Współczesne Problemy Psychologii

Psychologia rozwoju i osobowości

„ROZWÓJ”

• Przedmiot psychologii rozwojowej człowieka:

• Koncentruje się na zmianach w zachowaniu i zdolnościach jednostki pojawiających się
  między jego poczęciem a śmiercią - psychologia ROZWOJU

• Tradycyjnie: okres od narodzin do końca adolescencji - PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA (egzam)

• Rozwój (A. Matczak)

• Długotrwały proces, w jego toku dokonują się kierunkowe, następujące po sobie zmiany , prowadzące do wyższych, bardziej złożonych i lepiej zorganizowanych form.

• Cechy zmiany rozwojowej:

• Kierunkowość ( zbliżanie się do „idealnego stanu optymalnego”)

• Progresywność (postęp, doskonalenie)

• Nieustanność (przez całe życie)

• Zdeterminowanie w dużym stopniu czynnikami środowiskowo - kulturowymi

• Rozwój (M. Tyszkowa)

• Proces / ciąg postępujących w określonym kierunku zmian w systemie psychicznym,
  również produkt tego procesu.

• Cechy zmiany rozwojowej:

• Jednokierunkowość

• Nieodwracalność

• Trwałość

• Autonomiczność (działania w znacznej części wew. organizmu)

• Rodzaje zmian rozwojowych (H. Bee)

• Uniwersalne (wspólne dla każdego człowieka, zw. z wiekiem)

• Wspólne (char. osoby należące do określonej gr. /wspólnoty)

• Indywidualne (wywołane czynnikami unikalnymi dla danej jedn.)

• Ilościowe - narastanie, nasilanie się pewnej cechy / procesu)

• Jakościowe - transformacja pewnej cechy / procesu, by tworzyć nowe jakości.

• Modele zmiany rozwojowej (A. Brzezińska)

1. Model liniowy

• Rozwój jako proces: nieukierunkowany, ciągły, płynny,

• Jego tempo charakterystyczne dla danej jednostki

• Polega na zachodzeniu zmian ilościowych (wzrost, spadek różnicowania doświadczeń)

• Obejmuje zmiany progresywne i recesywne

1. Model stadialny (min. Piaget)

• Rozwój to proces: skokowy, fazowy (wyróżniamy w nim stadia i etapy)

• W każdym stadium zachodzi proces: 1. Różnicowania doświadczenia, 2. Jego porządkowanie,
  3. Integracja dośw. = powstawanie nowej struktury

• Przeplatanie się zmian jakościowych z ilościowymi

1. Model cykliczno - fazowy (min. E. Erikson)

• Rozwój to: transformacja doświadczenia

• Można w nim wyróżnić cykle, a w nich kolejne fazy: progresu-> plateau-> regresu-> kryzysu

• Rozwiązanie kryzysu = domknięcie cyklu i przejście do następnego

• Nowe struktury powstają zarówno z elementów doświadczenia już posiadanego jak i nowo nabytych.

• Kryteria wyodrębniania okresów rozwojowych:

• Sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie otaczającej rzeczywistości

• Dominujący rodzaj działalności

• Specyficzne formy i metody oddziaływania

• Periodyzacja stosowana w Polsce (!!!!!!)

1. Okres prenatalny (od poczęcia do narodzin - ok. 266 dni)

2. Wczesne dzieciństwo ( 0 -3)

1. Wiek niemowlęcy (0-1)

2. Wiek poniemowlęcy (2-3)

3. Średnie dzieciństwo (wiek przedszkolny , 4-6)

4. Późne dzieciństwo (wiek młodszy szkolny, 7-10/12)

5. Adolescencja (10/12 - 20/23)

5.1. wczesna adolescencja (wiek dorastania)

5.2. późna adolescencja (wiek młodzieńczy) (egzam)

6. Wczesna dorosłość (20/23 - 35/40)

7. Średnia dorosłość / wiek średni (35/40 - 55/60)

8. Późna dorosłość / wiek starzenia się (od 55/60…)

„Badania nad rozwojem”

• Cele badań nad rozwojem

• Opis zachowania człowieka w poszczególnych momentach rozwoju

• Znajdowanie określonych przyczyn i procesów powodujących zmiany w zachowaniu

• Strategie badań nad rozwojem

• Badania podłużne - wielokrotne badanie tych samych osób w pewnych odstępach czasu

• Badania poprzeczne - jednoczesne badanie rożnych osób w różnym wieku w celu określenia, jak wiek wpływa na dany aspekt zachowania.

• Efekt Kohorty / Grupy pokoleniowej - przejaw który jest efektem doświadczeń danej grupy pokoleniowej (poczucie bezpieczeństwa wśród ofiar holokaustu)

• Badanie sekwencyjne - zbieranie danych od min.2 gr. pokoleniowych, badanych w 2 lub więcej odcinkach czasu.

