnością ponosi całe ryzyko i jest w pełni odpowiedzialny za losy firmy. Małe i średnie przedsiębiorstwa są często firmami rodzinnymi. Na rzecz przedsiębiorstwa pracują również członkowie rodziny właściciela. Poziom ich życia zależy bezpośrednio od wysiłku włożonego w pracę.

Elastyczność firm. Małe i średnie firmy mają możliwość szybkiego przystosowania się do zmieniających się warunków otoczenia. Ponadto bliskie kontakty między pracownikami i klientami wpływają na dokładniejsze określenie i zaspokajanie potrzeb nabywców. W ten sposób również wzrasta pozycja małych i średnich firm oraz ich zdolność do konkurowania na rynku. Elastyczność wiąże się też ze zdolnością do zmian mających na celu naśladowanie konkurentów.

Zdolność naśladowania i imitacji produktów. Małe i średnie przedsiębiorstwa szybciej adaptują się do zmian, łatwiej wprowadza się w nich wszelkie nowości, a nawet zmienia się profil produkcji niż w dużych firmach posiadających sztywne i rozrośnięte struktury organizacyjne i techniczne. Mniej skomplikowane procedury technologiczne pozwalają firmom sektora MSP na szybsze i sprawniejsze wprowadzanie innowacji. Same nie posiadając komórek zajmujących się badaniem i rozwojem (B+R) małe i średnie przedsiębiorstwa potrafią błyskawicznie ulepszać technologie. Z tej przyczyny firmy sektora MSP stanowią one swego rodzaju laboratorium dla powstawania innowacji.

Zdolność do zmiany profilu działalności. W małych firmach łatwiej jest zmienić profil działalności niż w dużych. Wiąże się to między innymi z kosztami wymiany maszyn, zakupem nowych technologii oraz przekwalifikowaniem kadry.

Brak dostępu do kapitału. Firmy sektora MSP wybierają najprostsze rozwiązania, czyli reinwestują osiągnięte zyski, ewentualnie dopełniając ten kapitał środkami uzyskanymi ze źródeł bankowych. Często jednak nie posiadają one zdolności kredytowej. W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw ważna jest też specyficzna mentalność kredytowa właścicieli. Pewna niechęć wobec kredytu wynika z jego wad. Pociąga on za sobą koszty (odsetki, prowizje, opłaty) i ryzyko, kreuje zależność wobec osób trzecich (np. wobec banku), wymaga udostępnienie wglądu w sprawozdanie finansowe i plany firmy, stwarza potrzebę zwrotu kapitału w określonym terminie (co wymaga prowadzenia odpowiedniej polityki finansowej w firmie) itp. To wszystko implikuje niski poziom inwestycji, a w rezultacie prowadzi do obniżenia konkurencyjności firmy.

Brak doświadczenia i niski poziom wiedzy ekonomicznej przedsiębiorców. Niestety w małych i średnich firmach właściciele najczęściej nie mają przygotowania w dziedzinach finansów, zarządzania, czy też ekonomii (rysunek1.). Jest to jedną z przyczyn dużych fluktuacji firm w tym sektorze, czyli ciągłego powstawania małych i średnich firm, z których większość szybko upada.

Rys. 1. Wykształcenie właściciela lub zarządzającego małą firmą.




Źródło: „Sytuacja małych przedsiębiorstw" - badania małych firm przeprowadzone przez GfK Polonia w 2001 roku na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, http://www.parp.gov.pl/gfk.php.

Nieznajomość zasad korzystania z funduszy strukturalnych. Badania pilotażowe polskich przedsiębiorstw wskazały na brak informacji zarówno o prawach i zasadach funkcjonowania rynku unijnego jak i o dostępnych funduszach. Implikuje to poczucie zagrożenia ze strony Unii wśród przedsiębiorców. Dlatego też tak niewielki odsetek firm stara się o zewnętrzne dofinansowanie.

