Dzieci i młodzież niedostosowana społecznie jest wychowywana według zasad ogólnopedagogicznych. Lipkowski zmodyfikował pedagogikę i przystosował do jednostki niedostosowanej społecznie. Uważał on także praca z młodzieżą zaniedbaną społecznie ma swoją specyfikę, dlatego zaproponował taki zestaw zasad.
Ten system zasad funkcjonował do 1971 roku, kiedy to wyłoniła się pedagogika resocjalizacyjna. Zasady wg. Czapówa są bardziej szczegółowe.
Zasady według Ottona Lipkowskiego to:
1) Akceptacji
2)Pomocy
3)Indywidualizacji
4)Kształtowania perspektyw
5)Współpracy ze środowiskiem
6)Systematyczności
Zasada akceptacji-
ZASTOSOWANIE : Terapia wychowawcza
akceptować jednostkę niedostosowaną społecznie taką jaka jest
odbierać jako osobę ludzką
należy oddzielić pryzmat czynów od jednostki
jednostka ma prawo do szczególnej opieki i pomocy
Akceptacja to uznanie dziecka nie jako „gorsze”, ale jako dziecko zasługuje na szczególną pomoc.
Ważne jest aby akceptować jednostkę resocjalizowaną, gdyż jest ona podstawowym czynnikiem wytworzenia się więzi emocjonalnej. . Bez więzi emocjonalnej działania resocjalizacyjne są o charakterze zewnętrznym. Realizowanie tej zasady nie jest prostym przedsięwzięciem .
Dzięki tej zasadzie następuje zmniejszenie negatywnych zachowań i agresji. Jednak , żeby do tego doszło wychowawca musi mieć bardzo dobry stosunek z wychowankiem.
Zasada pomocy-
ZASTOSOWANIE: Organizowanie życia po szkole lub zakładzie.
Pomoc rozumiana w szerokim pojęciu jako materialna, prawna czy to opieka i ochrona.
Każda jednostka niedostosowana społecznie zasługuje na pomoc, aby się zmieniać i poprawiać.
Jednostka niedostosowana społecznie nie potrafi zmienić swojego zachowania, dlatego trzeba udzielać jej pomocy, kontrolować i mobilizować. Ważne są tutaj dwa elementy do prawidłowej realizacji zasady:
gotowość do udzielenia pomocy przez wychowawcę oraz chęć przyjęcia pomocy przez osobę potrzebującą jaką jest wychowanek. Istnieje tutaj związek między nimi. Wychowawca musi pamiętać, że jego pomoc wynika z troski o dziecko. Bardzo ważne jest aby wychowawca znał potrzeby wychowanka, i uwzględnił je przy działaniach wychowawczych. Wychowawca powinien wytworzyć u wychowanka zrozumienie potrzeby pomocy i chęci jej przyjęcia.
Osoby niedostosowane społecznie posiadają złożone upośledzenia takie jak: ociężałość umysłową, zaburzenia nerwowe, niepełnosprawność motoryczna, wady wymowy. Ze względu na te usterki należy się im szczególna pomoc, większa troska i staranniejsza opieka wychowawcza.
Zasada indywidualizacji-
ZASTOSOWANIE: rozmowy indywidualne, pomoc w nauce, udzielanie wskazówek i porad
Zasada indywidualizacji ma wyjątkowe znacznie w resocjalizacji.
Każda osoba posiada inną osobowość, dlatego należy każdego traktować w szczególny sposób. Indywidualnie dla każdej osoby trzeba dopasować odpowiednie metody i środki.
Zasada indywidualizacji jest realizowana w bezpośrednim kontakcie z jednostką niedostosowaną społecznie tj. ( indywidualna pomoc w nauce, udzielanie porad i wskazówek) Ma także istotne znaczenie w planowaniu zajęć wychowanka w zakładzie czy też zajęć pozalekcyjnych. Zasada indywidualizacji oparta jest na diagnozie.
Zasada kształtowania perspektyw
ZASTOSOWANIE:
Zasadę kształtowania perspektyw opracował szczegółowo i stosował szeroko w praktycznej działalności A. Makarenko.
Stosowanie tej zasady ma na celu uzyskanie trwałych zmian w zachowaniu jednostki niedostosowanej społecznie.