Rozwój percepcyjny

• Słuch

• 25 tyg. po poczęciu - płód odbiera dźwięki

• Noworodek - słyszy jedynie dźwięki głośniejsze od szeptu z odległości 135cm

• Do 10 lat - wzrasta wrażliwość słuchowa

• Po 40 r. ż. - mogą pojawić się ubytki słuchu

• Ok. 30% dorosłych w wieku 65-74 lat i 50% dorosłych w wieku 75-79 lat, ma różnego rodzaju niedosłuchy

• Dźwięki mowy

• Noworodki - wolą słuchać głosu kobiecego oraz głosu ludzkiego zamiast innych dźwięków lub ciszy.

• Pierwsze 6 miesięcy - dzieci są zdolne do rozróżniania innych dźwięków języka niż język ojczysty. Potem to zanika.

• Słuch fonematyczny - umiejętność identyfikowania słuchowego dźwięków mowy (fonemów) i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej (bar - bal) przy jednoczesnym utożsamianiu różnych wymówień:

• Wrażliwość słuchowa wzrasta w zakresie słuchu fonematycznego w okresie przedszkolnym,

• co pozwala dalej uczyć się czytać i pisać, gdyż słuch fonem, jest do tego niezbędny

• dźwięki muzyki

• między 4-7 m. ż. - niemowlęta odróżniają kołysankę od piosenki dla dorosłych

• w okresie przedszkolnym - wzrasta wrażliwość w zakresie słuchu muzycznego

• Wzrok

• Od 26 tyg. po poczęciu - dziecko reaguje na oświetlenie brzucha

• Do 3 m. ż. - niemowlę widzi nie ostro na odległość ok. 20-30cm

• 12 m. ż - ostrość wzroku niemowlęcia dorównuje ostrości os. dorosłej

• Po 40 r. ż. - pojawia się dalekowzroczność

• Widzenie głębi :

• między 3 a 5 m. ż. pojawia się ,

• a około 13 m. ż. rozwija się widzenie głębi.

• Widzenie barw :

• Noworodek - rozróżnia czerwony od niebieskiego

• 3 m. ż (niemowlęta) - rozróżniają 4 podstawowe barwy, preferują czerwony i żółty

• Między 6 a 14 r. ż. - wzrasta zdolność różnicowania odcieni barw

• Widzenie relacji :

• Między 1-3 m.ż. - niemow. dokonują percepcyjnego grupowania elementów, widzą organizację a nie tylko szczegóły obrazu

• Stają się bardziej zainteresowane oglądaniem zorganizowanych układów przestrzennych i twarzy, niż prostszych układów wzrokowych i kontrastów.

• Percepcja interpersonalna

• Powiązania między modalnościami występują od urodzenia w toku rozwoju utrwalają się i modyfikują (angażowanie wszystkich zmysłów do odbioru świata)

• 2 m.ż. - pojawienie się I raz współdziałania wzroku i słuchu, ponownie pojawia się po 5m.ż.

• II połowa 1 r.ż - współdziałanie dotyku i wzroku

„Rozwój pamięci”

• Zmiany pojemności pamięci

• Z wiekiem nie zmienia się pojemność pamięci sensorycznej i długotrwałej

• Zmiany w pamięci krótkotrwałej:

• 3 lata = 3 elementy informacji zachowane w pamięci!!!!!!

• 8 - 12 lat = 6 el. Inf.

• Człowiek dorosły = 7 (+/- 2) el. Inf.

• Strategia pamięciowa

• Każdy sposób by coś zapamiętać

• Dziecięce strategie pamięciowe:

• Powtarzanie

• Organizowanie (przestawianie inf. I nadawanie im lepiej znanych form)

• Przepracowanie (tworzenie zw. między informacjami, które w innych wypadkach pozostawałyby bez zw.)

• Uwaga reaktywna (wybiórcze zwracanie uwagi na informacje, które mogą być później przywoływane)

• Odzyskiwanie informacji (szukanie sposobów by ułatwić zapamiętanie inf., jeśli wiadomo, że później będą przywołane)

• Rozwój strategii pamięciowych - z wiekiem, od 7 r.ż., wzrasta częstotliwość elastyczność i złożoność działań strategii.

• Pamięć autobiograficzna

• Pamięć odnosząca się do własnej przeszłości.

• Rola rodziców w rozwoju pamięci autobiograficznej:

• Od rodziców dziecko dowiaduje się, że przeszłość ma znaczenie

• Rodzice dostarczają dziecku narzędzi językowych umożliwiających opisanie, myślenie i określenie tego co się stało

• Pomoc pozwala dziecku nabywać kolejnych kompetencji w organizowaniu własnych wspomnień i przywoływaniu ich w formie zrozumiałej dla innych.