Brak strategii rozwoju firmy. Przedsiębiorstwa sektora MSP nie tworzą zwykle długookresowych planów finansowych, dlatego też prowadzona przez nie polityka finansowa opiera się głównie na decyzjach krótkookresowych. W sytuacji elastycznych firm, podlegających ciągłym zmianom i funkcjonujących w „burzliwym otoczeniu” w pewnym stopniu uzasadnione jest prowadzenie krótkookresowej polityki finansowej.

Cechy te nie tylko opisują specyfikę małych i średnich przedsiębiorstw, ale i implikują ich szczególną rolą w procesach gospodarczych.

5. Perspektywy

Pewien obraz perspektyw postrzeganych przez samych zainteresowanych (właścicieli MSP) stanowią badania przeprowadzone przez Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Krajowej Izby Gospodarczej, które miały na celu ocenę zdolności małych i średnich przedsiębiorstw do integracji z UE. Mali i średni przedsiębiorcy uważają, iż głównym warunkiem poprawy ich konkurencyjności jest obniżenie stawek podatkowych. W dalszej kolejności wymieniają warunek uproszczenia konstrukcji podatków i sprawozdawczości. Uważają, iż uproszczony system podatkowy o niższych stawkach, ale za to bez ulg i zwolnień byłby korzystniejszym rozwiązaniem. Ponadto ważne jest ułatwienie zakładania nowych przedsiębiorstw, dostępu do kredytów i dogodnych ubezpieczeń eksportowych, rządowe wsparcie techniki i technologii, a także zmiany w prawie pracy. Przedsiębiorcy uważają, iż powinno się wynegocjować zasady przepływu osób (pracowników) oraz uznawania dyplomów podobne do zasad przepływu towaru, bez wprowadzania długich okresów przejściowych (maksymalnie do 3 lat). Mali i średni przedsiębiorcy oczekują też od rządu wynegocjowania korzystnych okresów przejściowych. Jednakże większość respondentów uznawała za wystarczające 3- letnie okresy przejściowe.

"Sytuacja małych przedsiębiorstw" to badania małych firm przeprowadzonego przez GfK Polonia w 2001 roku na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Wykazały one, iż akcesja do Unii Europejskiej jest postrzegana jako czynnik o dużym znaczeniu dla przyszłej działalności firm. Negatywnie oceniła akcesję ponad połowa badanych. Za największe zagrożenia uznano wzrost konkurencji na rynku, napływ tanich usług i towarów z zagranicy, upadłość i likwidację małych firm, zwiększoną konkurencją cenową, koniecznością posiadania atestów, licencji, certyfikatów itp. Za pozytywne aspekty akcesji uznano otwarcie rynku, likwidację ceł i poprawę koniunktury gospodarczej zwiększenie popytu, rozwój branży, możliwość działania na zagranicznych rynkach itp.

Natomiast badania przeprowadzane w ramach inicjatywy „Firma w Unii” wykazują, iż małe i średnie firmy czerpią swoją wiedzę o konsekwencjach akcesji Polski do Unii Europejskiej głównie z mediów (prasa, telewizja, internet - ponad 49% badanych). Tylko co piąty badany przeprowadza własne badania i analizy, a co dziesiąty korzysta z raportów i opracowań naukowych.

W celu wykorzystania swojej szansy na rynku europejskim małe i średnie firmy powinny opracować strategie pozwalające nie tylko na przetrwanie firmy, ale i na jej zrównoważony rozwój. Poniżej przedstawiono propozycje strategii dla małych i średnich firm.

1. Strategia wykorzystania korzyści skali. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą wprowadzić taką strategię poprzez inwestycje rozwojowe lub też konsolidację firm (w ramach, które dopuszcza ustawodawstwo antymonopolowe). Działania powinny zmierzać do obniżki kosztów jednostkowych oraz zwiększenia udziałów w rynku. Należy jednak pamiętać, iż w przypadku, gdy firma postanowi sama działać na rynku istotną barierą mogą tu być nakłady inwestycyjne.

