EGZAMIN Z PODSTAW SOCJOLOGII
1.Podstawowe pojęcia
Socjologia – jest to nauka, która zajmuje się badaniem zachowań i procesów zachodzących w grupach społecznych.
Grupa społeczna - termin mający zastosowanie do zjawisk różnej skali, obejmujący wszystkie typy zespołów ludzkich. Rozumiany bardzo szeroko.
Wszelka zbiorowość społeczna
- obiektywne relacje między osobami (naród nie jest więc grupą społeczną, gdyż nie zachodzi interakcja między wszystkimi członkami)
- świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą, „My”, uznawanie tych samych wartości
- wewnętrzne ustrukturowanie grupy (pozycje i role członków grupy są ze sobą powiązane)
- grupa wytwarza własne normy, wartości, wzory zachowań, reguły postępowania. Jest instrumentem kontroli społecznej.
Zbiór społeczny - agregat ludzi o podobnych charakterystykach posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy (łysi, osoby z problemami ruchu, blondyni).
Zbiorowość społeczna - (zbiorowość ludzka) w socjologii jest to zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub nie, daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne/ więzi społeczne..
Socjalizacja – Proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje
(takie jak szkoła czy Kościół). Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.
Kategoria społeczna - to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy członków tego zbioru, np. nauczyciele, więźniowie, bezdomni, lekarze itp.
Społeczeństwo - Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.
Osobowość społeczna - zespół cech trwałych jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a wynikających z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Interakcja społeczna - jest to wzajemne oddziaływanie na siebie przynajmniej dwojga ludzi, którzy wchodzą ze sobą w szeroko rozumiany kontakt najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych. Uczestników interakcji określa się mianem aktorów społecznych lub po prostu aktorów.
Rola społeczna - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste. W ten sposób pojęcie roli społecznej wiąże się z pojęciem pozycji społecznej.
Więzi społeczne - pojęcie socjologiczne określające ogół stosunków społecznych, instytucji i
środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich
trwanie. Ogólnie można uznać, że to co łączy jednostkę z grupą, z daną zbiorowością, jej relacje, stosunki i zależności, to właśnie nazywamy więzią społeczną. Więzi, które tworzą się w grupie wynikają z świadomości przynależności jej członków, a przejawiają się w posiadaniu wspólnych wartości czy
Naród - Trwała wspólnota ludzka, która wytworzona została na podstawie przede wszystkim wspólnych losów w historii, wspólnej kultury, języku, terytorium oraz życiu ekonomicznego, świadoma swojej odrębności pomiędzy innymi narodami.
Państwo - organizacja polityczna, którą charakteryzują: dany obszar, własna władza. Realizuje dane zadanie, organizacja terytorialna. Państwo: normalizuje, stosuje przymus, nie jest organizacją dobrowolną, suwerenność (samodzielne i nieograniczone). Celem państwa jest dobro wspólne.
Ruch społeczny - to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej. Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo.
Ruchliwość społeczna - w socjologii oznacza przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej.
Ruchliwość pozioma (horyzontalna) - Ruchliwość pozioma oznacza przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii. Najczęściej jest to ruchliwość związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.
Ruchliwość pionowa (wertykalna) - ruchliwość społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej. W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może do zmiany struktury społeczeństwa i przewartościowania skal stratyfikacji społecznej. Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy administracyjnie wprowadzanymi reformami.
Zawód - zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, będących świadczeniami na rzecz innych osób, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów. Szczególnym rodzajem zawodu jest profesja.
2. Historyczne i społeczne warunki narodzin socjologii.
1892 Chicago – pierwsza katedra socjologii na świecie (Ameryka jako 1 zajmuje się socjologią, Anglia jako ostatnia)
1919 – 1920 Polska – pojawienie się pierwszych katedr
1930 – podjęto próby kształcenia socjologów w Polsce. Powstało Polskie Towarzystwo Socjologiczne – PTS
Powstaje pierwsze czasopismo socjologiczne wydawane w Łodzi, spotkania socjologów co 4-5 lat.
Historia socjologii
* Termin "socjologia" (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1838 r. Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku: pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 r. na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux.
W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 r. (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.
*Narodziny socjologii wiążą się z zachodzącymi w XIX wieku gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii jest nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.
Historyczne warunki narodzin socjologii jako dyscypliny naukowej
*Aby socjologia mogła się narodzić jako dyscyplina naukowa, niezbędny był nowy sposób myślenia o społeczeństwie. Musiały zostać przezwyciężone ograniczenia wiedzy potocznej, porzucona finalistyczna i woluntarystyczna perspektywa oglądu spraw społecznych. Konieczne było także dostrzeżenie, że społeczeństwo jest tworem swoistym, odrębnym od państwa. W następnym stuleciu zaczęto dostrzegać, że zmienność form życia społecznego występuje nie tylko w przestrzeni, ale również w czasie. Pojawiło się pojęcie rozwoju.
*Rewolucja francuska, obalająca dotychczasowy system polityczny i stary ład społeczny, była wstrząsającym doświadczeniem, które przeorało świadomość europejską. Poza wszystkim innym ukazała spontaniczność procesów społecznych, ich wymykanie się spod kontroli i rozbieżność między ostatecznymi rezultatami a wcześniejszymi zamiarami. W sumie rewolucja francuska uprzytomniła, że najbardziej nawet dogłębna zmiana ustroju politycznego nie likwiduje problemów społecznych. Pozwoliło to dostrzec, że społeczeństwo jest czymś odrębnym od państwa i rządzi się własnymi prawami.
*Rewolucja przemysłowa
*Przejście ze wsi do miast
Socjologia jako dyscyplina naukowa
Aby powstała nowa dyscyplina naukowa, nie wystarcza samo jej nazwanie, wskazanie właściwego dla niej pola dociekań oraz wyrażenie przekonania, że dociekania te można prowadzić zgodnie z uznawanymi w danym czasie standardami naukowości. Aby rzeczywiście się pojawiła, musi zostać włączona do życia akademickiego, znaleźć sobie miejsce wśród innych nauk i stać się częścią ich systemu. Innymi słowy, zyskawszy uznanie, musi ulec instytucjonalizacji w postaci powoływania uniwersyteckich katedr i kierunków studiów, towarzystw naukowych, wydawania czasopism i książek z jej nazwą w tytule.
Zdobywanie przez socjologię miejsca w życiu naukowym trwało, jak widać, nie tylko przez cały wiek XIX, ale i część XX, i było jednym z elementów dokonującego się w tym okresie podziału pracy w obrębie nauki. Podział ów dokonywał się także pod wpływem rozwoju i upowszechniania oświaty, w rezultacie czego powstawały nowoczesne uniwersytety oraz kształtowała się w nich struktura dyscyplin akademickich.
Nie ma pełnej zgodności co do tego, jakie nauki zajmujące się zjawiskami i procesami społecznymi obejmuje kategoria nauk społecznych. W różnych podręcznikach i opracowaniach występują odmienne ich zestawienia, co jest wyrazem umowności podziałów wewnątrz sfery dociekań naukowych
Socjologia, ekonomia i nauki polityczne są zgodnie uważane za rdzeń nauk społecznych. Poza nimi do tej kategorii włączane bywają, już znacznie mniej zgodnie, historia, antropologia i psychologia. Między każdą z nich a socjologią istnieją określone relacje.
Granice między socjologią a pozostałymi naukami społecznymi są zamazane, a jeśli nawet dają się dostrzec, to w różnych krajach przebiegają rozmaicie. Co więcej, są płynne i zmienne. To, co dziś jest niekwestionowaną częścią socjologii, wczoraj mogło stanowić odrębną enklawę, a jutro może znaleźć się poza jej granicami jako dyscyplina nowa i niezależna.
3. Typy społeczeństw
W konstruowanych przez ewolucjonistów ciągach rozwojowych najczęstszym kryterium wyróżniania typów społeczeństw traktowanych jako etapy rozwoju jest poziom techniki określającej podstawowy sposób zdobywania środków do życia. W typologiach ewolucjonistów występują cztery podstawowe typy społeczeństw:
społeczeństwo zbieracko-myśliwskie nie znające uprawy roli
rolnicze społeczeństwo kopieniackie nie znające pługa i uprawiające ziemię za pomocą motyki
rozwinięte społeczeństwo rolnicze używające pługa
społeczeństwo przemysłowe.
Społeczeństwo postprzemysłowe/nowoczesne/ informacyjne (XX/XXIw.)
Charakterystyka tych typów, uzupełnianych o podtypy, bywa bogata i wielostronna. Uwzględnia charakter podziału pracy, rodzaj wzajemnych powiązań między ludźmi, zróżnicowanie społeczne, kształt rodziny i formę władzy, a także znajomość pisma.
Socjolodzy, jak wiadomo, skupiają uwagę na współczesnym społeczeństwie przemysłowym, jego powstaniu oraz przemianach. W odniesieniu do wcześniejszych form społecznych zadowalają się ogólnym pojęciem społeczeństwa tradycyjnego.
