Socjologia - program wykładu (30 godzin)

I. Uwarunkowania życia społecznego

1. Zagadnienia determinizmu

2. Uwarunkowania demograficzne, geograficzne, ekologiczne

3. Uwarunkowania ekonomiczne

4. Podstawowe twierdzenia antropogenezy

5. Wyniki badań etnologicznych nad społeczeństwami pierwotnymi

6. Ustalenia zoosocjologii dotyczące życia społecznego zwierząt

II. Podstawy przyrodnicze życia społecznego

1. Dwa nurty ewolucji człowieka: biologiczny i społeczny /kulturowy/

2. Syndromy cech biologicznych człowieka - ekonomiczny, kulturowy, edukacyjny i ich wpływ na życie społeczne

3. Cechy wrodzone i nabyte

4. Zagadnienia rasizmu

III. Kulturowe podstawy życia społecznego

1. Definicje kultury: deskryptywne, genetyczne, normatywne, subiektywistyczne, obiektywistyczne, strukturalistyczne, semiotyczne

2. Teorie kultury: ewolucjonizm, dyfuzjonizm, funkcjonalizm

IV. Jednostka i społeczeństwo

1. Powiązania jednostki ze społeczeństwem i kulturą

2. Koncepcje jednostki ludzkiej w humanistyce

3. Podstawowe twierdzenia psychoanalizy

4. Założenia behawioryzmu i ich empiryczne zastosowanie

5. Typy osobowe i role społeczne

6. Aspiracje społeczne

7. Osobowość reaktywna i proaktywna

V. Zbiorowości i grupy społeczne

1. Problemy terminologiczne

a/ grupa w sensie statystycznym

b/ grupa w sensie socjologicznym

c/ grupa w sensie reistycznym i niereistycznym

2. Klasyfikacja grup społecznych

a/ grupy małe i duże

b/ grupy pierwotne i wtórne

c/ grupy formalne i nieformalne

d/ grupy “w sobie” i “dla siebie”

e/ grupy celowe i autoteliczne

f/ grupy odniesienia pozytywnego i negatywnego

VI. Pojęcie więzi społecznej

1. Zagadnienia terminologiczne

2. Aspekty więzi: poznawczy, emocjonalny, aksjologiczny, partycypacyjny i katektyczny

3. Typologia więzi: całościowa - częściowa; formalna - nieformalna; osobowa - urzeczowiona

4. Pluralizacja i partykularyzacja więzi

5. Anomia społeczna

VII. Teorie struktury społecznej

1. Pojęcie stosunków społecznych i zależności strukturalnych

2. Funkcjonalny, dychotomiczny i gradacyjny schemat struktury społecznej

3. Pojęcia: klasa, stan, kasta

4. Znaczenia terminu: “warstwa” w socjologii

5. Klasa średnia

6. Przemiany struktury społecznej w Polsce

VIII. Teorie stratyfikacji społecznej

1. Wertykalne i hierarchiczne wizje społeczeństwa

2. Pojęcie warstwy w sensie stratyfikacyjnym

3. Uwarstwienie według kryterium prestiżu

4. Funkcjonalny charakter stratyfikacji

5. Dekompozycja czynników statusu społecznego

IX. Teorie zróżnicowania społecznego

1. Charakterystyka perspektywy badawczej

2. Zagadnienia egalitaryzmu

3. Pojęcie różnicy, równości i sprawiedliwości społecznej

X. Ruchliwość społeczna

1. Pojęcie ruchliwości społecznej

2. Rodzaje ruchliwości społecznej

a/ wymienna i strukturalna

b/ endogenna i egzogenna

c/ jednostkowa i grupowa

d/ pozioma i pionowa

e/ wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa

3. Wpływ ruchliwości na zmiany struktury społecznej

XI. Naród i procesy narodotwórcze

1. Problemy definicyjne

2. Potoczne rozumienie narodu

3. Naród w sensie etnicznym i politycznym

4. Czynniki narodotwórcze:

a/ język ojczysty

b/ terytorium narodowe

c/ kultura narodowa

d/ wspólnota życia gospodarczego

e/ wspólnota życia państwowego

f/ świadomość narodowa

g/ wspólnota uznająca się za naród

h/ poczucie odrębności i tożsamości narodowej

i/ poczucie solidarności zbiorowej

j/ wola zachowania jedności i niezależności narodowo - państwowej

XII. Świadomość społeczna

1. Problemy terminologiczne

2. Przedmiotowy i podmiotowy charakter świadomości społecznej

3. Formy świadomości społecznej

4. Opinia publiczna

5. Inercyjny wpływ podłoża historycznego

6. Mechanizmy retrospekcji przewrotowej

Wykład I

Uwarunkowania życia społecznego

Życie społeczne jest uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne. Życie nie jest samodzielne

Determinizm społeczny:

1. Skrajny

2. Uwarunkowany

Kryteria określenia determinizmu:

1. Ze względu na Ilość Czynników:

a) życie społeczne determinowane jest przez jeden czynnik -> determinizm monokazualny -> jednoprzyczynowy. Skrajna forma (determinuje np. ekonomia, materia, kultura, charakter narodowy)

b) życie społeczne determinuje wiele czynników -> determinizm multikazualny -> wiele czynników i ich wpływ na życie społeczne

2. Ze względu na Zakres:

a) wszystkie dziedziny są determinowane -> determinizm holistyczny

b) życie społeczne determinowane jest w jakichś dziedzinach -> determinizm partykularny

3. Ze względu na Stopień:

a) w pełnym stopniu determinują, wysiłki idąca Marnę co ma się stać, to się stanie

b) w pewnym stopniu determinują, ważny aktywizm ludzki wybory perspektywy rozwojowe

Ad 3)

1. Determinacja specyficzna -> przyczyna A wywołuje jeden skutek -> determinacja jednorazowa. Np. Kraje, które nie mają węgla, nie mają przemysłu węglowego.