Jednostka niedostosowana społecznie żyje „ chwilą”, ponieważ przyszłość jest dla nich bardzo odległa. Uwagi i upomnienia wychowawcy dotyczące przyszłości wychowanka są przez niego usuwane, nie trafiają do niego. w Istotne jest aby uświadomić jej perspektywę nie tylko bliską ale także dalszą. Dlatego kształtuje się tutaj plan dnia oraz plan życia
perspektywa bliska ( plan dnia)
perspektywa dalsza ( plan życia)
Dzięki temu jednostka ma uporządkowane życie. Plan jest jego regulatorem . Każdy człowiek powinien posiadać cele życiowe , które planują jego życie i układają w jedną całość. Bez planu życiowego w życie człowieka wkracza chaos , który prowadzi do przekraczania norm i wartości.
Zasada współpracy ze środowiskiem
ZASTOSOWANIE: Wyrobieniu gotowości i umiejętności dostosowania się do zasad współżycia społecznego.
Osoby z niedostosowaniem społecznym posiadają trudności w porozumiewaniu się i w kontaktach ze społeczeństwem. Współpraca ze środowiskiem ułatwia przystosować się jednostce do funkcjonowania w społeczeństwie. Do tej zasady zalicza się także współpraca ze środowiskiem rodzinnym, które cierpi w skutek złego postępowania jednostki. Rodzina ta jest obarczona większym ciężarem zarówno moralnym jak i materialnym. Nieadekwatne zachowanie dziecka do oczekiwań i nadziei rodziców wpływa na złą atmosferę w rodzinie. Więzi rodzinne zostają rozluźnione. Zasada ta jest bardzo istotna w planowaniu pracy wychowawczej.
6)Zasada systematyczności
Podstawą jest aby konsekwentnie i systematycznie realizować postawione założenia, ponieważ proces resocjalizacji jest bardzo długotrwały. Dlatego proces resocjalizacji musi przebiegać wobec określonych i zaplanowanych etapów. Etapy te najczęściej występują równolegle.
Etapy resocjalizacji wg. Lipkowskiego
Etap pierwszych kontaktów z wychowawcą i z grupą
Osoby trafiające do zakładu wychowawczego rzadko posiadają dobre samopoczucie. Nie mają także dobrego zdania o sobie. Najczęściej są to dzieci, które potrzebują szczególnej pomocy, ponieważ są nieopanowane i wrogo nastawione do wszystkich. Nieletni trafiający do zakładu są aroganccy ,posiadają ironiczny uśmiech a także w lekceważący sposób odnoszą się do nowego otoczenia.
Osoba taka potrzebuje i szuka oparcia wśród rówieśników i wychowawcy. Jeśli wychowawca nie udzieli mu wsparcia to będzie szukał innych kontaktów w otoczeniu rówieśników. Najczęściej nie są to najlepsze wzorce dla tej osoby. Wychowawca dla ucznia w zakładzie jest przedstawicielem tego środowiska, w którym pozostaje w konflikcie. Jednak to nie przekreśla nawiązania dobrego kontaktu z wychowawcą, ponieważ każdy człowiek pragnie uznania. Lecz nie jest to sprawa łatwa, wpływają na to destruktywne i negatywne przeżycia osoby. Wychowawca wobec wychowanka powinien stosować nie tylko przestrogi , ale także przyjazne słowo, które dodawałoby otuchy. Wychowawca stoi przed trudnym zadaniem. Dziecko niedostosowane społecznie nie zaznało życzliwości i troski, dlatego na jej przejaw reaguje żywo. Okazywanie jej może wytworzyć przyjazny kontakt z wychowawcą. Zakład w pełni nie rekompensuje miłości i ciepła rodzinnego. W jakimś stopniu może to osiągnąć wychowawca i wychowankowie. Trzeba pamiętać, iż miłości od dziecka niedostosowanego społecznie nie można oczekiwać, a życzliwość ciągle jest zagrożona. Gdy wychowanek zaufa wychowawcy sam zacznie zwracać się z trudnymi sytuacjami.
Kiedy zatraci podejrzliwość i niechęć- wówczas istnieją warunki przejścia do następnego etapu pracy resocjalizacyjnej.
