Maria Sokolik - Psychoanaliza i ja
Poczucie tożsamości - poczucie własnego istnienia jako jednostki, poczucie posiadania własnego „ja', (w sensie psycho-fizycznym:) poczucie, że się jest i kim się jest.
Aspekty poczucia tożsamości, składające się na poczucie indywidualnego istnienia - spełnienie wszystkich warunków określimy jako subiektywne, niezaburzone poczucie tożsamości.
poczucie odrębności od otoczenia - zdolność do rozróżnienia tego, co przynależne i nieprzynależne do „ja” w sensie fizycznym (poczucie granic własnego ciała) i psychicznym (zdolność do odróżniania własnej fantazji od rzeczywistości, własnych potrzeb, emocji i poglądów od potrzeb, emocji i poglądów innych osób). Fenichel - jesteśmy indywiduum o tyle, o ile jesteśmy w stanie stwierdzić swoją odrębność.
gdy go brak - osoby mają wrażenie, że nikną, rozpływają się
poczucie ciągłości własnego „ja” pomimo upływu czasu i zmian, jakie w człowieku zaszły
gdy go brak - ludzie czują, że stali się kimś zupełnie innym niż byli dotychczas
poczucie wewnętrznej spójności
gdy go brak - „rozbicie” ja, np. podmiot ma poczucie, że wszedł w niego ktoś inny
poczucie posiadania wewnętrznej treści
gdy go brak - skrajne poczucie pustki wewnętrznej, braku motywów, postaw i uczuć
Pojęcie „poczucie tożsamości” odnosi się głównie do sfery świadomej, jednak nieświadoma sfera poczucia tożsamości wywiera pewien wpływ na sferę świadomą i przejawia się w zachowaniu
Warunki osiągnięcia tożsamości:
rozwój relacji z obiektem, przede wszystkim z matką (na poziomie intrapsychicznym to budowa umysłowej reprezentacji matki) - Hartman, Mahler
wybór spośród możliwości oferowanych przez społeczeństwo i zaangażowanie się w nie (aby subiektywnie wyodrębnić się z otaczającego świata, musimy uprzednio utożsamić się z pewnymi jego aspektami) - Erikson
Motywacja do utrzymania poczucia tożsamości - dowody na istnienie:
istnieje tendencja rozwojowa do określenia siebie - eriksonowską fazę kryzysu tożsamości charakteryzuje duże napięcie psychiczne. Młodzież poszukując wyjścia z dyfuzji tożsamości może wybrać nawet tożsamość negatywną
istnieje wiele sposobów podkreślania swojej tożsamości i odrębności od innych ludzi (np. przeciwstawianie się nakazom czy opinii otoczenia, ubiór, zaznaczanie „swojego terytorium”)
zaburzenia poczucia tożsamości są stanem przykrym i u chorych występuje tendencja powrotu do normalnego stanu - podejmowanie specyficznych czynności, np. samostymulacja czy formułowanie urojeń na swój temat
Motywacja do utrzymania poczucia tożsamości to motywacja do progresji.
Tendencje regresyjne - tendencje do przeżywania poczucia tożsamości na niższym, bardziej prymitywnym poziomie (np. pełne przeżycie seksualne z zatarciem granic, kontakty oparte na podległości). Może występować jako reakcja na frustrację i wówczas może wiązać się z ogólnym pogorszeniem funkcjonowania psychicznego.
Fiksacja i regresja stanowią o patologii poczucia tożsamości. U niektórych tendencje regresyjne są na tyle silne ze wiążą się z dużym lękiem i zaburzeniami funkcjonowania.
Regresja w służbie ego - adaptacyjny charakter regresji. Przyjemne przeżycie osobowości zbiorowej, o charakterze chwilowego relaksu (np. imprezy zbiorowe - mecz, koncert), które ułatwia powrót po pewnym czasie do funkcjonowania na normalnym poziomie.