2. Strategia focus. Polega ona na skupieniu, czyli koncentracji działalności firmy w obszarze wybranego segmentu rynku.

3. Strategia wykorzystania niszy rynkowej. Kolejną, podobną z założenia, strategią może być szukanie w rynku niszy. W ten sposób firma dąży do osiągnięcia pozycji quasi-monopolistycznej. Jest to wyzwanie dla przedsiębiorstw, które muszą jednocześnie szukać atrybutów wyróżniających ich produkt oraz wdrażać normy i standardy unijne unifikujące produkty wszystkich firm danej branży.

4. Strategia dywersyfikacji. Dywersyfikacja może dotyczyć struktury asortymentu lub też wchodzenia na nowe rynki. Strategia ta nie jest popularna wśród firm sektora MSP wymaga bowiem wysokich nakładów na szkolenia pracowników, zakup nowych technologii itp.

Ponadto małe i średnie przedsiębiorstwa mogą stać się konkurencyjne stosując odpowiednie taktyki w zakresie: jakości produktu, kreowania marki produktu lub wizerunku firmy, różnorodności asortymentu, zakresu i jakości usług posprzedażnych (takich jak dostawa towaru, okres gwarancji), promocji i wielu innych dziedzinach działalności firmy.

Pozycja małego lub średniego przedsiębiorstwa zależy w dużym stopniu od umiejętności zarządzającego firmą, którym najczęściej jest właściciel. Jednakże wiadomo, że właściciele takich firm w większości nie mają odpowiedniego przygotowania do kierowania firmą. Nie posiadają oni ani wiedzy z zakresu ekonomii, finansów ani zarządzania. Małe firmy nie dysponują więc z reguły długookresowymi planami czy strategiami. Można tu zaryzykować stwierdzenie, iż ten stan rzeczy jest jedną z podstawowych przyczyn upadku firm w sektorze MSP.

Długookresowy wzrost i rozwój sektora MSP zależy w wysokim stopniu od makroekonomicznej sytuacji kraju. Oczywiście niezbędnymi czynnikami rozwoju jest stabilna polityka gospodarcza prowadząca do dynamicznego wzrostu gospodarczego, sprzyjający system finansowo-podatkowy i jego struktura (w tym zachęcające do inwestycji stawki amortyzacji), stabilność waluty, wsparcie dla instytucji zajmujących się badaniem i rozwojem nowych technologii itd. Przystosowanie się małych i średnich firm do warunków unijnych może być ułatwione poprzez stworzenie przez państwo odpowiedniego otoczenia. Polityka gospodarcza powinna stworzyć makroekonomiczny klimat sprzyjający rozwijaniu konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez prowadzenie szerokiej akcji informacyjnej (w tym szkolenia i doradztwo), ułatwianie dostępu do kredytów (np. system gwarancji kredytowych, obniżania kosztów kredytu), usprawnianie infrastruktury czy też tworzenie korzystnego klimatu inwestycyjnego. Takie działania są warunkiem koniecznym powstawania przewag konkurencyjnych na szczeblu mikroekonomicznym.

M. Grabowski, Rola sektora MSP w polski eksporcie w: Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji Polski z krajami UE, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej w Warszawie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2000, s. 34.

Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest równoważne z pojęciem firmy. Jednakże dla potrzeb niniejszej pracy rozróżnienie to nie jest istotne, a więc pojęcia: „firma” oraz „przedsiębiorstwo” będą stosowane zamiennie.

Zasady ekonomii politycznej, J. S. Mill, Warszawa 1995 r., cyt. za: Polityka gospodarcza, praca zbiorowa pod redakcją H. Ćwiklińskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000, s. 208.

M. Szreder , Statystyczny obraz sektora małych przedsiębiorstw województwa pomorskiego, Pieniądze i Więź, nr 3 (8)/2000, str. 177.

