34. Charakterystyka epoki romantyzmu
CZAS TRWANIA EPOKI :
Europa, Ameryka Północna i Łacińska: od 1798 („Ballady liryczne” Williama Wordswortha i Samuela Taylora -manifest romantyzmu) do 1848 ( Wiosna Ludów).
Polska :
*1818 „teoretyczny” początek. Kazimierz Brodziński wydał rozprawę „O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji polskiej”.
*1822 „praktyczny” początek. Adam Mickiewicz wydał „Ballady i romanse”
*1822 - 1830 wstępna faza romantyzmu.
*1830 - 1848 dojrzała faza romantyzmu. Rok 1830 to rok powstania listopadowego, 1848 to rok Wiosny Ludów. W latach tych odbywała się Wielka Emigracja. Jest to okres, w którym powstały „Dziady” część III i „Pan Tadeusz” Mickiewicza, „Kordian” Słowackiego i „Nie-Boska komedia” Krasińskiego.
*1848 - 1863 schyłkowa faza romantyzmu. Umierają wielcy twórcy. Rok 1863 przyniósł powstanie styczniowe - także zakończone klęską .
NAZWA EPOKI:
ROMANTYZM- słowo „romantyzm” wywodzi się od łac. Romanus co oznacza „rzymski” i nie ma nic wspólnego z ideologią romantyzmu jako prądu kulturowego.
ROMANTYZM - to nazwa epoki lub pewnej postawy życiowej odrzucającej realizm, praktycyzm na rzecz uczuć intuicji i wyobraźni.
Za romantyka uważamy twórcę epoki romantycznej albo marzyciela pełnego wiary w ideały, potęgę woli i uczucie, nawet wbrew zdrowemu rozsądkowi. Dziś romantyk to człowiek o marzycielskim usposobieniu, idealista i fantasta.
POJĘCIA I HASŁA NAJBARDZIEJ CHARAKTERYSTYCZNE DLA ROMANTYZMU:
IRRACJONALIZM - tendencja filozoficzna, przeciwstawiająca się racjonalizmowi (poznaniu zjawisk poprzez rozum i naukę). Irracjonalizm nakazuje poszukiwać prawdy tylko za pomocą środków pozarozumowych, takich jak intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.
FANTASTYKA - czyli ogół nadprzyrodzonych, niezwykłych zjawisk i istot, które pojawiają się w romantycznej literaturze. To całe zastępy faunów, duchów, widm i rusałek, istniejących na równi z osobami realnymi.
TAJEMNICZOŚĆ - romantyzm w pełni wykorzystał urok tajemnicy, niewyjaśnionych zdarzeń, mrocznych przestrzeni, atmosfery spisku i tajemnych sytuacji.
ORIENTALIZM - charakterystyczne dla romantyzmu zainteresowanie sztuką wschodu. Przejawiał się opisem egzotycznych krajobrazów, akcją umieszczoną w tureckich haremach, opisem bogactwa obyczajów wschodnich „przeniesionych” do kultury europejskiej
LUDOWOŚĆ - jedna z najważniejszych kategorii sztuki oraz myśli estetycznej, filozoficznej i politycznej w dobie romantyzmu. Był to program głoszący konieczność nawiązania do literatury ludowej .wyraził się on w zwrocie do motywów ludowych, przede wszystkim fantastycznych, w dążeniu do ukazywania świata przez pryzmat bohatera ludowego, w przywołaniu gatunków literackich, które do tej pory funkcjonowały przede wszystkim w folklorze.
HISTORYM - był wyróżniającą się cechą romantyzmu polskiego. Historyzm romantyczny polegał na ujmowaniu zjawisk literackich w procesie historycznym z uwzględnieniem pojęć, prądów, postaw i stylów zachowań właściwych minionym czasom. Romantycy lubili w swoich utworach powracać do czasów średniowiecznych, umieszczać w nich akcję utworów, czerpać tematy do swoich dzieł z historycznych kronik.
MISTYCYZM - pogląd filozoficzno-religijny występujący w gruncie różnych kultur i religii, który uznaje możliwość ponadzmylowego, bezpośredniego kontaktu człowieka z bóstwem. Poznanie za pomocą intuicji i objawienia. W literaturze romantycznej mistycyzm przejawiał się występowaniem widzeń, objawień i proroczych snów.
IWINDUALIZM ROMANTYCZNY- to charakterystyczne dla bohatera romantycznego poczucie odrębności i wyizolowania człowieka w świecie. Romantyczny idywidualista był wyobcowany, często skłócony ze światem, ponad tłumem, zawsze sam.
WERTERYZM - to postawa wywodząca się od nazwiska głównego bohatera powieści Johanna Wolfganga von Goethego „Cierpienia Młodego Wertera”. Postawa ta charakteryzuje się takimi cechami osobowości jak : wybujała uczciwość, skłonność do patrzenia na świat poprzez pryzmat marzeń i poezji, pesymizm, zniechęcenie, poczucie bezcelowości życia, niezgoda na panujący porządek społeczny, obyczajowy i konwenanse towarzyskie. Bohater werteryczny chętnie opowiadało własnych stanach duchowych i psychicznych. By bierny, naznaczony chorobą wieku. Postawa ta wywołała liczne naśladownictwa literackie i falę samobójstw.
35. Najwybitniejsi twórcy romantyzmu europejskiego i ich dzieła:
ROMANTYZM ANGIELSKI
James Macpherson „Pieśni Osjana”
William Wordsworth i Samuel Coleridge “Ballady liryczne”
Walter Scott “Wawerley” , “Ivanhoe”
George Byron “Giaur”, “ Wędróki Childe Harolda”
ROMANTYZM FRANCUSKI
Jan Jakub Rousseau “Nowa Heloiza”
Wiktor Hugo “Cromwell”
Aleksander Dumas “ Hrabia Monte Christo” , “Trzej muszkieterowie”
c)ROMANTZYM ROSYJSKI
Aleksander Puszkin „Eugeniusz Onegin” , „Borys Godunow”
Michał Lermontow „Maskarada” ,” Demon”
d) ROMANTYZM NIEMIECKI
Johann Wolfgan von Goethe „ Cierpienia młodego Wertera„ , „Faust” , „Król Olszyn”
Fryderyk Schiller „Rękawiczka” , „Intryga i miłosć”
36. Dorobek literacki i miejsce Adama Mickiewicza w kulturze polskiej:
Adam Mickiewicz urodził się 24.12.1789 roku w Zaosiu koło Nowogródka.
ETAP WILEŃSKO - KOWIEŃSKI
1818 - wiersz „Zima miejska”
1820- „Pień filaretów” i „Oda do młodości”
1822 - „Poezje” tom I - „Ballady i romanse”
1823 - „Poezje” tom II - „Grażyna” , „Dziady” część II i IV
ETAP ROSYJSKI
1826 - „Sonety krymskie” i „Sonety odeskie”
1828 - „Konrad Wallenrod”
1829 - „Farys”
ETAP DREZDEŃSKI
1830 - „Do matki Polki”
1831 - „Śmierć Pułkownika” , „Reduta Ordona”,
1832 - „Dziady” część III
1833 - „Poezje” tom III
ETAP : PARYŻ
1832 - „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”
1834 - „Pan Tadeusz”
1839/1840 - liryki lozańskie
1848 - „Skład zasad”
1849 - twórczość publicystyczna w „Trybunie Ludów”.
37. Ludowość ballad Adama Mickiewicza
„Ballady” są w ogromnej mierze oparte na wierzeniach prostego ludu i podaniach krążących wśród gminu. Źródłem motywów i tematów była dla poety „wieść gminna”, ludowa fantastyka, i ludowy pogląd na świat. Już sam wybór przez Mickiewicza ballady jako gatunku literackiego należy traktować symbolicznie, jako wystąpienie przeciwko oświeceniowym gustom i kanonom literackim.
Rzeczywistość przedstawiona w „Balladach i Romansach” jest, dzięki oparciu się Mickieicza na wierzeniach i podaniach ludowych, rzeczywistością, w której współistnieją i bezustannie przenikają się dwa światy: świat ludzi żywych, realny, zwykły i codzienny oraz świat ponadnaturalny, pełen tajemniczych zjaw, upiorów, duchów, ludzi umarłych. Wrażenie tajemniczości, nieraz grozy, potęgują specyficzne opisy krajobrazu, przyrody, pór dnia, a nierzadko nocy. Oparcie się Mickiewicza na „wieści gminnej” zaowocowało powszechnym w balladach przekonaniem, że nie ma zbrodni bez kary, że każdy zły czyn zostanie kiedyś ukarany i każdy zbrodniarz poniesie konsekwencje swego postępowania. Jest to wynik istnienia prostych i jednoznacznych nakazów moralnych i etycznych, pozwalających wyraźnie odróżnić dobro od zła.