Pogląd woluntarystyczny -> ludzka wola jest źródłem zjawisk i procesów społecznych. Myślenie indeterministyczne -> Życie społeczne ma autonomię, samo siebie determinuje. Poza konsekwencje działań jednostka nie wyjdzie.

Determinizm humanistyczny

2. Niezdolność do pracy determinuje choroba. Zdrowie jednak nie determinuje zdolności do pracy -> determinacja wielowariantowa, niespecyficzna. Dylemat pozytywno-pozytywny (trzeba wybrać jedno z dwóch podobnych), dylemat negatywno- negatywny, dylemat pozytywno - negatywny (żeby było lepiej musi być najpierw gorzej)

Determinizm w literaturze:

• Teorie, że życie społeczne jest determinowane przez demografie. Kp. Maltus: „Dóbr przybywa wg. progresji arytmetycznej, a ludności wg. progresji geometrycznej.” Nieproporcjonalny przyrost.

• Monteskiusz uznał, że na kształt ustroju wpływa typ klimatu. W klimatach umiarkowanych - umiarkowana polityka. W klimatach gorących są bezwzględne systemy polityczne.

• Marksizm -> przykład monokazualnego determinizmu ekonomicznego. Społeczeństwo stoi na ekonomii, na niej wszystko się opiera. Weber uznał, że to wulgarny ekonomizm.

• Determinizm historyczny -> historia determinuje środowisko.

• Wszystko determinuje kultura -> w kulturze zapisane są wartości, nawyki, normy

• Determinizm teologiczny -> Bóg determinuje wszystko

• Los determinuje życie

• Przypadek determinuje (się chłopina zapędził

Socjobiologia

Typ dziedziny łączący wiedzę o przyrodzie i nurt humanistyczny. Człowiek jako istota biologiczna i kulturowa. Obie sfery występują razem. Zaspokajanie potrzeb w przyrodzie i kulturze. Życie tożsame z przyrodą -> zaspokajanie potrzeb bez pracy, społeczności myśliwsko - zbierackie. Okazało się niewystarczalne. Opuszczanie życia tożsamego z przyrodą nie było aktem jednorazowym. Dziedziną, którą człowiek czerpie jeszcze z przyrody jest oddychanie. Brak ogólnego założenia badawczego - wiele perspektyw badawczych

Perspektywy:

Antropogenetyczna -> (geneza-> pochodzenie) sięga głęboko w historię. Źródła i początki ludzkiej kultury. Człowiek podlega ewolucji biologicznej. Na pewnym etapie pojawia się ewolucja społeczno - kulturowa. Oba nurty oddziałują na siebie wzajemnie. Np. człowiek tworząc kulturę, spowodował zmiany zw. Akceleracją dojrzewania biologicznego. (100 lat temu ludzie dojrzewali 3 lata później). Są dwie fazy wychodzenia z wieku młodzieńczego. Dorosły w socjologii:

1. Samodzielna egzystencja

2. Branie odpowiedzialności za innych

Kiedy człowiek przestał być tożsamy tylko z przyrodą?

neolit (młodsza epoka kamienia gładzonego). Okres nadwyżek żywności w stosunku do potrzeb -> naczynia przechowujące. Hodowla zwierząt w celu uniknięcia przypadkowości w zdobywaniu pokarmu mimo koczowniczego trybu życia. Kolejnym etapem była uprawa roślin -> początki domostwa, osiadłego trybu życia, narzędzia -> rewolucja neolityczna.

Na czym polegało przejście? Jakie cechy posiadał człowiek, by móc przejść na ewolucję kulturalną?

Zaistniały dwa syndromy:

1. Syndrom ekonomiczny (korelaty: pionizacja postawy, wykorzystanie przednich kończyn do manipulacji, trójwymiarowe widzenie - co to ma do ekonomii nie mam pojęcia)

2. Syndrom kulturowy (mózg, jego praca, myślenie abstrakcyjno - symboliczne, narząd mowy: wokalizacja, artykulacja, werbalizacja; wrażliwość i sprawność umysłu)

Antorpopresja -> dążenie, presja ewolucji

Wykład II

Etnologiczna -> (etnologia -> nauka o społeczeństwach na pierwszych etapach ewolucji). Etnologia = etnografia. Nie używamy pojęć: dziki, prymitywny, barbarzyński, ale człowiek pierwotny (choć wiadomo, że dzikus to dzikus). Im niższy szczebel rozwoju tym większe uzależnienie od przyrody. Bezpośredni wpływ przyrody na pozycję i rolę w społeczeństwie w kulturach pierwotnych.