Rozwój poczucia tożsamości
Faza autystyczna (0-2 miesiąc)
Noworodek nie wykazuje zaangażowania względem świata zewnętrznego - nie reaguje na bodźce zewnętrzne, odczuwa głównie głód i inne napięcia związane ze stanem wewnętrznym.
Faza symbiozy (2-6 miesiąc)
Noworodek dzięki opiece macierzyńskiej przechodzi z fazy autystycznej do fazy symbiozy. Jako oznakę wchodzenia przez niemowlę w fazę symbiozy traktuje się pierwsze przejawy zachowania społecznego - uśmiech społeczny.
Angel - dziecko ma mgliste poczucie własnego istnienia i istnienia matki, ale nie odróżnia siebie od niej, nie posiada też poczucia egzystencji jako jednostki odrębnej od reszty świata. Dziecko doświadczające braku matki ogrania panika określana jako (bardzo silny i wszechogarniający) lęk przed unicestwieniem w skutek opuszczenia.
Kształtują się zaczątki tożsamości. Zaangażowanie uczuciowe w stosunku do matki jest zasadniczym psychologicznym osiągnięciem w tej fazie.
Warunki prawidłowego przebiegu tej fazy:
dobra opieka macierzyńska,
empatyczna matka,
kontakt wzrokowy z matką, matka powinna też mówić i śpiewać do dziecka,
wzajemna adaptacja psychiczna.
Niedostateczna lub nieprawidłowa opieka grozi zahamowaniem rozwoju, leży u podłoża psychoz dziecięcych.
Faza separacji (4/6 miesiąc - 3 rok życia)
Dziecko zdobywa podstawy poczucia odrębności, zdolności do odróżniania siebie od matki i w rezultacie siebie od reszty świata, tego, co przynależne i nieprzynależne do „ja”. To proces długotrwały i wieloetapowy.
Charakterystyczne dla fazy separacji są:
lęk separacyjny - Mahler - pojawia się w obliczu braku obiektu uczuć, a także w związku ze świadomością własnej odrębności od matki.
pewien stopień frustracji potrzeb dziecka, zwłaszcza potrzeb pokarmowych - stanowi rodzaj „starcia z rzeczywistością”, sprzyja różnicowaniu „ja” i „nie-ja”
reakcja protestu (ok. 13 miesiąca) - używanie słowa „nie” daje wyraz własnemu poczuciu odrębności, dziecko manifestuje swe indywidualne chęci i przez to określa siebie. „Nie” pojawia się nawet wtedy, gdy jego konsekwencje są dla dziecka niewygodne - przez swój negatywizm dziecko usiłuje wyzwolić się z symbiozy. Reakcja protestu może być wyolbrzymiona u dzieci, których faza symbiotyczna była mało satysfakcjonująca lub wiązała się ze skrajnie bliskim kontaktem z matką.
trening czystości - ogranicza wolność dziecka w dysponowaniu swoim ciałem („ja” jest identyfikowane głównie z ciałem, do którego należą też produkty wydalania), kontrola wydalania
oddalanie się i przybliżanie do matki - dziecko eksperymentuje z separacją i w ten sposób dostarcza sobie doświadczeń, ułatwiających ukształtowanie się poczucia odrębności.
4 subfazy separacji - Mahler
różnicowanie (6 miesięcy) - eksperymentowanie z ciałem matki (niemowlę bada ciało matki, ciągnąc ją za włosy, uszy, odpycha się od jej ciała rękami i nogami)
praktykowanie - nabywanie zdolności do poruszania się, rozwój ruchowy jest sojusznikiem kształtowania się poczucia odrębności. Niesie jednak ze sobą niebezpieczeństwo seperacji, lęku i regresji. Dziecko oddala się od matki i eksploruje świat zewnętrzny, ale lubi jeśli matka jest w zasięgu jego wzroku i potrzebuje, aby w każdej chwili była ona dostępna emocjonalnie.
powtórne zbliżanie (15 miesięcy) - dalszy rozwój ruchowy, intelektualny i mowy prowadzą do gwałtownego wzrostu świadomości swojej odrębności. Pojawia się konflikt związany z rodzącym się u dziecka poczuciem, że jest odrębne. Zaczynają występować dwie przeciwstawne tendencje - do przeżycia ponownego połączenia z matka oraz lęku przed poczuciem, że zostanie „wchłonięte”. Pojawia się walka z obiektem miłości o autonomię (np. napady złego humoru). Szczególnie interesującym obiektem staje się ojciec. Wiek 21 miesięcy - walka między tendencją do zbliżania się i unikania matki maleje - dziecko zdobywa optymalny dystans w stosunku do niej.