- „ Romantyczność”
„Lilie”
„Rybka”
„Świtezianka”
Ludowość ballad Mickiewicza:
obecność motywów ludowych : pieśni i opowieści, wierzeń ( w istnienie świat zmarłych i możliwość kontaktu z jego mieszkańcami , w istnienie sił, które czuwają nad sprawiedliwością i, jeśli trzeba, same ją wymierzają, we wszechwładną moc natury, przyrody) moralności ludowej ( nie ma zbrodni bez kary, ale jeśli zbrodniarz okażę skruchę, Bóg może mu przebaczyć, niedochowanie przysięgi jest powodem straszliwej kary, miłość to siła niemal ze sfery sacrum - to uczucie uświęcone, jest silniejsze niż śmierć, kochankowie mogą spotykać się nawet po śmierci jednego z nich i nie ma w tym nic dziwnego, niewinność daje naturalną ochronę przed złem, zgubą, zagładą)
specyficzny nastrój spowodowany umiejscowieniem akcji; wieś, las, brzegi jeziora, księżycowa poświata, nocne odgłosy przyrody, wycie wichru, mgły, mała wiejska cerkiew, chatka pustelnika na odludziu, wąwozy - wszystko to stanowi wyjątkowy, zamknięty obszar, w którym panują szczególne - proste, ale twarde - prawa moralne oraz nadzwyczajne relacje między światem realnym i metafizycznym.
Wprowadzenie elementów historycznych, ale już przetworzonych w ludowej wyobraźni, traktowane nie jako fakty dające wyobrażenie na temat dziejów osady, miasta czy regionu, lecz służących wytłumaczeniu pewnych zjawisk, właściwości danego miejsca. W ten sposób zjawiska realne występują w roli tłumaczeń i dowodów wydarzeń nadrealnych.
38. Martyrologia narodu polskiego w III cz. „Dziadów”
Świat przedstawiony „Dziadów” część III to wiele scen obrazujących narodowe męczeństwo. Już w przedmowie do dramatu czytamy, że cierpienie stało się nieodłączną częścią polskiego losu, a wraz z przybyciem do Warszawy Senatora Nowosilcowa przybrało nad wyraz drastyczne formy. Wstrząsająca, pełna detali historia Cichowskiego doprowadzonego w wyniku okrutnych metod śledztwa do obłędu, porażające dzieje młodego Rollinsona, zakończone upozorowaną śmiercią samobójczą , to tylko niektóre przykłady - znaki narodowej martyrologii.
Często porównywano prześladowanych spiskowców do męczenników, świętych opromienionych aurą Chrystusową. Za sprawą ich losów problem wolności ojczyzny zyskał rangę narodowego sacrum, stał się czymś absolutnie najważniejszym, wyjątkowym i świętym. W ich młodym świecie był zapewne jedynym pewnikiem. Stąd też niezgoda i bunt wobec narzuconego bezwględnie jarzma niewoli.
Obrazy narodowego męczeństwa otwierają bardzo mroczną perspektywę, nasuwają zasadnicze pytanie dramatu - o sens cierpienia, sens dziejów tak okrutnych i tak krwawych. Czy w tym pełnym chaosu świecie jest gdzieś miejsce na nadzieje? Zapewne tak. Perspektywa odkupienia wiąże się z dwiema głównymi postaciami utworu : Kordianem i księdzem Piotrem.
39. Galeria postaci w „Panu Tadeuszu”
40. Geneza „Pana Tadeusza” i III części „Dziadów”
„PAN TADEUSZ”
Plan napisania „Pana Tadeusza” pojawił się w czasie pobytu poety w Wielkopolsce, gdy dotarł tam na krótko po zakończeniu powstania listopadowego. Pisał swoje „poema wiejskie” w Paryżu w latach 1832-1834. wiele przyczyn musiało złożyć się na powstanie tego dzieła. Były to min:
wielka tęsknota za krajem dzieciństwa - Litwą,
pragnienie przypomnienia i obudzenia nadziei, która towarzyszyła uczestnikom kampanii napoleońskiej,
utrwalenie i rozsławienie obyczajów, życia wiejskiego, ideałów Polski szlacheckiej (dawnej świetności),
myśl by ropropagować i przywołać piękno litewskiej ziemi, przypomnieć historię Polski - poruszyć serca i sumienia rodaków, wyrazić optymizm dotyczący przyszłości Polski, przywołany wraz z atmosferą epoki Napoleona, uświadomić, że polskość nie zginie, dopóki będą istnieć domy, w których będą kultywowane polskie tradycje i obyczaje.
„DZIADY” część III
„Dziadów” część III Mickiewicz napisał po upadku powstania listopadowego, przebywając w Dreźnie. Ta ostania część miała być próbą rehabilitacji pisarza za to, że nie wziął udziału w powstaniu. Osnuta jest wokół wileńskiego procesu filomatów z lat 1823 - 1824, a zatem wydarzeń niedawnej historii w których poeta sam uczestniczył.
Napisane zostały w 1832 roku.
41. Jacek Soplica - nowy typ bohatera romantycznego
Pierwszy etap - młodość bohatera - odbiega od typowego układu bohatera romantycznego. Soplica jest zawadiaką, hula, bierze udział w sejmikach - zupełnie nie pasuje do portretu uduchowionego, samotnego, wrażliwego poety. Lecz miłość Jacka do Ewy Horeszkówny jest nieszczęśliwa. Uczucie nie może zrealizować się w małżeństwie. W życiu Jacka Soplicy dokonuje się metamorfoza, lecz nie tyle po odmowie przez Horeszków ręki Ewy, co po nieszczęsnym, niemal przypadkowym zabójstwie Horeszki. Soplica przemienia się w ks. Robaka (przeistoczenie zaznaczone zmianą imienia). Jako ks. Robak bohater reprezentuje wiele cech romantycznych. Teraz jest samotny, waleczny, tajemniczy, jest bojownikiem o sprawy kraju, działa w ukryciu. Lecz nie działa jednostkowo , nie bierze całej idei wyzwolenia na siebie, przeciwnie, jego działalność jest racjonalna, jest jednym z wielu emisariuszy, przygotowuje powstanie na Litwie. Poza tym nietypowa dla bohatera romantycznego jest skromność ks. Robaka - nie ma tu cienia „wywyższenia się ponad tłumy”, przeciwnie, jest głęboka pokora i szczera pokuta. Fakt, że Jacek Soplica ma wiele cech bohatera romantycznego (nieszczęśliwa miłość, czyn moralnie niejednoznaczny, metamorfoza, zmiana imienia, samotność, tajemniczość, walka o sprawę kraju, poświęcenie własnego życia dla idei). Ma też jednak cechy nietypowe - przede wszytkim umiejętność racjonalnego działania.
42. Sąd Mickiewicza o polskim społeczeństwie w III cz. „Dziadów”
Obok mistycznych uniesień, wizji, snów, improwizacji na granicy świata widzialnego i fantastycznego są również w „Dziadach” części III sceny realistyczne, zawierające przegląd postaw Polaków wobec zaborcy.
Należą do nich chociażby scena „Salonu warszawskiego „i „Pan senator; Bal”. Mają charakter pamfletu politycznego. Nie brak tu karykaturalnych, satyrycznie nakreślonych postaci Polaków - zauszników Nowosilcowa. To przede wszystkim towarzystwo stolikowe - arystokratyczna elita, którą stanowi między innymi oficerowie, literaci piszący wątpliwej jakości wiersze o „sadzeniu grochu” i wytworne damy podziwiające kunszt i maestrię Nowosilcowa, jeśli idzie o organizację balu. Przeciwstawia im autor tych, którzy stoją „przy drzwiach”. Młodych patriotów szeptem rozprawiających o wywózkach na Sybir, prześladowaniach, tragicznej historii Cichowskiego. To właśnie ona staje się powodem konfrontacji lojalistów i patriotów. Damy i literaci czują się wyraźnie zgorszeni tak drastyczną opowieścią, gustują bardziej w wierszach francuskich. „ My Polacy my lubim sielnaki!” - mówią.
Podobny kontrast postaw ukazuje scena balu u Senatora. Wykwintnego widowiska nie jest nawet w stanie zakłócić nawet wstrząsająca spraw Rollinsona, którego matka przychodzi błagać senatora o łaskę dla syna. Bal trwa. Wirują roztańczone pary, a jedna z dam, ubrana w przepyszną toaletę, oburza się, widząc, że w tak ważnej chwili ktoś ośmielił się zająć uwagę Sęnatora.