Czynniki: płeć wiek pokrewieństwo -> determinują rolę i pozycję (np. w sferze ekonomii). Monopol funkcji publicznych dla mężczyzn etc.

Mężczyźni -> religia i polityka

Wiek -> kasty wieku

Stopień Pokrewieństwa -> decyduje o funkcji w społeczeństwie

Zoosocjologiczna -> nauka o życiu stadnym zwierząt (fitosocjologia -> rośliny). Perspektywa ta porównuje życie społeczne ludzi i zwierząt. Próba odnalezienia różnic, suma różnic -> biologiczne podstawy życia społecznego.

Typy badań:

1. Obserwacyjne - zwierzęta w naturalnych warunkach -> instynkt stadny, naśladownictwo -> funkcje adaptacyjne, integracyjne.

2. Laboratoryjne - np. eksperymenty na szczurach

Antropocentryzm, Antropomorfizm -> błąd poznawczy -> nadawanie zwierzętom cech ludzkich.

Podsumowanie:

Problem cech wrodzonych i nabytych:

• Pogląd, że decydujące znaczenie mają cechy wrodzone (natywiści) -> czynniki biologiczne

• Środowisko decyduje o cechach (środowiskowy)

• Behawioryści -> teoria społeczna redukowana do zachowań ludzi. Działanie -> z intencji; Zachowanie -> bez intencji.

• Cechy wrodzone - w chwili urodzenia, w genach zapisane, że człowiek będzie chodził i mówił.

1. Środowisko prekoncepcyjne

2. Środowisko prenatalne

3. Środowisko postnatalne

Autyzm kulturowy -> głuchota na kulturę. Człowiek, który wychował się poza kulturą, nie rozumie kodów, znaczeń.

Wykład III

Kultura

1. Kultura (potoczne znaczenie) -> pojęcie wartościujące. Osoba kulturalna, bardziej kulturalny. Charakter emocjonalny

Etnocentryzm -> pejoratywne odnoszenie się do obcej kultury, gloryfikacja własnej.

1. Łagodny -> gradacyjny, stereotypowy, pokazywanie wyższości i niższości

2. Ostry -> odmawianie statusu kultur obcych. Moja i tylko moja jest kultura, a nawet jeśli jest twoja to moja będzie bardziej mojsza niż twoja twojsza.

Europocentryzm -> poczucie wyższości kultury europejskiej

2. Kultury w nauce się nie stopniuje -> kulturowy to nie kulturalny. Brak oceniania i podejścia emocjonalnego w badaniach antropogenicznych by uniknąć etnocentryzmu

Stopniowanie kultury zobiektywizowane:

- można wartościować kulturę w nauce na podstawie kryterium prawdy (jaki poziom?)

- zawartości treści wartości estetycznych (estetyka - filozoficzna teoria piękna.)

- dobro - kryterium etyczne

W antropologii nie można wartościować kultury - w przeciwnym razie rozumiemy ją subiektywnie i stawiamy granicę. Wg. antropologów kultura jest całością - globalne rozumienie kultury. Kultura jest całokształtem wytworów ludzkich.

Natura Kultura (wg. Tylora)

Wszystko co nie jest naturą, jest kulturą (sztuczne środowisko człowieka)

Cultura Agri = uprawa roli -> wysiłek pielęgnacyjny człowieka.

Kultura materialna -> ma związek z uprawą roli, kultywowaniem materializmu

Kultura ducha -> pielęgnacja sfery ducha. Wg. Ossowskiego tylko kultura duchowa jest kulturą, a materialna korelatem (np. papier czcionka -> infrastruktura techniczna kultury duchowej.)

Kultura sama siebie definiuje, określa rozumienie -> człowiek kulturowo rozumie to pojęcie, ma wyobrażenie o nim.

Definicja kultury wchodzi w zakres kultury -> kultura jest taka jaką my ją rozumiemy.

Ile osób, tyle definicji kultury (np. rozrywkowa, biesiadna, wyższa etc.)

Podejścia definicyjne do kultury:

1. Deskryptywno-enumeratywne -> opisowo - wyliczeniowe; opis kultury przez wyliczania jej elementów składowych. Brak podstaw teoretycznych

- ateoretyczne definicje. Nie wynikają z żadnych założeń. Swoboda tworów definicji, figury wyliczające. Taki definicji jest najwięcej.

„Kultura jest to całokształt dorobku ludzkiego obejmujący następujące elementy: język, sztuka, nauka, religia, prawo, obyczaje, technologie, tradycja oraz inne elementy.”

Warunki logiczne definicji:

- wyliczenie wyczerpujące, desygnaty pojęcia kultura

- elementy muszą być rozłączne

2. Historyczne -> kultura jest produktem historii

1. Genetyczne (początki) - mówią o źródłach i początkach

2. Ewolucjonistyczne (zmienne) - Historyczna zmienność w czasie, mimo że kultura z założenia jest niezmienna. Narodziła się w określonym kształcie i ulega zmianom. Dorobek ludzkości, który ludzie tworzą, wykorzystują, przekształcają i przekazują następnym pokoleniom

3. Normatywne -> kultura jako system norm: nakazów zakazów, zaleceń regulujących zachowania ludzi w skali powszechnej. Kultura definiuje cele, wartości, sens, do czegoś nas zobowiązuje.