Społeczeństwo tradycyjne - w analizach socjologicznych oznacza ono najczęściej społeczeństwo istniejące w europejskim kręgu kulturowym do czasu rewolucji przemysłowej. Służy zazwyczaj jako tło do charakterystyki społeczeństwa przemysłowego.
Społeczeństwo tradycyjne :
oparte jest na rolnictwie i dominuje w nim gospodarka naturalna. Jednostkami produkcyjnymi są gospodarstwa domowe, w znacznej mierze samowystarczalne.
Rynek i wymiana towarowa są słabo rozwinięte.
Znikomą rolę odgrywa dążenie do zysku jako motywacja działań gospodarczych. Pieniądz ma niewielki wpływ na kształt stosunków społecznych oraz określenie miejsca człowieka w społeczeństwie.
Człowiek jest postrzegany jako cząstka zbiorowości, a nie jako autonomiczna jednostka.
Komunikacja i przekazywanie informacji odbywają się głównie drogą ustną. Pismo jest znane, ale umiejętność czytania i pisania posiadają nieliczni i są oni elitą.
Miast jest mało. Ludność skupiona jest głównie na terenach wiejskich. Charakter społeczności wiejskich decyduje o obliczu całego społeczeństwa.
Tradycyjna społeczność wiejska jest zamknięta, a jej członkowie są zasiedziali i mało ruchliwi przestrzennie. Silnie odczuwają odrębność od reszty świata, co daje im poczucie wspólnoty nawet przy widocznych różnicach położenia ekonomicznego.
Podstawowymi częściami składowymi społeczności wiejskiej są rodziny i sąsiedztwa. Sąsiedzi są bardzo ważni. Regułą jest pomoc sąsiedzka i wzajemna wymiana usług, a także spotkania sąsiedzkie w celu wspólnego wykonywania różnych prac. Spotkania te, częste zwłaszcza jesienią i zimą, są źródłem najrozmaitszych informacji i pełnią rolę odpowiadającą roli gazet i książek w społeczeństwie przemysłowym.
Tradycyjną społeczność wiejską cechuje zachowawczość i orientacja przeszłościowa. Przeszłość uzasadnia sposób postępowania i dostarcza wzorów zachowania się. Ich przestrzeganie zapewnia silna, nieformalna kontrola społeczna (Dobrowolski 1966).
Społeczeństwo przemysłowe
Istotą społeczeństwa przemysłowego jest gospodarka rynkowa oraz masowe wytwarzanie dóbr materialnych przy użyciu maszyn i poza gospodarstwem domowym.
Jednostki produkcyjne są wyspecjalizowane w wytwarzaniu dóbr jednego rodzaju, z czym wiąże się pogłębienie podziału pracy.
Wraz z rozwojem przemysłu i gospodarki rynkowej upowszechnia się dążenie do zysku jako motywacja działań gospodarczych. Pieniądz nabiera znaczenia jako wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie .
Rozwojowi przemysłu towarzyszy rozwój miast. Zwiększa się przestrzenna i społeczna ruchliwość ludzi.
Pojawiają się zbiorowości społeczne nowego rodzaju: celowo konstruowane, oparte na normach prawnych i ogarniające jedynie część życia jednostek w odróżnieniu od wcześniej istniejących, które ogarniały całe życie człowieka i tworzyły się spontanicznie na podstawie więzów krwi bądź sąsiedztwa.
Umacnia się i rozrasta władza centralna państwa, gdyż słabnie nieformalna kontrola społeczna, co wzmaga potrzebę kontroli formalnej: policji, sądów, więzień.
Upowszechnia się umiejętność czytania i pisania oraz rośnie rola wykształcenia. Pojawiają się środki masowego przekazu: prasa, radio, z czasem telewizja. W rezultacie ich oddziaływania wytwarza się kultura masowa (zob. „Kultura masowa”, s. 433).
Jednostka przestaje być tylko cząstką zbiorowości i zyskuje wartość autonomiczną, ważną zaś motywacją działań zaczyna być dążenie do osiągnięć osobistych.
Dążenie do osiągnięć osobistych, racjonalność, sekularyzacja i indywidualizm to charakterystyczne cechy kulturowe społeczeństwa przemysłowego.
W ostatnich dziesięcioleciach zaczęło upowszechniać się przekonanie, że zachodzące w społeczeństwie przemysłowym zmiany doprowadzają do powstania nowej jakości – społeczeństwa nowego typu. Pojawiło się pojęcie społeczeństwa poprzemysłowego, ponowoczesnego, zwanego także informacyjnym. Różnorodne zmiany, które zachodziły na świecie od schyłku lat sześćdziesiątych XX wieku, były tak znaczne i wielorakie, że zaczęto widzieć w nich oznaki narodzin społeczeństwa nowego typu. Kategorie powstałe do opisu i analizy stosunków społecznych w społeczeństwach określonych mianem przemysłowych bądź nowoczesnych, a niekiedy kapitalistycznych coraz częściej nie przystawały do nowo powstającej rzeczywistości. Poczuciu nowości dał wyraz Daniel Bell w klasycznej już dziś książce The Coming ofPost-Industrial Society, opublikowanej w 1973 roku. Autor ogłaszał w niej narodziny nowego, poprzemysłowego społeczeństwa. Dla Bella istotną cechą tego społeczeństwa było przekształcenie dotychczasowej struktury zatrudnienia i organizacji pracy spowodowane pojawieniem się nowych technologii. W późniejszych latach pojęcie społeczeństwa poprzemysłowego uległo upowszechnieniu, a za jego podstawową cechę uznano przesunięcie większości aktywności gospodarczej ze sfery produkcji dóbr materialnych do sfery usług. Proces pracy zaczął polegać znacznie bardziej na relacjach z innymi ludźmi niż na przetwarzaniu surowców.
Społeczeństwo poprzemysłowe, ponowoczesne i informacyjne
Produkcja towarów i usług w znacznej mierze zależy od przekazywania informacji. Tak jak uprzemysłowienie umożliwiło produkowanie znacznych ilości dóbr materialnych, tak szybkie komputery i rozwój technik telekomunikacyjnych umożliwiają wytwarzanie, przekształcanie i przekazywanie znacznej liczby informacji.
Powstanie i rozwój społeczeństwa informacyjnego ma wiele konsekwencji. Zmienia się skład zawodowy i pojawia się płynność rynku pracy zagrażająca stabilizacji zatrudnienia i wymagająca stałej elastyczności. Społeczeństwo to bywa nazywane społeczeństwem ryzyka. Zmieniają się też relacje między pracownikami a ich miejscem pracy i domem. Aby wypełniać obowiązki służbowe i polecenia pracodawcy, nie jest niezbędne opuszczanie domu.
Społeczeństwo informacyjne umożliwia zarówno rozwój demokracji, jak i rozszerzanie się niedemokratycznej władzy korporacji międzynarodowych. Zyskują one możliwość takiej kontroli pracowników, która ogranicza ich swobody demokratyczne. Wraz z rozwojem technik informatycznych
intensyfikuje się proces globalizacji, który dodatkowo, poza samymi zmianami techniki, wpływa na przemiany społeczne.
4. Rozwój społeczny i zmiana – pojęcia i aspekty teoretyczne.
TEORIE ROZWOJU SPOŁECZNEGO
MARKSIZM
Marksizm
Teoretyczne rozważania Marksa wynikały z potrzeby znalezienia sposobu zmiany współczesnego mu społeczeństwa, nazywanego przez niego kapitalistycznym bądź burżuazyjnym.
Marks, z pasją krytykując istniejącą rzeczywistość, stwierdził, że krzywdy i cierpienia ludzi, i w ogóle całe zło, jakie niesie ze sobą kapitalizm, nie są niczym przypadkowym i przejściowym, ale należą do jego niezbywalnych cech. Wynikał z tego prosty wniosek, że nie należy myśleć o naprawianiu istniejących stosunków, ale z całą mocą dążyć do ich całkowitej zmiany. Aby jednak działania na rzecz realizacji tego celu były skuteczne, należy odkryć, co rządzi zmianami społecznymi. Pytanie o to stało się dla niego pytaniem podstawowym, a odpowiedź, jakiej udzielił, w znacznej mierze określiła charakter marksowskiej socjologii jako materializmu historycznego.
Teorię Marksa charakteryzowała scjentystyczna i makrospołeczna perspektywa oraz holizm. Z takiej perspektywy teoretycznej społeczeństwo ukazywało mu się jako obiektywnie istniejąca całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane, a zainteresowanie jego zmianą prowadziło do koncentrowania uwagi na procesie historycznym. Marks uznał, że proces ten, podobnie jak procesy przyrodnicze, poddany jest rządom praw i przebiega w sposób konieczny. Marksowska teoria zmiany stała się teorią rozwoju społecznego, zadaniem naczelnym zaś – wykrycie jego praw.