• Styl wysoce - elaboratywny: rodzice często mówią o przeszłości, a kiedy to robią przywołuję wiele szczegółów dot. najważniejszych wydarzeń. Zachęcają dzieci do częstych wypowiedzi, zadając im dużo pytań i znaczeń poszerzając ich wypowiedź.

• Styl nisko - elaboratywny : rodzice wykazują mniej zainteresowania przeszłością, stosunkowo Malo rozmawiając o wydarzeniach, które wspólnie przeżyli. Zniechęcają do długich wypowiedzi na ten temat i mało pytają lub zadają pytania zamknięte. Wymagają pojmowania poprawnych odpowiedzi.

• Amnezja dziecięca

• Niezdolność przypomnienia sobie wydarzeń, jakie zaszły w początkowych latach życia.

• Nie pamiętamy tego co wydarzyło się przed 2r.ż, bardzo słabo pamiętamy okres między 2 a 3 r.ż.

• Dzieci jako naoczni świadkowie

• Różny zakres - zależny od wieku - tego co dzieci przypominają sobie samodzielnie. Małe dzieci przypominają sobie niewiele - zmienia się to po 5 r.ż.

• Trafność samodzielnych wspomnień dzieci w wieku szkolnym jest tak wysoka jak u osób dorosłych

• Jeśli przerwa między zaistnieniem sytuacji a momentem przypomnienia jej sobie jest dłuższa niż miesiąc to pojawia się zw. z wiekiem różnice w trafności przekazu.

• Małe dzieci przypominają sobie mniej niż starsze.

• Małe dzieci są podatniejsze na sugestie podczas przesłuchiwania. Podatność zależy od typu pytań.

„ Rozwój Myślenia i Inteligencji”

• Rozwój poznawczy w ujęciu J. Piageta, podst. założenia

• Rozwój można zrozumieć jedynie dzięki analizie dynamicznego i ciągłego, wzajemnego oddziaływania dzieci i otoczenia.

• Wiedza dziecka o świecie jest konstruowana w wyniku aktywnego interesowania się otoczeniem.

• INTELIGENCJA - procesy umysłowe, dzięki którym dochodzi do adaptacji. Int. Zaczyna się od prymitywnych wzorców zachowań odruchowych, obecnych od narodzin. Z upływem czasu te umiejętności zmieniają się, dostosowują, łączą się i rozbudowują.

• Zmienne struktury poznawcze:

• SCHEMATY - wew. Reprezentacje określonych czynności fiz. Lub zmysłowych, schemat / rodzaj poznawczego planu stosowanego w celu rozwiązania problemu. Fundamentalne dla inteligencji są schematy skal dające się z wiedzy o rzeczach, jak robić rożne rzeczy, zdarzeniach.

• OPERACJE - struktury umysłowe wyższego rzędu, dane od urodzenia i nei pojawiają się w myśleniu przed osiągnięciem wieku szkolnego. Ich cechą jest odwracalność.

• Rozwój inteligencji

• Jest procesem precyzyjnej i złożonej adaptacji struktur poznawczych do wymagań środowiska za pomocą:

• ASYMILACJA - proces umysłowy, dzięki któremu jedn. włącza nowe dośw. Do już istniejącej wiedzy. Przetwarza napływającą info tak by pasowała do dotychczasowego spos. myślenia.

• AKOMODACJA - proces um., służący modyfikacji istniejącej struktury tak, by pasowała do innych nowych doświadczeń. Dostosowywanie sposobu myślenia do nachodzącej informacji.

• RÓWNOWAGA - zanim dziecko zdobędzie nową wiedzę jest w tym stanie, równowagi ze środowiskiem. Nowa inf / wymagająca nowego podejścia chwieje równowagę.

• PROCES RÓWNOWAŻENIA - wykorzystywanie akomodacji i asymilacji do przywrócenia równowagi. W wyniku tego procesu zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają zdolności poznawcze.

• Stadia rozwoju intelektualnego wg J. Piageta:

• Dzieci przechodzą przez stadia kolejno, w stałym porządku i podobnym wieku

• Tempo przechodzenia przez stadia jest zdeterminowane przez biologiczne procesy dojrzewania i indywidualnych doświadczeń

1. Stadium sensoryczno - motoryczne, 0-2 lata -
   poznawanie świata za pomocą zmysłów i aktywności motorycznej

• POJĘCIE StAŁOŚCI PRZEDMIOTU -ok. 9 m.ż. (przedmiot nie znika jak schowamy go pod koc - eksperymencik)

Wg. współczesnej psychologii pojęcie stałości przedmiotu pojawia się w 2msc. życia.

• FUNKCJA SYMBOLICZNA- zdolność posługiwania się przedmiotami; symbole służą do planowania działań

2. Stadium przedoperacyjne, 2 - 7 lat

• Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego.