Podsystemy:

- prawny -> charakter konwencji, sztuczny

- normy moralne -> określają dobro i zło, kary

- obyczaje

- religia

• Kultura jest kombinacją wszystkich podsystemów, kwestie spójności między nimi.

• Pluralizm normatywny -> różne normy mają jednakowy status.

• Odmiany środowiskowe, kultury dominujące -> podkultury (subkultury) Najbardziej znane są podkultury młodzieżowe. Subkultury mogą się stać anty- lub kontr-

• Różne podejście do subkultur (uważane za dewiacje, patologie lub bogactwo kultur)

• Podkultura jako kategoria wieku

• Pokolenia: dziecko, młodzież, dorosły

• Styki pokoleniowe w rodzinie, szkole, pracy, wojskowe, globalne (w k. masowej)

• Kultura się juwenalizuje (odmładza). Autorytetami nie się ludzie starsi, ale coraz młodsi (celebryci)

• Silne zróżnicowanie pokoleń od XX w. po wojnach

• Teorie konfliktu pokoleń jako źródło dynamiki w społeczeństwie

4. Indywidualno - psychologiczna koncepcja kultury (indywidualistyczne) -> nosicielem kultury jest jednostka. Kultura jest tym co może być przyswojone przez jednostkę.

- przyswajanie (internalizacja) kultury -> kulturę traktujemy jako własną, brak przymusu z zewnątrz; internalizacja ~ interioryzacja ~ socjalizacja ~ akulturacja

5. Obiektywno - socjologiczna koncepcja kultury (kolektywistyczne) -> Nosicielem kultury jest społeczeństwo. Problem analogiczny jak np. chór ~ chórzyści; drużyna ~ zawodnicy

Proces upowszechniania kultury od jednostki do społeczeństwa jest to proces obiektywizacji kultury (kultura staje się dobrem zbiorowości) Np. tekst jest pisany indywidualnie, ale gdy oddany jest do recenzji (intersubiektywizm) staje się w dalszej kolejności dobrem społecznym (trans subiektywizmu)

Teorie 4 i 5 są zespolone na zasadzie antagonizmu. Odpowiadają na pytanie o podmiotowość kultury; kto jest nosicielem kultury

6. Strukturalistyczna koncepcja kultury -> wg Levi Straussa, zdefiniował paradygmat (ogólne założenia) strukturalizmu. W badaniach nad kulturą powinno koncentrować się na strukturze - szczególnej koncepcji kultury. Kultura stanowi integralna całość. Teza: nadrzędność całości nad częścią (pogląd holistyczny). Całości podporządkowane są części, które noszą cechy całości.

• Koherentna Struktura = spójna

• Strukturalizm jest ahistoryczny. Elementy koherentnej całości się nie zmieniają, bo zmieniłaby się całość.

• W elementach kultury mechanizm niezmienności.

• Elementy stałe -> inwarianty kultury

• Zmiany historyczne -> rozpad

• Struktury (głębokie) ukształtowały się podczas rewolucji neolitycznej. Ludzkość próbuje je zniszczyć

7. Semiotyczna -> nie doktrynalna, nie teoretyczna koncepcja.

• Termin Prekseomorficzny -> nadawanie kształtu znaczeniowego

• Nauka o znakach symbolicznych (informacyjnych)

• Kultura semiotyczna operuje zasobami informacyjnymi w społeczeństwie informacyjnym. Zasób + zasięg informacji (zasób = treść gazety, zasięg = nakład)

Wykład IV

Teoria Rozwoju Kultury:

1. Ewolucjonizm -> najstarsza z teorii, historiozoficzne XIX w, wg Darwina.

Ewolucja -> zmienność kierunkowa, kumulatywna.

Zmiana społeczna -> nie każda jest ewolucjonistyczna:

X1 / X2 = ewolucjonizm

X1<X2 = zmiana progresywna

X1>X2= zmiana regresywna

X1=X2= zmiana zerowa

X -> zmiany cząstkowe (fragmentaryczne, np. sposób ubierania się)

Ewolucjonizm -> teoria ogólnych zmian globalnych. Przechodzenia od jednego do drugiego typu społeczeństwa.

Rewolucje: (koncepcje społeczeństw)

-rolna

-industrialna

-informatyczna

Fukuyama -> „Koniec historii” -> ewolucja nie ma końca.

Hegel -> istotą świata społecznego jest zmienność. „Świat jest na tyle stały, na ile stała jest jego zmienność” (z filozofii już wiecie, że Hegel był pojebem, więc się nie przejmujcie)

2. Dyfuzjonizm -> rozwój przychodzi z zewnątrz, poprzez zapożyczenia. Lata 20/XX wiek.

Kultura to zbiór elementów wyróżnionych ze względu na formę i treść. Brak polemik ewolucjonistów z dyfuzjonistami. Ewolucjonizm w obrębie kulturowym. Dyfuzja idei, wartości, przedmiotów.

Mechanizmy dyfuzjonizmu:

I Dobrowolne/ Przymusowe

II Żywiołowe/Zorganizowane

D+Z -> stosunki międzynarodowe

P+Z -> wojny, podboje

D+Ż -> turystyka

Ż+P -> gorączka złota

Cywilizacja Mezopotamii -> pierwszy zorganizowany krąg kulturowy. Kręgi powstające ku zachodowi: Egipt, Grecja, Europa Zachodnia, Stany Zjednoczone. Trend biegnący na wschód: Indie, Japonia, Pacyfik
Miejsce styku: Pearl Harbor (ja pier….)

