Wykład 4 - 16.04.2011 r.

UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

STRATEGIA LIZBOŃSKA i EUROPA 2020

Spójność społeczna, gospodarcza i terytorialna w UE

Koncepcja spójności w UE:

1. Harmonijny i zrównoważony rozwój w ramach krajów i na obszarze wspólnotowym,

2. Zmniejszenie dysproporcji gospodarczych - konwergencja poziomu PKB na mieszkańca w regionach i krajach, poziomu produktywności pracy, wzrostu zatrudnienia,

3. Zmniejszanie dysproporcji społecznych - konwergencja wskaźników zatrudnienia, tj. stopy zatrudnienia, tempa tworzenia lepszych miejsc pracy, poziomu kształcenia, zmniejszania ubóstwa i wykluczenia społecznego,

4. Zmniejszanie dysproporcji terytorialnych:

• problem koncentracji dobrobytu gospodarczego w obszarach „jądra Europy” tzw. HOT BANANA czyli obszaru od Londynu, Hamburga, Paryża, Monachium, Mediolanu do Madrytu,

• problem urbanizacji - rozwoju miast stołecznych i aglomeracji,

• problem spadku liczby ludności obszarów wiejskich,

• problem współpracy trans granicznej.

Kluczowe hasła spójności

1. Konwergencja - zmniejszanie różnic, doganianie, zbliżanie się do poziomu referencyjnego.

2. Konwergencja regionalna i krajowa.

3. Konkurencyjność - zabezpieczenie konkurencyjności regionów, krajów, całej wspólnoty w procesie zwiększania spójności.

4. Współpraca terytorialna - czyli obszarów granicznych, euroregionów, regionów i miast partnerskich.

Jak realizować spójność w UE

Założenia:

• mechanizmy rynku wewnętrznego są kluczowe ale niewystarczające,

• występuje konieczność katalogowania regionów i krajów bardziej i mniej rozwiniętych w celu specyfikacji obszarów charakteryzujących się dysproporcjami,

• dla potrzeb katalogowania trzeba przyjąć wspólną klasyfikację regionów na całym obszarze UE,

• stosuje się klasyfikację NUTS (jednostek terytorialnych) opracowaną przez EUROSTAT. Grupy NUTS są od NUTS 1 do NUTS 5 (najczęściej przedmiotem działań są NUTS 2, w Polsce są to województwa),

• potrzebna jest polityka spójności prowadzona na różnych szczeblach zarządzania europejskiego - obowiązuje zasada rządzenia wieloszczeblowego,

• wspólnotowa polityka spójności opiera się na zasadzie pomocniczości i proporcjonalności, zasadzie dodawalności oraz współfinansowania, zasadzie partnerstwa, zasadzie programowania,

• trzonem polityki spójności jest polityka regionalna wspomagana przez inne programy (społeczne, w zakresie innowacji, ochrony środowiska itd.),

• realizacja europejskiej wieloszczeblowej polityki wymaga środków finansowych ze źródeł unijnych i krajowych.

Polityka Spójności UE

1. Początki w 1975 r. od powstania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

2. Jednolity Akt Europejski z 1986 r. - definicja spójności

Obecnie Polityka Spójności na okres 2007-2013:

Cele:

Cel 1: KONWERGENCJA (regiony o PKB per capita niższym niż 75% średniej UE oraz kraje o PKB per capita niższym niż 90% średniej UE)

Instrumenty finansowe Celu 1: EFRR, EFS i Fundusz Spójności (łączna kwota 251 mld euro, w tym FS 61,5 mld euro).

Cel 2: KONKURENCYJNOŚĆ I ZATRUDNIENIE W REGIONACH

Instrumenty finansowe Celu 2: EFRR i EFS, środki europejskie ponad 49 mld euro

Cel 3: EUROPEJSKA WSPÓŁPRACA TERYTORIALNA

Instrumenty finansowe Celu 3: EFRR, środki europejskie 7,7 mld euro

Priorytety polityki 2007 - 2013 w kontekście pogłębiania i poszerzania integracji:

1. Nacisk na zmniejszenie dysproporcji między państwami i regionami - na cel konwergencja przeznaczono prawie 85%.

2. Nowe podejście strategiczne - wykorzystanie funduszy strukturalnych musi uwzględniać cele Strategii Lizbońskiej. Na cele strategii należy przeznaczyć 60% środków w najsłabiej rozwiniętych regionach i 75% w pozostałych (tj. innowacje, konkurencyjność, energia odnawialna, infrastruktura, zasoby ludzkie, innowacje ekologiczne).

3. Lepsze uregulowania prawne, uproszczenie i proporcjonalność, prostsze systemy kontroli, jasne zasady informacji i komunikacji.

4. Przegląd budżetu w 2008/2009 dla oceny priorytetów.

Dyspersja regionalna w UE

• PKB per capita w UE - 27 = 100

• Dyspersja dla 271 regionów NUTS -2

• 3 wiodące regiony: centralny Londyn (343), Luksemburg (273), Bruksela (216),

• wśród 42 regionów przekraczających 125% średniej: tylko po 1 w Czechach i Słowacji,

• 15 regionów najbiedniejszych jest w Polsce, Bułgarii i Rumunii,

• wśród 69 regionów poniżej 75% było:

• 15 w Polsce, 8 w Rumunii, 7 w Czechach, po 8 w Bułgarii, Grecji i Włoszech, 3 w Słowacji, po 1 (cały kraj) Estonia, Litwa i Łotwa

• wśród 20 najbiedniejszych regionów jest 5 województw Polski Wschodniej (podkarpackie=39, lubelskie=39, podlaskie=41, warmińsko-mazurskie=42, świętokrzyskie=45).