Marks sformułował je na podstawie analizy współczesnego mu kapitalizmu. Dostrzeżone prawidłowości jego dynamiki uznał za ogólne prawa rozwoju społecznego, sam kapitalizm zaś za jedną z przejściowych form historycznych. Doprowadziło to Marksa do sformułowania teorii formacji społecznych. Formacje społeczne były przez niego traktowane zarówno jako typy społeczeństw, jak i etapy rozwoju społecznego. Wyróżnił formacje: azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną. Z czasem dodano do nich formację wspólnoty pierwotnej, w której nieznana była własność, oraz przyszłą, końcową formację komunistyczną, w której własność zostanie zniesiona.
Dla Marksa istotne było wykazanie na postawie praw rozwoju społecznego, że koniec kapitalizmu jest koniecznością historyczną. Kres kapitalizmu miał zapoczątkować prawdziwą historię ludzkości. Dotychczasowe dzieje to tylko prehistoria.
O specyfice marksowskiej teorii rozwoju decydują jej dwie cechy. Jedną jest orientacja przyszłościowa, drugą uznanie sprzeczności i konfliktów za siłę napędową rozwoju.
Ewolucjonizm
Podstawowe założenia ewolucjonizmu, którego dziewiętnastowiecznym klasykiem był Herbert Spencer (1820-1903), były po części takie same jak marksowskie. Ewolucjonizm, podobnie jak teorię Marksa, cechuje perspektywa makrospołeczna i scjentystyczna oraz holizm. Łączy je też przekonanie, że rozwojem społecznym rządzą prawa. W tym miejscu jednak kończą się podobieństwa i zaczynają różnice. O zasadniczej odmienności ewolucjonizmu i teorii marksowskiej decydują dwie rzeczy.
Jedną jest odmienne pojmowanie praw rządzących rozwojem społecznym. Dla Marksa prawa te były prawami ściśle społecznymi, chociaż pod względem rygoryzmu podobnymi do praw przyrody. Dla Spencera, a także wielu późniejszych neoewolucjonistów prawa rządzące ewolucją społeczeństw były tymi samymi prawami, które rządzą ewolucją w świecie przyrody. Za podstawowe, ogólne prawo ewolucji uznali integrację materii i rozszczepienie ruchu. W języku Spencera było to przechodzenie od <<zdezintegrowanej homogeniczności>> ( w przyrodzie jej przykładem jest kolonia korali) do <<zintegrowanej heterogeniczności>> (przykładem jest wielokomórkowy organizm). Uważali, że ewolucja zarówno w świecie przyrody, jak i świecie społecznym jest tym bardziej zaawansowana, im bardziej skomplikowana jest struktura organizmu i więcej funkcji ulega w nim wyodrębnieniu. Zgodnie z tym prawem przebiega zarówno rozwój cywilizacji jako całości, jak i rozwój jednego plemienia czy narodu.
Drugą jest odmienna orientacja czasowa, która u ewolucjonistów jest orientacją przyszłościową. Uwagę ich przyciąga droga, jaką ludzkość kroczyła i kroczy w kierunku nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, będącego w ich oczach zwieńczeniem dziejów i poniekąd ich kresem. Za główne zadanie uważają wykreślenie ogólnej linii rozwoju, który mniej lub bardziej wyraźnie utożsamiają z postępem.
Po drugiej wojnie światowej nastąpił zmierzch kolonializmu. Sprzyjało to coraz szerszemu dostrzeganiu wartości innych kultur i przeświadczeniu, że z pewnymi problemami potrafią radzić sobie lepiej niż europejska kultura społeczeństwa przemysłowego, a nawet że ich w ogóle nie mają. Ewolucjonizm stanął przed poważnym wyzwaniem.
Podjął je neoewolucjonizm, i to na różne sposoby. Jednym z nich było na przykład odróżnienie ewolucji konkretnej od ewolucji ogólnej. Ta pierwsza to ewolucja poszczególnych kultur, z których każda idzie własną drogą rozwojową, przechodząc przez powiązany historycznie ciąg form. Ta druga to wyłanianie się kolejnych poziomów rozwoju powszechnego, ciąg stadiów, których ilustracją są konkretne, historyczne formy. Autorzy tej koncepcji uważali, że wtedy kiedy koncentrują uwagę na aspekcie konkretnym ewolucji kulturowej, są realistami kulturowymi
Neoewolucjonizm ma wiele wariantów. Łączy je z klasycznym ewolucjonizmem nawiązywanie do jego podstawowych tez, podejmowanie poszczególnych problemów, którymi się interesował, bądź też stosowanie
może oznaczać jedynie uznanie zmienności za niezbywalną cechę zjawisk, postrzeganie ich jako stale zmieniających się w sposób łagodny i powolny, czyli ewolucyjnie.
Poza kręgiem swoich, zwolenników ewolucjonizm wywarł wpływ na socjologię rozbudzając u jej przedstawicieli świadomość rozmaitości społeczeństw, a tym samym istnienia różnych dróg wiodących do społeczeństwa przemysłowego oraz specyficznych dla różnych typów społeczeństw barier i skutków uprzemysłowienia.
ROZWÓJ SPOŁECZNY – proces kierunkowy napędzany czynnikami endogennymi, w których poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący
Przykłady:
gdy rośnie liczba ludności – mówimy o rozwoju demograficznym
gdy zwiększa się produkt globalny społeczeństwa – mówimy o rozwoju gospodarczym
gdy rośnie liczba przestępstw – mówimy o rozwoju przestępczości
Czynniki endogenne – wewnątrzspołeczne, immanentne, zamknięte w ramach rozważanego systemu, w odróżnieniu od zewnętrznych (egzogennych) – jak zmiany klimatyczne, katastrofy przyrodnicze, epidemie chorób itp.
Teorie rozwoju społecznego - teorie społeczne mające za zadania wyjaśnić przyczyny i mechanizmy rozwoju społecznego.
ZMIANA SPOŁECZNA – różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu
Zmiana społeczna - szeroko rozumiana niecykliczna przemiana instytucji, norm, kultury, czy też struktury społecznej.
Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego czasu.
Zmiana społeczne może polegać na:
zmianie składu systemu społecznego;
zmianie w strukturze społecznej;
zmianie funkcji społecznych;
zmianie granic systemu;
zmianie w relacjach między podsystemami społecznymi;
zmianie w środowisku systemu
Zmiana społeczna jest pojęciem szerszym od rozwoju społecznego, który jest pewną ukierunkowaną zmianą polegającą na wzroście określonych cech[3]. Rozwój społeczny ukierunkowany na pewien całościowy, pozytywny stan społeczeństwa to postęp społeczny. Gwałtowna i znacząca zmiana w systemie społecznym to rewolucja.
Teorie modernizacji i konwergencji (zbieżność, upodabnianie się)
Modernizacja – upowszechnienie oświaty, rozwój miast, rozwój kultury, demokracji, lata 50. I 60. – okres zimnej wojny , blok Wschodni i Zachodni jako dwa światy, Zachodni – wysoki poziom życia, nowoczesna gospodarka kapitalistyczna, demokracja; Wschodni – niski poziom życia, mało rozwinięty gospodarczo, system zabezpieczeń wyższy.
Konwergencja – w jej wyniku społeczeństwa upodabniały się do siebie. Drugi świat chce upodobnić się do pierwszego. Koncepcja zależności i systemu światowego – Wallerstein, lata 70.: globalizacja prowadzi do wzajemnego uzależniania się krajów, władza i ich bogactwo nie są równo rozdzielane, kraje bogate wykorzystują biedne, w krajach Afrykańskich modernizacja pogłębia biedę, nie są samowystarczalne gospodarczo i politycznie, nierówności społeczne, odwołuje się do podziału na trzy części:
Centrum – kraje bogate, nowoczesne, wysokoprzemysłowe, niezależne, ustabilizowane politycznie, kontrolują inne kraje.
Peryferie – kraje ubogie, mała ilość zasobów, dostosowanie taniej siły roboczej, uzależnienie całkowite od centrum, od technologii i pomocy, brak demokracji.
Półperyferie – kraje rozwijające się, wyższy poziom niż kraje III świata, odbiegają od Zachodu.
Mikrospołeczne działania:
Zwracano uwagę na ruchy społeczne – rolę jednostek,
Reformacje, ruchy reformatorskie, rewolucyjne,
Nowe ruchy społeczne ekspresywne – dążą do wyrażenia postaw,
Ruch solidarności, związki zawodowe, ruch feministyczny, ludzie dążący do poprawy życia,
Najwięcej ruchów społecznych przełom XIX/XX wieku,
Przyczyny powstania ruchów – demokracja, oświata, urbanizacja, wzrost gęstości zaludnienia, nierówności społeczne widoczne w dużych skupiskach ludzi.
5. Metody badań socjologicznych
Praca socjologa – praca z ludźmi badanie ich zachowania.
Badania zmieniają zachowanie, ingerują w prywatność
Badania są czasochłonne, drogie, kontrowersyjne
Nie można nigdy przewidzieć zachowania ludzkiego
Polityka – socjologowie komentują rzeczywistość, podejście, problemy np. przed wyborami z etyką.