Kręgi Kulturowe -> zasięg ponadnarodowy

Powszechniki kulturowe -> własność społeczeństwa globalnego np. zegarek samochód.

3. Funkcjonalizm -> Bronisław Malinowski - prekursor. Polemika z dyfuzjonistami. Istotę kultury określa funkcja.

Pożądane następstwa -> Funkcja

Eufunkcjonalne -> coś korzystne dla czegoś

Dysfunkcjonalne -> coś niekorzystne dla czegoś

• Wartość przedmiotu określa funkcja, nie forma, np. sztućce, które prymitywni przywieszali do boku jako ozdoby (ten gość musi mi dać adres swojego dilera).

• Rezygnacja z badań gabinetowych na rzecz badań w terenie

• Kultura jest funkcjonalna wobec ludzkich potrzeb.

• Potrzeby:

1. Nutrytywne (pożywienie)

2. Społeczno - kulturowe

Potrzeba -> brak czegoś. Wywołuje stan napięcia, co zmusza do jego redukcji, osiągnięcie równowagi. (patrz piramida potrzeb)

• Świadomość potrzeby

• Agregacja potrzeb -> potrzeby są wspólne dla grupy

• Zaspokojenei potrzeb na poziomie ekonomicznym

• Potrzeby przechodzą w sferę polityczną i społeczną -> ludy społeczne

• Interesy = potrzeby w polityce

• Hierarchiczna funkcjonalna teoria potrzeb Maslowa (na dole drabiny potrzeby niedostatku, na górze potrzeby wzrostu)

Wykład V

Jednostka i Społeczeństwo

• Jednostka indywidualna to nie jednostka społeczna

• Każda jednostka istnieje w społeczeństwie

• Jednostką zajmują się psychologia i antropologia (fil.)

• Psychologia = dynamika pracy mózg, pamięć

• Filozofia, antropologia filozoficzna = ludzie, kondycja człowieka, istota bytu (np. każdy musi się sam urodzić, schodzimy ze świata bez świadomości i woli <- uniwersalne cechy

• Człowiek ma świadomość, że ma świadomość - w przeciwieństwie do roślin i zwierząt, które mają świadomość jako poczucie odrębności.

• To w jakich warunkach przyjdzie człowiek, to socjologia jednostki (osobowość społeczna)

KULTURA <-relacje: (aspiracje społ.)-> JEDNOSTKA <-relacje: (rola społ.-> SPOŁECZEŃSTWO

1. Rola społeczna -> wiąże się z czynnościami, funkcjami, przejawami aktywności. Zobowiązania, powinności, zadania wyznaczone w grupie.

Rolę się odgrywa (nie wykonuje)

Znaczenia Roli:

DESKRYPTYWNE (opisowe) -> brak standardów i wzorców. Czynności spontaniczne, kreatywne. Wynikają z potrzeb emocjonalnych np. rola matki wobec dziecka, wena twórcza pisarza. Powtarzane przez jednostkę.

PREDYKTYWNE -> przewidywanie czyichś zachowań. Brak konwencji, zmiana -> dysonans poznawczy

PRESKRYPCYJNE (normatywne) -> przepisy

Jedne role są naturalne i konieczne (np. dziecko). Role dobrowolne wynikające z woli, wyboru. Determinacja zewnętrzna. Groźba konfliktu ról (odgrywanie jednej roli utrudnia odgrywanie drugiej). Konflikt ról -> patologia społeczna (anomia społeczna)

Anomia -> rozpad ładu, konflikty ról i patologia. Wprowadził Durkheim (rozwinął Merton)

Społeczeństwo gnomiczne -> dotknięte dezintegracją społeczną.

3. Aspiracja społeczna -> odnosi się do motywacji (najogólniejsza kategoria) i ukierunkowuje jednostkę na określone wartości. Cecha społeczna. Uwarunkowane możliwością realizacji

Aspiracja -> Postawa -> motyw

W aspiracjach zachowany jest mechanizm trwałości, który generuje postawy.

Czynniki:

1. Subiektywny - (kim jestem? Jaki? Co wymaga otoczenie? - SAMOOCENA)

2. Obiektywny - (postrzeganie układu szans społecznych)

Czynnik obiektywny + czynnik subiektywny = sukces, kariera

Predylekcja -> pierwsze dążenie, nieumotywowane

Aspiracja -> umotywowane, możliwość realizacji (nie są to marzenia)

Wolność jako zrozumiała konieczność

ZDOLNOŚCI

OSIĄGNIĘCIA

Z= O realny poziom aspiracji

Z> O wysoki poziom aspiracji

Z< O niski poziom aspiracji

ZAMIERZENIA

OSIĄGNIĘCIA

Zm= O realny poziom aspiracji

Zm> O wysoki poziom aspiracji

Zm< o niski poziom aspiracji

Wysoka aspiracja -> wysoko usytuowany na tle społeczeństwa.