Możliwości funkcjonowania bez stałej opieki matki stwarza dziecku jego rozwój:
rozwój języka - nazywanie obiektów, wyrażanie pragnień
internalizacja norm rodzicielskich
rozwój zabawy symbolicznej - wyrażanie chęci, fantazji i opanowywanie lęku
konsolidacja indywidualności (3 rok życia) - w miarę pełne poczucie granic „ja”, dzięki rozwojowi „stałości obiektu” (zdolność do wyobrażenia sobie nieobecnego obiektu). Rozwój poczucia czasu, orientacji w relacjach przestrzennych, a wraz z tym wzrastająca zdolność do znoszenia odroczenia gratyfikacji, przyczyniają się do wzrostu tolerancji na odseparowanie od matki. Kształtuje się umysłowa reprezentacja „ja” odrębnego od reprezentacji obiektu uczuć.
Warunki osiągnięcia seperacji:
dobra opieka macierzyńska,
empatia,
emocjonalna dostępności matki,
akceptacja matki do zdobycia przez dziecko autonomii.
Psychozy dziecięce - Mahler - skrajna forma zaburzeń poczucia tożsamości, polegająca na fiksacji lub regresji do fazy symbiozy (stwarzanie sobie przez dziecko złudzenia wspólnych granic z matką) lub autystycznej (zaprzeczanie istnienia świata zewnętrznego).
Przyczyny:
nierównomierny rozwój dziecka, powodujący przedwczesne pojawienie się poczucia własnej odrębności przy ogólnie słabej jeszcze strukturze psychicznej
odłączenie od matki
zaburzenia występujące u matki: izolacja, brak emocjonalnej dostępności, brak empatii
potrzeby matki do przebywania w związku symbiotycznym
mechanizm uległości - rodzic nie potrafiący powiedzieć „nie” utrzymuje dziecko w złudzeniu, że nie jest od niego odrębny - nie dochodzi do konfliktu woli obu stron
nadmierna opiekuńczość - reagowanie na podejmowane przez dziecko próby samodzielnego poruszania się lękiem i zbytnim ochranianiem hamuje jego rozwój lokomocyjny ważny dla poczucia odrębności
Powstałe we wczesnym dzieciństwie braki w zakresie poczucia odrębności powodują, że kryzys tożsamości okresu dorastania przekracza możliwości psychologiczne nastolatka, jego przebieg jest szczególnie traumatyczny i nie zostaje zakończony powodzeniem.
Melania Klein - zdobywanie przez dziecko poczucia odrębności to następujące w 6 miesiącu życia przechodzenie od wczesnej paranoidalno-schizoidalnej fazy rozwoju do fazy depresyjnej. Złagodzeniu ulegają wtedy pierwotne mechanizmy obronne: rozszczepienie i zmasowana projekcja (wiążąca się z niezdolnością do przeżywania własnej osoby jako odrębnej całości).
Między fazą separacji a kryzysem tożsamości
Poczucie tożsamości rozwija się wraz z rozwojem świadomości własnych stanów, systemu norm wewnętrznych i zmierza w kierunku coraz większego uniezależnienia od wsparcia zewnętrznego. Rozwój struktury „ja” przebiega dzięki identyfikacji z rodzicami.
Faza kryzysu tożsamości okresu dorastania - Erikson
Tożsamość ego - Erikson - zdolność do samookreślenia za pomocą wyboru spośród wartości oferowanych przez społeczeństwo i zaangażowania w te wartości.