Etap przystosowania i akceptacji
Ten etap jest szczególnie istotny dla rozwoju społecznego dziecka. Następuje zmiana, pewien przełam z postawy negatywnie ustosunkowanej do rzeczywistości do postawy, która akceptuje normy. Należy pamiętać iż osoba będąca na tym etapie nie potrafi jeszcze świadomie dokonywać poprawy swojego zachowania. Wychowawca pełni tutaj rolę wspieracza i umacniacza prawidłowych postępowań wychowanka. Należy pamiętać, iż od dziecka nie można oczekiwać więcej niż na tyle ile je stać. Na szczególne uznanie zasługuje tutaj grupa. To ona jest autorytetem dla dziecka niedostosowanego społecznie. Żyjąc pod ścisłą kontrolą i oceną sprawowania w zakładzie karnym, jednostki niedostosowane społecznie uczą się przestrzegać zasady. Istotną sprawą jest także, aby jednostki te posiadały także dobry przykład od dorosłych. Dorośli są tutaj dla nich wzorem postępowań. Na tym etapie wychowanek przyzwyczaja się do panującej dyscypliny w zakładzie. Trzeba jednak pamiętać, iż nie jest to jeszcze dyscyplina wewnętrzna. Wszystko zależy od organizacji życia w zakładzie zamkniętym.
Etap korektury pojęć moralnych
Na tym etapie jednostka potrafi samodzielnie zweryfikować własne postępowanie. Ta umiejętność nie wpływa pozytywnie na stan emocjonalny jednostki. Przyznanie się do błędu we własnym postępowaniu wpływa na zachwianie rozwoju osobowości jednostki. Podczas tego traci wiarę w siebie i poczucie własnej wartości. Przestaje wierzyć , że pokona własne niedomagania. W trzecim etapie proces przebiega wolno. Dziecko niedostosowane społecznie aby uwierzyć w siebie musi odnosić jakieś sukcesy. Osiągnięcie sukcesu, daje mu motywację do współpracy z wychowawcą. Dokonany sukces przywraca mu wiarę w swoje możliwości.
Wychowawca na tym etapie musi poznać pasje i zainteresowania wychowanka. Dzięki temu łatwiej będzie jednostce niedostosowanej społecznie osiągnąć cel, a co za tym idzie sukces.
Trzeba pamiętać , iż kształtowane pojęcia moralne przez wychowawcę muszą być zrealizowane w całym zespole. Dlaczego? Otóż jeśli opinia grupy jest inna niż wychowawcy to jednostka niedostosowana społecznie ulegnie wpływowi grupy.
Etap gotowości do realizacji przyjętych poglądów moralnych i społecznych
Najważniejszym zadaniem w ostatnim etapie jest umocnienie treści i wyrobienie umiejętności stosowania ich w ich życiu codziennym.
Jednostka niedostosowana społecznie potrafi wykazać swoją dobrą wolę dotyczącą problemów moralnych. W zakładzie jest „ ograniczona swoboda” tzn. wszystko dzieje się według określonego schematu, planu dnia. Jeśli w zakładzie nie ma odrobiny wolności to wychowanek nie ma też szans na wykazania stopnia przygotowania do przyjętych poglądów społecznych. Ważne, aby na tym etapie wychowawca dał możliwość wychowankowi działania w organizacjach społecznych czy kółkach . Mając na myśli swobodę i wolność, nie mylmy jej ze stosowaną dyscypliną . Dowiedziono, iż w zakładach w których pozwala się jednostkom niedostosowanym społecznie brać udział w procesie wychowania zanotowano mniej ucieczek a także kar. Na taki sukces miał także wpływ stosowania rozsądnej dyscypliny. W nich mamy także bogatsze życie wychowanków mają więcej czasu dla siebie, rozrywki, zajęcia są bardziej urozmaicone.
W ostatnim tym etapie jest widoczny bardzo niepokój. Wychowawca martwi się o dalszą przyszłość wychowanka. Bardzo często zdarza się, iż jednostki niedostosowane społecznie dokonują wykroczeń, chcą w ten sposób zapewnić sobie dłuży czas w zakładzie. Wychowawca ma tutaj bardzo ważne rolę musi zapewnić jednostkę o tym, że może nadal korzystać z jego pomocy.
Górski Stanisław , Podstawy procesu resocjalizacji, Warszawa 1987.
Lipkowski Otton, Resocjalizacja, s.278.
Tamże,s.281
Tamże, s. 281.
Tamże, s. 286.
Tamże s. 287.
Tamże, s.290.
Tamże, s.296.