Kilka problemów strefy euro

1. Cel inflacyjny

2. Miara inflacji: HICP, CPI

3. Agregaty monetarne: M1, M3

4. Oficjalne rezerwy dewizowe

5. Czynniki decydujące o poziomie inflacji

6. Wiarygodność

7. Konserwatyzm

8. Narzędzia polityki pieniężnej

9. Eurogrupa

10. Eurosystem po kryzysie

Różne rozwiązania monetarne dla gospodarki otwartej

1. Międzynarodowy System Walutowy np. z Bretton Woods z 1944 - 1971 (sztywne kursy walutowe, marginesy wahań kursowych).

2. Krajowe decyzje o usztywnieniu kursów walutowych np. Polska 1990-2000 (dewaluacja pełzająca, zaczep walutowy, udział w mechanizmach kursowych).

3. W pełni wolny rynek walutowy (płynne kursy walutowe np. PLN, dolar, jen, euro wobec walut światowych).

4. Regionalne systemy walutowe - Optymalne Obszary Walutowe - małe, duże, usztywnianie kursów walutowych.

Kluczowe założenia integracji monetarnej/walutowej

1. Wprowadzenie nieodwołalnie stałych kursów walutowych lub jednolitej wspólnej waluty.

2. Realizacja zintegrowanych rynków finansowych i rynków czynników produkcji, w tym swobody transferu kapitału, swobody świadczenia usług bankowych i innych o charakterze finansowym, swobody migracji pracy.

3. Koordynacja polityk pieniężnych (lub wspólna polityka pieniężna) oraz wspólny system polityki kursowej wobec krajów trzecich.

4. Może wymagać stworzenia wspólnego banku centralnego i przekazania w gestię tego banku kompetencji banków narodowych w zakresie polityk monetarnych. Oznacza to integrację polityki i wzmocnienie wyłącznych kompetencji instytucji ponadnarodowych.

Teorie Optymalnego Obszaru Walutowego:

1. Teoria R. Mundella

2. Teoria Mc Kinnona

3. Teoria Kenena

4. Teorie oparte na kryterium inflacji

5. Nowe teorie lat 90.

Teoria OOW R. Mundella

• R. Mundell (1961) A Theory of Optimum Currency Areas, „American Economic Review”, vol. 51

• Definicja OOW: grupa krajów, które przyjmują wspólną walutę lub które utrzymują różne waluty, lecz usztywniają kursy swoich walut w sposób permanentny i nieodwracalny wobec siebie, przy ich pełnej wymienialności i przy utrzymaniu wspólnego systemu walutowego wobec krajów trzecich (np. pełna wymienialność lub kursy częściowo zarządzane).

• Świat może być podzielony na różne OOW. W ramach każdego z nich ma miejsce swoboda przepływu czynników produkcji, bez zagwarantowania takiej swobody w relacjach z krajami trzecimi, co uzasadnia utrzymywanie wobec tych krajów kursów płynnych.

• Teoria uwarunkowana na szukanie kryteriów optymalności obszaru walutowego - głównie na bazie dyskusji o wadach i zaletach kursów stałych i płynnych.

KRYTERIA OPTYMALNOŚCI:

1. Wysoka mobilność czynników produkcji tj. kapitału i pracy, która staje się substytutem zmienności kursów walutowych w przywracaniu równowagi bilansu płatniczego i utrzymaniu konkurencyjności.

• Przy mobilności kapitału i pracy sztywne kursy są lepsze, gdyż kraje są w stanie reagować na szoki popytowe i podażowe dostosowaniem cen i płac wynikającym z transferów między krajami czynników produkcji.

• Giętkie ceny i płace zastępują dostosowania poprzez zmiany kursu walutowego w formie dewaluacji/deprecjacji czy rewaluacji/aprecjacji.

• Jeśli nie ma mobilności czynników wobec krajów trzecich to uzasadnione jest stosowanie wobec ich walut kursu płynnego.

2. Kryterium - podobieństwo struktur produkcji krajów OOW, co zapewnia wysokie prawdopodobieństwo symetrycznej (podobnej) reakcji na szoki popytowe i podażowe. Terms of trade krajów będą się zmieniały w podobnym kierunku. Wymaga to silnej integracji rynków dóbr oraz konkurencyjnych a nie komplementarnych struktur produkcji i handlu (wysoki udział handlu wewnątrzgałęziowego).

Spadnie w tej sytuacji zapotrzebowanie na dostosowania konkurencyjności przez zmiany kursów walutowych.

3. Kryterium - wola polityczna krajów do utworzenia OOW i rezygnacji z części autonomii narodowej w sferze monetarnej.

Teoria Mc Kinnona i Kenena

• KRYTERIUM GŁÓWNE Ronalda Mc Kinnona to:

Wielkość i stopień otwarcia gospodarek mierzona relacją dóbr handlowych do niehandlowych (efekt Balassy-Samuelsona).

• KRYTERIUM GŁÓWNE Petera Kenena to:

Zróżnicowanie wewnętrznych struktur gospodarczych krajów OOW, co ułatwia dostosowania do szoków.

• Kryterium uzupełniające to wola krajów OOW do integracji fiskalnej, czyli ustalania wspólnych zasad co do narzędzi polityki fiskalnej, koordynacji lub zbliżenia polityk, względnie pełnej ich integracji. Skutki szoków są wtedy neutralizowane przez wspólne zasady fiskalne.

Droga UE do Eurosystemu

• 1979 Europejski System Walutowy - wspólna waluta rozliczeniowa ECU, Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, Europejski Mechanizm Kursowy ERM I.

• Od 1 lipca 1990 do 1 stycznia 1999 - Budowa Eurosystemu w trzech etapach:

• Etap 1 - 1990-1993 - budowa rynku wewnętrznego

• Etap 2 - 1.01.1994 - 31.12.1998 - kryteria konwergencji, niezależność narodowych banków centralnych, Europejski Instytut Walutowy.