Myślenie intelektualne cechuje:

• EGOCENTRYZM DZIECIĘCY - niezdolność do ujmowanie świata z perspektywy innej niż własna np. pytanie skierowane do dziecka: masz siostrę? Dz: Tak! A czy Twoja siostra ma siostrę? Dz: Nie.

• CENTRACJA - ZWRACANIE UWAGI TYLKO NA 1 WŁAŚCIWOŚĆ SYTUACJI I POMIJANIE INNYCH, NAWET ISTOTNYCH.

• NIEODWRACALNOŚĆ - niezdolność do powrotu w myślach do punktu wyjścia rozumowania (np. dzieci w 5 r.ż rozumieją: 2+3=5; nie rozumieją 5-3=2)

1. Stadium operacji konkretnych, 7 - 11 lat (egzam)

• Pojawia się myślenie logiczne , choć rozwiązywanie problemów nadal ogranicza się do przedmiotów konkretnych (nie obejmuje pojęć abstrakcyjnych) - egzam

• Zdolność decentracji i myślenie odwracalne

• Klasyfikacje - logiczne grupowanie pod względem cech i właściwości….

• Szeregowanie - porządkowanie pod względem wielkości: np. wysokości, ciężaru, szybkości itp.

• Pojęcie stałości - rozumienie że pewne podstawowe cechy przedmiotu (waga, długość) pozostają niezmienne mimo, że zmienia się ich wygląd. Na początku - stałość liczb na koniec - stałość objętości.

1. Stadium operacji formalnych, od 11/12 lat

Dziecko jest zdolne do operacji umysłowych na pojęciach abstrakcyjnych i do myślenia logicznego. Potrafią różne rozwiązania problemów bez ich wykonywania. Radzą sobie z sytuacjami hipotetycznymi. Myślenie częściej dotyczy pojęć niż konkretnych przedmiotów.

• Rozumowanie dedukcyjne - przyjmowanie jakiegoś ogólnego założenia i wyobrażanie sobie jego skutków - >logika

• Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów - tworzenie hipotez, opracowanie w umyśle rożnych wyników, systematyczne sprawdzanie rozwiązań

• Modele myślenia postformalnego

Gizela Labouvie ,Michael Basseches ,Patricia Arlin

• Relatywizm myślenia - przechodzenie od bezkrytycznej wiary w świadectwo zmysłów I autorytety do liczenia się z względnością wiedzy i znaczenia kontekstu dla oceny faktów.

• Myślenie dialektyczne - rozumienie napotkanych sprzeczności i godzenie ich poprzez poszukiwanie nadrzędnych perspektyw i syntez.

• Mądrość - połączenie bogatej wiedzy życiowej i szczególnych przymiotów myślenia (w tym relatywizmu i dialektyczności)

• Społeczno - poznawcza teoria rozwoju Lewa Wygotskiego

• Podstawowe założenia:

• W procesie kształtowania się inteligencji zasadnicze znaczenie ma kontekst społeczny

• Kierunek rozwoju umysłowego dziecka zależy o kultury, w której dziecko jest zakorzenione oraz interakcji z ludźmi posiadającymi znacznie większą od niego wiedzę.

• Dorosły modeluje i konstruuje doświadczenia poznawcze. Proces ten to budowanie rusztowania, dorosły uczy jak myśleć o problemie w trakcie jego rozwiązywania (rozmowa podczas układania puzzli)

• Nowa wiedza nabywana jest w STREFIE NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU (SNR) - obejmuje zadania, które nie mogą być wykonane przez dziecko samodzielnie, ale jest w stanie je spełnić, gdy zostanie wsparte przez dorosłego.

• SNR rozszerza się wraz z nabywaniem kolejnych umiejętności, obejmuje coraz trudniejsze zadania

Rozwój Językowy

• Definicje

• Język - Umowny system symboli (Brown), to coś więcej niż mowa, słowa są symbolami, które reprezentują przedmioty, wydarzenia, ludzi (symbolami są też gesty i język pszczół)

• W toku rozw. Dziecko:

• Poznaje zw. miedzy symbolem, a tym do czego się odnosi

• Gromadzi słownictwo, którym będzie się posługiwało

• Przyswaja reguły gramatyczne rządzące łączeniem słów

• Mowa - konkretny akt fizyczny formowania i kolejnego wypowiadania dźwięków języka mówionego .