Do samookreślenia skłaniają młodego człowieka:
zadania społeczne (wybór zawodu i światopoglądu)
postępujący szybko rozwój fizyczny (potrzeba partnera seksualnego)
Kryzys to okres wahań, poddawania rewizji wartości (wpajanych przez rodziców, a przyjmowanych dotychczas bez większej samoświadomości), próbowania różnych ról oferowanych przez społeczeństwo.
4 stopnie ukształtowania się tożsamości - Marcia
tożsamość osiągnięta - jednostka przeszła kryzys, dokonała wyboru i trwałego zaangażowania (eksploracja + podejmowanie zobowiązań)
moratorium - dana osoba jest w okresie kryzysu, jej zaangażowania są zmienne, krótkotrwale (eksploracja + brak podejmowania zobowiązań)
tożsamość przybrana - jednostka nie przechodziła kryzysu, jest zaangażowana w wartości wpajane jej w dzieciństwie (brak eksploracji + podejmowanie zobowiązań)
dyfuzja tożsamości - młody człowiek przechodził kryzys lub nie, nie wykazuje zaangażowania (brak eksploracji + brak podejmowania zobowiązań)
Konflikt dotyczący poczucia odrębności
Są osoby, które rozwinęły się w taki sposób, że w ich osobowości powstał trwały konflikt dotyczący poczucia odrębności. Ich emocje i postawy w stosunku do innych ludzi zdeterminowane są ciągle aktualną walką dwóch przeciwstawnych tendencji: pragnienia przeżycia symbiozy i obrony przed tym pragnieniem.
Tendencje symbiotyczne - ich przejawem jest przeżywanie połączenia w kontakcie z innymi ludźmi. W stanie regresji jednostka zatraca poczucie swego odrębnego „ja” - swej woli, popędów, potrzeb. Osoby o silnych tendencjach symbiotycznych mają imperatywną potrzebę kontaktu z innymi ludźmi - jest on konieczny do podtrzymania poczucia własnej egzystencji.
Przejawy tendencji symbiotycznych:
Przymus powtarzania -powtarzanie doświadczenia opuszczenia z dzieciństwa może być motywowane nieświadomą nadzieją na jego psychiczne opanowanie (np. powtarzające się fantazje o byciu opuszczonym, prowokowanie opuszczenia).
Introjekcja - całościowa identyfikacja, która daje chwilowe usuniecie wewnętrznej pustki, chwilowe podtrzymanie poczucia egzystencji - jednak daleko posunięta stanowi zagrożenie dla tego poczucia (np. uzależnienie od stanu emocjonalnego partnera i utożsamienie się z nim).
Intensywny mechanizm projekcji - wiąże się z zatraceniem poczucia granic własnej osoby.
Skrajna uległość - wynika z braku poczucia granic między sobą a innym człowiekiem, jego wymaganiami a własnymi potrzebami i postawami. Bierne przyjmowanie woli otoczenia jako swojej ułatwia przeżycie połączenia.
Tendencja do dominowania - nie dopuszczanie praw człowieka, pragnienie uczynienia z niego bezwolnego narzędzia w swoim ręku może pozwolić osobie dominującej przeżywać symbiozę
inne przejawy: dążenie do wyłączności, pragnienie dzielenia się z partnerem absolutnie wszystkim, brak tolerancji na odmienne poglądy
Obrona przed przeżyciem symbiotycznym
Kontakt z innym człowiekiem służy wprawdzie osobom o silnych tendencjach symbiotycznych do podtrzymywania poczucia egzystencji, ale budzi też obawę przed zatraceniem własnego „ja”. Różne formy zbliżenia fizycznego lub emocjonalnego (okazywanie swych uczuć, dawanie czegoś z siebie, pokazywanie siebie) oznaczają tracenie własnego „ja”.