• Etap 3 - od 1.01.1999 - wspólna waluta Euro, EBC, nieodwołalne kursy walutowe (11 krajów uczestniczących).

• Od 1.01.2001 Grecja w Eurosystemie

• Od 1.01 do końca lutego 2002 przejście na Euro

• Od 1.01.2007 Słowenia w Eurosystemie

• Od 1.01.2008 Cypr i Malta w Eurosystemie

• Od 1.01.2009 Słowacja w Eurosystemie

• Od 1.01.2011 Estonia w strefie Euro

• Od 1.01.2011 - strefa Euro to 17 krajów

Sytuacja krajów spoza Eurosystemu

1. Dania i Wielka Brytania mają wyłączenie (opt-out) do przystąpienia do UGW określone w Traktacie z Maastricht.

2. Szwecja na razie nie ma woli politycznej, ale nie ma tez wyłączenia, stąd podlega obowiązkowi przygotowywania raportów o stanie konwergencji.

3. Dania, Łotwa, Litwa są obecnie w ERM II.

4. Bułgaria, Czechy, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Szwecja nie podały jeszcze ostatecznej daty wejścia do strefy Euro.

5. Estonia w UW od 1.01.2011 r.

Europejski System Walutowy z 1979

• Decyzja zapadła w lipcu 1978 na szczycie europejskim w Bremie

• Do celów ESW zaliczono:

• stopniową realizację unii walutowej,

• wzajemną stabilizacje kursów walut krajów członkowskich w ramach Europejskiego Mechanizmu Kursowego ERM 1 (+/- 2,25% i +/- 6% dla lira włoskiego),

• wprowadzenie systemu wczesnego ostrzegania, tzw. wskaźnika odchyleń w ERM na poziomie 0,75% w celu zapewnienia symetrii dostosowań kursowych,

• wprowadzenie wspólnej waluty jako jednostki rozliczeniowej nie mającej charakteru prawnego środka płatniczego, była to waluta ECU jako waluta koszykowa. Udział w koszyku był określony przez wielkość PKB oraz udział kraju w handlu wewnętrznym EWG,

• współpracę banków centralnych w zakresie ułatwień kredytowych,

• powstanie wspólnej instytucji Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej do dokonywania wzajemnych rozliczeń. W Funduszu kraje deponowały po 20% swoich rezerw złota i dolarów, za które otrzymywały depozyty wyrażone w ECU.

• wspólne podejmowanie decyzji kursowych. kraj nie mógł sam jednostronnie zmienić swojego parytetu wobec ECU, gdyż wymagana była zgoda wszystkich - zasada jednomyślności.

Jak ESW działa?

1. Stabilizacja nie była pełna, kraje często dokonywały korekty kursu *

* dewaluacją zostały objęte: np. frank francuski 4 razy (1981 i 1986 o 3,0%, w 1982 o 5,75%, w 1983 o 2,5%), lir włoski - 7 razy od 1981 do 1992, peseta hiszpańska 2 razy w 1992 i 1993, frank belgijski, korona duńska, funt irlandzki, escudo portugalskie,

* rewaluacja dotyczyła marki niemieckiej i guldena holenderskiego.

2. Dokonano zmiany marginesu wahań, od sierpnia 1993 rozszerzono do +/- 15%.

3. Wykorzystano system wczesnego ostrzegania dla obrony ustalonych parytetów,, interwencji dokonywały banki centralne. Obowiązywała zasada wspólnej obrony parytetów.

4. Kraje EWG przeżyły ataki spekulacyjne na waluty. W 1992 Włochy i Irlandia zostały zmuszone do silnej dewaluacji, natomiast Belgia i Francja atak odparły. Atak dotknął też funta - atak Sorosa.

5. Kraje przetestowały parytety stóp procentowych, czyli możliwość zbliżenia poziomu stóp procentowych. Wyraźnie zbliżyły swoje stopy kraje rdzenia, gdyż miały podobny poziom inflacji, natomiast poza tym systemem znalazły się Włochy. Na początku lat 90. Włochy, Hiszpania i Portugalia wyraźnie odchyliły się od parytetu stopy procentowej.

6. Kraje ESW doświadczyły kryzysu lat 1992-93. We wrześniu 1992 lir włoski i funt brytyjski opuściły ERM, miały miejsce liczne dewaluacje kursów. W sierpniu 1993 rozszerzono pasmo wahań do +/- 15%.

7. W wyniku kryzysu powstało zjawisko Europy dwóch prędkości, z krajami zdolnymi do odpierania ataków spekulacyjnych i krajów peryferyjnych minimalizujących negatywne inflacyjne skutki dewaluacji.

Po kryzysie:

• Z doświadczeń kryzysu i funkcjonowania ESW przyjęto koncepcję wiarygodności polityki pieniężnej i walutowej Bundesbanku jako wzorca dla innych banków centralnych i dla banku europejskiego EBC.

• Wzorem dla Europy stało się stanowisko Niemiec wobec inflacji, współpracy i równowagi wewnętrznej.

• Sposobem na „pożyczanie” wiarygodności Bundesbanku było wiązanie kursu swojej waluty z marką. Wyjaśnia to model reputacji Barro-Gordona.

Założenia integracji makroekonomicznej w UGW

Pełna Unia Walutowa

Niepełna Unia Gospodarcza

Razem tworzą Unię Gospodarczą i Walutową.

Konstrukcja UGW:

• wspólna waluta,

• wspólna polityka pieniężna,

• Europejska Instytucja Bankowa - EBC i ESBC,

• Koordynacja polityk ekonomicznych.