• Funkcje języka

• Środek komunikacji - przekazywanie myśli, stanów emocjonalnych

• Środek myślenia - symbole werbalne umożliwiają przywołanie przeszłości, przewidywanie przyszłości, tworzenie pojęć

• Środek autoregulacji - zw. z rozwojem osobowości dzieci wykorzystują języki do kontroli własnego zachowania (mówią do siebie głośno)

• Procesy przyswajania języka

• Podejście społeczno - interakcyjne - przyswojenie języka dzięki systemowi wsparcia języka - oferowanie przez dorosłych różnych form wsparci a i pomocy

Formy wsparcia o szczególnym znaczeniu:

• Styl mowy dorosłych (do dzieci)- mowa prostsza, krótsza, bardziej kompletna, pełna powtórzeń i bardziej przyciągająca uwagę niż mowa kierowana do dorosłych - egzam

• Dopasowanie czasowe mowy dorosłych do zachowania dziecka

• Epizody wspólnej uwagi - sytuacje, w których dorośli i dzieci równocześnie skupiają się na pewnym obiekcie i jednocześnie się nim zajmują

• Przebieg rozwoju językowego

1. Rozumienie znaczenia słów

• 9 m.ż. - rozumienie konkretnych słów (gaworzy ok. 6msc., ale nie rozumie, co wypowiada)

• Okres niemowlęcy - nadmierne rozszerzanie znaczeń (nadrozciągliwość znaczeń - dziecko do każdego mężczyzny mówi tata - egzam) i nadmierne zwężanie znaczeń wyrazów

1. Gromadzenie słownictwa

• Rozwój wokalizacji:

• 0-2 m.ż - krzyk i odgłosy życiowe (kichanie)

• 2-3 m.ż - głużenie (gulgotanie, gruchanie, miauczenie)

• 6 m.ż - gaworzenie (emitowanie i powtarzanie sylab)

• 12 m.ż - pierwsze słowa

• Aż do 6 r.ż. dzieci opanowują średnio 9-10 słów dziennie

• 3-5 r.ż. - Neologizmy - tworzenie nowych słów, wykorzystując reguły gramatyczne j. ojczystego

Beemwół - BMW, babaki- winogrona, chipsy sztruksy - chipsy karbowane, dysduś -smoczek

1. Nabywanie reguł gramatycznych

• 12-18 m.ż - stadium jednego wyrazu - HOLOFRAZA, zdania jednowyrazowe,

• 18 m.ż - zdania dwuwyrazowe, potem zdania telegraficzne

• W 3 r.ż. - budowanie zdań 3-4 wyrazowych, poprawnych gramatycznie

• HIPERREGULACJA - stosowanie reguł gramatycznych zbyt szeroko, również do wyjątków gramatycznych np. ja śpiewam -> ja rysowam; „Ty będziesz orlicą, ja będę orlicem” (egzam)

• KOMPENSACJA KOMUNIKACYJNA - dopasowanie tego, co się mówi do konkretnego kontekstu społecznego, znajomość reguł komunikacyjnych

• ZASADY KONWERSACJI rządzące dialogiem

• ILOŚĆ - przekazanie tylu info, ile potrzeba do zrozumienia wiadomości

• JAKOŚĆ - mówić prawdę (wyjątek: sarkazm, żart)

• TRAFNOŚĆ - mówienie na ten sam temat

• SPOSÓB / WYMIANA RÓL: słuchacza i mówiącego

Rozwój Osobowości

• Osobowość - względnie stały wzorzec zachowań, myśli i emocji, odróżniających jedną osobę od drugiej. Wzorzec ten wyraża charakterystyczne dla danej osoby przystosowania się do wymagań stawianych jej przez życie.

• Perspektywa teorii cech:

1. Koncepcja 3 superczynników osobowości, H. Eysenck

• Psychotyczność

• Ekstrawersja

• neurotyczność

1. Model „Wielkiej 5”

• Ekstrawersja

• Ugodowość

• Sumienność

• Naturalność

• Otwartość na doświadczenia

Zmiany cech osobowości w ciągu życia człowieka.

• Cechy osobowości w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie, w czasie rozwoju pozostają stosunkowo niezmienne.

1. Perspektywa psychodynamiczna - teoria Erica Eriksona

Stadia rozwoju psychospołecznego:

• Zaufanie vs brak zaufania (1 r.ż.) - spójna i trwała opieka pozwala dziecku wykształcić poczucie bezpieczeństwa. (egzam)

• Autonomia vs wstyd (2-3) - dziecko poszukuje własnych dróg, niezależnych od rodziców

• Inicjacja vs poczucie winy (4-5) - poznawanie otoczenia i planowanie działania w nim

• Przedsiębiorczość vs poczucie niższości (6-11) - opanowywanie wiedzy i umiejętności właściwych danej kulturze

• Tożsamość vs rozproszenie ról (12-18) - poszukiwanie tożsamości osobowej i zawodowej

• Intymność vs samotność (20-30) - poszukiwanie bliskich i trwałych związków z innymi

• Produktywność vs stagnacja (40-64) - poszukiwanie efektywnych form produktywności i twórczości, wkładu w społ.