KODEKS NORM DLA SOCJOLOGA
Badania ilościowe (bardziej do socjologii scjentystycznej)
ANKIETA – technika pośrednia, badacz nie musi uczestniczyć w obserwacjach zbierania danych)
OBSERWACJA SOCJOLOGICZNA
obserwacja zwykła, jawna, badacz przenika do grupy
obserwacja ukryta – badacz przenika do grupy, ale nie informuje jej o tym, problem etyczny
EKSPERYMENT SOCJOLOGICZNY (najdroższa technika np. eksperymenty laboratoryjne) – eksperyment w warunkach naturalnych np. są 3 grupy – wprowadza się bodziec
1 gr. – 1 bodziec
2 gr. – 2 bodziec
3gr. – grupa kontrolna
WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY – badacz wypełnia go na podstawie tego, co mówi rozmówca
BADANIE W TERENIE
BADANIA W ARCHIUM (dokumenty, listy, zdjęcia, pamiętniki, dzienniki itd.)
Badania jakościowe (bardziej do socjologii humanistycznej)
WYWIAD SWOBODNY – pewna lista poszukiwanych informacji , każde pytanie można zadać w różny sposób.
WYWIAD NARRACYJNY – my przychodzimy do badanego, my zadajemy pytania – mało się odzywamy i ingerujemy w rozmowę, badany ma opowiadać np. 90-latek opowiada historię swojego życia, nie przerywamy, zadajemy mało pytań
WYWIAD JEDNOSTKOWY
FOCUS – wywiad grupowy na badania rynku od 6 do 15 osób. Specjalny pokój, dyskusja na zadany temat, są urządzenia łączące badacza z grupą (kamery, mikrofony), można wysłać moderatora.
Nauka nie może wartościować zachowań ludzkich. Istnieje RYGORYZM PROCESU BADAWCZEGO.
Przedstawienie problemu
Dokładne zbieranie danych
Jawne ukazywanie przebiegu badań
Każdy kolejny badacz , który zdecyduje się na zbadanie tego samego problemu identycznymi metodami powinien osiągnąć ten sam wynik. Po to jest RYGORYZM BADAWCZY.
Twierdzenie naukowe – musi być sensowne i nie może przeczyć faktycznej obserwacji.
ETYKA BADAŃ
Udział dobrowolny
Zakaz krzywdzenia badanych
Rozumowanie indukcyjne – przechodzi od tego, co konkretne, do tego, co ogólne, od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich danych znaczeń. Ruch od pytania „czy” do pytania „dlaczego”.
Rozumowanie dedukcyjne – przechodzi od tego, co ogólne, do tego, co szczegółowe. Ruch od pytania „dlaczego” do „czy”.
6. Socjalizacja – etapy.
Socjalizacja – przystosowanie do życia w społeczeństwie. Polega na uczeniu się norm społecznych. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka lecz w największym nasileniu występuje gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę odgrywają na tym etapie jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje takie jak szkoła czy kościół.
Etapy socjalizacji:
1. Socjalizacja pierwotna - składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu poprzez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej.
2. Socjalizacja wtórna - składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.). Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w socjalizacji uogólnionego innego. Nigdy nie jest całkowita i nigdy się nie kończy. Jest nabywaniem wiedzy związanej z rolami. Podstawowym mechanizmem jest tutaj mechanizm uczenia się.
3. Socjalizacja odwrotna - zjawisko wdrażania starszego pokolenia przez młodsze w nowe warunki kulturowe (np. styl życia, moda, twórczość artystyczna). Ma ono miejsce w chwili szybkiej zmiany kulturowej. Przykładem takiego zjawiska było np. wprowadzenie magnetowidów, kiedy dzieci musiały uczyć rodziców jak ustawić zegarek w tym urządzeniu tak, aby nie wskazywał zawsze godziny 00:00. Takich ludzi przyjęło się nazywać zeros (od czterech zer wskazywanych przed magnetowid).
4. Socjalizacja antycypująca (socjalizacja wyprzedzająca) - proces aspirowania do pewnej grupy społecznej, do której jednostka chciałaby należeć, naśladowanie jej członków w zakresie norm i reguł, cech zewnętrznych, sposobów zachowania, a zwłaszcza sposobu i stylu życia. Właśnie tym procesem uzasadnia się skłonność biednych farmerów, korzystających z pomocy socjalnej, do głosowania na konserwatystów (redukujących zasiłki).
5. Socjalizacja polityczna - jest procesem ciągłego kształtowania świadomości politycznej, kultury politycznej, postaw politycznych, polegającym na przekazywaniu wzorców, które jednostka jest skłonna przyswoić i naśladować. Jednostka podlega pewnej presji mającej skłonić ją do przyjęcia tych wzorców.
ETAPY SOCJALIZACJI W RODZINIE
Rozpoznanie ról (rozpoznanie : mama, tata, siostra itd.)
Internalizacja ról – uwewnętrznienie – coś staje się elementem naszego systemu wartości
Identyfikacja z otoczeniem
Identyfikacja z samym sobą (kim jestem np. wśród rodziny)
Abstrahowanie ról – oddzielenie roli od osoby np. są inne mamy, ojcowie
Abstrahowanie postaw – oddzielenie zachowania od sytuacji
Pojawienie się pojęcia „uogólniony inny” – istnieje inny świat obiektywny
JEDNOSTKA – CZEGO SIĘ UCZY PODCZAS SOCJALIZACJI
Odczuwanie, wyrażanie emocji
Sposoby komunikowania się i interakcji
Posługiwanie rzeczami
Nabywa tożsamość
Proces interspołeczny – proces, który zachodzi w różnych społeczeństwach
Proces intraspołeczny – proces, który zachodzi w grupie
Behawioryzm – proces kształtowania reakcji jednostki na bodźce środowiska
TRZY UJĘCIA CZŁOWIECZEŃSTWA WEDŁUG BERGERA
Człowiek w społeczeństwie
Społeczeństwo w człowieku
Społeczeństwo jako dramat
Socjolog wychodzi z założenia, że człowiek jest istotą społeczną. Społeczeństwo to byt, który otacza każdą jednostkę, byt zewnętrzny. Jednostka zajmuje określone miejsce w społeczeństwie. To miejsce determinuje i określa jednostkę. Społeczeństwo kontroluje, kształtuje jednostkę.
Uwewnętrznienie społeczeństwa. Człowiek chce być i żyć w społeczeństwie. On broni społeczeństwa.
Obecny determinizm. Świat społeczny jest tworzony , od jednostki zależy ich współpraca. Jednostka = aktor. Dramat wynika z rozdarcia jednostki pomiędzy społeczeństwo a własne aspiracje.
Determinizm społeczny - pogląd uznający środowisko społeczne człowieka (rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, sąsiedztwo itp.) za decydujące w przystosowaniu jednostki do życia społecznego.
Człowieczeństwo jest niejednoznaczne. Warunkiem człowieczeństwa jest mowa i rozum.
7. Podziały w kulturze i układy kultury (wg A. Kłoskowskiej)
SFERY KULTURY
Symboliczna i duchowa – wartości uznawane przez członków należących do określonej grupy społecznej.
Socjotalna – normy zachowań
Kultura bytu – przedmioty materialne, dobra, które są przez ludzi wytwarzane
KULTURA – wszystko, co związane z cywilizacją
UKŁADY KULTURY
(ZESZYT)
Komunikacja bezpośrednia jest to typ kultury charakterystyczny dla społeczności wiejskich
Brak zróżnicowania społecznego
Silna kontrola społeczna
Są to społeczeństwa izolowane/ samowystarczalne
PARTYKULARYZM STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH – Ludzie w stosunku do siebie jako pełne osobowości związane z małą liczebnością grupy.
Brak wyspecjalizowanych tworów kultury
Dominuje komunikacja bezpośrednia
Komunikacja ustna kultura słuchu
Związana z rozwojem dużych miast.
Odchodzenie od kontaktów bezpośrednich do pośrednich
Twórcy i odbiorcy kultury – nie ta sama kategoria ludzi
Instytucje organizujące kultury
Formalizacja stosunków społecznych
Układ mass-mediów (komunikacja pośrednia)
Kultura masowa to produkt industrializacji. Pojawiła się w XX w.
ZASADA WSPÓLNEGO MIANOWNIKA – Zasada wspólnego mianownika kładzie nacisk na rozrywkową funkcję mediów, czyli wypełniania przez nie naszego wolego czasu. Sprzyja to nie tylko ujednoliceniu form rozrywki, ale faworyzuje bierny charakter rozrywek zbiorowych (przykładem może być uczestniczenie w imprezach sportowych w roli kibica, bądź słuchanie muzyki transmitowanej przez radio. Żadna z tych form nie wymaga aktywnego uczestnictwa, a jednocześnie zarówno kibicowanie ulubionej drużynie, jak i słuchanie radia jest popularne niemalże w każdym zakątku świata). Przerost rozrywkowej funkcji mass mediów powoduje odsunięcie na drugi plan ich innych, często bardziej wartościowych funkcji np. oświatowych czy informacyjnych. Dokonuje się on do tego stopnia, że aktorzy, literaci, sportowcy, muzycy, czy artyści zostają ujmowani dzisiaj w jednej kategorii jako "dawcy rozrywki"
HOMOGENIZACJA KULTURY – proces ujednolicania kultury na obszarze danego społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur, charakteryzujący się tym, iż elementy kulturowe zaczynają się do siebie całkowicie upodabniać, np. zwyczaje, moda, sposób pisania artykułów w prasie, ich treści itp.
