POLITYKA PIENIĘŻNA - R. HUTERSKI
ROZDZIAŁ I - ZARYS EWOLUCJI PIENIĄDZA
Pieniądz kruszcowy
Gospodarka naturalna - ludzie przeznaczali wszystkie produkowane przez siebie dobra na potrzeby własne, pieniądz był zbędny. Wyprodukowanych dóbr nie wymieniano między sobą.
Wymiana „towar za towar” - powstała w wyniku ukształtowaniu się społecznego podziału pracy. Powstały nadwyżki dóbr ponad własne potrzeby, które ludzie zaczęli wymieniać między sobą, na inne, których nie mieli. Produkty przeznaczone wyłącznie do wymiany stały się towarami. Zaczęto, więc wymieniać towar za towar (np. 1 baran za 20 kg miodu). Wymiana towar za towar miała jeszcze jedna ważną cechę - gdy doszła do skutku, zawsze aktowi sprzedaży towarzyszył akt kupna. Wartość towarów sprzedanych zawsze równała się wartości towarów zakupionych. Nie było, więc mowy o nadwyżkach czy zapasach towarów.
Towary konsumpcyjne były pierwszą formą pieniądza. Zaczęły pełnić funkcje pieniężne, ponieważ miały cechę powszechnej akceptacji. Aby towar był pieniądzem musiał koniecznie zawierać wkład pracy ludzkiej i musiał mieć wartość realną. Z czasem doszły kolejne cechy: podzielność, trwałość dobra oraz stabilność wartości.
Metale (najpierw: żelazo, brąz; później: srebro, złoto) - zastąpiły towary powszechnego użytku. Metale dobrze przechowywały wartość, były podzielne i łatwe do przenoszenia. Metale szlachetne były dobrem rzadkim, co oznaczało, że ich wartość nie spadała gwałtownie. Gwarantowały stabilność wartości - środek akumulacji.
Każdy towar ma wartość użytkową, tzn. zdolność do zaspokajania określonych potrzeb. Ma również wartość wymienną, tzn. zawiera pewną wartość porównywalnej pracy ludzkiej. Ale tylko za pośrednictwem pieniądza możemy porównywać nakład zawarty w poszczególnych towarach. Użyteczność pieniądza ujawnia się w momencie jego wydatkowania (towaru w momencie konsumpcji).
Proceder tzw. dokarmiania pieniądza (psucia pieniądza) - polegał na zmniejszaniu faktycznej zawartości cennego metalu, w danym kawałku, który miał już powszechnie uznaną nominalną wartość wymienną (proceder zapoczątkowany w starożytności). Aby zapobiec dokarmianiu pieniądza na krążkach metalu zaczęto stawiać pieczęcie, jako dowód, że dany kawałek zawiera, określoną ilość pieniądza.
Ilość pieniądza krążącego w gospodarce zależała od ilości metali szlachetnych, którą można było przeznaczyć na ten cel. Podaż pieniądza była uzależniona od krajowych zapasów złota i srebra, a także od ich importu. Monety mógł bić każdy kro posiadał złoto albo srebro.
Wady pieniądza kruszcowego - jego ilość nie była w pełni dostosowana do zapotrzebowania gospodarki na pieniądz, a zapotrzebowanie wyznaczało proces wynikamy towarów. Niedostatek pieniądza w kraju hamował wymianę towarów i ich produkcję. Nadmiar złotych czy srebrnych monet powodował spadek ich wartości realnej w stosunku do ich wartości nominalnej, co z kolei prowadziło do wzrostu cen towarów.
System bimetalizmu - system podwójnie parytetowy - polegał na wyznaczaniu ceny towaru w złocie i srebrze jednocześnie. Relacje pomiędzy złotem i srebrem były ustalane urzędowo (np. we Francji wynosiły 15,5: 1).
Wady sytemu podwójnie parytetowego - pomimo wyznaczenia relacji urzędowej pomiędzy złotem i srebrem, to jeszcze istniała relacja rynkowa, która często różniła się od oficjalnej. Ceny kruszców podlegały prawu podaży i popytu, a cena urzędowa była wyznaczana przez władców - często mylnie.
Prawo Kopernika-Greshama - pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Pieniądzem pozostającym w obiegu był kruszec, którego wartość rynkowa była niższa od urzędowej. Gdy była ona wyższa od wartości urzędowej, wówczas znikał on z obiegu (podlegał tezauryzacji - gromadzeniu, oszczędzaniu).
Gdy złoto stało się metalem, w którym powszechnie dokonywano rozliczeń, można było już mówić o pieniądzu monometalicznym, o systemie jednego parytetu.