• Integracja vs rozpacz (65…) - bilans i ocena życiowych osiągnięć

• Rozwój tożsamości w adolescencji - koncepcja Jamesa Marcii

1. Strony tożsamości

• ROZPROSZENIE TOŻSAMOŚCI - cechuje się brakiem zobowiązania i decyzji w ważnych kwestiach życiowych (np. wybór zawodu, ideologia religijna)

• TOŻSAMOŚĆ PRZEJĘTA - przejecie wartości innych osób, brak określenia własnych celów

• T. ODWRÓCONA (moratorium) - stan, w którym jedn. zastanawia się nad własnymi celami i wartościami życiowymi, ale ma trudności w podjęciu trwałego zobowiązania

• T. OSIĄGNIĘTA - stan rozwiązania kryzysu, podjęcie trwałych zobowiązań w sferze wartości i wyborów życiowych.

2. PERSPEKTYWA POZNAWCZA - struktura „JA”

• SAMOŚWIADOMOŚĆ - uświadomienie sobie, że jest się odrębną jednostką, oddzielną od wszystkich innych; posiadającą własną tożsamość, własne myśli, uczucia, pragnienia
  Przejawy:

• 18-24 m.ż. - rozpoznawanie siebie w lustrze

• 2 r.ż. - używanie określeń:ja, mnie, mój

• przełom 2 i 3 r.ż. - negatywizm dziecięcy

Pyt. na egzaminie: przejawami samoświadomości jest…

• POJĘCIA „JA” - Obraz własnej osoby, przekonanie na swój temat

• „JA” ODZWIERCIEDLONE - koncepcja zawierająca treści przejęte od osób znaczących, z czasem część z nich się zmienia, ale niektóre zostają na zawsze

• Zmiany rozwojowe w SAMOOPISACH:

• Wiek przedszkolny - opisy odnoszą się do właściwości przedmiotowych (tu i teraz, mam ładne włosy, szybki bieg)

• Następnie w samoopisach pojawiają się cechy psychiczne, emocje, przynależność do różnych kategorii (wiek, płeć, atrakcyjność)

• Adolescencja - postawy, cechy osobowości, osobiste przekonania

• SAMOOCENA - wartości przypisane własnym cechom i kompetencjom

Zmiany rozwojowe w SAMOOCENIE:

• Przedszkolaki - wysoka samoocena

• Ok. 12 r.ż - spadek samooceny

• Szkoła średnia - wzrost samooceny

• SAMOREGULACJA - odpowiada za korygowanie i dopasowywanie zachowania do standardów wewnętrznych i wymagań zewnętrznych

• Przejawy SAMOREGULACJI:

• Niemowlaki - reakcje odruchowe (mrużenie oczu)

• 2 r.ż - stosowanie się do poleceń , obstawanie przy samodzielnym wykonywaniu czynności

• 4 r.ż. - strategia opierania się pokusom; uczą się odraczania gratyfikacji

Rozwój Emocjonalny

• Emocje

• Subiektywne reakcje na istotne wydarzenia

• Emocje w ciągu życia

• Dzieci prawie natychmiast po narodzeniu wyrażają podst. emocje: zaciekawienie, radość, wstręt, niepokój (egzam)

• Koniec 2 i 3 r.ż. - duma, wstyd, zażenowanie, zawiść (egzam)

• 4 i 5 r.ż - emocje społeczne: brak poczucia bezpieczeństwa, poczucie: niższości, winy, poniżenia

• Adolescencja - wzrost emocji negatywnych: drażliwość, depresja, agresja oraz patriotyzm i religijność (egzem)

• Późna Dorosłość - nastrój stabilny, osoby starsze doświadczają mniej emocji negatywnych niż os. młodsze

• Lęki:

• Niemowlęce - przed rozłąką, hałasami, upadkiem, nieznajomymi przedmiotami, obcymi ludźmi (egzam)

• Wiek przedszkolny - przed zwierzętami, ciemnością, wyobrażonymi stworami

• Wiek szkolny - przed kpiną ze strony rodziców, nauczycieli, rówieśników

• Adolescencja - przed niepowodzeniem, kompromitacją, ekspozycją społeczną

Lęki trwające całe życie: przed burzą, wężami, obcymi

• Socjalizacja emocji - środowisko dostarcza dziecku określonych wzorców reagowania emocjonalnego i skłania je do ich przyjmowania.

• Reguły ekspresji emocji

• Minimalizacjia - właściwe jest zmniejszenie intensywności okazywanych emocji

• Maksymalizacja - wł. jest zwiększenie ------------------------------------------

• Maskowanie - wł. jest zachowanie neutralne (pokerowa twarz)

• Substytucja - wł. jest zastąpienie jednych emocji innymi, zazwyczaj przeciwnymi.

• Kompetencja emocjonalna - zdolność do radzenia sobie z własnymi emocjami oraz do rozpoznawania i reagowania na emocje innych ludzi.