TYPY HOMOGENIZACJI:
Homogenizacja upraszczająca – ma na celu uprzystępnienie kultury wyższego rzędu dla szerszych rzesz odbiorców. Zabieg ten polega na uproszczeniu treści elementu kultury wyższego rzędu, tak był mógł być on zrozumiały i dostarczyć satysfakcji w odbiorze, nie tylko wąskiej grupie wykształconej elity
Homogenizacja immanentna - polega na zabiegu przeciwnym do pierwszego. Chodzi, więc o włączenie do ambitnego dzieła wyższego rzędu elementów zdolnych przyciągnąć masowego odbiorcę.
Trzy układy kultury według Kłoskowskiej
(Internet)
Pierwotny układ kultury
Charakteryzują go styczności bezpośrednie (czyli „pierwotne”, podstawowe) nadawców i odbiorców przekazów kulturowych
Brak wyraźnego podziału na twórców i odbiorców (nie jest to sformalizowane: jest spontaniczne, przechodnie)
Obejmuje treści oparte na wspólnym kodzie kulturowym ( z zakresu obyczajów, wiedzy, twórczości, wierzeń)
Jest układem kultury demokratycznej (dostępnej prawie bez kosztów, nie rozgraniczanej na dziedziny kultury, splecionej z codziennymi czynnościami).
Występuje w kulturach pierwotnych i kulturach typowych dla wspólnot tradycyjnych ( wiejskich, sąsiedzkich, rodzinnych, grup koleżeńskich)
Instytucjonalny układ kultury
Charakteryzują go styczności bezpośrednie nadawców i odbiorców przekazów
Formalny charakter kontaktów, zinstytucjonalizowana formuła interakcji (ich uczestnicy występują w ściśle określonych rolach : aktor wobec widza, nauczyciel wobec ucznia; w tym wypadku role nadawcy i odbiorcy nie są przechodnie)
Twórcy to profesjonaliści, odbiorcy jako tacy – niekoniecznie ( ich rola jest czasowa, często incydentalna; kiedy indziej, w innej sytuacji mogą być nadawcami)
Obejmuje treści tworzone/ odtwarzane i przekazywane w ramach formalnie zorganizowanych instytucji ( szkoła, uczelnia, kościół, teatr)
Układ środków masowego przekazu
Styczności pośrednie (zapośredniczone przez trwałe środki przekazu) nadawców i odbiorców przekazu
Treści kultury docierają poprzez czas i/lub przestrzeń
Instytucjonalizacja obejmuje wyłącznie nadawców, obiorcy - jak w pierwszym układzie – znajdują się w sytuacji niesformalizowanej
Jednostronność przekazu
Mają swobodę wyboru treści, ale niekiedy pozorną; przy tym bywają przedmiotem manipulacji nadawców
Typowa dla społeczeństwa masowego; umożliwia dyfuzję kultury, zmniejsza dystans między odbiorcami
PODEJŚCIE DO KULTURY
Podejście dystrybutywne – wartościujące
Podejście atrybutywne – opisowe / uniwersalistyczne
Kultura jest powszechna nie ma lepszej i gorszej kultury
8.Kultura masowa- historyczne ujęcie (warunki powstania).
Kultura masowa narodziła się jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej wraz urbanizacją i industrializmem.
Pojęcie to powinno być neutralne, jest jednak nacechowane negatywnie.
W znaczeniu ogólnym – pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w bardzo szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury.
W znaczeniu szczegółowym – imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilość kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).
POCZĄTEK KULTURY MASOWEJ - ROZWÓJ
Początków kultury masowej doszukiwano się już w Średniowieczu, jednak historyczne warunki jej powstania łączą się najmocniej z początkiem XIX w. oraz:
rewolucją przemysłową
rewolucją demograficzną
zurbanizowaniem społeczeństwa
W II połowie XVIII w. rozwój kultury doprowadził do szybkiego nagromadzenia wynalazków i udoskonaleń technicznych – zaczęła się rewolucja przemysłowa.
Rozwój industrializmu miał konsekwencje polityczno-społeczne, ale i kulturalne.
Bezpowrotnie niszczył kulturę ludową, zaś nowe warunki bytu (tłok, brak higieny, praca po kilkanaście godzin na dobę, głód) nie sprzyjały rozwojowi nowej kultury.
Wzoru nowej kultury dostarczyła produkcja mechaniczna - masowa, wyspecjalizowana, standaryzowana wytwórczość, rozprowadzana szybko po wielkich przestrzeniach przez nowe środki komunikacji.
Z drugiej strony narzucony przez maszynę rytm pracy, jej monotonia, fragmentaryczność wykonywanych zadań robotnika sprawiały, że człowiek nie miał już kontroli nad własną pracą, a jej efekt końcowy rozpływał się w procesie podziału pracy.
Człowiek sprowadził się do roli elementu jakiejś większej całości, podporządkowanej jakiejś obcej sile.
Stan podporządkowania a jednocześnie sprzeciwu wobec tej sile nazwano alienacją.
Zawiera się w niej charakterystyczne dla recepcji kultury masowej:
bierne poddanie się napływającym z zewnątrz podnietom
ucieczki od wysiłku intelektualnego
podatność na powierzchowne, ale jaskrawe efekty
zamiłowanie do muzyki o wyraźnym szybkim rytmie oraz wartkiej, dynamicznej akcji
Na uwagę zasługują również przeobrażenia więzi społecznej. Wielkie, zurbanizowane społeczeństwa przemysłowe wykształciły nowy typ więzi społecznej, różny od dotychczasowego. Zaczęto je nazywać społeczeństwami mas. Nie było to już społeczeństwo oparte na związkach rodzinno-rodowych, sąsiedzkich i przyjacielskich. Stosunki międzyludzkie nie tworzyły się już na podstawie
sympatii i poczucia swojskości, ale na zasadzie kalkulacji i wyrachowania, charakterystycznych dla organizacji przemysłowo-handlowej. Liczy się interes materialny, dążenie do zysku, ściśle konwencjonalna więź, sformalizowania i zdepersonalizowana. Wszystkie stosunki ludzie oparte są na mechanizmie pieniądza, który staje się powszechnym i wszechmożnym środkiem oddziaływania. Komercjalizacji ulega także kultura. Środki
Kultura masowa to produkt cywilizacji przemysłowej w sensie technicznym i społecznym.
Na jej genezę składają się:
zurbanizowanie społeczeństwa
rozwój techniki (masowa produkcja)
ukształtowanie się typu „masowego
odbiorcy”, którego kwalifikacje są w
pewnym zakresie standaryzowane
(by drukować milionowy dziennik
potrzeba milionów ludzi
umiejących czytać)
zapewnienie szerokim masom
czasu wolnego od pracy, który
można poświęcić na korzystanie
z dóbr kultury symbolicznej.
Społeczeństwo masowe
Typ współczesnego społeczeństwa biernych odbiorców kultury masowej. Powstaje jako skutek oddziaływania negatywnych procesów związanych z industrializacją i urbanizacją. Następuje dezintegracja tradycyjnych struktur społecznych wraz z ich wartościami, normami i kontrolą społeczną, upadek religii, zmiana stylu pracy na zmechanizowaną i monotonną. Społeczeństwo masowe jest zatomizowane.
Narodziny społeczeństwa masowego.
W drugiej połowie wieku dziewiętnastego zmieniły się warunki życia codziennego (szczególnie w miastach). Wiele miast zostało skanalizowanych, ulice oświetlano latarniami. Zaczęto organizować komunikację miejską, władze usiłowały pilnować higieny, wywożono śmieci. Życie społeczeństw w większości państw Europy i Ameryki Północnej uległo poprawie. Dało się zauważyć ogromną mobilność ludności, co jest zauważalne w postaci ruchów migracyjnych, jak i w związku z procesem urbanizacji.
Krytyka rozumiejąca
Według Marshalla MacLuhana kultura masowa jest kulturą środków masowego przekazu. Jego słynne hasło: medium is a message (przekaźnik jest przekazem) przeistacza się czasem w zwrot: medium is a massage (przekaźnik jest masażem), co ma oznaczać, że człowiek, poddany działaniu określonego środka przekazu jest przez niego „masowany”, a więc atakowanym w sposób nie tylko intelektualny, ale wręcz fizyczny, zmysłowy.Co więcej: przekaźniki stają się przedłużeniami możliwości zmysłowych odbiorcy. Dzięki mediom człowiek może znaleźć się w dowolnym miejscu na świecie, nie opuszczając swojego fotela. Prowadzi to do powstania swoistej globalnej wioski. Środki masowego przekazu nie umniejszają, ale przeciwnie – potęgują sferę ludzkich doznań, przedłużając system nerwowy. W latach 70-tych pojęcie kultury masowej zostało częściowo wyparte przez termin „kultura popularna”. W badaniu zjawiska przyjęto postawę hermeneutyczną i rozumiejącą (Morin) oraz neutralną perspektywę badawczą (Kłoskowska).