Pieniądz papierowy
Kwity depozytowe - potwierdzały fakt ulokowania u złotników określonej liczby złotych (albo srebrnych) monet. Kwity te były zobowiązaniem do natychmiastowego zwrotu monet (za odpowiednią opłatą) właścicielowi, gdy tego sobie zażyczył (duże zastosowanie w Anglii w XVII w.).
Zjawisko udzielania kredytu - odbiorca towaru nie zawsze był w stanie uiścić należność w chwili otrzymania towaru. Zaciągał, więc u dostawcy dług, który spłacał, gdy zakupiony towar odsprzedał (najczęściej w ciągu 3 miesięcy). Jako dowód powstania stosunku kredytowego dostawca towaru (wierzyciel) wystawiał weksel (weksel handlowy), czyli dokument zobowiązujący odbiorcę (dłużnika) do zapłacenia określonej sumy, w określonym czasie. Od kredytu krótkoterminowego wierzyciel pobierał procent. Weksel był materialnym potwierdzeniem zobowiązania dłużnika.
Weksel był udokumentowaną forma kredytu. Wierzytelność wekslowa mogła być przeniesiona na inną osobę. Weksel stał się wierzytelnością zbywalną. Gdy wierzyciel potrzebował pieniędzy, mógł sprzedać weksel, który w ten sposób zmieniał właściciela. Sprzyjało to rozwojowi handlu i produkcji. Z czasem weksle zaczęły zastępować pełnowartościowy pieniądz - weksel zaczął krążyć, pełniąc funkcję środka wymiany towarów i środka płatniczego, regulującego zobowiązania. W ten sposób kredyt zmaterializował się.
Ewolucja pieniądza: pieniądz towarowy - pieniądz metalowy - pieniądz papierowy. Nastąpiła dematerializacja pieniądza (płatności regulowano za pomocą kwitów depozytowych, które miały pokrycie w kruszcu zdeponowanego u złotnika).
Z upływem czasu złotnicy zaczęli emitować więcej kwitów depozytowych niż posiadali zdeponowanego kruszcu. Dodatkowa emisja kwitów była dla złotników bardzo dochodowa, ponieważ płacąc kwitem niemającym pokrycia kruszcowego, w istocie dysponowali dodatkowym funduszem nabywczym powstałym z niczego. Był to tzw. dochód z emisji pieniądza.
Wymienialność banknotów na złoto wraz z upływem czasu podlegała stopniowemu uszczuplaniu. Wprowadzano coraz więcej utrudnień w tym zakresie w celu ograniczenia ilości złota przeznaczonego na cele monetarne. Był to proces ekonomizacji złota.
W przeszłości występowały trzy systemy wymienialności pieniądza papierowego na złoto:
system pełnej wymienialności na złote monety (gold specie standard),
system sztabowo-złoty (gold bulion standard),
system dewizowo-złotowy (gold exchange standard).
System pełnej wymienialności pieniądza papierowego na złote monety - każdy kwit depozytowy jest wymienialny na złote monety, o tej samej wartości nominalnej, bez jakichkolwiek ograniczeń. W zasadzie złote monety nie służyły, jako środek wymiany, zastępowały je weksle (noty) bankowe.
System sztabowo-złotowy - banknoty nie są wymienialne na monety złote, lecz na sztaby złota (np. we Francji w XIX w.: banknoty o nominale 200 tys. franków = sztaba 12 kg złota). Był to system ograniczonej wymienialności pieniądza papierowego na złoto.
System dewizowo-złotowy - skromne zasoby złota przeznaczone na cele monetarne spowodowały, że coraz więcej krajów zawieszało wymienialność swojego pieniądza na złoto. Banknoty krążące wewnątrz kraju były często pieniądzem symbolicznym, którego funkcjonowanie było oparte wyłącznie na zaufaniu społeczeństwa.
Wymienialność pieniądza na złoto była ortodoksją ekonomiczną, i gwarancją stabilności systemu pieniężnego i gospodarki. Dlatego po wojnie uznano, że wprawdzie waluty nie będą wymienialne na złoto zarówno w gospodarce wewnętrznej, jak i na zewnątrz, ale nadal będą wymienialne na te waluty, których wymienialność na złoto została utrzymana. Chodziło tu o dolara amerykańskiego. Zabezpieczeniem emisji pieniądza krajowego, stały się waluty obce wymienialne na złoto, nie zaś sam kruszec (system ten formalnie wprowadzono w 1922r. w wyniku decyzji podjętych przez banki centralne na konferencji w Genui. Wymienialność: funt szterling do 1971r. a dolar amerykański do 1971r.)
W okresach spadku zaufania do biletów bankowych następował odpływ złota z banków. Gdy zjawisko to się przedłużało, bankierzy zawieszali wymienialność banknotów na złoto.