• Zdolność dostrzegania cudzych emocji

• Niemowlęta - potrafią dostroić się do nastroju innych

• 3-5 m.ż - rozpoznanie lęku, smutku, złości

• Od 7 m.ż - zjawisko odniesienia społecznego - wykorzystywanie cudzych emocji do regulacji własnego zachowania > eksperyment urwisko! (egzam)

• 1-2 r.ż. - interpretowanie stanów emocjonalnych innych - pojawiają się empatia, zach. prospołeczne

• Zdolność do używania słownictwa zw. z emocjami

• 2 r.ż - pierwsze słowa zw. z emocjami np. boli

• 3 r.ż - potrafią mówić o cudzych emocjach

• 6 lat - słownik emocji bogaty i wyrafinowany np. poruszony

• Zdolność adaptacyjnego radzenia sobie z przykrymi emocjami

• Niemowlęctwo - przekierowanie uwagi, samouspokojenie, poszukiwanie dorosłego , używanie przedmiotów przejściowych (egzam)

• Poniemowlęctwo - fizyczne unikanie, zabawa na niby

• Wiek przedszkolny - kontrola werbalna (rozmowa o emocjach), tłumienie odczuć, konceptualizacja emocji i dystansowanie się poznawcze.

Teorie rozwoju moralnego

J. Piaget

Stadium dylematu moralnego?

Realizm moralny (5-7 r. ż.) - dzieci nie zastanawiają się nad celami i słusznością reguł, nawet gdy nie rozumieją dlaczego mają obowiązywać. WAŻNIEJSZA JEST LITERA A NIE DUCH REGUŁY!

Motyw: chęć zrobienia niespodzianki - duża dziura - duża zbrodnia

Motyw: złamanie nakazu ruszania nożyczek - mała dziura - mała zbrodnia

Heteronomia moralna - przekonanie, że reguły moralne są narzucone przez ludzi posiadających autorytet.

Sprawiedliwość immanentna - oczekiwanie dziecka, że kara musi nastąpić po każdym naruszeniu reguł, nawet jeśli nie zostały wykryte.

Odpowiedzialność obiektywna - rozumiana jedynie w kategoriach obiektywnych działań i fizycznych konsekwencji; mniej winna - mała dziura

Stadium relatywizmu moralnego (8-11)

Relatywizm moralny - spostrzeganie reguł jako ustaleń umownych , możliwych do zmiany

Autonomia moralna - przekonanie, że należy postępować zgodnie z wyznawanymi przez siebie zasadami , niezależnie od okoliczności

Odpowiedzialność subiektywna - przy ocenie moralnego postępowania ludzi, dziecko bierze pod uwagę zarówno wynik zachowania jak i motyw i intencję

TRM, Kohlberg

Historia Heinza - lekarstwo dla żony

I. Poziom przedkonwencjonalny (4-13)

Stadium 1 - nastawienie na karę i posłuszeństwo
Dziecko ocenia, co jest złe na podstawie tego, za co jest karane. Posłuszeństwo jest zachowane dla własnego dobra.

Stadium 2 - orientacja naiwnie egoistyczna, instrumentalna
wł. Jest zachowanie zaspakajające ludzkie potrzeby

II. poziom konwencjonalny (13-16)

Stadium 3 - orientacja na bycie „dobrym dzieckiem”
Moralne jest postępowanie, które wspomaga innych i jest społecznie pochwalane.

Stadium 4 - orientacja na prawo i porządek
Postępowanie moralne oznacza spełnianie obowiązków i okazywania szacunku autorytetom

III. Poziom pokonwencjonalny 16-20

Stadium 5 - orientacja na wartości społeczne i zasady prawne
Godząc się na zaspakajanie ludzkich potrzeb , należy uwzględnić społeczną zasadę utrzymywania porządku

Stadium 6 -orientacja na uniwersalne zasady etyczne
Ludzie powinni się kierować uniwersalnymi zasadami etycznymi i głosem sumienia, nawet jeśli oznacza to złamanie prawa.

Różnice indywidualne w rozwoju

Źródła różnic indywidualnych
Każda jednostka rozwija się w swoistym dla niej tempie ( szybkość zmian)i rytmie (regularność zachowania zmiany) zależnie od wielu czynników oddziałujących w ciągu życia.

Czynniki rozwoju:

• Wewnętrzne (biologiczne):

1.anatomiczne i fizjologiczne wyposażenie oraz rozwojowe kształtowanie się organizmu
2. Potrzeby, skłonności i dążenia stojące u źródeł aktywności dziecka

• Zewnętrzne (środowiskowe)

1. bodźce i wpływy środowiska warunkujące i aktualizujące rozwój psychiki jednostki
2. Umyślne, celowe rozwijanie i kształtowanie przez nauczanie i wychowanie.