Koncepcja najniższego wspólnego mianownika:
anonimowość twórców,
bawienie się niskimi gustami odbiorców,
zaniżanie poziomu,
produkcja kiczu,
oparcie na rozrywce,
obraz, a nie słowo
9.Kultura masowa- definicja A. Kłoskowskiej i kryteria kultury masowej.
KŁOSKOWSKA DEFINICJA – kultura masowa to zjawisko współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł.
KRYTERIA CHARAKTERYZUJĄCE KULTURĘ MASOWĄ
Ilość – z założenia dla jak największej liczby ludności
Standaryzowane treści rozumiane przez wszystkich
Sformalizowanie i urzeczowienie dróg przekazu / zmieniający się charakter więzi między twórcą a odbiorcą
Komercjalizacja – kultura musi przynosić zysk
CEL KULTURY MASOWEJ
Celem tej kultury jest zarówno zaspokojenie, jak i stymulacja potrzeb odbiorcy.
Kultura masowa jak sama nazwa wskazuje skierowana jest do masowego odbiorcy, którego łączy podobieństwo zainteresowań i potrzeb.
Symboliczne treści przekazywane licznej, rozproszonej publiczności są zwielokrotnione (odbitki, kopie, urządzenia umożliwiające recepcję tego samego dźwięku, obrazu jednocześnie w różnych miejscach).
Kultura masowa staje się towarem wytwarzanym przez wyspecjalizowane instytucje i rozprowadzanym przez wyspecjalizowany system dystrybucji (kryterium organizacji).
Warunkiem rozwoju kultury masowej jest zurbanizowanie społeczeństwa (dominacja ośrodków miejskich). Uprzemysłowienie jest warunkiem ilościowego wzrostu społeczeństwa. Jest więc podstawą kultury masowej.
Narzędzia przekazywania kultury masowej: plakat, reprodukcje, nagrania muzyczne, architektura, szkoła elementarna, kościół (zrytualizowane formy liturgii).
Kłoskowska wyróżnia progi umasowienia:
Pierwszy próg umasowienia - zwycięstwo filmu jako sztuki i jako masowego środka oddziaływania, szczytowy punkt rozwoju prasy, początki światowej radiofonii (okres po I wojnie światowej).
Drugi próg umasowienia - upowszechnienie się telewizji (od 2 połowy XX wieku). Telewizja staje się katalizatorem unifikacji aparatu masowego komunikowania.
Inne narzędzia przekazywania kultury masowej: plakat, reprodukcje, nagrania muzyczne, architektura, szkoła elementarna, kościół (zrytualizowane formy liturgii).
10. Zawód jako kategoria podziałów (prestiż zawodów)
Zawód – pewnego rodzaju czynności wykonywane przez człowieka, zawsze przynosi dochody , ma utrzymywać człowieka
Termin „zawód” wiąże się z procesem powstawania i funkcjonowania systemu organizacji pracy w społeczeństwie.
PRESTIŻ ZAWODÓW
Prestiż zawodów - ocena i sposób postrzegania przez ludzi wybranych profesji, a w szczególności ich użyteczności i zaufania, jakim cieszą się w społeczeństwie. W niektórych krajach przeprowadzane są badania prestiżu zawodów, które umożliwiają sporządzanie tzw. rankingów lub hierarchii zawodów.
Badania prestiżu zawodów polegają na tym, że respondenci otrzymują liczbę kilkunastu lub kilkudziesięciu zawodów, a następnie oceniają je po kolei, biorąc pod uwagę swoje osobiste uznanie, szacunek i poważanie dla każdego z nich.
W Polsce badania prestiżu zawodów prowadzi m.in. CBOS. Wg ostatnich badań zrealizowanych w 2008, największym prestiżem w społeczeństwie polskim cieszy się zawód profesora uniwersyteckiego oraz strażaka.
Wiadomo, że zawód jest podstawą prestiżu i pozycji społecznej pracownika.
Jego wykonywanie umożliwia zrzeszanie się przedstawicieli, a także pielęgnowanie tradycji zawodu, ujawnianie określonych postaw i ocen społecznych.
We współczesnych społeczeństwach zawód jest głównym wyznacznikiem podstawowych cech położenia społecznego jednostek (w wymiarze materialnym, władzy, prestiżu), kształtuje ich osobowość, system wartości, zachowania i styl życia.
Prestiż jest dla ludzi dobrem cenionym i pożądanym, a nie można go uzyskać inaczej niż w relacjach społecznych. Wcześniejsze badania Ireny Reszke wskazują najczęściej wymieniane przez respondentów kryteria poważania. Są to: użyteczność społeczna zawodu, niezbędność i ważność jego funkcji, uciążliwość pracy, odpowiedzialność i ryzyko zawodowe, ofiarność i poświęcenie, „praca niedoceniana” (nisko płatna) oraz wykształcenie, fachowe umiejętności i osobiste kwalifikacje (powołanie, wysoka etyka itp.)
Polski paradoks polega na tym – co potwierdziły kolejne badania prowadzone wówczas przez Centrum Opinii Społecznej – że najgorzej opłacane są u nas te zawody, które cieszą się największym szacunkiem i prestiżem społecznym (np. zawód nauczyciela, lekarza).
Zawód jest „najlepszą sumaryczną charakterystyką usytuowania jednostek w strukturze społecznej i podstawowym narzędziem opisu tej struktury.
Kategorie społeczno-zawodowe, tzn. wielkie grupy złożone z ludzi wykonujących podobne zawody (kadra menedżerska, inteligencja, pracownicy umysłowi niższego szczebla, prywatni przedsiębiorcy, robotnicy wykwalifikowani, niewykwalifikowani i rolnicy), są traktowane jako odzwierciedlenie
podstawowych segmentów struktury klasowo-warstwowej.
Z badań empirycznych przeprowadzonych w wielu krajach wynika, że role zawodowe są „najsilniejszym wyznacznikiem pozycji społecznej jednostek, kształtują ich elastyczność intelektualną i orientacje życiowe”.
Obecnie jest opracowana klasyfikacja zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy. Obejmuje ona spis profesji (i specjalności) usystematyzowany według nazewnictwa i kodu cyfrowego. Klasyfikacja ta jest stosowana w zakresie: pośrednictwa pracy i pośrednictwa zawodowego, szkolenia osób poszukujących pracy oraz dokształcania pracowników, dotyczy także gromadzenia danych do określenia polityki zatrudnienia, szkolenia zawodowego, prowadzenia badań, analiz i prognoz dotyczących rynku pracy .
Aspiracje zawodowe - to stan emocjonalny, któremu towarzyszy wyobrażenie jakiegoś osiągnięcia zaspokajającego rozmaite potrzeby. Przedmiotem aspiracji mogą być różne wartości: majątek, pozycja społeczna, a także zawód.
Preferencje zawodowe - to emocjonalnie pozytywne nastawienie do pewnych zawodów, niezweryfikowane jeszcze na podstawie doświadczeń i wiedzy o pozycji materialnej i prestiżowej, jaką te zawody dają, oraz o możliwościach zdobycia wykształcenia, które do nich prowadzi
Adaptacja zawodowa - rozumiana jest jako proces przystosowania do zawodu już wykonywanego. Chodzi tu o ustawiczne szukanie równowagi między siłą osobniczych potrzeb, aspiracji i dążeń o charakterze zawodowym lub osobniczym a mniejszą lub większą możliwością ich zaspokojenia lub zrealizowania w konkretnych warunkach środowiskowych
ZRÓŻNICOWANIE ZAWODOWE
Podział społeczeństwa ze względu na wykonywany zawód. We współczesnych społeczeństwach jest odbiciem znaczenia, jakie mają w nich różne zawody. O hierarchii prestiżu decydują: wynagrodzenie, społeczna przydatność, wykształcenie.
Podziały zawodowe oznaczają rekrutację ludzi do określonych pozycji zawodowych, które łączą się z otrzymaniem pewnego tylko wynagrodzenia i innych korzyści związanych z wykonywaniem pracy. Zawody dają w społeczeństwie mniej, lub bardziej uprzywilejowaną pozycję różnym ludziom. Przesądzają one o sytuacji społecznej jednostek i ich miejscu na drabinie społecznej. Według różnych badań, w społeczeństwach demokratycznych, na najwyższym szczeblu drabiny społecznej lokują się właściciele biznesu, przedstawiciele rzemiosła i usług, kupcy, wyżsi urzędnicy państwowi ( administracyjni ), zawodowi politycy, twórcy kultury, naukowcy, lekarze, prawnicy, dziennikarze. Kolejne miejsce w hierarchii zajmują inżynierowie, pracownicy umysłowi ( na przykład nauczyciele ), pracownicy handlu i usług. Robotnicy i pokrewne im specjalności lokują się u samego dołu drabiny społecznej. Jeszcze niżej znajdują się pracownicy rolni, robotnicy wykonujący proste prace ( dozorca, salowa, sprzątaczka ).