Formy obrony przed kontaktem:
brak wyrażania emocji w kontaktach z innymi - „martwa twarz”
samookreślenie przez wycofanie - nawiązywanie kontaktu tylko po co, aby się wycofać
agresywna obrona przed kontaktem (np. awantury, bicie)
negatywizm - nieumiejętność podporządkowania się wymaganiom zewnętrznym
pytanie o zdanie tylko po to, by postąpić inaczej
próba kontrolowania dystansu między sobą a kimś
akceptacja kontaktu tylko wtedy gdy wynika z inicjatywy własnej osoby
stwarzanie sytuacji trójkąta - potrzeba osoby do przeciwwagi dla układu symbiotycznego
wybór jako obiektu uczuć osób odrzucających lub osób oddalonych
Kontakty, w których przeżywany jest konflikt separacji
Rolę partnera symbiotycznego może przejąć ktoś inny niż matka, np. chłopak, dziecko, przyjaciel, małżonek. Związek symbiotyczny jest zazwyczaj źródłem silnej ambiwalencji. Z jednej strony jednostka pragnie osiągnąć samodzielną egzystencję, a z drugiej chce wrócić do wczesnodziecięcego stanu symbiozy, wiążąc z tym nadzieje na zdobycie poczucia bezpieczeństwa. Pragnienia i lęki symbiotyczne rzadko i w niewielkim stopniu są uświadamiane przez podmiot. Partner symbiozy jest przeważnie w większym stopniu obiektem nienawiści niż miłości.
Charakter związków z innymi ludźmi określają:
siła pragnień symbiotycznych i lęku przed opuszczeniem,
siła lęku przed byciem wchłoniętym i pragnienia separacji,
dostępne osobowości sposoby wyrażania obu tendencji.
Tendencje symbiotyczne występują nie tylko u ludzi mających poważne problemy ze sobą, ale w większym lub mniejszym stopniu w życiu psychicznym każdego człowieka. Przeżycia symbiotyczne pojawiają się nie tylko w formach zaburzających funkcjonowanie, ale też w ramach szeroko pojętego funkcjonowania normalnego (potrzeby symbiotyczne zapewniają np. orgazm, przynależność do grupy, udział w imprezach zbiorowych).
Zaburzenia poczucia tożsamości
Kryteria orzekania o zaburzeniach poczucia tożsamości:
subiektywnie odczuwane zaburzenia poczucia tożsamości - u psychotyków, chorych „z pogranicza”, w zaburzeniach osobowości i ciężkich rodzajach nerwic, ale epizodycznie także u ludzi zdrowych
zgodność tożsamości, którą dana osoba przypisuje sobie, z rzeczywistością
Formy subiektywnie odczuwanych zaburzeń poczucia tożsamości
Poczucie zatracania się, utraty granic „ja” - jednostka ma poczucie, że granice jej „ja” rozpływają się a ja niknie.
Poczucie braku wewnętrznej treści - poczucie nie posiadania struktury wewnętrznej, skrajne poczucie pustki wewnętrznej, wiąże się z brakiem zaangażowania w cokolwiek, poczuciem bezsensu życia, wrażeniem, brakiem swoich przekonań, pragnień, brakiem dążenia do czegokolwiek. Stan ten odpowiada eriksonowskiej dyfuzji tożsamości.
Poczucie zamiany, braku ciągłości własnego ja - poczucie zmiany „ja” tak dużej, że chory zatraca poczucie ciągłości ze sobą z przeszłości, dotyczyć może to całej osoby lub pewnych aspektów „ja” fizycznego lub psychicznego.
4. Poczucie własnej obcości - poczucie zmiany „ja”, któremu towarzyszy często poczucie obcości, mogące dotyczyć własnej osoby jako całości lub jej części.
5. Poczucie rozbicia ja na części - utrata poczucia wewnętrznej spójności, „ja” jest rozdwojone lub podzielone na liczne części. Wiąże się z wrażeniem, że podmiot sam siebie obserwuje z zewnątrz.