Ideały <-> aspiracja => napięcia społeczne

SPOŁECZEŃSTWO

	Wartości Pozytywne	Wartości Negatywne
Aprobowane	Pole zgody normatywno - aksjologicznej; wartości teleologiczne, aprobowane; cele, które chce się osiągnąć	Wartości negowane przez społeczeństwo, usankcjonowane, ale aprobowane przez jednostki B->A resocjalizacja, dewiacja, patologia
Odrzucane	Wartości pozytywne, które jednostka odrzuca C->A - Indoktrynizacja, przekonywanie	Pole zgody; wartości negowane, jednostka odrzuca

Wykład VI

Zbiorowości i Grupy Społeczne

Grupa społeczna (statystyczny paradygmat) -> zbiór jednostek posiadających wspólną cechę (ilościowe, jakościowe)

- jakościowe -> dwuwartościowa logika określników (predykatów) - dana cecha ma dwie wartości: Tak/Nie. Np. Ktoś jest prawnikiem albo nie. Naturalne wyróżnienie widziane gołym okiem: ZBIOROWOŚC LUDZKA

-ilościowe -> wielowartościowa logika, skalowe np. wiek, wzrost. Używa się KATEGORII SPOŁECZNYCH (statystyczna)

Grupa społeczna (ujęcia socjologiczne) -> relacje między ludźmi

1. Więź społeczna - zbiór społeczny, posiadający wspólną cechę, powiązany siecią więzi społecznych. Psychologia, wieź osobowa psychologiczna.

-więź poznawcza (kognitywna) zna/nie zna

-uczuciowa (afektywna) pozytywne/negatywne

-aksjologiczna (oceniająca) dobre/ złe

-partycypująca - akces/ odrzucenie

2. Stosunki społeczne - zbiór ludzi posiadających wspólną cechę, powiązanych stosunkami społecznymi. Treść zobiektywizowana, obiektywne, rzeczowe, upośrednione przez rzeczy: sprawy, interesy, powinności, uwikłania. Nie muszą być świadome. Stosunki między grupami społecznymi. Wymiary:

- społecznego podziału pracy

-własnościowe

-dystrybucji dóbr

-polityczne

-kulturowe

Socjometria -> badania więzi społecznych -> socjodramy

Socjografia -> nauka empiryczna, opisująca społeczeństwo

Grupy Społeczne:

1. Małe i duże

2. Stosunek członka do grupy - pierwotny i wtórny

3. Pierwotne i wtórne

4. Formalne i nieformalne

5. „w sobie” (każda zbiorowości wyróżniona ze względu na jakaś cechę kategorialną, nieświadomość wspólnoty, bez organizacji wewnętrznej) i „dla siebie” (świadomość wspólnoty, zorganizowanie, wspólne działanie i określone cele)

6. Celowe (wyraźny cel, organizacja, instytucje) i atuteteliczne (cel sam w sobie, brak celów zewnętrznych)

7. Odniesienie pozytywne i odniesienie negatywne

Struktura Społeczna

Makrosocjologia -> zajmuje się wielkim grupami społeczne

Mikrosocjologia -> małe grupy

Teoria dużego zasięgu:

Społeczeństwo ogólne -> ogół wszystkich ludzi należących do danego społeczeństwa

Społeczeństwo globalne

Społeczeństwo narodowo - państwowe - ze względu na pochodzenie

Społeczeństwo ogólne -> wielkie grupy społeczne -> małe grupy społeczne -> jednostka

Struktura społeczna -> rozmieszczenie elementów w przestrzeni wedle przyjętego ładu (SYSTEM SPOŁECZNY)

• Struktura w sensie atrybutywnym -> rzecz jest nacechowana strukturalnie

• Struktura jest właściwością jakiegoś społeczeństwa

• Społeczeństwo amorficzne -> o niewykształconej strukturze społecznej oparte na czynnikach biologicznych (wiek, płeć, pokrewieństwo) - dawne społeczeństwa pierwotne

Struktura społeczna - definicja:

System trojakiego rodzaju zależności:

1. Symetrycznych -> dwustronnych, zachodzących między grupami równorzędnymi w strukturze społecznej, wzajemnie sobie potrzebnymi.

• Społeczeństwa rozwinięte mają zdefiniowane obszary prac niezbędnych (lecznictwo, kształcenie)

• WYMIAR POZIOMY

2. Jednostronnych -> asymetrycznych, zachodzących między grupami nierówno rzędnymi w strukturze społecznej.

• Istnieje realny konflikt, pomyślność jednych oznacza straty i dyskryminację drugich.

• Prymat części nad całością

• Własność jest przykładem asymetrycznej relacji, władza. Jeśli ktoś ma coś, to inna osoba tego nie ma. Władz ma władzę nad rządzonymi

• WYMIAR PIONOWY

• Konflikt można rozwiązać na drodze:

-przymusu -> silniejszy narzuca, władzę teoria koercyjna

-consensusu -> teoria konsensualna, w praktyce większościowa

3. Gradacyjnych -> kształtujące się ze względu na stopień natężenia ważnych cech położenia społecznego.

• Struktury ze względu np. na wykształcenie, status społeczny etc.