Ocenę zróżnicowanych postaw polskiego społeczeństwa zawiera wypowiedź Piotra Wysockiego zamykająca scenę VII. Porównuje on polski naród do lawy, „z wierzchu zimnej i twardej”, lecz posiadającej „głębię”, gdzie płonie gorący ogień. Metafora jest dość czytelna. Wierzch stanowią ugodowcy, ci, którzy przeszli na służbę carską, zaprzedali swoje dusze zaborcy. Głębia to konspiratorzy, spiskowcy ogarnięci patriotycznym szaleństwem, bezkompromisowi, gotowi na wszystko.
43. „Wielka Improwizacja”- dramat poety i Polaka
„Wielka Improwizacja”- jeden z najsłynniejszych fragmentów polskiej literatury, ma charakter konfesyjny. Oznacza to, że jest swoistą, poetycką spowiedzią, wyznaniem - tym bardziej zbliżonym do religijnego, że skierowanym do Boga. Ale Konrad - patron wszelkich buntowników - nie wyznaje grzechów. Przeciwnie - prawie zarzuca je Bogu, żąda władzy, żąda odpowiedzi. Bóg może dlatego, że „Wielka Improwizacja” jest nie tylko aktem wielkiego poświęcenia i patriotyzmu, nie tylko dowodem niezwykłego talentu - jest też aktem świętokradztwa i buntu przeciw Bogu. Wyobraźcie sobie - głucha noc, pusta cela, w niej samotny poeta. Popada w dziwny stan - natchnienia , choroby, szaleństwa - tworzy poezję. Co mówi?
„SAMOTNOŚĆ -CÓŻ PO LUDZIACH CZYM ŚPIEWAK DLA LUDZI?”
To pełne goryczy zdanie wyraża romantyczne poczucie wyobcowania, samotność poety, którego nie chce zrozumieć prozaiczny świat. Jest to wstęp do apoteozy poezji - bardzo ważnego tematu „wielkiej improwizacji”. Konrad radzi sobie z problemem niezrozumienia przez ogół - „Wam pieśni, ludzkie oczy, uszy niepotrzebne”.
Otóż Konrad widzi to mniej więcej tal: poezja jest darem tak wielkim, tak potężną siłą twórczą, że czyni z człowieka niemal Boga. Tylko Bóg - i poeta - mają moc tworzenia. Tylko poezja uprawnia Konrada by zmierzył się z Bogiem... Cóż - bohater romantyczny był z pewnością interesujący, odważny i niezwykły, ale na pewno nie był skromny:
„Ja mistrz!
Ja mistrz wyciągam dłonie!
Wyciągam aż w niebiosa i kładę me dłonie
Na gwiazdach jak na szklanych harmoniki kręgach...”
Kto może bawić się gwiazdami? Tylko Bóg. Kto może czerpać z muzyki kosmosu? Bóg? Oto właśnie w tę sferę wdarł się poeta Konrad. Siłą poetyckiej wyobraźni odtwarza niezwykłą, kosmiczną przestrzeń, dobywa tonów - i wysoko ocenia swoje dzieło. Pieśń to wielka, pieśń - tworzenie:
„Taka pieśń jest siła, dzielność
taka pień jest nieśmiertelność”
Otóż właśnie - nieśmiertelność to kolejny atrybut Boga. I poety- na dowód można przywołać samego Horacego z jego słynnym „non omnis moriar”. I Konrad mówi „
„ Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę
Cóż ty większego mogłeś zrobić - Boże?”
Czy akt kreacji uprawnia go do takiego okrzyku? Brzmi to mocno i obrazoburczo, ale jakieś racje są w Konradowych argumentach. Próbuje na skrzydłach poezji wzlecieć aż do Boga, by opowiedzieć mu o tragedii ojczyzny.
MIŁOŚĆ DO NARODU
„Ja kocham cały naród! - objąłem w ramiona
wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia”
ochanek Maryli przeistoczył się w orędownika wielkiej sprawy - kochanka ojczyzny. Ale droga walki, którą wybrał jest dość szcególna, mistyczna - oto chce zarządać ludzkimi duszami, jak Bóg.
„Jeśli mnie nad duszami równą władzę nadasz
ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył
daj mi rząd dusz!
Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz,
Ja chce nimi władać, jak Ty nimi władasz”
Prowokacja? Przesada? Bóg odpowiada milczeniem. Konrad ujawnia swój mesjanizm”
„ Nazywam się Milijon - bo za milijony
Kocham i cierpię katusze”
Konrad wkracza na wyżyny uczuć :
„ Cierpię, szaleję - a Ty mądrze i wesoło
zawsze rządzisz
zawsze sądzisz”
Konrad grozi Bogu:
„Odezwij się - bo strzelę przeciw twej naturze
jeśli jej w gruzy nie zburzę
to wstrząsnę całym państwem Twoim obszarem
krzyknę, żeś Ty nie ojcem świata, ale.....”
„Carem” - dopowie diabeł. A Bóg milczy. Ks. Piotr uratuje duszę Konrada, który posunął się aż tak daleko, lecz pewnej granicy nie przekroczył. Warto jednak na ten straszny bunt popatrzeć nieco inaczej - przecież to bunt stary jak świat, odnotowany w „Biblii”. Głos cierpiącego Konrada przypomina chwilami głos Hioba - symbolu niewinnie cierpiących.
ROMANTYCZNY KONFLIKT UCZUCIA I WIEDZY
Poeta Konrad reprezentuje oczywiście uczucie. Bóg - mądrość. Tym samym Konrad sytuuje Boga w pozycji bezdusznych klasyków, wyznawców ksiąg i wiedzy, spór ten jest doskonale znany. Mówi Konrad
„Kłamca kto Ciebie nazwał miłością
Ty jesteś tylko mądrością.”
Ale i ten zarzut Bóg potraktował milcząco. Konrad przegrał w tej walce. Musiał przegrać. Dziady są wszak dziełem chrześcijańskim i choć Mickiewicz wiele daje z siebie osobie Konrada - przecież całkowicie się z nim nie utożsamia. Konrad przegrywa, bo postępuje wbrew moralności : pycha i obraza Boga nie mogą prowadzić do zwycięstwa, choćby i cel był szlachetny. Ale Konrad spełnia ważną rolę. Otóż ludzie od zawsze buntowali się przeciw cierpieniu, niewiedzy o swojej kondycji - buntowali się zatem przeciw Bogu. Konrad wyraził ten bunt - wypowiedział ludzkie bolączki, skorzystał z prawa protestu. Zdradził tum samym ludzkie ułomności - ale, jak twierdzi Bolesław Leśmian, to one właśnie odróżniają człowieka od Boga. Można więc Knrada krytykować, nie lubić, uważać za pyszałka, ale trudno nie podziwiać go za odwagę.
44. Wątki osobiste w twórczości Juliusza Słowackiego
Juliusz Słowacki - był młodszy i bardziej wojowniczy od Mickiewicza. Urodził się 23.08. (14.IX.) 1809 roku w Krzemieńcu. W 1838r. opuścił Florencję i powrócił do Paryża, aby wydać swoje utwory napisane drukiem. 1839/40 wydaje dwa dramaty „Mazepa” i „Lilia weneda”- opisuje losy Wenedów (Słowian), którzy toczą walkę z Lechitami . Wenedowie przegrywają, gdyż nie wierzą w zwycięstwo. Poeta zmarł w Paryżu na gruźlicę i pochowany został na tamtejszym cmentarzu, skąd jego prochy w 1927r. zostały przewiezione do Polski i złożone obok A. Mickiewicza na Wawelu.
Wątki osobiste :
„Grób Agamemnona”.
Utwór umieszczony na wstępie „Lilii Wenedy”. Podzielony na dwie części . pierwsza ma charakter osobisty. Poeta był w Grecji, zwiedził grób Agamemnona. Jest on smutny i przygnębiony. Zwraca się do lutni (symbol poezji) z prośbą o pomoc w wyrażeniu smutku. Pobyt w grobowcu nasuwa mu skojarzenia z „Iliadą” Homera. Słowacki czuł się mały wobec tej potęgi ,pokorny i cichy. Chciałby być takim artystą jak Homer. Uważa go za kogoś wspaniałego. Przez grobowiec wdziera się promień słońca, wydaje mu się, że jest to harfa. Chce na niej zagrać, ale nie jest do tego przygotowany. Uważa, że los każe mu tworzyć poezję, która nie jest popularna. Wyraża swoją małość i niedoskonałość wobec Homera. Była to pierwsza część, która dotyczy wątku osobistego poety. Tu już poeta przechodzi do tematyki patriotycznej; odwołuje się do starożytności, kreśli obraz Polski rzeczywistej, współczesnej mu.
„Testament mój”.