„Ja-fałszywe” - Winnicott - specyficzny rodzaj poczucia rozbicia na części. „Ja-prawdziwe” jest ukryte w obawie przed zniszczeniem przez innych ludzi, aby je chronić rozwijane jest „ja-fałszywe”, które ma być używane w celu kontaktowania się z otoczeniem.
6. Poczucie nierzeczywistości własnej osoby, poczucie nieistnienia - jednostka ma poczucie, że jest nierzeczywista, ma wątpliwości czy istnieje, w skrajnych przypadkach - poczucie, że jej nie ma.
7. Brak orientacji, co do tego, kim się jest - brak umiejętności zidentyfikowania się.
Emocjonalny aspekt zaburzeń
bardzo przykre stany uczuciowe, lęk aż do granic paniki, próby samobójcze.
pozytywne emocje mogą towarzyszyć poczuciu zmiany ja, jeśli chory ma wrażenie, że ja zmienia się na korzyść. Zdarzają się przypadki przeżyć pozytywnych czy też ambiwalentnych, towarzyszących poczuciu zatracania się. Poczucie zatracania się może być rozumiane jako przeżycie tożsamości na bardziej regresyjnym poziomie. Regresja jest mechanizmem przynoszącym pewną ulgę związaną z przyjęciem mniej złożonego sposobu funkcjonowania. Może wiązać się z fantazjami o połączeniu z matką z okresu symbiozy lub o powrocie do przyjemnych dozna jeszcze wcześniejszych
Warunki, w których zaburzenia najczęściej występują (trudno jednoznacznie określić związek między warunkami, w których zaburzenia poczucia tożsamości pojawiają się a charakterem czy formami tych zaburzeń):
Silny stres, zagrożenie życia
Noyes - u 1/3 osób, które uległy wypadkowi drogowemu stwierdzono poczucie zmiany „ja”, rozbicia „ja”, obserwacji siebie z zewnątrz.
Jacobson - zaburzenia występujące u więźniów w obozie koncentracyjnym
Deprywacja sensoryczna - dopływ bodźców zewnętrznych i bodźców z własnego ciała odgrywa rolę w utrzymaniu poczucia tożsamości.
Gwałtowna zmiana warunków zewnętrznych - w nowych warunkach lub w przypadku zmiany warunków nawet na warunki znane już jednostce, np. u emigranta, u osoby, która wyjechała do obcego kraju i zwiedza nieznane miasto, przy rozpoczęciu wakacji lub powrocie do pracy
Gwałtowne zmiany w zakresie własnej osoby -zmiany własnego ciała, np. amputacja, dojrzewanie, ciąża lub w wyniku gwałtownych przemian psychicznych, np. dojścia do świadomości represjonowanych treści. Jednostka może obawiać się nowego statusu społecznego, przyjęcia nowej roli - wywołuje to lęk, że stanie się ona kimś innym. Obawy pojawiają się nawet jeśli zmiany są pozytywne i upragnione.
Pozostawanie samemu, brak bliskich osób, utrata obiektu uczuć - rozłąka, samotne pozostanie w domu (choćby na parę godzin).
Sytuacje nieustrukturalizowane, typu czas wolny - gdy brakuje wyraźnych nacisków zewnętrznych dotyczących tego, co należy zrobić, gdy osoby mają swobodę działania, pojawia się lęk przed samodzielnym układaniem sobie życia. Osoby te wolą trudne warunki, ale takie, w których poddane są określonym, zewnętrznym wpływom.
Kontakt seksualny - wraz ze wzrostem pobudzenia seksualnego, narasta lęk przed unicestwieniem, śmiercią. Przejawia się to tym, że w czasie aktu seksualnego osoby odczuwają narządy płciowe jako martwe albo przeżywają sam kontakt tak, jakby nie brali w nim udziału. Lęk przed zbliżeniem fizycznym może być przyczyną oziębłości.