11. Klasa i warstwa - różne znaczenia.
Nierówności społeczne – są efektem rożnych cech społecznych. Podziały miedzy ludźmi: klasy, warstwy, zawód.
STRUKTURA KLASOWA
Klasy społeczne są to wielkie zbiorowości różniące się między sobą pozycją ekonomiczną
w społeczeństwie
Teorie klasowe:
Karol Marks (1818 – 1883)
Wszelkie zbiorowości wyróżnione na podstawie miejsca, jakie zajmują w strukturze stosunków ekonomicznych, przede wszystkim stosunków własności środków produkcji i roli, jaką grają w procesie wytwarzania dóbr materialnych niezbędnych dla
istnienia społeczeństwa.
| Kapitaliści |
|---|
| właściciele środków produkcji |
| niepracujący |
| korzystają z pracy najemnej |
| Robotnicy |
|---|
| nie posiadają środków produkcji |
| pracujący |
| nie korzystają z pracy najemnej |
Klasa społeczna w sensie historycznym przez Marksa jest rozumiana tak, jak obecnie rozumiemy grupę społeczną
W społeczeństwie kapitalistycznym klasy społeczne w rozumieniu historycznym to odpowiedniki stanów – mamy zatem strukturę klasowo-warstwową składającą się z wielkich właścicieli, właścicieli środków produkcji, drobnomieszczan, chłopów i robotników. Marks akcentuje, że grupa społeczna może mieć różne cechy położenia klasowego.
Z drugiej strony Marks definiuje klasę społeczną jako pojęcie socjologiczno-ekonomiczne. W tym ujęciu mamy u Marksa strukturę dualistyczną – dwie klasy antagonistyczne, których konflikt jest motorem dziejów. W społeczeństwie kapitalistycznym klasy te to właściciele środków produkcji – burżuazja oraz robotnicy – proletariat.
W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas rozumianych socjologiczno-ekonomicznie: proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną (zob. walka klas). Dzięki postrzeganiu wzajemnym swojego położenia przez proletariuszy rodzi się świadomość klasowa, a wraz z nią antagonizm wobec burżuazji.
William Warner (1898 - 1970)
Podzielił społeczeństwo na klasy ze względu na sumaryczny wskaźnik ekonomiczny i prestiżu społecznego. W tym ujęciu występują trzy klasy: klasa wyższa, klasa średnia i klasa niższa, a każda z nich dzieli się jeszcze na wyższą i niższą. We współczesnej socjologii amerykańskiej występuje także podział 9-stopniowy. Każda z 3 klas dzieli się na trzy podklasy.
Charakterystyczne dla rozumienia klas społecznych przez Warnera jest to, że pomijało ono niemal całkowicie problematykę konfliktu i walki klasowej, co było sednem istoty koncepcji klas u Marksa. Co
Max Weber (1864 – 1920)
Klasa społeczna – zespół ludzi o podobnych szansach życiowych (podobne możliwości dostępu do dóbr); podstawą wyróżnienia klas jest posiadanie własności lub jej brak.
O ile dla Marksa podział na klasy był jedynym istotnym podziałem społeczeństwa, z którego wynikają dalsze podziały, o tyle Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie.
W jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa.
Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:
klasy własności – gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;
klasy zawodowo-dochodowe – gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;
klasy społeczne – wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.
W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.
Współcześnie wyróżniamy pięć klas społecznych:
Właściciele dużych przedsiębiorstw, kadry kierownicze najwyższego szczebla i wybitni specjaliści;
Klasa średnia
Ludzie o niskim wykształceniu bez specjalistycznych kwalifikacji
STRUKTURA WARSTWOWA
Warstwy - to kategorie ludzi różniących się między sobą sposobem życia, majątkiem, wykształceniem, poziomem ogłady towarzyskiej, uczestnictwem w żuciu zbiorowym, sposobem wykorzystania wolnego czasu.
Członkowie określonych warstw w mniejszym lub większym stopniu akcentują swoją odrębność, tworzą bariery oddzielające od innych warstw, klas.
Współczesne podziały i zróżnicowanie w społeczeństwie jest bardziej zróżnicowane niż kiedyś. Ludzie bardziej zwracają uwagę na zróżnicowanie swoich pozycji, dobierając cechy różnicujące.
Warstwy społeczne wyróżnia się najczęściej ze względu na:
Dochody
Rodzaj aktywności gospodarczej
Przynależność etniczną lub regionalną
Poziom wykształcenia
Poziom kwalifikacji
Wspólnotę warunków życia
Wspólnotę stylów życia
Zakres sprawowanej władzy
12. Źródła podziałów społecznych i ich konsekwencje.
PODZIAŁY SPOŁECZNE
Podziały społeczne przybierają ważność na różnych poziomach życia społecznego, ujawniają się w wielu przekrojach:
Wewnątrz klas społecznych
Między pracownikami różnych branż zawodowych
Między pracownikami a administracją w firmach
Między mieszkańcami wsi a miast
Między chłopami a robotnikami
Między robotnikami a inteligencją
Konflikty powstałe w wyniku różnic mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale przede wszystkim ideologiczny, zaś przyjęcie któregoś z proponowanych rozwiązań pociąga za sobą konkretne konsekwencje. Można powiedzieć, iż każde z proponowanych rozwiązań jest inną odpowiedzią na to same pytanie, które brzmi, jak radzić sobie z istniejącymi nierównościami.
Jedną z odpowiedzi jest funkcjonalizm, który każe spojrzeć na nierówności jako siłę napędową ludzkości. Motywowani możliwością osiągnięcia sukcesu i wybicia się ponad przeciętność, ludzie skłonni są do podejmowania nieustannego wysiłku i ryzyka prowadzącego do doskonalenia się i rozwoju. W tym ujęciu nierówności są faktem, z którym trzeba się pogodzić. przedstawiono wiele dowodów, że większość ludzi akceptuje nierówność i podziały społeczne jako stan naturalny, a nawet sprawiedliwy. Z drugiej strony wiele osób uważa jednak, że nierówności są dysfunkcjonalne i co więcej, że przyczyniają się do licznych konfliktów i napięć społecznych.
Przez to, że społeczeństwo jest podzielone dochodzi do różnych konfliktów. Jedna warstwa czy klasa społeczna pragnie dorównać innej bądź stać się lepszą. Rozpoczyna się rywalizacja. Nie zawsze jest to legalna gonitwa. Jedni mogą skorzystać z drogi przestępczej aby poprawić swoją sytuację materialną i udać, że stoją wyżej na drabinie społecznej. Może dochodzić do morderstw, strajków i innych protestów.
Jednak nie możemy mówić, że uśnięcie nierówności społecznych rozwiąże problem. Zaniknięcie klas sprawi, że pojawi się chęć rządzenia autorytarnego. Zaniknie klasa średnia. Każdy wtedy będzie chciał się wywyższyć. Ludzie nie potrafią żyć w zgodzie na jednym wspólnym poziomie.
13. Drogi powstawania narodów.
NARÓD - historycznie ukształtowany zbiór społeczny powstały na gruncie wspólnych losów dziejowych, wspólnych interesów ekonomicznych i wspólnych instytucji charakteryzujący się istnieniem poczucia państwowego jako podstawowego poczucia świadomości grupowej oraz poczuciem odrębności wynikającej z różnic terytorialnych, językowych, cech charakterologicznych jego członków, czy typu organizowanego przez niech państwa.
Wyłania się grupa etniczna – tworzenie elit – upolitycznienie (żądanie utworzenia państwa)
Od państwa do narodu (nowe narody): istnieje państwo, buduje się w nim wspólnota kulturowa (godło, hymn), terytorialno – obywatelska (kryterium), pełnia praw obywatelskich, Polska (z powstania państwa zaczął formować się naród), likwidacja systemu stanowego i uznanie ludu za suwerena.
Od narodu do państwa (stare narody) – polityzacja etniczności, naród nie może istnieć bez rdzenia etnicznego, etniczno – kulturowe, etniczno – genealogiczne, świadomość i przynależność do grupy.
1.Grupa etniczna
Wyładnia się z chaosu
6 CECH ETNICZNOŚCI
Nazwa zbiorowości
Przekonanie o wspólnym pochodzeniu
Wspólne dzieje
Własna odrębna kultura
Związek z określonym terytorium
Poczucie solidarności – tożsamość grupy
Od państwa do narodu
Kryterium terytorialno – obywatelskie, pełnia praw obywatelskich
Od narodu do państwa
Polityzacja etniczności, etniczno-kulturowa świadomość, solidarność i przynależenie
14. Kultura narodowa i kanon kultury narodowej
Kultura narodowa – grupa jest narodem, wspólna kultura i dziedzictwo.