Słowacki w tym utworze mówi o sobie, był taki jak każdy; cenił ludzi szlachetnych. Nie miał potomstwa , nie pozostał po nim nikt , kto mógłby kontynuować jego pracę i odziedziczyć nazwisko. Ojczyznę przyrównuje do okrętu. Nie był obojętny wobec losów ojczyzny; to co osiągnął to wyłącznie dzięki sobie i matce.(był uczuciowo z nią związany). Zwraca się do rodaków ; jeśli okaże się, że był człowiekiem szlachetnym, to jego duma znajduje swoje miejsce . twierdzi , że całe swoje życie , poświęcił ojczyźnie. Nawołuje do żywych, aby nie tracili nadziei , aby znalazł się ktoś kto pokieruje ludem, nawet gdyby poświęcił to życiem
Pisze, że życie które przeżył było wypełnieniem jego obowiązków. Słowacki odchodzi w ciszy, mimo że był kimś ważnym. Zostanie po nim poezja , która zmieni ludzi ze zwykłych na dobrych i szlachetnych. Sądzi, że coś po nim pozostanie. W każdym utworze mówi, że jest niedoceniony.
„Beniowski”
Jest to poemat dygresyjny. W 1840r. odbyła się słynna uczta Januszkiewicza, na której dochodzi do spotkania Słowackiego i Mickiewicza, pogodzili się. Wówczas skłoniono Słowackiego do wygłoszenia improwizacji na cześć Mickiewicza . Słowacki zgodził się, a tym samym sprawił wielki zawód swym wrogom. Między poetami nastąpiła zgoda. Nie mogli tego znieść przeciwnicy Słowackiego, toteż nazajutrz rozpoczęli serię intryg, gdzie ogłoszono w „Tygodniku Literackim „ artykuł pt. „Improwizatorowie”. Autorem był Januszkiewicz, który w fałszywy sposób przedstawił przebieg uczty i treść obu improwizatorów. Oburzony Słowacki zaczął niesłusznie podejrzewać Mickiewcza o współudział w tym artykule. Chciał go wezwać na pojedynek, ale ostatecznie odpowiedział swym wrogom inaczej. Miał już napisaną część poematu „Beniowski” w którym stosując technikę poematu dygresyjnego zaatakował jezuitów i swych osobistych przeciwników politycznych i ideologicznych. Poemat ten był generalną rozprawą Słowackiego z przeciwnikami, walką o zdobycie tytułu w czasach, gdy stał u szczytu swej twórczości poetyckiej. Akcja epicka ukazuje obraz konfederacji barskiej, w czasie walk z wojskiem rosyjskim i powstańcami ukraińskimi. Liczne dygresje poświęcił tematom związanym z własnym życiem, twórczością i sytuacją wśród emigrantów. Są wśród nich fragmenty poezji lirycznej, przejmujące opisy własnego osamotnienia i nieporozumienia a jednocześnie pełne poczucie zasłużonej dumy, stwierdzenie swych zasług dla rozwoju poezji polskiej. Poemat ten przyniósł Słowackiemu ogromne zwycięstwo. Zdumieni i przerażeni wrogowie umilkli, a poszczególne stronnictwa zaczęły ulegać o względy poety , który okazal się bezpieczniejszy w roli sprzymierzeńca niż w roli przeciwnika.
Dygresje w „Beniowskim”.
Dygresja o własnej twórczości.
„Chodzi mi o to aby język giętki powiedział wszystko co pomyśli głowa” . jest to już pewien cel, jaki Słowacki wyznacza poezji. Ukształtować myśl. Oddać wszystko, co urodzi się w duszy poety: błysk, myśl, smutek, piękno... poezja musi wydobyć prawdę, uwypuklić a nie uzwięźlić i zagmatwać. Poezja ma być prosta i zrozumiała, ł ączyć pokolenia- poeta czuje się spadkobiercoą Jana Kochanowskiego. „Język giętki” - to umiejętnosć żonglowania różnymi stylami i konwencjami, podporządkowywania słwoa treści, to radość, która wynika z tworzenia. Lecz poezja musi także dawać, być pożyteczną, poeta musi stać „ na czele ludu”, prowadzić i nauczać. Jeśli lud nie ma serca - poezja stworzy serce- jeśli kocha, nienawidzi, pragnie walki - poezja da mu słowa miłości i przekleństwa, będzie zagrzewać do walki, a sprawi to jej twórca i zarazem sługa ludu - poeta. Lud - znaczy tu naród, krąg odbiorców poezji.
Dygresja przeciwko Mickiewiczowi
Słowacki nawiązuje do uczty u Januszkiewicza. Sugeruje ,że wygłosił improwizację na cześć Mickiewicza, ale jego słowa poprzekręcano. Pojawiają się dwie rzeki Ikwa (synonim słowackiego) i Niemen (synonim Mickiewicza). Naśmiewa się z koncepcji politycznych jakie stworzył Mickiewicz w sprawie odzyskania niepodległości. Oskarża Mickiewicza o sprzyjanie z Rosją. Jednak pod koniec stwierdza , że żegnają się nie jako wrogowie, ale bogowie po przeciwnych stronach. Tzn. że różnią ich poglądy, obaj są Polakami, którym zależy na dobrze ojczyzny.
Dygresja końcowa ośmieszająca krytyków Słowackiego.
Autor wspomina „Balladynę” i „Anhellego”. Wymienia te utwory i mówi , co się krytykom nie podobało w tych utworach (utwór jest nierealny). Słowacki zastanawia się , co zrobił źle, gdyż „Anhellemu” zarzucono zbyt dużo fantastyki. Słowacki sądzi, że byłoby inaczej gdyby zwiedził Sybir, gdyby życie go doświadczyło . Krytycy oczekiwali od niego, aby pisał o cierpliwości narodu i zsyłkach na Sybir.
Dygresja o miłości do Ludwiki Śniadeckiej
„Kordian”
Gdy poznajemy go w scenie I, jest to młodzieniec niezwykle wrażliwy, delikatny, poeta zjednoczony z przyrodą, zakochany w starszej od siebie i nieco go lekceważącej Lurze. Bardzo wyraźnie rozpoznajemy w nim samego Słowackiego z czasów studenckiej miłości do Ludwiki Śniadeckiej.
W samobójczej próbie Kordiana pobrzmiewa echo śmierci Ludwika Spitznagla, przyjaciela Słowackiego.
45. Sąd o Polsce i Polakach w utworach Słowackiego
„Grób Agamemnona”.
W II części utworu poeta przechodzi do tematyki patriotycznej. Odwołuje się do starożytności, kreśli obraz Polski rzeczywistej,mu współczesnej. Symbolem jest klęska Greków w bitwie pod Cheroneą, w wyniku której państwo utraciło niepodlegość. Pozytywnym wzorem do naśladowania czyni poeta bohaterski czyn Spartan, którzy w wąwozie Termopile, dowodzeni przez Leonidasa, wstrzymali armię perską. Ratując ojczyznę ponieśli śmierć. Zestawienia ze starożytną Grecją ma wpłynąć na ambicję Polaków. Nazywa Polaków niewolnikami , gdyż poddali się bez walki, nawiązując do powstania listopadowego. Polska jest krajem , który naśladuje inne państwa.Sęp wyjada Polakom mózgi, nazywa ich prometeuszami, gdyż są oni bezmyślni, niezdolni do niczego. Polska jest niewolnicą. Słowacki pisze jaka istnieje możliwość odzyskania niepodległości . duszą anielską może być lud , który chce walczyć, ale nie może, gdyż przeszkadza mu w tym szlachta. Trzeba powstać, obudzić się z mogiły i zjednoczyć. Poeta czuje się winny po trosze. Poeta dopatruje się przyczyn upadku powstania listopadowego i jest to wg niego brak zjednoczenia. Utwór kończy się pesymistycznie gdyż jest to niemożliwe, jesteśmy niewolnikami i pogodziliśmy się z tą myślą.
„Kordian”.
1). Krytyczny sąd o politykach i przywódcach powstania listopadowego z „piekła rodem”, stworzonych w diabelskim kotle przez zgromadzenie piekielne. Akcja przygotowania rozgrywa się w sylwestrową noc w 1799r. w chacie czarnoksiężnika Twardowskiego. Tam pojawiają się różne postacie , które wywołują duchy.
duch Chłopickiego gen. Jego nazwisko miał sugerować sympatię do ludu, a w rzeczywistości lud go nie interesował, był konserwatystą, nieudolnym w działaniu, wyżej cenił sprawy własne niż narodu
Adam Czartoryski prezes rządu narodowego w okresie powstania listopadowego. Jest to człowiek godny ale godność ma tylko dlatego, że miał tytuł, pyszny arystrokata.