• WYMIAR PIONOWY

Klasa społeczna -> wprowadził ten termin Adam Smith (przedstawiciel oświecenia szkockiego). Jednostka ludzka = podmiot ekonomiczny, naród = suma jednostek; liberalizm ekonomiczny (John Stuart Mill -> liberalizm polityczny). Smith pyta, jakie ludzie mają źródła dochodu, z jakim rozejm własności te źródła są związane?

Trzy źródła dochodu i rodzaje własności wg. Smitha:

Renta ziemska -> klasa ziemiańska

Zysk kapitalistyczny -> klasa kapitalistów

Płaca robocza -> klasa robotnicza

• Istotę określa schemat symetryczny -> funkcjonalny. Każdy przedstawiciel klas zajmuje się swoją własnością (praca najemne -> klasa pracująca)

• Konflikty między klasowe

• Gloryfikacja klasy kapitalistycznej przez Smitha

• Rynek rozstrzyga o wszystkim „niewidzialna ręka rynku”

• Państwo = stróż nocny

• Negatywny stosunek do ziemiaństwa

Karol Marks i Fryderyk Engels

• Ekonomiczne pojmowania klasy, wykorzystanie teorii do własnych celów

• Socjalizm utopijny -> kontynentalne, upolitycznione koncepcje klas

• Brak definicji klasy społecznej w dziełach Marksa

• Kryteria - źródła dochodu, własność, charakter pracy (umysłowi i fizyczni

• Robotnik najemny to nie pracownik fizyczny

• Robotnik wykorzystuje cudzy kapitał w sferze produkcji

• Robotnik najemny -> uruchamia pracę własną w celu uruchomienia produkcji cudzego kapitału

• Chłop indywidualny -> praca na własnej roli

• Robotnik rolny -> praca rolna na cudzym terenie

Max Weber

• Atak na marksistowskie teorie klas - nie odrzucał

• Krytyka jednostronności i błędnego opisu teorii Smitha

• Wymiary struktury społecznej wg Webera:

-ekonomiczny

-polityczny

-kulturowy

Klasy - własność - ład ekonomiczny

Stany - godność/honor - ład społeczno kulturowy

Partie - władza - ład polityczny

Saint - Simon

• Socjalista utopijny

• Zwolennik industrializacji

• Badania nad klasami

• Klasy industrialne (związane z przemysłem)

• Klasy próżniacze przeszkadzają w rozwoju klasom industrialnym (np. ziemiaństwo)

Klasy a Stany

Klasy -> grupy ekonomiczne w społeczeństwie rynkowym. Cechą stanów jest regulacja prawno-polityczna statusów -> charakter prawno - polityczny. Prawo określa granice stanu. Klasy są otwarte, a stany zamknięte

Stratyfikacja

Gradacyjna Teoria Stratyfikacji

Pionowy wymiar struktury społecznej -> gradacyjny -> mówi o stopniu natężenia cech statusowych

Grupy o tym samym statusie natężenia cech stratyfikacyjnych są warstwami społecznymi

Teorie stratyfikacji -> teoria uwarstwienia społecznego -> układ pionowy, gradacyjny, strukturalny

Stratyfikacja Złożona

• 3 poziomy warstw:

• Elita społeczna najwyższy status w społeczeństwie

• Stan średni

• Stan niski

Stratyfikacja prosta - jednowymiarowa

• Jedna skala

Stratyfikacja syntetyczna

• Synteza wszystkich skal

• Ale ile ich jest nie wie nikt

4 podstawowe skale:

1. Skala wykształcenia:

Charakter instytucjonalny, są instytucjami systemu szkolnego

System określony gradacyjny

Charakter Prekseomorficzny

2. Skala materialna

Dochody, wydatki, majątek etc.

Różne kryteria

3. Skala Władzy

4. Skala Prestiżu

Funkcjonalna Teoria Stratyfikacji

• Generuje motywację osiągnięć

Teoria Zróżnicowania Społecznego

1. Między kim a kim występują różnice?

- podział musi być jasny i klarowny, liczba osób nieskategoryzowanych nie może być duża

-podział musi być rozłączny

KRYTERIA DEMOGRAFICZNE

2. Co jest podłożem różnic? (przedmiotem)

Wymiary:

1. Społeczny

2. Gospodarczy

3. Polityczny

4. Kulturowy

3. Jaka jest istota społeczna tych różnic?

- ludzie są różni, ale równi, choć niektóre różnice mogą być nierównościami

- Egalitaryzm społeczny

a) podejście obiektywne

b) podejście socjologiczno - moralne: kategoria słuszności, nierówność to krzywda

Sprawiedliwość:

1. Sprawiedliwość każdemu to samo, często nierówna i asymetryczna

2. Wg potrzeb: model socjaldemokratyczny, liberalny

3. Wg. wysiłku i poświęcenia: wg dzieła, wg pozycji

Ruchliwość Społeczna

1. Statyka społeczna - obraz stanu

2. Dynamika społeczna - obraz zmian

Ruchliwość - (Sorokin) - proces przemieszczania się jednostek bądź grup społecznych w przestrzeni społecznej (ma ona dwa wymairy poziomy i pionowy)

1. Ze względu na przestrzeń:

1. R. pozioma - nie wiąże się ze zmianą pozycji społecznej, przemieszczanie się grup społecznych (ruchliwość wymienna)

2. R. pionowa -powoduje zmiany w strukturze społecznej (r. strukturalna)

Wymiary awansu (dawniej)

1. Praca fizyczna -> praca umysłowa

2. Wieś -> miasto

Teraz te różnice zacierają się (poprzez umasowienie wyższego kształcenie i ujednolicenie standartó kulturowych)

Kultura Masowa:

- Kultura homogenizacji

1. Mechaniczna

2. Upraszczająca

3. Immanentna

- Standaryzacja

2. Ze względu na podmiot przemieszczający się

1. Indywidualna bądź jednostkowa - nie powoduje zmian społecznych (wymienna

2. Grupowa - obejmuje całe grupy społeczne. Jest podstawowym mechanizmem struktury społecznej (r. strukturalna)

Czy przemieszczenie powoduje opuszczenie grupy pierwotnej?