Stabilność cen podstawą integracji monetarnej

• Stabilność cen to gwarancja stabilności waluty

• Stabilność waluty wymaga mobilności czynników produkcji

• Stabilności cen została podporządkowana Niepełna Unia Gospodarcza

Stabilizacja w Unii Gospodarczej

Pakt Stabilizacji i Wzrostu z 1997

• permanentną cechą UGW jest dyscyplina fiskalna warunkująca utrzymanie stanu budżetu w średnim okresie blisko równowagi lub w nadwyżce,

• podejmowane SA działania prewencyjne przez regularny nadzór i ocenę sytuacji budżetowej krajów pod względem wartości referencyjnej deficytu wynoszącej 3%,

• wprowadza się procedurę unikania nadmiernego deficytu.

Przegląd i reforma paktu Stabilizacji z 2005 r.

• Utrzymano zasadę, że dyscyplina Pakty prowadzi do synchronizacji sytuacji ekonomicznej krajów członkowskich, zapewniając symetrię rozwoju i gwarantując zbliżenie podatności na szoki popytowe czy podażowe różnych krajów.

• Deficyty muszą być blisko równowagi lub w nadwyżce.

• Utrzymano dwie kotwice fiskalne niezmienione (deficyt i dług) i ostateczne konsekwencje nadmiernego deficytu.

• Wprowadzono większą elastyczność dla polityk fiskalnych w sytuacji trudności gospodarczych, potrzeb inwestycyjnych w obszarze zmian strukturalnych.

Wymogi wejścia do Eurosystemu

• Spełnienie warunków konwergencji (inflacja, stopa procentowa, deficyt budżetowy, dług publiczny, obecność w mechanizmie kursowym):

Wartości referencyjne:

• Stopa inflacji HICP: 3 kraje o najniższej stopie +1,5%

• Stopa procentowa (długookresowa): 3 kraje o najniższym poziomie +2%

• Deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB

• Dług publiczny nie większy niż 60% PKB

• Obecność w ERM II co najmniej 2 lata

• Zgodność narodowego prawa bankowego z prawem europejskim,

• Spełnienie wymogów statutowych krajowego banku centralnego aby stać się integralną częścią Eurosystemu.

Kryteria konwergencji spełnione przez 11 pierwszych krajów Eurosystemu

(decyzja z 3 maja 1998)

• Stopa inflacji = 2,7%, czyli średnia arytmetyczna trzech najlepszych krajów (Austria, Francja, Irlandia) plus 1,5%,

• Deficyt budżetowy = maksymalnie 3% PKB,

• Dług publiczny = 60% PKB przy założeniu, że stopa długu systematycznie spada w zadowalającym tempie,

• Długoterminowa stopa oprocentowania obligacji publicznych = 7,8% czyli średnia trzech najlepszych krajów (Austria, Francja, Irlandia) plus 2%,

• Udział w europejskim mechanizmie kursowym przez co najmniej dwa lata bez zmian kursowych.

Rola banków centralnych w oddziaływaniu na rynki pieniężne

1. Definicja banku centralnego, jego pozycji, zadań, znaczenia dla stabilności finansowej kraju.

2. Niezależność banku centralnego - innowacja świata finansów z lat 90. - rozdział polityki pieniężnej i fiskalnej.

3. Współzależność decyzji banków centralnych w gospodarce globalnej, problem współdziałania na skalę międzynarodową i autonomii krajowej.

4. Strategie prowadzenia polityki pieniężnej przez banki centralne.

• strategia zorientowana na kurs walutowy,

• strategia zorientowana na agregaty pieniężne M1, M2, M3, bazę monetarną,

• strategia zorientowana na bezpośredni cel inflacyjny,

• strategie mieszane (np. cel inflacyjny + cel monetarny).

Rozwiązania instytucjonalne dotyczące banków

Europejski System Banków Centralnych (ESBC)

• Europejski Bank Centralny + krajowe banki centralne

Organy decyzyjne ESBC:

• Rada Zarządzająca i Zarząd EBC

Rada Zarządzająca to członkowie Zarządu EBC i Prezesi 17 krajów Banków centralnych uczestniczących w Eurosystemie.

Zarząd EBC to Prezes, Wiceprezes i 4 innych członków (kadencja 6-letnia nieodnawialna). Obecny Prezes to Jean-Claude Trichet.

Dodatkowy organ to Rada Ogólna obejmująca Prezesa i Wiceprezesa EBC oraz 27 Prezesów krajowych banków centralnych.

Zadania Europejskiego Systemu Banków Centralnych

• Cel główny: utrzymanie stabilności cen

• Zadania:

• prowadzenie polityki pieniężnej we Wspólnocie,

• prowadzenie operacji walutowych,

• zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi,

• wspieranie należytego funkcjonowania systemów płatniczych

• czuwanie nad prawidłowością nadzoru bankowego

Pozycja i zadania Narodowego Banku Polskiego

• NBP wchodzi w skład Europejskiego Systemu Banków Centralnych

• Prezes NBP jest członkiem Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego

• NBP musi realizować zasady i cele przewidziane dla banków centralnych:

• utrzymanie niezależności,

• utrzymanie stabilności cen,

• zapewnienie zgodności instrumentów i zasad krajowej polityki pieniężnej z zasadami i celami tej polityki w EBC (cel inflacyjny, kontrola podaży pieniądza).

Instrumenty polityki pieniężnej - standardowe

OPERACJE banku centralnego:

• kontrola wysokości krótkoterminowych sto procentowych

• operacje otwartego rynku na międzybankowym rynku pieniężnym (transakcje repo) - regulacja płynności

• interwencje walutowe

• określanie wysokości i kosztu oficjalnych rezerw banków komercyjnych gromadzonych w BC.

Polityka pieniężna cd.

CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE w polityce monetarnej:

1. oczekiwania inflacyjne (racjonalność oczekiwań, możliwość oddziaływania na oczekiwania, tzw. oczekiwania zakotwiczone),

2. wiarygodność banku centralnego i rządu, państwa, gospodarki,

3. nastawienie przedsiębiorców (stopień optymizmu),

4. nastawienie konsumentów (stopień optymizmu),

5. komunikacja z rynkiem.

