Zasady i metody wychowania

Zasady wychowania - to normy postępowania wychowawczego umożliwiające wychowawcy osiąganie rezultatów wychowania zgodnie z założonymi celami.

Zasady wychowania - normy postępowania w procesie wychowania jednostki.

Zasady operacyjne:

1) zasada poszanowania godności wychowanka;
2) zasada odwoływania się do doświadczeń wychowanka;
3) zasada stopniowania wymagań wychowawczych;
4) zasada konsekwencji wymagań wychowawczych;
5) zasada dyscyplinowania zachowań;

Zasady kierunkowe:

1) zasada indywidualizacji oddziaływań wychowawczych;
2) zasada kształtowania środowiska wychowawczego;
3) zasada nauczania wychowującego;
4) zasada integracji oddziaływań wychowawczych;
5) zasada aktywizowania wychowanka do

samowychowania;

6) zasada wychowania perspektywicznego

.

Autorski podział zasad wychowania

zasada motywacji - kształcenie osobowości wychowanka, opanowanie przez niego wiedzy o świecie oraz sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze, im wszechstronniejsza, głębsza i silniejsza jest aktywizująca go motywacja,

zasada aktywności - kształtowanie osobowości wychowanka, opanowanie przez niego wiedzy o świecie i sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze, im większa jest jego własna aktywność w tym procesie,

zasada praktyczności - kształtowanie osobowości wychowanka jest tym skuteczniejsze im w większym zakresie proces ten odbywa się poprzez jego samodzielne dochodzenie, poprzez działanie do poznania,

zasada bezpośredniości - kształtowanie osobowości wychowanka jest tym skuteczniejsze im wszechstronniejszy i głębszy jest bezpośredni poznawczy i emocjonalny kontakt ucznia z rzeczywistością,

zasada receptywności - kształtowanie osobowości wychowanka jest tym skuteczniejsze im większa jest receptywność treści odziaływujących na niego, im one są przystępniejsze poznawczo i uczuciowo,

.

zasada systemowości - kształcenie osobowości wychowanka jest tym skuteczniejsze im bardziej systemowy charakter w aspekcie treściowym i w aspekcie powstawania ma zarówno wiedza jak postępowanie wychowanka, im bardziej ustalona jest ich funkcja w złożonej strukturze jego osobowości,

zasada trwałości - specyficzne czynności myślowo - pamięciowe regulujące czas, kolejność i sposoby wiązania tego, co nowe z poprzednim doświadczeniem jednostki,

zasada zespołowości - jej wyznacznikiem jest harmonijny zespół powiązany ze sobą wzajemnym zrozumieniem i zaufaniem,

zasada indywidualizacji - wyraża się w dostosowaniu indywidualnych możliwości ucznia do procesu nauczania, uczenia się, wychowania,

zasada partnerstwa - współdziałanie powinno odbywać się w atmosferze wzajemnego poszanowania, z podkreśleniem równorzędności praw i obowiązków nauczyciela i ucznia.

Jak motywować ? - zasady

• z. zaspokojenia potrzeb pierwotnych

• z. korzyści

• z. potrzeby osiągnięć

• z. potrzeby szacunku do samego siebie

• z. uznania społecznego

• z. stymulacji do oczekiwanych społecznie zachowań

[z. stereotypu]

• z. prawdopodobieństwa osiągnięcia celu

• z. potrzeby równowagi organizmu [motywacja homeostatyczna]

• z. sukcesu z osiągnięcia celu [motywacja heterostatyczna]

• z. wykorzystania obserwacji innych

• z. atrakcyjności celu

• z. zainteresowania nowym obszarem działania

• z. przymusu osiągania sukcesu

• z. wykorzystania wysokich aspiracji

• z. odczucia przyjemności

• z. przeżycia silnych wrażeń

• z. dobrego nastroju

• z. zachowań wg własnego uznania

• z. wzajemności

• z. zaangażowania się

• z. sympatii, lubienia

• z. uznania, autorytetu

• z. kontrastu

• z. działania podprogowego [0,009 sek]

Metody wychowania jako środki realizacji celów wychowawczych

[K.Konarzewski: (1987), Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych; P.Tyrała: (2001), Teoria wychowania; K.Kruszewski: (2004), Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. M.Łobocki: (2006), Teoria wychowania w zarysie]

Metoda wychowania - sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie oraz systematycznie w procesie wychowania; powtarzalne czynności zmierzające do osiągnięcia zaplanowanych celów - funkcja ideału i celów wychowania

Metoda wg Kotarbińskiego, to sposób systematycznie stosowany.

W ujęciu prakseologicznym - metoda to ogólny sposób postępowania. Założeniem, każdej metody jest dążenie do osiągnięcia celów [wdrożenia pożądanych wartości].

Kopaliński - metoda to świadome, konsekwentne, systematyczne postępowanie, na które składają się środki i czynności, służące realizacji celu.