M. Bąk, P. Kulawczuk, Poradnik eksportera dla MSP, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 1999, s. 5-8.

Pojęcie MSP w Unii Europejskiej ujednolica Rekomendacja Komisji Europejskiej z 3 kwietnia 1996 r. w sprawie definicji małych i średnich przedsiębiorstw (96/280/EC). Mikroprzedsiębiorstwo jest to firma zatrudniająca mniej niż 10 pracowników. Małe przedsiębiorstwo zatrudnia do 49 pracowników, wykazuje obroty roczne nie przekraczające 7 mln EURO lub bilans roczny poniżej 5 mln EURO, jest niezależne. Przedsiębiorstwo średniej wielkości zatrudnia od 50 do 249 pracowników, wykazuje obroty roczne nie przekraczające 40 mln EURO lub bilans roczny nie przekraczający 27 mln EURO, jest niezależne. Dane przedsiębiorstwo jest niezależne, jeżeli przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa inne niż średnie lub małe nie posiadają 25% lub więcej prawa głosu albo nie są właścicielami 25% lub więcej kapitału definiowanego przedsiębiorstwa. Granica 25% może zostać przekroczona np.: gdy własność kapitału przedsiębiorstwa jest znacznie rozproszona. Obroty i bilanse podane w definicjach dotyczą danych skumulowanych wraz z danymi bilansów i obrotów przedsiębiorstw zależnych.

Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja europejska. Rozwój rynków, PWN, Łódź 1999, s. 250.

Thematic Evaluation of Structural Fund Impacts on SMEs. Synthesis Report, European Commission, July 1999.

Art. 130f.2 dotyczy współpracy firm z ośrodkami badawczymi i uczelniami. Do MSP odnosi się także art. 118, który stwierdza: „Dyrektywy te [dyrektywy dotyczące standardów ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników - przyp. autora] nie będą narzucać ograniczeń administracyjnych, finansowych i prawnych, w sposób utrudniający tworzenie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.” Cyt. za: J. Mrozińska, http://www.ikz.edu.pl/serwis/euro/ref/mrozinska/mrozinska.htm.

Ibidem oraz Z. Wysokińska, op. cit., a także Polityka Unii Europejskiej wobec małych i średnich przedsiębiorstw, (załącznik 3) do dokumentu Rada Ministrów „Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw od 2003 do 2006 roku”, http://www.mg.gov.pl.

M. Sikorska, Raport Komisji w sprawie wspierania przez UE małych i średnich przedsiębiorstw, „Wspólnoty Europejskie” nr 6 (118) 2001.

Report from the commission to the council, the european parliament, the economic and social committee and the committee of the regions. Creating an entrepreneurial Europe. The activities of the European Union for small and medium-sized enterprises (SMEs), COM(2001)98 final, Brussels, 01.03.2001 oraz J. Mrozińska, op. cit.

M. Sikorska, op. cit.

Creating…, op. cit. oraz Thematic Evaluatinon..,. op. cit.

J. Kuczewska, Przedsiębiorstwo na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej, Pomorska Izba Przemysłowo-Handlowa, Gdańsk 2001, s. 22-24 oraz M. Sikorska, op. cit.

Polityka UE..,. op. cit.

Ibidem.

Obowiązująca od 1 stycznia 2001 r., ustawa “Prawo o działalności gospodarczej” ( z dnia 19 listopada 1999 r., Dz.U. nr 101, poz. 1178) w art. 54 i 55 definiuje małe i średnie przedsiębiorstwa podobnie do zaleceń Unii. Jest to pierwsza definicja małych i średnich przedsiębiorstw w polskim prawie. Małe przedsiębiorstwo zatrudnia do 50 pracowników i wykazuje obroty roczne nie przekraczające 7 mln euro lub bilans roczny nie przekraczający 5 mln euro i jest niezależne. Natomiast przedsiębiorstwo średniej wielkości powinno zatrudniać powyżej 50 i jednocześnie nie więcej niż 250 pracowników, wykazywać obroty roczne nie przekraczające 40 mln euro lub bilans roczny nie przekraczający 27 mln euro oraz musi być niezależne. W przypadku przedsiębiorcy działającego krócej niż rok, o uznaniu go za małego lub średniego stanowi tylko wysokość średniomiesięcznego zatrudnienia za ostatni, pełny miesiąc działania przedsiębiorcy. Jak można zauważyć w definicjach przyjętych przez Polskę i Unię Europejską występują niewielkie rozbieżności dotyczące granic przedziałów, które wynikają z odmiennej praktyki ich określania.

Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, Dz. U. z 2000 r. nr 60, poz. 704.

R. Szewczyk, Instytucje i programy pomocowe oferujące wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, Biblioteczka przedsiębiorcy, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2000.

K. Pachuła, A. Szmal, Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw a aspekcie procesu integracji z Unią Europejską w: Małe i średnie przedsiębiorstwa w obliczu integracji europejskiej, pod red H. Lewandowskiego, M. Miszewskiego, Politachnika Opolska w Opolu, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu, Bytom 2000, s. 31.

M. Gorynia, Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do UE. Implikacje dla strategii firm i polityki gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002, s. 252.

Andrzej Faliński, Bariery i zachęty do rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w: Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji Polski z krajami UE, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej w Warszawie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2000, s. 26.

M. Gorynia, Luka konkurencyjna..., op.cit.,s. 255.

Dane na temat B+R w małych i średnich firmach można znaleźć w: Warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez MSP w Polsce i Krajach Unii Europejskiej, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2001, s. 117 - 134.

P. Stefaniak, Skutki przyjęcia unijnych stawek celnych, Gospodarka, Boss Informacje Ekonomiczne, nr 2 z dnia 20.03.2003, www.boss.rolnictwo.pl.

Więcej informacji na ten temat możne znaleźć w pozycji: J. Kundera, E. Ostrowska, Wymiana towarów i inwestycji między Polską a krajami Unii Europejskiej, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1998.

Badanie przedsiębiorstw wykonane w ramach realizacji grantu KBN w Katedrze Jean Monnet UG na temat opinii polskich przedsiębiorstw o integracji Polski z Unią Europejską, w: J. Kuczewska, op. cit., s. 38.

P. Kulawczuk, Dostosowanie małych i średnich przedsiębiorstw do integracji z Unią Europejską w: Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji Polski z krajami UE, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej w Warszawie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2000, s. 43. Badania zostały przeprowadzone na próbie kwotowej 102 jednostek w tym eksporterów do UE i firmach ze zbytem krajowym.

http://www.parp.gov.pl/gfk.php. Zrealizowano 300 bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych, po 60 w każdej branży i po 100 w regionie.

Na podstawie raportu, dotyczącego przygotowania małych i średnich firm do wejścia do Unii Europejskiej (www.firmawunii.pl/ankieta) - stan na dzień 22 marca 2003 r., wyniki wygenerowane na podstawie 4933 dotychczas zebranych ankiet. Głównym celem inicjatywy Firma w Unii jest pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom w „przygotowaniu do skutecznego konkurowania na rynkach Unii Europejskiej”. Program prowadzi SAP Polska (dostawca oprogramowania e-biznesowego) we współpracy z polskimi ekspertami od zarządzania i Unii Europejskiej. Patronat nad akcją objęły: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Euro Info Centre oraz Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych.

M. Gorynia, Luka konkurencyjna..., op.cit., s.259.

Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku, http://www.mg.gov.pl.

Interesujące spojrzenie na ten temat, poprzez pryzmat pojęć konkurencji i strategii możne znaleźć w: M. Gorynia, Luka przystosowawcza, op. cit., s.276 - 292.

Poland's accession to the European Union

- threats and opportunities to small and medium enterprises

Summary:

Poland's accession to the European Union causes threats and opportunities to the Polish economy. In particular, small and medium enterprises (SME) are likely to be affected by growing competition, costs of new accounting principles, new law of labour and larger scale of law regulation etc.  However, they will get a chance of development, if only they could properly use such opportunities as: removal of non-tariff barriers, easier international cooperation or possibility to gain financial support from Structural Funds. Owners of small and medium enterprises carefully analyse the influence of European Union
on their firms. Their survival in the market depends on their ability to adapt to the new conditions and on the appropriate governmental policy. This policy should  be based on supporting the SME and informing them about changes and possibilities that integration offers to them.

19

---