Skrzynecki naczelnik powstania po Chłopickim, zarzuca mu się tchórzostwo , powolność, nieudolność , brak mu zdolności i umiejętności strategicznych, odwagi i energii.
Julian Ursyn Niemcewicz dyplomata konserwatysta, zapatrzony w przeszłość żyjący wspomnieniami, z misją dyplomaty wysłano go do Anglii
Joachmim Lelewel polityk, skrytykowany za niezdecydowaną postawą polityczną, chwiejny
Gen. Jan Krukowiecki dyktator w końcowej fazie powstania. Słowacki nazywa go zdrajcą bo prowadził rokowania z Rosją w wyniku których doszło do kapitulacji.
2) Słowacki krytykuje również szlachtę. Kordian- pośrednik między władzą a konspiracją. Spotyka się z Wielkim księciem Konstantynopola. Lud zgromadzony obok zamku w W-wie nie stawia oporu zaborcom ani carowi, jest mu podległy (brak walki ducha, bierność).
Ma odbyć się koronacja na króla polskiego, a miejsce to strojone jest kwiatami. Ludzie witają cara z godnościami i cieszą się, ale nie chcą takiego króla. Jednak wszyscy byli zastraszeni. Społeczeństwo stanowią, dygnitarze, politycy, spiskowcy, generałowie , żołnierze i prosty lud.
3) Istotna wydaje się być rozmowa cara z Wielkim Księciem Konstantynopola . książę sugeruje mu, że car jest z nieprawego łoża. Car prowadzi życie spokojne , trochę rozrywkowe; chciałby on zdobyć cała Europę i zniszczyć ją. Wielki Książę zarzuca carowi, że któryś z narodów wystąpi i poleje się krew. Car rządzi silną ręką, ale nie robi nic, żeby pomóc krajowi. Wielki Książę nie dąży za wszelką cenę do zdobycia władzy, bo gdyby tak było , to za wszystko odpowiedzialny byłby car. On nie chce by rozstrzelano Kordiana.
„Beniowski”
Sąd dotyczy polskiej emigracji i Polaków na niej przebywających, poeta naśmiewa się z pomysłu utworzenia tam sejmu (Dygresja polityczna o stosunkach na emigracji).
46. Psychologiczny portret Kordiana
Na konstrukcję postaci złożyły się 3 elementy: wątek autobiograficzny (czyli prywatne przeżycia Słowackiego), schemat bohatera romantycznego i wzór Hamleta- bohatera tragedii Szekspira. Jest młody Kordian niewątpliwie romantykiem . dla wielu odbiorców jest także typowym wzorem polskiej mentalności i polskiego postępowania. Czy jest bohaterem pozytywnym? Jest jednostką skomplikowaną psychologicznie.
Gdy poznajemy go w scenie I, jest to młodzieniec niezwykle wrażliwy, delikatny, poeta zjednoczony z przyrodą, zakochany w starszej od siebie i nieco go lekceważącej Lurze. Bardzo wyraźnie rozpoznajemy w nim samego Słowackiego z czasów studenckiej miłości do Ludwiki Śniadeckiej.
Ten etap także zgodny jest ze schematem bohatera romantycznego. Ważną rolę w tej części odgrywa stary sługa Grzegorz, który wygłasza trzy opowieści : „ o Janku, co psom szył buty” opowieść z walk napoleońskich i dramatyczną historię z niewoli w Rosji, o bohaterskim Kazimierz, który życiem zapłacił za bunt. Nie są to opowieści dla dekoracji. Są to trzy propozycje życia : pierwsza - koncepcja samodzielności, zaradności i praktycyzmu życiowego. Druga - to propozycja udziału w patriotycznej, zespołowej walce o wolność kraju. Trzecia to koncepcja spisku, konspiracji i jednostkowej walki o ojczyznę. Kordian- człowiek niezdecydowany- w końcu wybierze tę trzecią drogę. W samobójczej próbie Kordiana pobrzmiewa echo śmierci Ludwika Spitznagla, przyjaciela Słowackiego. Targnięcie się na własne życie jest punktem zwrotnym w życiu Kordiana.
Następny etap jego losów to podróże. Jest teraz bohaterem poszukującym - prawd życiowych wartości kulturowych, szans politycznych. Znajduje się w Anglii, we Włoszech, gdzie romans z Wiolettą uświadamia mu, że miłość można potraktować jak towar, w Watykanie u papieża, zajętego bardziej papużką niż losami świata i nakazującego Polakom siedzieć cicho i czekać. Kres podróży Kordian stanowi szczyt Mont Blanc. Prawdziwa metamorfoza następuje właśnie tutaj.
Na podobieństwo Hamleta i jego słynnego monologu („Być albo nie być”) Kordian rozważa swoje sprawy, podobnie jak Hamlet waha się. Wreszcie podejmuje decyzję i z okrzykiem „Polska Winkelriedem narodów!” przenosi się do Polski.
Następuje kolejny etap - romantyczne wcielenie w bojownika walki o wolność ojczyzny. Kordian samotnie podejmuje się misji dokonania zamachu na cara. Niestety- okazuje się, że jest to zadanie ponad jego siły. Własna wyobraźnia bohatera stwarza mu przeszkody nie do pokonania. Drogę przestępują mu Strach i Imaginacja, trumny królów, grzech królobójstwa okazuje się zbyt wielki. Kordian mdleje w progu sypialni carskiej. Pojmany, skazany na śmierć, dokonuje czynu żołnierskiego - przeskakuje konno szpaler szwolożerów. Ostania scena to chwila, kiedy Kordian już ma być rozstrzelany. Biegnie goniec z ułaskawieniem. Czy zdąży? - nie wiadomo. Jedynie fakt, że Kordian miał być I częściom trylogii, pozwala mieć nadzieję, że tak.
Jak zatem ocenić Kordiana? Jest to arcydelikatna struktura psychiczna. Jest oczywiście szlachetny. Wiele rozmyśla, dużo chce, lecz między jego ideologią a czynem jest przepaść. Czytelnik w pewnym momencie czuje się zirytowany - czuje niedosyt, pragnie, by Kordian dokonał czegoś konkretnego, choćby miała to być zbrodnia, domaga się, by bohater był bardziej racjonalny i praktyczny.
Kordian jest typowym bohaterem romantycznym, lecz także w pewnym stopniu „kompromituje” postaci tego typu. Jest ożywionym ideałem rycerza o doskonałej moralności, lecz zarazem typem „nieudacznika życiowego”.
Czy jest typowym wzorem Polaka, który mierzy siły na zamiary, wiele marzy, mało może, wbrew rozumowi uderza „szablą na czołgi”? w pewnym sensie na pewno tak. Nie należy jednak generalizować ocean. Należy natomiast wziąć pod uwagę, że czasy bardzo się zmieniły, mentalność ludzi i „wzór” Polaka też.
47. „Nie - Boska komedia” jako dramat rodzinny i społeczny:
Dramat rodzinny.
Henryk- główny bohater , pochodzi z rodziny arytrokatycznej. W dniu ślubu Henryk (jako pan młody) widzi w ukochanej wcielenie piękna i poezji , chce by była jego muzą, natchnieniem. Oboje pobierają się z miłości.
Po ślubie rozpoczyna się tragedia. Ma syna o imieniu Orcio - 14 lat , ma ślepotę. Henryk czuje się poetą, jest cżłowiekiem wrażliwym , nie inetresuje się zwykłym codziennym życiem rodziny, nie dostrzega wartości takiego życia i chce uciec przed rzeczywistością. Jego poczucie omyłki życiowej przy bólu kochającej go żony, która miała być dla niego natchnieniem i muzą, okazała się zwykłą , ziemską kobietą, związaną z prozą codziennego życia, nie potrafi ona czuć i odbierać poezji, dlatego matka tak bardzo pragnie talentu dla swego syna, (aby ojciec go kochał), żądająaby stał się poetą. Później sama mówi o sobie jako o poetce (w czasie choroby psychicznej ) chcąc tym odzyskać męża. Umiera ona wskutek obłąkania. Główny bohater przeżywa dramat. Zjawia się przed nim diabeł i kusi go: kobietą, sławą i Edenem. Na początku pojawia się mu zjawa- dziewica . ta romantyczna kochanka pozostaje we śnie, kiedy się budzi, przeklina dzień w którym się ożenił. Sen ten spowodował właśnie ową metamorfozę w życiu hrabiego. Dla żony z kolei zjawa była symbolem śmierci a dla męża była uosobieniem piękna. Przewidzenia te powodują rozpad rodzinny Hrabiego.