Polityka Europejskiego Banku Centralnego

• Strategia polityki pieniężnej oparta na bezpośrednim celu inflacyjnym wynoszącym 2,0%.

• Cel inflacyjny zdefiniowano jako zapewnienie stabilności cenowej czyli stopy inflacji poniżej lub blisko 2% w średnim okresie.

• Wskaźniki uwzględnianie w ocenie czynników wpływających na ceny to:

• miary luki popytowej

• miary presji kosztowej

• ceny międzynarodowe i kursy walutowe

• ceny innych aktywów

• sytuacja na rynku pieniężnym, w tym relacja stopy EONIA do stopy referencyjnej (do kwietnia 2011 r. = 1%, w kwietniu podwyżka do 1,25%),

• agregaty monetarne

Strefa euro i UE-27 po kryzysie

1. Kryzys sektora bankowego - Irlandia, kraje bałtyckie

2. Kryzys na rynku nieruchomości, ryzyko kredytów hipotecznych

3. Działania stymulacyjne rządów narodowych

4. Załamanie w krajach peryferyjnych - PIGS, ryzyko zarażania

5. Ryzyko niewypłacalności

6. Pakiety pomocowe UE

7. Nowe rozwiązania w zakresie nadzoru bankowego

8. Programy oszczędnościowe krajów członkowskich

9. Kraje strefy euro - notowania ze strony rynków finansowych

10. Strategie wyjścia z kryzysu

Kryzys finansowy 2008-2009

1. Kryzys globalny, dotknął wszystkie kraje, chociaż w różnym stopniu.

2. W 2009 r. stopa wzrostu PKB spadła we wszystkich krajach (poza Polską), przy czym najsilniej w Estonii ( 13,9%), na Litwie (14,7%) i na Łotwie (18,0%), średnio w UE -4,2%, a w strefie euro - 4,1%.

3. Kryzys dotknął głównie sektor finansowy, banki i rynek nieruchomości, ale przeniósł się na strefę realną.

4. Kryzys dotknął wprawdzie w silniejszym stopniu USA niż część UE, ale pogłębił lukę produkcyjności pracy Unii wobec USA.

5. Pogłębił się problem niższej w Europie konkurencyjności cenowo-kosztowej i technologicznej - mimo programów wsparcia (Strategia Lizbońska i jej projekty).

6. Poziom produkcji PKB spadł dramatycznie i trudno będzie odrobić straty, zwłaszcza wobec prognozy potencjalnego wzrostu na poziomie 1,5% do 2020 (KE).

7. Gwałtownie spadł eksport i import dóbr i usług, spadek handlu światowego był silniejszy niż produkcji.

8. Znacznie wzrosło bezrobocie, najsilniej w Hiszpanii ponad 20%, średnia w UE prawie 10%.

9. Pojawiła się groźba upadku banków, szczególnie silna w Irlandii i krajach bałtyckich.

10. Bańka spekulacyjna na rynku kredytów hipotecznych i nieruchomości pociągnęła za sobą spadek całej aktywności gospodarczej.

11. Problemy nasiliły się w krajach peryferyjnych tzw. PIGS tj. Portugalii, Irlandii, Grecji i Hiszpan.

12. Dla ratowania gospodarek europejskich Komisja ogłosiła, a kraje UE zaakceptowały Europejski Plan Naprawy Gospodarczej.

Reakcja na kryzys

Europejski Plan Naprawy Gospodarczej

• Zgoda Komisji Europejskiej na dodatkową pomoc publiczną dla gospodarek, banków i wybranych sektorów przemysłowych.

• Plan wsparcia przewidywał narzędzia fiskalne w wysokości do 400 mld euro czyli na poziomie 3,3% PKB, łącznie z budżetów krajowych i unijnych.

• Większość to środki krajowe przeznaczone na wsparcie poprzez automatyczne stabilizatory koniunktury i narzędzia dyskrecjonalne około 1,2% PKB.

• UE z tej kwoty przeznaczyła 30 mld euro czyli około 0,3% PKB oraz 5 mln euro na wsparcie bezpieczeństwa energetycznego i szerokopasmowy Internet (środki przesunięte z niewykorzystanych płatności rolnych oraz dodatkowe płatności zaliczkowe w wysokości 11 mln euro na politykę spójności (w tym 7 mld dla nowych krajów).

Pomoc pokryzysowa

• EBI przeznaczył dodatkowo na kredyty 15 mld euro na cele:

• finansowanie MSP

• infrastrukturę energetyczną i zmiany klimatyczne

• wsparcie regionów konwergencji

• środki dla Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego

• KE zaakceptowała pakiet pomocy publicznej dla przemysłu samochodowego - zatwierdziła 12 działań w tej gałęzi na kwotę 4,025 mld euro, w tym 2,744 mld w ramach Europejskiego Programu Czystego Transportu.

• KE przygotowała też nowe wytyczne dla pomocy państwowej w sektorze bankowym w celu zapewnienia stabilności finansowej i płynności.

Wsparcie banków cd.

• W nowych wytycznych KE zatwierdziła łącznie kwotę 3,5 bln euro (czyli 1/3 PKB UE) na pomoc państwową dla instytucji finansowych.

• Około 1,5 bln euro (13% PKB UE) wykorzystano na:

• gwarancje długów,

• rekapitalizację,

• wsparcie płynności,

• wykup złych długów.

• Przyjęto zasadę, że udzielana pomoc musi być dostępna dla wszystkich banków, w tym filii w innych krajach członkowskich.