NIE -> endogenna - wewnętrzna

TAK -> egzogenna - zewnętrzna

Badania ruchliwości w skali pokoleniowej i wewnątrzpokoleniowej

Badanie w skali międzypokoleniowej (międzypokoleniowa)

Podsumowanie:

Ruchliwość społeczna może wystąpić tylko w społeczeństwie

1. Heterogennym

2. Otwartym

Naród

Prekseomorficzny - wyobrażenie wywodzi się z praktyki i działania ludzkiego.

3 Podstawowe Wyobrażenia o Narodzie:

-nie są to koncepcje alternatywne i przeciwstawne

-są komplementarne

1. Naród jest wielką wspólnotą opartą na więzi pokrewieństwa

-wiąże się ze sposobem nabywania narodowości przez jednostkę

-dziedziczna; prawo krwi

-nie istnieje administracyjna procedura przyznawania jednostce narodowości

-dziedziczenie jest automatyczne

-klasyczna problematyka socjobiologia

Metafory:

„Uosobienie wielkiej rodziny rodzin” (naród jako wielką grupa pierwotną opartą na więzi emocjonalnej, tkwi na mocy własnej woli. Grupa autoteliczna - istnieje sam z siebie i dla siebie)

„Naród jest wspólnotą wywodzącą się z jednego pnia” (dotyczy początków, genezy - baśniowa historia narodu).

2. Naród wiąże się z terytorium narodowym

-naród to ogół mieszkańców danego terytorium

-terytorialna: prawo ziemi, terytorium, miejsca

3. Sfera Języka

-Socjolingwistyka (komunikacyjna funkcja języka)

-Psycholingwistyka (wykorzystywanie język w sferze zjawisk i procesów psychicznych ludzi)

-język istnieje jeśli ma reprezentację literacką

Odstępstwa:

1. Jeden Język - Jeden Naród - jest to koncepcja nie prawdziwa, bo jednym językiem może mówić kilka narodów

2. Jeden Naród - Jeden Język

Nurty Badań nad narodem

1. Antropologiczna koncepcja narodu (antropologia kultury)

„etniczno- kulturowa wspólnota ludzi”

Elementy kultury: język, pamięć historyczna etc.

Świadomość historyczna narodu

Świadomość narodowa -> ważny element kultury

Świadomość społeczna -> Durkheim, wątpliwości czy w ogóle istnieje?

1. Wspólne elementy dla całego społeczeństwa

2. Uświadomienie sobie wspólnoty

3. Zachowanie się społeczeństwa

Socjologia wiedzy -> potoczne formy świadomości społecznej

Świadomość, a filozofia - w znaczeniu funkcjonalnym - synteza

1. Świadomość to jest poczucie odrębności od otoczenia

2. Zachowanie poczucia tej odrębności - człowiek rodzi się bez świadomości nabywa ją

I Etap świadomości narodowej -> grupa mówi o sobie „my”

• Świadomość zapisują ludzie najbardziej inteligentni w narodzie

• Indywidualiści

• Świadomość jest jeśli ma reprezentację literacką

• Baśniowa historia narodu

• Świadomość słaba i mocna

• Zespolenie poczucia narodowego z poczuciem państwowym (nacjonalizm)

• Nacjonalizm - stan w którym naród pokrywa się z granicami

• Etnonim - nazwa własna narodu

• Istnieje też przedmiotowe rozumienie świadomości społecznej - patrzymy na społeczny zasięg treści, to należy do św. czego treści dotyczą ważnych spraw społecznych

Charakter narodowy -> „duch narodu”, każdy naród ma swoją bazę i nadbudowę

Psychika narodu -> przeniesienie pojęć z psychologii

Tożsamość narodowa :

1. Odrębność - źródło etnocentryczne, „my”, a „oni”, megalomania narodowa, etykietowanie

2. Kontynuacja - ciągłość -> „my” tożsami sami ze sobą, tradycja - kim byliśmy kim jesteśmy, antycypacja - kim chcemy być, ciągłość vs zmienność

Podłoże historyczne:

1. Redukuje rozwój

2. Przyśpiesza rozwój

Stereotypy Narodowe - S. Lippman -> kondycja poznawcza zmusza nas do tworzenia stereotypów, cierpimy na deficyt poznawczy, upraszczamy: Heterostereotypy, autostereotypy

2. Politologiczna koncepcja narodu

• Dorobek polityczny

• Naród to wspólnota mająca państwo

• Ogół obywateli

• Grupa która dąży do swojego państwa

3. Ekonomiczna koncepcja narodu

---