Bohater kuszony jest też sławą. Anioł stróż ciągle namawia go, aby został z rodziną, jednak hrabia nie słucha go, okazuje się, że bohater jest egoistyczny i myśli tylko o sobie. Matka Orcia przeklęła syna , zę ma być poetą (oczy duszy). Hrabia popełnia samobójstwo. Bohater jest postacią tragiczną, a sprawcą tej tragedii jest wyłącznie on sam.
Górujące marzenia i egoizm prowadzą do klęski . autor zwraca uwagę, że rzeczywistość a marzenia to dwie różne sprawy.
Dramat społeczny (rewolucja jako czynnik niszczący)
Charakterystyka obozu arystrokacji.
Ludzie należący do tego obozu, to ludzie dbający o własne interesy, część z nich przeciwstawia się przywódcy (hr. Henrykowi). On natomiast reaguje na to tym, ostrzegając, że każde nieposłuszeństwo kończyć się będzie śmiercią. Hrabia pogardza tymi, którzy zdradzili go, jest honorowy. Hrabia zostaje potępiony, ponieważ był egoistą. Czuje związek z arystokracją i staje w jej obronie. Jest świadomy że może stracić życie na tej walce, ale się nie poddaje i walczy do końca. Próbuje się przedostać do obozu rewolucjonistów. Podczas rozmowy mówi, że to arystrokacja budowała ten kraj. Natomiast Pankracy przeciwstawia się słowom Henryka, sadząc żę arystrokacja źle czyni. Zarzuca im, że byli nieuczciwi, niektórzy przekupywali sędzió, byli zdrajcami oraz mordercami. Zarzuca im niemoralność. Rewolucjoniści występowali przeciwko wyzyskowi ze strony arystrokacji i rozkładowi moralnemu.
Charakterystyka obozu rewolucjonistów.
Rzeźnicy, rzemieślnocy i chłopi . Wszyscy ci żądają lepszego życia, chleba. Zapanowała nimi żądza zemsty.pankracy jest jakby jedyną osobą, która walczy i widzi cel w tej walce; zdaje sobie sprawę , żę zburzenie starego ładu to nic trudnego, problem większy jest ze zbudowaniem nowego świata. Pankracy pogardza ludźmi, nad którymi stoi. Jest dyktatorem, nie znosi sprzeciwu.Zapewnia hrabiego, że jeśli da mu majątek ten zaprzestanie walki. Pankracy w pewnym momencie poddaje się, mimo że zwyciężył jego obóz.
Henryk i Pankracy są postaciami tragicznymi. Krasińcki był przeciwnikiem prostego ludu. Zwyciężyli rewolucjoniści, ale tak naprawdę ponieśli klęskę. Ludzie zabijają się, niszczą stary porządek i próbują budować nowy, co jest rzeczą badzo trudną. Rewolucja niszczy a nie tworzy , dlatego autor występuje przeciwko niej.
48. miłość jako temat utworów romantycznych.
Miłość to w romantyzmie nie tylko jeden z najbardziej uprzywilejowanych tematów literackich ale i zarazem istotny składnik ówczesnej filozofii życia. Miłosne doświadczenie to dla romantyka ważne, jeśli nie najważniejsze przeżycie duchowe. Kochać trzeba możliwie najintensywniej. Miłość, czyli czucie to jedne z duchowych instrumentów pozwalających wznieść się ponad martwy świat do wyższej rzeczywistości, to źródło duchowej potęgi człowieka. W tym właśnie duchowym czuciu dochodzi do zbliżenia ludzi sobie przeznaczonych, dusz bliźniaczych, które razem tworzą doskonałą jedność. Miłość przy tym rzadko jawi się sielanką, to droga przez mękę, prowadząca do samozatraty, jak w przypadku Gustawa z IV cz. „Dziadów” czy Wertera. Romantyczny kochanek musi cierpieć, ponieważ miłość szczęśliwa, spokojna byłaby dla niego, człowieka o rozbudzonej wrażliwości, złaknionego wielkich, skrajnych doznań, czymś po prostu nudnym i pospolitym. Zwyczajności, przeciętności romantycy strzegli się jak diabeł święconej wody. Wielce wymownie wygląda postać Hrabiego Henryka ( Nie - Boska komedia), który szczęśliwe domowe pożycie zpoślubioną i niedawno jeszcze ukochaną kobietą nazywa snem odrętwiałym, snem żarłoków, snem fabrykanta Niemca przy żonie Niemce, po czym rzuca to wszystko i podąża na kraj świata za widmem Dziewicy, kochanki idealnej i nieudanej, bo wyobrażonej.
Posunięta do granic rozsądku idealizacja obiektu westchnień to częsta przypadłość romantycznych kochanków, np. Giaur wręcz modli się do Leili, czcząc ją bałwochwalczo niczym osobę boską, a miłość to dla niego w istocie namiastką religii, w imię której postanawia rozstać się z tym światem. Ofiarą własnych wyobrażeń pada też Giaur. W chwili trzeźwości przyznaje, że „sam urojone żywiłem mamidła, sam przyprawiłem jady, od których szaleję!” kochanki romantycznych amantów przeobrażały się w ich rozgorączkowanej wyobraźni w bóstwa i anielice. Zapominano , że są to osóbki o praktycznych zainteresowaniach, np. Kordianowa Laura czy Werterowa Lotta. I Gustawowa Maryla wolała hrabiowskie złoto od jego miłosnych westchnień i zaklęć o wiecznym panowaniu dusz. Bodaj tylko Kordian otrząsnął się szybko z tego fatalnego zauroczenia i we Włoszech z Wiolettą raczej bawi się w miłość i zdradę niż to na serio przeżywa.
Miłość to dla romantyków także wyraz społecznego buntu, niezgody na rzeczywistość, na uładzony, poukładany świat skrywający przesądy społeczne. Gaiur chce porwać Leilę z haremu, gdzie przebywa w przymusowym zamknięciu. Werter, mieszczanin, doznaje upokorzeń ze str swej arystokratycznej kochanki. Dla Gustawa społecznie akceptowane małżeństwo to więzienie, gdzie na miłość nie ma miejsca. W imię tej miłości buntuje się uciekając do lasu i wiedzie aspołeczny żywot pustelnika. Ostatecznie radzi sobie z tym przemieniając to uczucie na miłość do ojczyzny. Ojczyzna, jako byt abstrakcyjny, raczej nie wyjdzie za mąż za bogatego hrabiego. Daltego w popowstaniowej fazie polskiego romatyzmu obiektem miłości staje się ona: „ja kocham cały naród!” wyznaje Konrad, a potem jako „najwyższy z czujących na ziemnym padole” wyzywa Boga na pojedynek serc. Wszechpotężna miłość pchnęła go zatem ku szatanskiej pysze, a ta z kolei na krawędź przepaści.
49. Powstanie listopadowe w utworach romantyzmu:
Powstanie listopadowe 1830r. to świeży i bolesny dla twórców romantycznych temat. Wielcy wieszczowie nie brali w tym bezpośrednio udziału, lecz swoje poglądy i nawiązania do tego wydarzenia zamieszczali przede wszystkim w dramatach romantycznych:
A.Mickiewicz nawiązuje do powstania listopadowego w III cz. Dziadów. Nie jest to nawiązanie bezpośrednie. Domyślamy się , żę gdy pisał w Dreźnie, zapragnął dać wyraz uczuciom patriotycznym i w pewien sposób zrekompensować fakt, że sam w powstaniu nie brał udziału. Dlatego choć akcja dramatu rozgrywa się w latach 20-tych XIX, choć nawiązuje do procesu filomatów i oddaje wydarzenia historyczne polski przedpowstaniowej, - męczeństwo młodzieży, uwięzienia, zsyłki na sybir. Ukazuje również obraz uciśnionego narodu, aktualny także po klęsce powstania.
J. Słowacki „Kordian”. W tym dramacie temat powstania listopadowego został podjęty jawnie. Słowacki ocenia cały zryw i jego przywódców- głównie ma to miejsce w „Przygotowaniu”, w którym u progu nowego stulecia, nadprzyrodzone moce produkują kolejnych wodzów spotkania. Na tym jednak Słowacki rozważania o powstaniu nie zakończył. Jeżeli założymy , że zamiar Kordiana , by zabić cara jest przenośnią- obrazem powstania listopadowego, , to dyskusja trwa nadal: o wartościach czynu jednostkowego (powstanie było zrywem tylko szlacheckim) o stosunkach społeczeństwa do tego typu działań (losowanie przed zamachem)
Z. Krasiński „Nie Boska komedia”, Właściwie ten dramat nie traktuje konkretnie o powstanu listopadowym, lecz o abstrakcyjnej rewolucji społecznej. Pamiętać jednak należy, że Krasiński patrzył na powstanie przez pryzmat poglądów ojca, a stary gen. Widział w nnim zryw przeciw arystrokacji i przeciw staremu porządkowi. Tak też naświetlił sprawę Zygmuntowi i zakazał mu powrotu do kraju (poeta przebywał wówczas we Włoszech). Zawarł w dramacie swoje poglądy na temat zrywów społecznych- a był ich srogim przeciwnikiem , wierzył natomiast w boską interwencję w dziejach ludzkości. Wiadomo zaś, że na obraz rewolucji zawarty w jego utworze złożyły się Wielka Rewolucja francuska z 1789r, i Powstanie Listopadowe.
