Metody badawcze w psychologii społecznej

Obserwacja:

zapis i kategoryzacja zachowań bez wpływania na ich przebieg

2 rodzaje obserwacji:

• systematyczna

• uczestnicząca (sekty, Festinger i in., 1956)

• analiza danych archiwalnych (ogłoszenia matrymonialne (Wojciszke i in., 2002)

Badanie korelacyjne

Pomiar dwóch lub więcej zmiennych oraz badanie ich współzmienności - korelacji (np. inteligencji i osiągnięć szkolnych)

Zakres korelacji: - 1 do 1

Ostrzeżenia:

Korelacja ≠ związek przyczynowo - skutkowy

Korelacje pozorne (długość stopy a dojrzałość społeczna)

Eksperyment

Celowe wywoływanie jakiegoś zjawiska poprzez manipulowanie jego potencjalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych przez badacza

Najważniejsze pojęcia i zasady prowadzenia eksperymentu (na przykładzie zależności F - A):

• Zmienna niezależna

• Zmienna zależna

• Zmienne uboczne

• Operacjonalizacja

• Grupa eksperymentalna (warunki eksperymentalne)

• Grupa kontrolna (warunki kontrolne)

• Randomizacja

• Trafność wewnętrzna eksperymentu (wielkość efektu; różnice pomiędzy grupą eksperymentalną i kontrolną)

• Trafność zewnętrzna eksperymentu (uogólnienie wyników na inne osoby i sytuacje)

• Replikacje

Stanford Prison Experiment by Philip Zimbardo

Wiedza i sądy o świecie społecznym oraz spostrzeganie osób

Struktury wiedzy o świecie społecznym

• Schematy

• Skrypty

• Teorie

Funkcja schematów:

• Ułatwianie przetwarzania danych, rozumienia i pamięci zdarzeń (np. człowiek - nauczyciel)

• Ukierunkowanie uwagi i ocena czy dany obiekt jest egzemplarzem schematu czy nie (np. schemat młodego i starego kierowcy, który spowodował wypadek: alkohol - 82% i 45%; stan psychiczny - 4% i 38%, Carver i in, 1984)

• Rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów (np. niedoświadczony Donald - jachtem dookoła świata; wcześniej posługiwanie się pojęciem „lekkomyślność” lub „odwaga”; zz: jak bardzo nierozważny jest Donald?, Higgins, 1977)

Inne zjawiska związane z działaniem schematów

• Zjawisko wrogich mediów: grupy o odmiennych interesach spostrzegają te same, neutralne przekazy jako wrogie (np. mecz footballu amerykańskiego)

• Efekt pierwszeństwa: pierwsze wrażenie na temat innej osoby wpływa na spostrzeganie i ocenę tej osoby (np. rozwiązywanie testu - połowa zadań dobrze, pogorszenie; połowa zadań źle, poprawa; zz: inteligencja osoby rozwiązującej test; Jones i in., 1968)

• Samospełniające się proroctwo (za: Aronson, 1997) : zjawisko polegające na tym, że ludzie

mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby,

co wpływa na ich postępowanie wobec tej osoby,

które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami (uczniowie, inteligencja i jej wzrost oraz osiągnięcia szkolne; Rosenthal, Jacobson, 1968)

Źródła i funkcje stereotypów i uprzedzeń

• międzygrupowa asymetria językowa; język jako narzędzie przekazywania stereotypów (oszwabić, ocyganić)

• teoria rzeczywistego konfliktu interesów (uprzedzenia wobec imigrantów)

• teoria przeniesienia agresji (spadek cen bawełny a liczba linczów na Murzynach na przełomie XIX i XX wieku, Hovland, 1940)

• teoria kategoryzacji społecznej: stereotypy są skutkiem funkcjonowania umysłu - dzielenia ludzi na kategorie i zdobywania wiedzy o nich; teoria tożsamości społecznej (Tajfel, Turner, 1986): my i oni; przynależność do cenionej grupy podwyższa samoocenę (identyfikacja z wygraną drużyną, Cialdini, 1976)

Deformacje procesu atrybucji

• Podstawowy błąd atrybucji: przecenianie roli czynników wewnętrznych (dyspozycyjnych) a niedocenianie roli roli czynników sytuacyjnych (zewnętrznych) w interpretowaniu zachowania innego człowieka (Heider, 1958; Ross, 1977; Jones, 1990) (np. eksperyment Jones, Harris, esej o Castro, swoboda lub przymus; zz: na ile wierzą w to, co piszą

• Asymetria atrybucji aktora i obserwatora: cudze zachowania wyjaśniamy czynnikami wewnętrznymi, własne zewnętrznymi (Jones, Nisbett, 1972) (np. ktoś stosuje przemoc - tyran; my sami - sprowokował mnie

• Egotyzm atrybucyjny: tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób (wyjaśnianie własnych sukcesów dyspozycjami a porażek czynnikami zewnętrznymi; Miller, Ross, 1975)

• Egocentryzm atrybucyjny: przecenianie własnego wkładu w wynik osiągany wspólnie z innymi (% obowiązków domowych wykonywanych przez małżonków; Ross, Sicoly, 1979)

• Zjawisko fałszywej powszechności: przecenianie stopnia, w jakim rozpowszechnione są nasze własne poglądy, zachowania, preferencje, wartości (politycy i ”złudzenie szefa”)

Struktura „Ja”, samoocena, autowaloryzacja i autoprezentacja

Udział innych ludzi w budowaniu „ja”:

• Porównania społeczne „w górę” i „w dół” (applying for a job, interview, clean, dirty, self - esteem before and after, Morse, Gergen, 1970)