Uniwersum kultury symbolicznej to język, literatura, sztuka, wiedza humanistyczna, filozofia, religia, wierzenia, obyczaje ludzkie, odrębne systemy – nazwane KN, funkcjonujące odrębnie, zasadniczym elementem – rdzeniem jest kanon kultury narodowej, to stały element wokół czego KN się tworzy.
Kanon – zbiór elementów szczególnej wagi, upowszechniany i podtrzymywany przez instytucje, np. szkoły, autorytety, media, kulturę elit.
Typy wzorów w kanonie:
Element mistyczny: Słowacki, Mickiewicz, Sienkiewicz, Matejko
Prześmiewczy: Gombrowicz, Witkacy, Mrożek
Inne koncepcje kanonu kultury narodowej (wg Kurczewskiej)
Muzeum tradycji i arcydzieł – funkcjonujący w oświacie (przeszłość)
Lista mód – to, co trzeba zapoznać, najpopularniejsze przejawy kultury, np. lista bestsellerów, lista kinowa (teraźniejszość)
Oferta ideologiczna polityków (polityka) – reprezentuje interesy jednostki, idee polityków.
15.Socjotechniki akulturacja narodowej (Znaniecki)
Dużą rolę odgrywa oświata – ona narzuca jednostkom kanon (przemoc symboliczna)
F. Znaniecki – Gdyby nie oświata i propaganda to nie byłoby możliwości budowania społeczeństwa.
Cztery socjotechniki kultury narodowej
Mit wspólnych bohaterów – trzeba stworzyć bohatera / bohaterowie religii, święci, królowie, genialni twórcy, bohaterowie polityczni (dobre cechy)
- bohater ludowy : Piast Kołodziej
- bohater religijny : św. Wojciech, Jadwiga
- władcy/wojownicy : Piłsudski
- twórcy : wieszcze
Mit wspólnej ziemi – kolektywne własności grupy – podania, legendy
Mit wspólnego pochodzenia – przekonanie o tym, że istnieje wspólny przodek . Jest związek krwi.
Mit wspólnego wroga – Trzeba się wspólnie bronić, wspólnota
Akulturacja – ogół zjawisk powstałych w wyniku bezpośredniego lub pośredniego kontaktu (zderzenie kultur) dwóch grup kulturowych, prowadzący do zmian wzorów kulturowych jednej, drugiej lub obu kultur. Końcowym efektem tego procesu może być unifikacja wzorów kulturowych obu grup, bądź przejęcie wzorów jednej grupy przez drugą. Przez akulturację rozumie się szczególnie proces rozwiązywania problemów związanych ze znalezieniem się w kulturze odmiennej od tej, w której nastąpiła pierwotnie enkulturacja.
MNIEJSZOŚCI NARODOWE
Liczba grupy musi być mniejsza niż ludność kraju
Zachowuje swoją kulturę, język , ma świadomość historycznej wspólnoty - chce ją zachować
Odróżnia się od obywateli kraju
Posiadają państwo albo dążą do utworzenia państwa
MNIEJSZOŚCI ETNICZNE
Odrębna kultura, dziedzictwo identyfikacji
Nie posiadają państwa, jeśli ma mityczne to się nie utożsamia
Romowie, Łemkowie, Ślązacy, Kaszubi, Tatarzy
Polska to kraj MONOLITYCZNA
16.Ojczyzna w ujęciu Ossowskiego
W definicji tej chodzi o szczególny stosunek emocjonalny.
Ojczyzna ideologiczna – (Polska) więź ideologiczna, przekonanie jednostek o uczestnictwie: ziemia mojego narodu.
Ojczyzna prywatna – więź nawykowa, np. ulica, podwórko, ławka w parku, więź bezpośrednia moje miejsce, przestrzeń wyznaczona miejscem urodzenia czy zamieszkiwania pojedynczego człowieka
Ojczyzny mogą być powiązane, zachodzić się lub ideologiczna = prywatnej.
W myśl tych założeń ludzie należący do jednego narodu mogą mieć różne ojczyzny prywatne, wspólna jest dla nich natomiast ojczyzna ideologiczna. Członkowie danego narodu mogą mieć jednak różne koncepcje ojczyzny ideologicznej oraz w różnoraki sposób artykułować swą przynależność do danej wspólnoty narodowej.
Jednostkę i naród łączy z ojczyzną często pozytywna więź emocjonalna, wówczas w piśmie wyraz ten pisany jest wielką literą: Ojczyzna, co podkreśla czyjś szacunek wobec jego ojczyzny.
17. Identyfikacja narodowa i walencja kulturowa – pojęcia i typy.
Identyfikacja narodowa – kim jestem? Kim się czuje? Może być: jednolita, podwójna, niepewna, kosmopolityczna. Może się zmieniać.
Identyfikacja narodowa dokonuje się poprzez samookreślenie oraz poprzez przypisanie przez otoczenie społeczne do danej grupy narodowej. Procesy te pozostają do siebie w rozmaitych relacjach pod względem intensywności oddziaływania oraz czasu wystąpienia, a niekiedy - w skrajnych sytuacjach - nawet kierunku działania (odmienny jest rezultat samookreślenia i identyfikacji przez otoczenie). W przypadku samookreślenia zazwyczaj mówi się o samoidentyfikacji (autoidentyfikacji). Samoidentyfikacja narodowa stanowi więc świadome określenie własnej tożsamości w wymiarze narodowym, jest produktem refleksyjnego stosunku grupy narodowej wobec samej siebie, wykreowaniem przez te grupę własnego wizerunku osnutego na wartościach narodowych.
Walencja kulturowa – poczucie związku nie tyle z narodem, co z kulturą etniczną lub narodową, uznanie jej za własną, stanowiącą dziedzictwo kulturowe własnej grupy, a nie tylko sferę kompetencji nabytej ze względu na wykształcenie, specjalność zawodową.
Biwalencja – dwukulturowość, mogą aktywować poszczególne.
Ambiwalencja – przyswajanie kultur na zasadzie przeciwstawnych uczuć.
Poliwalencja – pozytywny stosunek i przyswojenie różnych kultur.
Niemożliwe krzyżowanie się typów: jednolita-ambiwalencja, podwójna-uniwalencja, komsmopolityczna-uniwalencja.
Walencja Kłoskowska - przyswojona i uznana za własną kultura; uniwalencja (emocjonalne pierwszeństwo jednej kultury), biwalencja (posiadanie dwóch tożsamości kulturowych), ambiwalencja, poliwalencja (narodowo wieloraka, złożona, różnostronna)
18. Władza w ujęciu Webera (3 typy legitymizacji władzy)
Władza - zdolność kontrolowania lub wpływania na działanie innych bez względu na ich zgodę.
Typy legitymizacji władzy:
Panowanie charyzmatyczne - wynika ze szczególnych cech osobistych przywódcy, ludzie idą za nim, są mu posłuszni, ma charyzmę, widoczne w ruchach religijnych, najbardziej elementarna i najpierwotniejsza forma przywództwa./ wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy uznanie jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów.
Panowanie legalne, racjonalne – opiera się na normach prawnych i kompetencjach osób sprawujących władzę na mocy tych norm, według Webera to władza biurokratyczna./
Panowanie tradycyjne - opiera się na zwyczaju i tradycji, dana zwierzchność istnieje od zawsze, głównie w monarchiach, u źródeł tradycyjnego panowania może być gwałt i przemoc, ale upływ czasu, nadając mu patynę, uprawomocnia je. / Wynika z mocy panujących zwyczajów (procesów i nawyków) oraz potęgi panujących . Kształtuje ją tradycja uważana za świętą. Naruszenie tej tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władzy.
Możliwe jest przenikanie się tych typów władzy.
19. Demokracja – podstawowe cechy
Demokracja – gr demos – lud, kratos – władza. Aby uznać państwo za demokratyczne muszą być spełnione warunki:
Wybierani przedstawiciele
Wolne, uczciwe, regularne powtarzające się wybory
Wolność słowa
Różnorodne źródło informacji
Wolność stowarzyszania się
Inkluzywne obywatelstwo.
W demokracji ważna jest kontrola ludu, którą powinien nieustannie sprawować oraz aktywność obywateli, obiektywność prasy, niezależnej opinii publicznej, istnienie organizacji kontrolujących władzę.
20. Typy ustrojów społecznych.
Demokratyczny (wolność słowa, władza ludu, tolerancja dla mniejszości, podział władzy: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza)
Autorytarny (dyktatura, nie wielki wpływ społ., nie można manifestować, rząd wojskowy, w tym totalitaryzm)
Monarchia (dziedziczenie tronu, bezkadencyjność na czele król, absolutna i konstytucyjna, Wlk Brytania – władza nie ma decydującego głosu)
Totalitaryzm - charakteryzuje sie brakiem wpływu społeczeństwa na życie publiczne