50. cechy dramatu romantycznego na wybranym przykładzie
Kordian, Juliusz Słowacki
Kordian Słowackiego spełnia następujące cechy gatunku:
synkretyzm, pomieszanie rodzajów literackich. Oczywiście jest to przede wszystkim dramat , lecz zawiera partie liryczne (list do Laury, monolog na Mont Blanc), i epickie (opowiadanie Grzegorza).
zerwanie z zasadą 3 jedności
miejsca podążamy za Kordianem po całej Europie: Londyn, Watykan, Warszawa, Mont Blanc
czasu rok 1828, podróże wykraczają na długi okres fabuły, zaś czarownice odprawiały sabat 31 grudnia1799
akcji wątek miłosny, polityczny, moralny, fantastyczny
epizodyczność dzieła epizodami możemy nazwać opowieści Grzegorza czy epizod z Wiolettą
występowanie postaci fantastycznych i scen nadprzyrodzonych, do takich należą czarownice, diabeł, niewyjaśnione samobójstwo Kordiana
otwarta kompozycja dzieła, sceny nie są ściśle powiązane. Nie wiemy jak Kordian przeżył, jak się znalazł w Europie, jak zakończyły się jego losy. Powyższy układ oddaje w pełni „wysepkowość” kompozycji otwartej.
Niesceniczność czyli trudności jakie stwarza utwór, gdy realizuje się go w teatrze. Pomijając ruchliwość bohatera (co pociąga za sobą konieczność zmian dekoracji) na ów dramat jeszcze inne „kłopoty techniczne”. Jak np. przedstawić Kordiana na Mont Blanc rozmawiającego z Chmurą, a potem?
Obecność bohatera romantycznego
Przemieszanie scen fantastycznych z realistycznych i tragicznych. Tu przykładem może być rozmowa z papieżem i ze źle wychowaną papugą. Realizm z fantazją miesza się , gdy Kordian przemierza pałac.
Ponadto możemy ukazać jeszcze inne cechy nawiązania dramatu do Szekspira- czyli szekspiryzm, funkcjonuje w konstrukcji głównego bohatera , w podobnym jak w Makbecie wątku czarownic, oraz przyjęciu reguł dramatu szekspirowskiego, który jako pierwszy zerwał z dramatem klasycznym.
Niezachowana czystość gatunku
51. Typ bohatera romantycznego w literaturze polskiej.
Bohater werteryczny (od „cierpień młodego Wertera”)
Gustaw z 2 i 4 części „Dziadów”, Kordian z „Kordiana”
Cechy: wrażliwy, skupiony na sobie (egocentryk), wywyższa się ponad innych, kochliwy, w działaniu kieruje się uczuciami, emocjami a nie rozumem, szaleniec, ryzykant, zachowywał się brawurowo, czuły na uroki natury, „choroba wieku” (brak idei w życiu), nieszczęśliwy w miłości, hamletyzm (popadanie z łatwością w depresje), ciągłe rozterki duchowe, brak wiary w siebie, podróżuje
Bohater bajroniczny („giaur” Byrona)
Konrad z 3 części „Dziadów”
Cechy: poeta, wieszcz, nadwrażliwy, jego problemem jest cierpienie ojczyzny, indywidualizm, nawiedzony, szaleniec, był gotów oddać życie za ojczyznę
Bohater walenrodyczny (walterskotyzm - Walter Scott)
„Konrad Wallenrod”
Cechy: absurdalne poświęcenie dla dobra ojczyzny, zdolność do rezygnacji z własnego szczęścia, umiejętność poświęcenia swojej godności, honoru, zaparcie się wszystkiego, w co się wierzy w imię ideału wolności, niepodległości kraju, upór, odwaga, skłonność do ryzyka
Specyfikę polskiego bohatera romantycznego wyznaczała sytuacja Polski I p. XIX w.- niewola polityczna, która zdeterminowała sposób myślenia odczuwania, hierarchię wartości i dramatyczne powikłania losów „Konradów” i „Kordianów”.
Bohater Mickiewiczowski, podlega ewolucyjnym przeobrażeniom, którym podlega: od Gustawa z Dziadów cz IV, do ks. Robaka z Pana Tadeusza.
Gustaw z Dziadów cz. IV- człowiek dla którego jedyną i absolutną wartością jest romantyczna wyidealizowana miłość do kobiety (ten romantyczny kochanek kobiety”- kreowany na wzór Wertera i Giaura.
Konrad Wallenrod tragiczna postać Litwina, który przebrany w krzyżacki płaszcz Wielkiego Mistrza- posługując się metodą i podstępem , kłamstwem - dokonanym aktem przemocy wobec Zakonu, ratuje tym samym wolność Litwy
Konrad z III cz. Dziadów, ukazanyjako „przeobrażony” w celi więziennej, „kochanek kobiety” (Gustaw-> Konrad). Wielka improwizacja Konrada - wyraz pełnego utożsamienia się bohatera z losami narodu („Nazywam się Milijon…”, polski Prometeusz- „ bo za miljony kocham i cierpię katusze).
Imiona Gustaw i Konrad funkcjonują jako znaczące symbole dwóch postaw u Mickiewicza.
Punktem dojścia w procesie przemian Mickiewiczowskiego bohatera jest ksiądz Robak, na jego przykladzie możemy omówić kierunki ewolucji :
- od „kochanka kobiety” -> „kochanka ojczyzny”
od postawy samotnika” -> zespolenie z ludźmi
od egoizmu i pychy -> pokory i postawy szlachetności
od pragnienia „rządu dusz” -> żołnierskiego i konspiracyjnego czynu
Bohater romantyczny:
nieprzeciętna indywidualność
jednostka wybitna , patriota, gotowy poświęcić swe życie
obdarzony niezwykłą uczuciowością
osamotnienie
skłócenie ze światem (z normami etycznymi, religijnymi)
bohater ten występuje w obronie calego narodu, jego cel to walka ogółu
nieszczęśliwa miłość
51. Koncepcje walki narodowowyzwoleńczej
MESJANIZM
Mesjanizm sięga swymi korzeniami do judaizmu i wywodzi się od imienia Mesjasza, na przyjście którego oczekiwał Izrael. Mesjasz to zbawca, który miał przynieść Izraelitom wolność i ofiarować im panowanie nad światem. Mesjanizm polski to zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnej roli Polski w dziejach świata. Pojęcie to narodziło się jeszcze w dobie staropolskiej, kiedy Rzeczpospolita była traktowana jako przedmurze chrześcijaństwa, czyli kraj broniący cywilizacji chrześcijańskiej przed barbarzyńskimi poganami. Najpełniej idee mesjańskie rozkwitły w czasie rozbiorów, a zwłaszcza w czasie powstania listopadowego. Uważano, że naród polski, jako szczególnie umęczony przez zaborców, jest wybrany przez Boga do wywalczenia nowego ładu w Europie oraz politycznego i społeczno -moralnego odrodzenia ludzkości w duchu wiary chrześcijańskiej. Naród polski miał stać się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością. Ostatecznym celem mesjanizmu było zbawienie ludzkości w przyszłym Królestwie Bożym. Mesjanizm w III cz. „Dziadów” najwyraźniej uwidacznia się w scenie V, „Widzenie Ks. Piotra”, kiedy to padają słowa określające istotę polskiego mesjanizmu „ Polska Chrystusem narodów”.
MESJANIZM został ukazany w „Widzeniu ks. Piotra”
PROMETEIZM
Postawa człowieka poświęcającego się dla szczęścia ludzkości i w imię jej dobra występującego nawet przeciwko Bogu i naturze. Nazwa pochodzi od imienia mitycznego Prometeusza , który sprzeciwił się bogom i wykradł im ogień, aby podarować go ludziom, gdyż bardzo ich kochał.
PROMETEIZM został ukazany w „Wielkiej Improwizacji”. Konrad -poeta czuje się kimś wyjątkowym, żąda od Boga władzy nad ludzkimi duszami. Ponieważ Stwórca nie daje mu możliwości panowania nad światem, bohater buntuje się przeciwko Niemu. Konrad utożsamia się z ojczyzną i poświęca się dla dobra ogółu, biorąc na siebie cierpienia rodaków.