Kamiński - sposoby konsekwentnego i możliwie najbardziej skutecznego postępowania zmierzające do określonego celu.

Muszyński - sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu wpływu na aktywność wychowanka, związany zawsze z obszarem nagród i kar. Wychowanie poprzez stosowanie tych metod dąży do obranego celu.

Metody wychowania ułatwiają pedagogom odnaleźć się w trudnych aspektach dotyczących wielości nurtów wychowania.

Nakreślają obraz, wskazują drogę, którą należy podążać pedagog w swojej pracy.

Zadaniem teorii wychowania jest tworzenie, rekonstrukcja, przetwarzanie tak treści, metod, kształtów wychowania, aby potrafiły się one wpasować w ówczesny kształt i model świata.

Staje się więc niezbędne ciągłe poszukiwanie najlepszych i jak najbardziej aktualnych rozwiązań dotyczących wychowania i kształtowania jednostki.

Teoria wychowania to dział, którego treścią i celem jest człowiek (podmiot), treścią jest wychowanie (przedmiot), metodą - sposób wytwarzania odpowiednich postaw, cech, nawyków w młodym lub dorosłym człowieku.

Możemy zatem powiedzieć, ze istotą wychowania jest całokształt związany z formowaniem i dopasowaniem nas samych do aktualnych i przyszłych modeli dobrze wychowanego człowieka (w pełnym tego słowa znaczeniu - moralnie, fizycznie, społecznie, emocjonalnie, umysłowo).

Metody wg K. Konarzewskiego

Indywidualne metody wychowawcze

Mechanizmy zmian	Metoda wychowania	Środek wychowawczy
Warunkowanie Uczenie się przez działanie Uczenie się przez werbalny przekaz informacji Uczenie się przez obserwację	Metoda nagradzania Metoda karania Metoda zadaniowa Metoda perswazji Metoda modelowania	Nagroda Kara Zadanie Przekaz werbalny Model

.

Grupowe metody wychowania

Odniesienie porównawcze

Nacisk grupowy (podział funkcji między członkami grupy)

Kultura grupy (zbiór przekonań podzielanych przez większość członków grupy; poziom ról i norm społecznych; poziom wzorów życia

Metody wg P.Tyrały

Metody indywidualne - metody wpływu bezpośredniego (czyli relacje interpersonalne wychowawca - wychowanek)

Metoda nagradzania i karania

Metoda modelowania

Metoda przykładu własnego

Metoda stawiania zadań

Metoda perswazji

Metody grupowe - metody wpływu pośredniego

Kształtowanie norm i wartości grupowych w grupie wychowawczej

Restrukturyzowanie powiązań interpersonalnych w grupie

Kreowania przywództwa grupowego

Metody wg K.Kruszewskiego

Metody strukturalne

Stanowienie obyczajów - narzucenie obyczaju (1. Zdefiniowanie ról i stosunków miedzy rolami; 2. Obsadzenie ról; 3. Nadzór nad przestrzeganiem obyczaju)

O odrzuceniu obyczaju mówimy wówczas, gdy wychowankowie przestają funkcjonować w narzuconych rolach, gdy tylko zanika bezpośredni nacisk wychowawcy

Dyfuzja obyczajów (przyjęcie obyczaju od innej zbiorowości, nowa obyczajowość powinna być doskonalsza, bardziej obiecująca dla grupy)

Pobudzanie wynalzczości zespołowej (zbiorowość sama wytwarza wychowawczo pożądane obyczaje)

Metody sytuacyjne

Karanie i nagradzanie

Przekonywanie i stawianie zadań (dostarczanie nowej perspektywy)

.

Metody wg M.Łobockiego

Metoda modelowania

Metoda zadaniowa

Metoda perswazyjna

Metoda nagradzania

Metoda karania

Metody oddziaływań grupowych

Metoda organizowania działalności zespołowych

Metoda organizowania działalności samorządowej

Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji

Zmodyfikowany podział metod wychowania (autorski)

Metody wpływu osobistego

Sugestia [komunikaty nie narzucające zmiany przekonań, lecz mające na celu wzbudzenie procesu myślowego zmierzającego do przyjęcia danej opcji, rozwiązania]

Perswazja [przekazywanie wychowankowi komunikatów językowych wraz z uzasadnieniem dlaczego powinien zmienić swoje dotychczasowe przekonania (wykorzystanie podatności na wpływ społeczny - jako swoista cecha osobowości człowieka)]

Oddziaływanie przykładem osobistym [wychowawca wykorzystuje w sposób nieprzymuszony swój autorytet]

Wyrażanie aprobaty i dezaprobaty [najbardziej skuteczne w sytuacji, gdy wychowanek identyfikuje się z zachowaniem wychowawcy]