Co po kryzysie:

Skutki kryzysu i działań stymulujących:

• obniżenie dynamiki wzrostu,

• pogłębienie deficytów budżetowych - aż 13 krajów znacznie pogłębiło swoje deficyty i otrzymało od KE wymóg przywrócenia dyscypliny budżetowej w okresie od 2 do 5 lat,

• w 2007 średnie deficyty w UE wyniosły 0,8% PKB, w 2008 już 2,3%, w 2009 około 6,9%, w 2010 około 7%,

• KE przygotowała program wsparcia wyjścia z deficytów (poniżej 3%) dla kilku krajów strefy euro: Belgia i Włochy do 2012 r., Niemcy, Hiszpania, Francja, Holandia, Austria, Portugalia, Słowacja, Słowenia do 2013 r., Irlandia do 2014 r.

• pojawiło się „ryzyko zarażania”,

• pogłębiło się wewnętrzne zróżnicowanie UE - problem krajów peryferyjnych i krajów jądra,

• UE musi odbudowywać swoją pozycję na rynkach finansowych,

• nadal problemem jest międzynarodowa pozycja konkurencyjna w UE i jej krajów członkowskich w sektorach dynamicznie rosnących w handlu i produkcji,

• pozostaje pytanie jak zbudować konkurencyjność przemysłową w gospodarce globalnej i jak wykorzystać przewagi komparatywne.

Sytuacja fiskalna w nowych krajach

• W 2009 i 2010 roku jedynym krajem, który spełniał dwa kryteria fiskalne Maastricht (deficyt nie większy niż 3% PKB oraz dług publiczny nie większy niż 60%) była Estonia.

• Kraje o najwyższym deficycie sektora finansów publicznych w 2009 roku to: Łotwa, Litwa, Rumunia, Polska i Słowacja.

• Deficyt w Polsce w 2009 roku to 7,1% PKB, na Węgrzech 4,4%.

• W 2010 roku w Polsce deficyt prawie 8%, w kolejnych latach spadek do 6,5 w 2011 (MF) i dalej zgodnie z wymogami procedury nadmiernego deficytu (Polska ma procedurę otwartą w 2008 r.).

• Kraje o średnim poziomie deficytu to: Bułgaria, Słowenia, Czechy, Węgry.

• Jedynym krajem, który nie spełnia kryterium długu publicznego (60%PKB) są Węgry - 78,3%. W pozostałych krajach dług jest poniżej kryterium, z tym że w Polsce było to 51%, a np. w Bułgarii 14,8%, w pozostałych krajach między 24 a 36%.

Pakiet Nadzoru Finansowego

Europejski System Organów Nadzoru Finansowego. System będą tworzyć następujące podmioty:

• dla nadzoru makroostrożnościowego - Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego działająca pod auspicjami EBC, z kluczową rolą przedstawicieli banków centralnych,

• dla nadzoru mikroostrożnościowego funkcjonującego jako sieć krajowych instytucji nadzorczych krajów członkowskich oraz trzech sektorowych europejskich organów nadzoru:

• Europejski Organ Nadzoru Bankowego,

• Europejski Organ Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych,

• Europejski Organ Nadzoru Papierów Wartościowych i Giełd.

Pakiet EURO +

1. Propozycja wzmocnienia integracji fiskalnej w strefie Euro, z zaproszeniem krajów spoza strefy (Polska wyraziła wolę udziału).

2. Przyjęcie progów ostrożnościowych w zakresie długu publicznego przez kraje członkowskie.

3. Ewentualna harmonizacja podatków CIT - bazy podatkowej.

4. Utworzenie Europejskiego Mechanizmu Finansowego.

Efekty integracji walutowej - korzyści i koszty UGW - Dyskusja

Efekty mikroekonomiczne - korzyści:

• Niższe koszty transakcyjne,

• Spadek ryzyka zmian kursu walutowego,

• Zmniejszenie niepewności odnoście do kształtowania się kursów,

• Zmniejszenie wahań w handlu, produkcji, inwestycjach - wzrost zaufania do wspólnej waluty,

• Poprawa jakości i zakresu usług finansowych,

• Zmniejszenie skali spekulacji walutowych,

• Większa przejrzystość cen w rożnych krajach,

• Mniejsza dyspersja cen,

• Zachęty dla długookresowych przedsięwzięć gospodarczych,

• Niższe koszty informacji,

Efekty mikroekonomiczne - koszty:

• przejście na wspólną walutę, koszty banków, konsumentów.

Efekty makroekonomiczne - korzyści:

• Stabilizacja cen na całym obszarze - niższa inflacja? Skutek działań EBC,

• Spadek kosztów gromadzenia rezerw dewizowych,

• Stymulowanie integracji polityk ekonomicznych, w tym stabilizacji fiskalnej, wymogi konwergencji,

• Lepsze funkcjonowanie rynku wewnętrznego, UGW jako kolejny etap integracji,

• W sytuacji stabilizacji gospodarczej lepsze warunki wzrostu gospodarczego i poprawy konkurencyjności,

• Możliwość symetrycznej reakcji na szoki podażowe i popytowe,

• Współpraca krajów członkowskich (Eurogrupa), wspólne działania

Efekty makroekonomiczne - koszty:

• Utrata autonomii narodowej w zakresie polityki pieniężnej,

• Ograniczenia w zakresie narodowej polityki fiskalnej,

• nowa relacja między celami monetarnymi a wzrostem gospodarczym i bezrobociem.

Uwarunkowania powodzenia integracji:

• symetryczna reakcja polityki gospodarczej na szoki zewnętrzne (dylemat symetrii i asymetrii krajowej i regionalnej),

• spełnienie wymogów fiskalnych przez wszystkie kraje,

• racjonalne działania w zakresie nadzoru bankowego, konsolidacji fiskalnej, integracji z rynkiem wewnętrznym,

• wola polityczna przeprowadzania reform.