Koncepcja środowiskowego rozwoju społecznego
Urnie Bronfenbrenner, 1979

Rozwój jest wypadkową funkcjonowania jednostki w kontekście środowiska

4 subsystemy środowiska:

• Mikrosystem - wzór aktywności, ról, stosunków interpersonalnych, społecznych

• Mezosystem - system mikrosystemów, wzajemne stosunki między domem, szkołą, gr. Rówieśniczą, pracą

• Egzosystem - gmina, powiat

• Makrosystem -kultura, subkultura

Dynamiczny interakcjonizm - rozwój jest wynikiem aktywnej i dwustronnej interakcji jednostki z otoczeniem społecznym i fizycznym

Jednostka rozwija się dzięki:

• Inicjonowanej przez siebie aktywności

• Możliwościom stwarzanym przez środowisko

• Regulowanemu przez siebie wpływowi środowiska

Dzieci nisko-reaktywne - brać na ręce

Dzieci wysoko-reaktywne - silnie reagują na bodźce, nie przetwarzają dodatkowej porcji bodzców

Rozwój społeczny

Relacje międzyludzkie (wg. Hartup'a)

• PIONOWE - dziecko -dorosły

• Nawiązane z kimś kto ma większą wiedzę lub władzę niż samo dziecko.

• O charakterze komplementarnym (egzam)

• Funkcja - zapewnienie dziecku bezpieczeństwa, obrony, możliwości zdobywania wiedzy i umiejętności

• POZIOME - dziecko - rówieśnicy

• Łączą ludzi o tym samym statusie . opierają się na wzajemności.

• Funkcja - nabywanie umiejętności np. współpracy i rywalizacji

Relacje z rodzicami.

Teoria przywiązania (Bowlby)

Przywiązanie- długotrwały emocjonalny związek z konkretną osobą

• Cechy tej więzi:

• Poszukiwanie fizycznej bliskości

• Selektywność

• Komfort i bezpieczeństwo

• Lęk separacyjny

• Fazy kształtowania przywiązania

• 0-2 m.ż - przed -przywiązaniowa - niezróżnicowane reakcje

• 2-7 m.ż - tworzenie przywiązania - nauka podstawowych zasad wzajemnych kontaktów

• 7-24 m.ż- wyraźne ukształtowanie się przywiązania (nieufność wobec obcych, sprzeciw w sytuacji separacyjnej)

• Od 24 m.ż. - faza związku celowego (relacje bardziej 2 stronne, dzieci odczuwają potrzeby rodziców)

• Wewnętrzne modele operacyjne - struktury poznawcze reprezentujące wzajemne relacje i emocje doświadczane przez dziecko w kontaktach z opiekunem. Kierują zachowaniem we wszystkich kolejnych bliskich relacjach z innymi ludźmi.

Typy przywiązania (Ainsworth)

• BEZPIECZNE :

• UFNE, dzieci wykazują negatywne emocje, gdy matka je opuszcza i reagują entuzjastyczne na jej powrót.

• POZABEZPIECZNE:

• LĘKOWO - UNIKAJĄCE - dzieci nie przejawiają negatywnych emocji gdy matka znika, a po jej powrocie jej unikają

• LĘKOWO - AMBIWALENTNE / oporne - negatywne emocje gdy matka wychodzi i reakcja agresją przy jej powrocie

Relacje dzieci - rodzice w okresie adolescencji

• W okresie dorastania następuje stopniowe psychiczne oddalenie się od rodziców

• Nie musi to oznaczać utraty więzi, lecz jej zmianę

• Przejście od więzi dziecięcej zależności, do więzi opartej na partnerstwie.

Toksyczni teściowie (trójkąt)

• On - ona- jej ojciec

• On - ona- jego matka strzeżcie się dziewczyny!

Relacje rówieśnicze

Zmiany rozwojowe w stosunkach rówieśniczych

6 mies. niemowlęta wykazują zainteresowanie i pozytywne zachowanie wobec rówieśników.

Rozwój przyjaźni (Grunebaum i Solomon)

• 4-6 r.ż. - jednokierunkowe asystowanie

• 6-8 r.ż - partnerstwo oraz współpraca

• 9-12 r.ż.­ - przyjaźń i wymiana wynikająca z wzajemnego porozumienia

Płeć przyjaciół

• Do około 10 r.ż. przyjaciele tej samej płci, zachowanie osób płci przeciwnej często jest powodem negatywnych reakcji emocjonalnych

• Później, dzieci zaczynają brać pod uwagę możliwość przyjaźni różnopłciowych.

Miłość w okresie dorastania (E. Hurlock)

• Szczenięca - ważniejsze samo kochanie niż jego obiekt

• Cielęca - obiekt uczuć jest otoczony bezgranicznym uwielbieniem

16

---