Fobie - u niektórych osób fobia jest związana z sytuacją, w której pojawiają się zaburzenia poczucia tożsamości lub pacjent czuje, że one nadchodzą. U tych ludzi przyczyną fobii jest zagrożenie zaburzeniami. W przypadku fobii, obecny w osobowości lęk przed poczuciem zatracenia się zostaje skanalizowany przez pewien określony przedmiot. Nie można jednak powiedzieć, że fobie są zawsze uwarunkowane tendencją do zaburzeń poczucia tożsamości.
Sposoby obrony przed zaburzeniami
Autostymulacja - zwiększanie dopływu bodźców własnego ciała.
autoagresja, np. szypanie się, bicie, gryzienie, zaciskanie pięści
trening fizyczny, ciężka fizyczna praca,
masaże, bicze wodne,
palenie, jedzenie - stymulacja oralna może w stanie regresji przypominać kontakt z matką.
Gwałtowne poszukiwanie kontaktów z ludźmi lub przedmiotami - branie do ręki przedmiotów i manipulowanie nimi to forma autostymulacji poprawiająca poczucie egzystencji. Podobną funkcję mogą pełnić u niektórych osób natręctwa dotykowe.
Sztywne trzymane się utartych schematów - osoby uporczywie starają się trzymać znanych sytuacji, starych sposobów reagowania.
Poszukiwanie sytuacji ustrukturyzowanych z zewnątrz - branie na siebie nadmiernej ilości obowiązków, aby określały sposób spędzenia całego czasu lub przynależność do organizacji, stowarzyszeń, w których zasady postępowania są z góry określone.
Mechanizm zaburzeń poczucia tożsamości
Gospodarowanie energią ego
Nunberg - zaburzenia jako skutek gwałtownego przeniesienia libido z obiektu na ego.
Schiller - kiedy jednostka nie może zainwestować libido ani w świecie zewnętrznym, ani w swoim ciele.
Fenichel - u podłoża zaburzeń tożsamości leżą dwa mechanizmy:
jednostka wycofuje libido ze świata wewnętrznego i kieruje je na własną osobę
dokonuje kontrkateksji (ukierunkowanie energii psychicznej (emocji) na reprezentację obiektu lub jego części tak, by zahamować kateksję tego obiektu) względem podwyższonych uczuć do siebie, czyli specyficznego rodzaju obrony przed tymi uczuciami i w rezultacie zatraca poczucie własnego ja.
Federn - zaburzenia wynikają z deficytu kateksji (ukierunkowanie energii psychicznej na reprezentację obiektu lub jego części) granic ego.
tracenie kontaktu z otoczeniem - brak punktu odniesienia dla „ja”, nie ma się z czego wyróżnić, ponieważ świat, który nie angażuje emocjonalnie przestaje istnieć w sensie subiektywnym.
zaangażowanie względem własnej osoby - Federn - mechanizm zaburzeń poczucia tożsamości wiąże się z niedostatkiem zaangażowania względem własnej osoby
Mechanizm obronny, występujący w zagrażającej sytuacji lub w przypadku wewnętrznego konfliktu - poczucie dystansu, izolacji wzlęgem przykrego doświadczenie
Oberdorf - zaburzenia służą ukryciu czegoś w ego, czego jednostka nie jest w stanie zaakcentować.
Blank - zaburzenia stanowią obronę przed bardzo intensywnym poczuciem deprywacji, wściekłości, lęku.
Myers - reakcja obronna pojawiająca się w sytuacji, gdy w „ja” mają miejsce przeżycia lub motywy nieakceptowane przez jednostkę.
Frances - specyficzna obrona przed zagrażającym bodźcem, pochodzącym ze struktury „ja”.