Działania na rzecz wsparcia KONKURENCYJNOŚCI UE

Uregulowania traktatowe:

• Traktat z Maastricht - zadanie UE wspieranie konkurencyjności przemysłowej UE

• Traktat Lizboński - Traktat o UE oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

• Traktat o UE - art. 3 pkt. 3

• Traktat o funkcjonowaniu UE:

• art. 4 podział kompetencji - pkt. 3 badania i rozwój technologiczny

• art. 6 wspieranie, koordynowanie i uzupełnianie działań państw członkowskich - b) przemysł

• art. 173 - Przemysł,

• art. 179 - 190 - Badania i rozwój technologiczny oraz przestrzeń kosmiczna

• art. 49-55 Prawo przedsiębiorczości

Tworzenie polityki konkurencyjności w UE

• Polityka przemysłowa od 1990

• Polityka konkurencyjności przemysłowej od 1994

• Polityka przedsiębiorczości od 1986

• Polityka w dziedzinie badan i rozwoju technologicznego od 1983, sformalizowana w Jednolitym Akcie Europejskim

• 1999 - Konkurencyjność przedsiębiorstw europejskich w obliczu globalizacji (delokalizacja, de-industralizacja, outsourcing)

• 2002 - Polityka przemysłowa w poszerzonej Unii (metoda otwartej koordynacji)

• 2003 - „An Action Plan for Europe - investing in research European Research Area” - Plan działania Europy - inwestowanie w europejską przestrzeń naukową

• 2004 - Wzmacnianie zmian strukturalnych (Fostering structural change: an industrial policy for an enlarged Europe - zmiany strukturalne, niskie koszty pracy w krajach akcesji, rola B+R i wiedzy, polityka spójności, wymiar sektorowy, delokalizacja, de-industralizacja, lepsze prawo

Polityka przedsiębiorczości - konkurencyjność małych i średnich firm

• Szczególne miejsce MSP w PKB i zatrudnieniu

• Duch, kultura i praktyka przedsiębiorczości

• Elastyczność działania

• Skłonność do szybkich dostosowań do zmian rynkowych, strukturalnych i technologicznych

• Transfer technologii

• Udział w sieciach i klastrach

• Dostęp do finansowania innowacji

• Szczególne regulacje prawne i administracyjne wobec MSP

• Duża intensywność mobilności przemysłowej - stopa urodzeń i śmierci

• Twórcy czy odtwórcy nowych rozwiązań

Dlaczego firmy umierają?

P. Domniak , Sektor MSP we współczesnej gospodarce, Warszawa 2005, wymienia za European Observatory cztery grupy czynników powodujących „śmierć” firmy:

1. czynniki zewnętrzne: zmiany struktury rynku, nieodpowiednie produkty i możliwości produkcyjne, zmiany regulacji gospodarczych,

2. problemy finansowe i brak możliwości radzenia sobie z szokami zewnętrznymi,

3. złe zarządzanie,

4. inne czynniki, jak brak szczęścia, oszustwo, lekceważenie partnerów związanych z firmą, problemy z zarządzaniem personelem.

Czynniki, które należy badać jako mogące prowadzić do śmierci firmy wg Storeya

(cyt. za Dominiak 2005)

• wielkość

• wiek

• typ własności

• branża

• wcześniejsze wyniki (historia)

• uwarunkowania makroekonomiczne

• czynnik ludzki i zarządzanie

• lokalizacja

• korzystanie z subsydiów państwowych

• „tak zawsze było”

Mikroprzedsiębiorstwo: liczba zatrudnionych: mniej niż 10 osób przychód netto ze sprzedaży, jak też suma aktywów bilansowych nie przekraczająca 2 mln euro

Małe przedsiębiorstwo: liczba zatrudnionych: między 10 a 49 osób przychód ze sprzedaży, jak też suma aktywów bilansowych nie przekraczające 10 mln euro

Średnie przedsiębiorstwo: liczba zatrudnionych: między 50 a 249 osób przychód ze sprzedaży nie przekraczający 40 mln euro, suma aktywów bilansowych nie przekraczająca 27 mln euro

Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw

Cel: tworzenie lepszego środowiska dla małego biznesu i przedsiębiorczości

Kierunki działań:

1. wspieranie edukacji i kształcenia z zakresu przedsiębiorczości

2. tańszy i prostszy system tworzenia firm - rejestracja on-line

3. lepsze ustawodawstwo i regulacje

4. lepszy dostęp do kształcenia zawodowego ustawicznego i podnoszenia kwalifikacji

5. poprawa dostępu do usług internetowych

6. upraszczanie podatków, lepszy dostęp do środków finansowych (venture capital, fundusze strukturalne)

7. wzmocnienie potencjału technologicznego (promocja nowych technologii, dostęp do programów badawczych, kooperacja przedsiębiorstw, PPP)

8. szukanie modeli dobrego funkcjonowania biznesu elektronicznego - wzory dobrych praktyk

9. dobra reprezentacja interesów MSP na szczeblu krajowym i unijnym

Innowacyjność, przedsiębiorczość, konkurencyjność

Założenia podstawowe:

Innowacje to proces biznesowy, stąd ich realizacja wymaga ducha, kultury i praktyki przedsiębiorczości. Innowacje i przedsiębiorczość to w gospodarkach opartych na wiedzy główne źródło konkurencyjności i wzrostu gospodarczego.

Jądrem procesu innowacji są przedsiębiorstwa, co oznacza, że wsparcie publiczne powinno być ukierunkowane na:

• pobudzanie innowacyjnych działań przedsiębiorstw,

• przekształcanie innowacji w produkty rynkowe,

• stymulowanie zarządzania innowacjami,

• promowanie kultury przedsiębiorczości.