• Tożsamość osobista (specyficzne, odróżniające od innych cechy - ja właściciel Porsche) a tożsamość społeczna - my psychologowie)

Autoprezentacja

Obronne taktyki autoprezentacji

• Samoutrudnianie - podejmowanie działań obniżających szansę sukcesu, ale zwalnianie z osobistej odpowiedzialności, choć przydające szczególnej chwały w przypadku sukcesu (studenci przed egzaminem)

• Prezentowanie własnej bezradności (Jones, Pittman, 1982) - by uzyskać pomoc (np. prezentowanie się jako nieudacznik przy jednoczesnym podkreślaniu umiejętności człowieka, przed którym się prezentujemy; udawanie głupka - połowa ludzi; np. wobec szefa lub profesora)

• Wymówki - zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody, wskazywanie na okoliczności łagodzące (np. „nie znałem przepisów”, „to przez alkohol” - mężczyźni, nie kobiety

• Usprawiedliwienia - akceptowanie własnej odpowiedzialności, ale redefinicja czynu jako mało szkodliwego („przecież ściągając na egzaminie, nikomu nie robię krzywdy”; „inni też kłamią i to jeszcze bardziej niż ja”)

• Przeprosiny, wyrażenie skruchy

Asertywne taktyki autoprezentacji

• Ingracjacja - wkradanie się w czyjeś łaski lub pozyskiwanie sympatii przez prezentowanie cech wywołujących sympatię, schlebianie i komplementowanie, konformizm (podobne poglądy), wyrządzanie przysług (korzyści i zagrożenia ingracjacji)

• Autopromocja - prezentowanie się jako osoba kompetentna, podkreślanie własnych osiągnięć (korzyści i zagrożenia autopromocji - dylemat autentyczności i skromności)

• Świecenie przykładem - prezentowanie siebie jako osoby moralnej (kosztowne i wymagające wytrwałości)

• Zastraszanie - robienie wrażenia bycia groźnym lub kimś, kto może przysporzyć kłopotów (szef, profesor, dziecko w sklepie)

Dysonans poznawczy

• Dysonans poznawczy - niezgodność między dwoma elementami poznawczymi (myślami, uczuciami, przekonaniami) - (Festinger, 1957)

• Dysonans poznawczy - popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymywania dwóch lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działanie, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej (Aronson, 1997, s.81)

• Dysonans pojawia się wtedy, gdy zagrożone zostaje nasze dobre mniemanie o sobie

• Ludzie mają potrzebę bycia racjonalnymi i rozsądnymi

Dysonans podecyzyjny

Dysonans podecyzyjny zostaje wzbudzony po podjęciu decyzji, która jest kosztowna, trudna do zmiany, wymaga dużego wysiłku i powoduje negatywne konsekwencje dla osoby, która ją podjęła. W takiej sytuacji dysonans jest najczęściej usuwany przez podwyższenie atrakcyjności wybranej możliwości i zdewaluowanie odrzuconej możliwości (Aronson, 1997)

Atrakcyjność interpersonalna, związki i miłość

• Atrakcyjność interpersonalna - „pozytywna postawa wobec innego człowieka” - Wojciszke, 2002, s. 278

• Dwa składniki atrakcyjności:

1. Sympatia, lubienie, chęć utrzymywania kontaktu, przebywania z inną osobą

1. Szacunek, podziw, bycie wzorem, poszukiwanie opinii

Wyznaczniki atrakcyjności

• Częstość kontaktów (osiedle, drzwi wyjściowe do 7 m = przyjaźń; powyżej 27 m = brak wskazań, Festinger i in. 1950; częstość, nie bliskość - naprzeciwko, nie pod)

• Zapowiedź kontaktu (nawet jeśli do niego nie doszło, Berscheid i in., 1968)

• Sama ekspozycja (Zajonc, 1973; Mikiewicz, Szewczyk, Wojciszke, 2003)

• Atrakcyjność fizyczna - „Piękno jest lepszą rekomendacją od najlepszego listu polecającego” - Arystoteles

Nowsze badania:

• atrakcyjność fizyczna wpływa na:

- ocenę umiejętności społecznych

- ocenę globalną

- mniejszy na przypisywanie inteligencji

- żaden na moralność (Eagly i in., 1991)

Zachowania wiążące - Kuczyńska 1998

Trójskładnikowa koncepcja miłości (Sternberg, 1987):

1. Intymność: pozytywne uczucia i działania wyrażające bliskość, przywiązanie, zależność; wzajemne zrozumienie, komunikowanie się, zrozumienie i wspieranie

2. Namiętność: pobudzenie fizjologiczne (podniecenie, silne bicie serca, dotykanie, całowanie, etc.), silne emocje pozytywne (pożądanie, zachwyt, radość) i negatywne (ból, niepokój, tęsknota, zazdrość)

3. Zobowiązanie: decyzje i działania na rzecz stworzenia związku i utrzymania go mimo przeszkód

Fazy miłości

• Zakochanie

• Romantyczne początki

• Zawiązek pełny

• Związek przyjacielski

• Związek pusty i jego rozpad

Wpływ społeczny

• Modelowanie

• Konformizm

• Posłuszeństwo autorytetom

• wielokrotna ekspozycja: w większości prób: 32%; przynajmniej raz: 76%

• 4-5 osób w grupie

• jednomyślność a osoba „dewianta”

• wartość grupy

• samoocena

• zapotrzebowanie na aprobatę

• słabe efekty płci (zadanie męskie i kobiece)

• kultura

• eksperymenty Stanleya Milgrama (1974)

---