Jacobson - reakcja obronna występująca u jednostki w przypadkach konfliktowych identyfikacji (np. u więźniów politycznych traktowanych jak kryminaliści)
Regresja w zakresie odczuwania przez człowieka własnej tożsamości - Frances
Giovacchiniego - związek między utratą poczucia tożsamości a fiksacją w fazie symbiotycznej
Oberdorf - powrót do okresu wczesnego dzieciństwa, w którym nie było różnicowania obiektu i „ja”
Stamm - osoby z zaburzeniami pragną przeżycia symbiotycznego połączenia z matką
Mahler - wynik niepowodzenia dziecka w seperacji od matki
M. Klein - depersonalizacja jako wyraz regresji do paranoidalno-schizoidalnej fazy rozwoju, charakteryzującej się się stosowaniem przez dziecko prymitywnych mechanizmów obronnych opartych na rozszczepieniu i projekcji oraz niezdolnością do spostrzegania siebie jako całości odrębnej od matki.
Rozwój fałszywego „ja” - rozwija się u osób o słabym poczuciu odrąbności, w następstwie lęku przed zatraceniem się w kontakcie z druga osobą. Stanowi obronny typ izolacji, który wytworzył się w kontakcie z groźnym środowiskiem jako produkt niepełnego różnicowania z zagrażającej symbiotycznej fuzji.
U jakich osób występują zaburzenia o charakterze regresyjnym?
Ludzie, których poczucie tożsamości było pierwotnie słabo ukształtowane
Osoby, którym nie powiodło się rozwiązanie zadań wynikających z poszczególnych faz rozwoju poczucia tożsamości
Silverman - u schizofreników występuje silna tendencja do przeżycia symbiotycznego połączenia z matką
Kohut - osoby, które w bliskości opiekuna mają poczucie własnej egzystencji, ale gdy opiekuna zabraknie mogą ulec regresji do fazy wcześniejszej, jednostka oczekuje bardzo bliskiego związku z obiektem i kontroli nad nim jak nad częściami własnego ciała
Frejman i Melges - stwierdzili związek między zaburzeniami poczucia tożsamości a zaburzeniami poczucia czasu
Psychotycy - znajdują się w tak głębokiej regresji, że zatraca zdolność do różnicowania siebie i otoczenia.
Osoby nerwicowe - przyczyną jest trwający od dzieciństwa lęk przed doświadczeniem odrębności od matki.
Urojeniowe określenie tożsamości występuje na tle ogólnej regresji psychicznej obserwowanej w psychozie. W powstawanie urojeń zaangażowane jest myślenie prelogiczne - prymitywna forma myślenia, które nie jest skrępowane ograniczeniami wynikającymi z reguł logiki. W związku z obniżoną zdolnością do adekwatnej oceny rzeczywistości i przewagą myślenia prelogicznego, to co jest przedmiotem pragnień lub obaw, staje się przedmiotem wiary pacjenta i kształtuje treść urojeń. Urojeniowe samookreślanie często stanowi próbę odzyskania tożsamości.
Urojenia wielkościowe spełniają wielkościowe pragnienia, za ich pomocą pacjent zaprzecza utracie poczucia własnej wartości. Pierwotna omnipotencja - charakteryzuje wczesne fazy rozwoju, do których cofa się chory psychotyczny.
Inne urojenia mogą być wyrazem obniżonego poczucia własnej wartości, przejawem poczucia winy, negatywnych emocji w stosunku do siebie.
Urojenia oddziaływania i owładnięcia - wrażenie, że jest się w mocy innych albo że ma się nieograniczony wpływ na otoczenie może być spowodowane brakiem poczucia granicy między sobą a innymi ludźmi, brakiem wystarczającego poczucia odrębności.
Kohut - ukształtowanie się poczucia odrębności poprzedza paranoidalna faza rozwoju dziecka, a regresję do tej fazy nazywamy paranoją. Występuje wtedy słabe poczucie granicy „ja” i „nie-ja”.
Szostak - chorzy cierpiący na urojenia oddziaływania i owładnięcia mają różnorodne zaburzenia poczucia tożsamości.
Freeman, Melges - współwystępowanie depersonalizacji i urojeń prześladowczych - mechanizm tych zjawisk jest powiązany
klasyczna koncepcja Freuda - urojenia te są wynikiem nieświadomego pociągu homoseksualnego, który zostaje obronnie zamieniony na agresję, która za pomocą projekcji jest rzutowana na innych
8