WINKELRIEDYZM
Arnold Winkelried to legendarny bohater walki o niepodległość Szwajcarii. Poświęcił swoje życie, by jego towarzysze mogli wygrać bitwę z wojskami austriackimi. Symbol ofiarności i działania.
Kordian, poszukujący celu w życiu, zmaga się z chęcią działania i własną niemocą. Nas szczycie Mont Blanc następuje przemiana bohatera, który postanawia poświęcić się dla Polski.
WALLENRODYZM (MAKIAWELIZM)
Wallenrodyzm jest to postawa człowieka, który postępuje podobnie jak uczynił to Konrad Wallenrod - walczy o słuszną i sprawiedliwą ideę, lecz żeby osiągnąć swój cel, używa środków nieetycznych, nagannych moralnie, takich jak podstęp, zdrada, kłamstwo. Wallenrod, by zwyciężyć Krzyżaków, przeniknął do ich szeregów, zdobył władzę, udawał dobrego rycerza krzyżackiego i przywiódł zakon do klęski. A zatem zdradził tych ludzi, był czymś na kształt szpiega tamtych czasów. Nie była to walka czysta i honorowa.
„Konrad Wallenrod” poprzedza motto zaczerpnięte z dzieła „ Książę”- „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem”. Mickiewiczowski bohater posługuje się lisią chytrością, by osiągnąć cel, gdyż otwarta walka godna dumnego lwa nie byłaby skuteczna i przyniosłaby klęskę. Działa tym samym w myśl zasady: cel uświęca środki, uważanej za kwintesencję lansowanej w „Księciu” doktryny politycznej, zwanej od nazwiska autora makiawelizmem.
53. Motywy i tematy charakterystyczne dla poezji Cypriana Kamila Norwida
METAFORA - mnogość skrótów myślowych. Norwid „zagęszcza” znaczenia, uwielbia zwroty dwu -i wieloznaczne, poszukuje przenośni jak najbardziej treściwych.
NEOLOGIZMY I WŁASNE ZNACZENIA SŁÓW - gdy nie wystarcza znaczeń i słów już istniejących, poeta tworzy nowe.
TEORIA PRZEMILCZEŃ I NIEDOPOWIEDZEŃ - poeta odkrył i wykorzystał fakt, że przemilczenie, pusty wers, wielokropek - także mówią i mówią wiele. Stosuje „wymowne milczenie”, sugestię, urwane zdania.
WYMOWNA RZECZY ZWYKŁYCH, POWSZEDNICH, WAGA SZGÓŁU jest ważną cechą poezji Norwida. Kropelka, kwiat, guzik, łza - nabierają mocy, swoją wielkością stwarzają bogatą jedność świata otaczającego człowieka. Norwid stosuje często: ironię, parabolę, aluzję, kontrast - techniki te oddają prawidła rządzące ludźmi, stosunki panujące w świecie ludzkim.
Norwid UNIKA TEAMTÓW CZYSTO PATRIOTYCZNYCH. Jego poezja jest ogólnoludzka i ponadczasowa. W centrum filozoficznych rozważań znajduje się człowiek i rzeczywistość, która go otacza. Poezja jest zbiorem poszukiwań moralnych, walką ze złem, adresatem jej zaś człowiek aktywny, rozumujący. Zauważmy, że w romantycznym tle „ponadnarodowość” poezji także jest jej orginalnym rysem.
54. Wielcy ludzie jako bohaterowie utworów C.K Norwida
Cyprian Kamil Norwid urodził się w 1821 roku. Znaczna część jego twórczego życia przypadła na okres, gdy tworzyli już pisarze pozytywiści. Historycy literatury zaliczają go jednak do romantyków. Jest on poetą w pełni oryginalnym, nie dającym się jednoznacznie sklasyfikować. Charakterystyczną cechą poezji Norwida jest pewna wieloznaczność, zamierzone przemilczanie, doszukiwanie się w wydarzeniach codziennych pewnych historycznych prawidłowości. Takie właśnie są wiersze Norwida, które traktują o "wielkich ludziach". Charakterystyczne, jest także to, że opowiada o nich w momencie ich śmierci lub po śmierci. Śmierć uwydatnia dopiero ich wielkość. Poeta uważa, że moment śmierci człowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkości.
Wiersz "Bema pamięci żałobny rapsod" poświęcony jest pamięci gen. Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycką wizję pogrzebu, stworzoną na kształt pogrzebów dawnych wodzów germańskich lub słowiańskich. Żałobny orszak idzie bardzo długo niosąc rekwizyty, w końcu dochodzi do grobu, w który nie składa ciała bohatera. Jest to symbol przetrwania ideałów Bema - walki o niepodległość. Owa idea pozostaje nieśmiertelna dopóki "Serca zemdlałe ocucą - pleśń z oczu zgarną narody...". Następuje cudowne zwycięstwo ducha Bema nad pogrążonym światem, oddane w aluzji do biblijnej opowieści o zdobyciu Jerycha.
W 1869 roku głośna stała się sprawa egzekucji Johna Browne'a, amerykańskiego farmera, bojownika w walce o wyzwolenie Murzynów. Rząd Stanów Zjednoczonych skazał go na śmierć. Wyrazem protestu Norwida stały się wiersze "Do obywatela Johna Browne'a" oraz "John Brown". Wiersz "Do obywatela Johna Browne'a" ma charakter listu. Posłańcem jest mewa. Norwid pisząc wiersz nie wie czy dotrze on do adresata przed śmiercią. Pojawia się motyw powątpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako państwo wolnych ludzi, bo śmierć Browne'a jest zaprzeczeniem wolności. Stany Zjednoczone, o które walczył Kościuszko, ojczyzna Waszyngtona splamiła się taką egzekucją. Pojawia się motyw przyszłości, w której "syn kata" - następne pokolenie również nie będzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych. Zapowiedź prześladowań Murzynów. "Noc idzie - czarna noc z twarzą Murzyna". W ostatnich słowach utworu:
"Bo pieśń nim dojrzy, człowiek nieraz skona
A niźli skona pieśń, naród pierw wstanie"
Dźwięczy nuta nadziei, że poezja może przetrwać historię i budzić do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez innych pojęta, wielu jej obrońców zginie.
Chopinowi Norwid poświęca utwór "Fortepian Chopina", który powstał w 1863 roku, a jego geneza łączy się z zamachem na rosyjskiego gen. Berga. W odwecie żołnierze rosyjscy zdemolowali Pałac Zamoyskich, z którego zrzucono bombę. Przy okazji oknem wylądował fortepian Chopina. Wiersz nie ogranicza się jedynie do tego epizodu. Poeta wypowiedział także swoje zdanie. Utrwala on znaczenie kompozytora dla kultury świata, jego wielkości. Muzyka Chopina jest przedstawiona przez Norwida jako ziemskie dopełnienie piękna dojrzałego. Ma on siłę podnoszenia rzeczywistości do ideału, nieosiągalnego dla ludzi. Istotą sztuki Chopina jest to, że wywodzi się ona z ludowości, sztuka to "doskonałe wypełnienie" - nieosiągalny absolut. Ideału tego nie można osiągnąć ale można doń dążyć. Muzyka czyni z ludzi istoty doskonałe. Miarą tej doskonałości jest porównanie do hostii. W wierszu zarysowuje się konflikt między pięknem doskonałym - norwidowskim dobrem, a żołnierzami ciskającymi fortepian na bruk reprezentującymi zło. Dochodzi do głosu teoria mówiąca, że zniszczenie materiału nie jest równoznaczne z zagładą wartości. Jest też tam triumf:
"Ciesz się, późny wnuku!...
Jękły - głuche kamienie:
Ideał - sięgnął bruku "
W związku ze śmiercią Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstał wiersz "Cóż ty Atenom zrobił Sokratesie?". Fakt sprowadzenia zwłok poety do Paryża stał się przyczyną sporów emigracji i wzbudził refleksje Norwida - wielcy ludzie nie znajdują szczęścia za życia, a nawet po śmierci nie uzyskują należnej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, któremu po śmierci Ateńczycy postawili statuę ze złota, wspomina Dantego, któremu poświęcono dwa groby. Podobne były losy Kolumba, Kościuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doświadczeń Norwida. Zawsze żył w cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarł w przytułku dla bezdomnych.
Być może Norwid w każdym przedstawionym tutaj wierszu pragnął pokazać, jak wielką cenę musi zapłacić każda indywidualność za swoją odmienność, oryginalność. Ale jednocześnie bohaterowie Norwida - postacie przecież prawdziwe, kiedyś istniejące, niosą przyszłym pokoleniom przesłanie, które istnieć będzie tak długo jak pamięć o nich - przesłanie etyczne, moralne, estetyczne.