Metody wpływu społecznego

Kształtowanie norm i wartości grupowych w grupie wychowawczej

Dyfuzja obyczajów [przyjęcie obyczaju od innej zbiorowości, nowa obyczajowość powinna być doskonalsza, bardziej obiecująca dla grupy)

Metody wpływu sytuacyjnego

Nagradzanie

Karanie

Modelowanie

Metoda tworzenia zadań

Instruowanie

Nagradzanie - metoda wychowania polegająca na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń w następstwie jej określonych czynności

pozwala utrwalić tendencję do wykonywania konkretnej czynności w określonej sytuacji

wpływa na intensyfikację pożądanego zachowania

Siła wzmocnień pozytywnych

nagroda oczekiwana jest na ogół mniej atrakcyjna od nagrody nieoczekiwanej (kara, której się spodziewamy jest mniej dotkliwa niż kara niespodziewana)

im nagroda większa tym skuteczność jej jest większa

nagroda obiecana - a odporność na wygaszanie

nagroda, jako zachęta

rozkład nagród (rozkład ciągły - systematyczne stosowanie nagród za to samo zachowanie, rozkład sporadyczny)

Kara - działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem

kary „pozytywne” - polegają na wprowadzeniu czynnika awersyjnego - są oparte głównie na strachu

kary „negatywne” - polegają na odebraniu czynnika atrakcyjnego - wywołują frustrację

Synchronizacja kary

Kara łagodna nie tylko nie tłumi danej czynności, lecz nawet ją intensyfikuje

Kara wczesna za niepożądane zachowanie jest na ogół bardziej skuteczniejsza niż kara późna

Podwójność funkcje karania

f. eliminacji (eliminacja niepożądanego zachowania)

f. intensyfikacji (podwyższa poziom nieswoistego pobudzenia jednostki, który w pewnym zakresie może polepszać jej funkcjonowanie - np. 1 z matematyki ma stymulować do intensywniejszej nauki)

Modelowanie - metoda oparta na mechanizmie zmiany społecznej (uczenie się przez obserwację; przejawem jest imitacja, czyli powielanie zachowań przez obserwowany uprzednio model a następnie ich przyswajanie)

Metoda zadań - tworzenie realnych sytuacji, będących dla wychowanka wyzwaniem, tj. wymagających od niego odpowiednich działań, które prowadzą do pożądanych zmian w jego psychice

zadania, które są stawiane wychowankowi z myślą o zmianach w strukturze jego wiedzy

zadania, które mają przede wszystkim wzbogacić repertuar jego technik adaptacyjnych (rozwinięcie określonych umiejętności: asertywnych, empatycznych, aktywnego słuchania itp.

zadania, które mają doprowadzić do zmian w systemie jego postaw (przykład Karabanowa, który stanął przed wyborem: uczciwość wobec wspólnoty kolonijnej a egoistycznym używaniem życia; Makarenko: [1956] „Poemat pedagogiczny”)

Instruowanie [metoda polegająca na przekazaniu informacji, jak należy zachować się, postąpić w określonej konkretnej sytuacji]

Metody wychowania dzieci młodszych

Metody czynne - oparte na działalności dziecka

metoda samodzielnych doświadczeń (polega na stwarzaniu warunków dla spontanicznej zabawy i innych form dowolnej działalności dziecka, na ułatwieniu mu, bez ingerowania w ten proces, nawiązania z własnej inicjatywy kontaktów z otoczeniem)

metoda kierowania własną działalnością dziecka (obejmuje inspirowanie spontanicznej działalności dziecka przez zachętę, sugestię, podsunięcie pomysłu, czynne włączanie się w jego działalność, radę)

metoda zadań (dziecko rozwiązuje samodzielnie i aktywnie problemy, które nasuwają okazję do odkrywania nowych zjawisk, np. obserwacja wzrostu rośliny, wykonywanie prac plastycznych)

metoda ćwiczeń (poprzez powtarzanie określonych czynności kształcenie umiejętności)

Metody percepcyjne - bezpośrednie spostrzeganie i przeżycia w kontakcie z otoczeniem

metoda obserwacji i pokazu (np. obserwowanie ptaków, pokaz czynności mycia rąk)

metoda przykładu (wykorzystuje się tu wzorce zachowań rzeczywistych jak i bajkowych bohaterów)

metoda uprzystępniania sztuki (celem jest ułatwienie dzieciom rozumienia i przeżywania dzieł sztuki plastycznej, teatralnej, muzycznej)

Metody werbalne

• rozmowy, opowiadania, zagadki, uczenie wierszy, piosenek

- objaśnienia i instrukcje (towarzyszą nabywaniu przez

dzieci umiejętności i sprawności ruchowych)

- wpływania na postępowania dzieci (odwoływanie się

do umów, wyrażanie aprobaty, upominanie,

przekonywanie itp.)

- metody żywego słowa (wykorzystywane do

przekazywania literatury pięknej)

---