Programy w ramach Strategii Lizbońskiej +

• 2000 - przyjęcie Strategii Lizbońskiej

• 2002 - Produkcyjność - klucz do konkurencyjności europejskich gospodarek i przedsiębiorstw (COM/2002/0262)

• 2003 - Some key issues In Europe's competitivness: Towards an Integrated Approach (COM/2003/704)

• 2005 - Odnowiona Strategia

• Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji na lata 2007-2013 (OJ, L 310/2006)

• 2008 - 2010 - implementacja (wdrożenie) odnowionej strategii

• 2010 - Program Europa 2020

Strategia Lizbońska

W 2000 roku UE przyjęła tzw. Strategie Lizbońską - z jej celem strategicznym:

• stworzenia najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej opartej na wiedzy gospodarki zdolnej do trwałego rozwoju, tworzącej większa liczbę lepszych miejsc pracy i charakteryzującej się większą spójnością społeczną.

W 2005 roku strategia została odnowiona.

Dlaczego potrzebna była Strategia Lizbońska?

Uwarunkowania Strategii z 2000 roku:

• luka technologiczna wobec USA i Japonii,

• konkurencja ze strony Azji,

• starzenie się społeczeństw,

• niskie nakłady na B+R,

• rewolucja informacyjna,

• presja na ochronę środowiska,

• kryzys europejskiego modelu socjalnego

Kluczowe hasła Strategii

• wiedza, gospodarka oparta na wiedzy,

• społeczeństwo wiedzy,

• innowacje, innowacyjność gospodarki,

• motory innowacji,

• tworzenie wiedzy - B+R

• aplikacja wiedzy

• innowacje i przedsiębiorczość

• wzrost gospodarczy

• zatrudnienie

• reformy ekonomiczne

• rozwój zrównoważony

• infrastruktura o znaczeniu europejskim

• konkurencyjność przemysłu

• energia odnawialna

• optymalizacja wykorzystania energii, innowacje ekologiczne,

• zasoby ludzkie,

• konkurencyjność oparta tylko na kosztach nie gwarantuje sukcesu

Odnowiona Strategia - Wzrost i Zatrudnienie

Wymogi:

• wieloszczeblowe zarządzanie - od władz unijnych przez władze krajowe do władz regionalnych i lokalnych,

• rola Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (PPP),

• włączanie zadań strategii do wszystkich możliwych działań i polityk, takich jak polityka spójności, polityka innowacyjna, polityka przedsiębiorczości, polityki sektorowe, ochrony środowiska itd.

Wnioski:

1. Strategia Lizbońska to projekt wzmocnienia gospodarek europejskich przez akumulację wiedzy i innowacyjności.

2. W realizacji strategii uczestniczą rożne szczeble europejskiego rządzenia.

3. kraje członkowskie musza składać raporty z realizacji wytycznych strategii.

4. Zrealizowano program strategii na lata 2008-2010.

5. Odnowiona strategia zrezygnowała ze szczegółowych wskaźników ilościowych - jedynym jest wymóg nakładów na B+R = 3% PKB.

6. W 2010 opracowano nowy program Europa 2020.

7. Realizacja strategii wymaga kompleksu działań podejmowanych przed podmioty publiczne i prywatne.

8. Realizacji strategii są podporządkowane różne polityki europejskie.

9. W kompleksie polityk szczególne znaczenie mają: polityka B+R, polityka innowacyjności, polityka przedsiębiorczości, polityka konkurencyjności przemysłowej, polityka ochrony środowiska, polityka energetyczna.

10. Kluczem do realizacji jest wspomaganie kapitału ludzkiego, stąd rola polityki edukacyjnej, kształcenia zawodowego, polityki zatrudnienia.

Strategia Europa 2020

Jose Manuel Barroso:

“Rok 2010 musi być rokiem nowego początku. Moim pragnieniem jest, aby Europa wyszła z kryzysu gospodarczego i finansowego silniejsza. Przez ostatnie dwa lata miliony ludzi straciło pracę, wzrosło zadłużenie, które będzie wyrównywane przez lata, a nasza spójność społeczna została wystawiona na próbę. Te dwa lata ujawniły pewne podstawowe prawdy o problemach, z jakimi boryka się europejska gospodarka. Kryzys był dzwonkiem alarmowym, dzięki któremu zorientowaliśmy się, że jeśli niczego nie zmienimy, skażemy się na stopniową utratę znaczenia i spadniemy do drugiej ligi nowego światowego porządku”.

Z przedstawionej diagnozy Komisja wyprowadziła dla UE dwa zadania:

• krótkookresowe - pomyślne wyjście z kryzysu (pakiet działań jak Europejski Fundusz Stabilizacji Finansowej, Europejski Mechanizm Stabilizacji Finansowej),

• długookresowe - pakiet na ścieżkę rozwoju i pozostanie na tej ścieżce - to cel strategii Europa 2020.

W Strategii Europa 2020 zapisano 5 celów na rok 2020:

• zatrudnienie, badania i innowacje, zmiany klimatu i energia, edukacja i walka z ubóstwem.

TRZY wzajemne powiązane priorytety strategii:

• rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji,

• rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, przyjaznej dla środowiska i bardziej konkurencyjnej,

• rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu, wysokie zatrudnienie, zapewniające spójność społeczną i terytorialną.

Europa 2020 - 5 nadrzędnych celów:

1. stopa zatrudnienia osób w wieku 20-64 powinna wynieść 75%

2. na cele B+R należy przeznaczyć 3% PKB

3. cele 20/20/20 w zakresie klimatu i energii

4. ograniczenie co najmniej do 10% liczbę osób kończących przedwcześnie naukę i wzrost do co najmniej 40% liczby osób z wyższym wykształceniem

5. zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem (o 20 milionów)

Projekty służące realizacji strategii proponowane przez KE

1. Unia innowacji

2. Młodzież w drodze

3. Europejska agenda cyfrowa

4. Europa efektywnie korzystająca z zasobów

5. Polityka przemysłowa w dobie globalizacji

6. Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia

7. Europejski program walki z ubóstwem

Realizacja tych programów będzie na szczeblu europejskim i krajowym.

1

---