Państwo przyznało biletom bankowym oficjalną klauzulę zwalniania ze zobowiązań, regulowania biletami bankowymi długów. Bilety stały się pieniądzem, a nie tylko zobowiązaniem banku do wydania pieniądza pełnowartościowego. Był to nowy rodzaj pieniądza - pieniądz o kursie oficjalnym. Gdy zawieszano wymienialność biletów depozytowych na złoto, to państwo narzucało społeczeństwu posługiwanie się pieniądzem papierowym, istniał przymus przyjmowania należności w notach bankowych niewymienialnych na złoto - pojawił się pieniądz niewymienialny, o kursie przymusowym.
Skarbowy pieniądz papierowy - bilety emitowane przez skarb państwa. W celu finansowania swoich potrzeb państwo tworzyło tzw. kasy dyskontowe, emitujące asygnaty, którymi rząd płacił za kupowane dobra materialne (nie miały one związku ze złotem).
Asygnaty - były zobowiązaniem rządu. Ich emisja była sposobem na przechwycenie części dochodu narodowego kosztem społeczeństwa, a ściślej tych osób, które posiadały asygnaty. Ponieważ asygnaty traciły na wartości - deprecjonowały się - ich posiadacze z upływem czasu mogli kupić coraz mniej towarów.
Banki emisyjne - początkowo były prywatne, stopniowo jednak zaczęto je w poszczególnych krajach upaństwawiać, przekształcając w centralną władzę monetarną. Ich zadaniem było nie tylko regulowanie emisji wewnętrznego pieniądza papierowego, lecz także dokonywanie rozliczeń z władzami państwa (stały się bankami państwa) Banki emisyjne zaczęły też nadzorować rozliczenia z zagranicą. Przede wszystkim utrzymywały centralne rezerwy walutowe kraju i nadzorowały poziom kruszcu pieniądza krajowego w stosunku do innych walut.
Teorie ograniczenia przez państwo działalności emisyjnej banków:
Szkoła bankowa - D. Ricardo - interwencja państwa nie służy niczemu, gdyż w gospodarce zachodzą procesy samoregulacji. Gospodarka przyjmie tylko tyle wyemitowanego pieniądza, ile jej rzeczywiście potrzeba. Próba zwiększenia emisji wyemitowanego pieniądza sprawia, że pieniądz nie będzie po prostu cyrkulował w gospodarce. W poglądach zwolenników „szkoły bankowej” ujawniają się poglądy liberalne.
Szkoła kruszcowa - W. Took - emisja banknotów wcale nie musi mieć związku z rozmiarami produkcji i wymiany handlowej. Nadmierna emisja może być następstwem finansowania wydatków rządowych, które nie są zrównoważone dochodami budżetowymi. Banki mogą, zatem finansować pieniądzem papierowym nadmierne potrzeby publiczne. Nadmiar pieniądza nie jest samoczynnie wycofywany z obiegu, pieniądz krąży, a jego nadmiar wywołuje wzrost cen. Emisja pieniądz powinna, zatem podlegać reglamentacji.
Trzy formy reglamentacji pieniądza papierowego:
pełne pokrycie emisji banknotów,
limit emisji banknotów wyznaczony przez państwo,
emisja banknotów proporcjonalna do zasobów złota.
Pełne pokrycie emisji banknotów - oznacza, że banknot nie może być wyemitowany bez pokrycia w aktywach realnych. System bardzo rygorystyczny.
Limit emisji banknotów wyznaczony przez państwo - na drodze administracyjnej państwo ustalało limit emisji banknotów. Najczęściej nie miał on nic wspólnego z rzeczywistym zapotrzebowaniem gospodarki na pieniądz. Decyzje były wynikiem nabytych doświadczeń.
Emisja banknotów proporcjonalna do zasobów złota - określany przez władze państwową na drodze prawnej. Im większe były zasoby złota, tym więcej można było emitować banknotów i odwrotnie. Najczęściej stosunek ten wynosił 3 : 1 i był w przeważających wypadkach usankcjonowaniem istniejącego stanu rzeczy (nie był uzasadniony racjonalnymi przesłankami ekonomicznymi).
Pieniądz bezgotówkowy
Rachunek na żądanie - klient w każdej chwili może zażądać pieniądza gotówkowego o równowartości zapisu na swoim rachunku bankowym.
Wkłady (rachunki) terminowe - klienci są zobowiązani do przechowywania w banku swoich oszczędności przez określony czas. Mogą zażądać wcześniejszego wypłacenia środków, ale tracą prawo do odsetek.
Polecenie przelewu - dłużnik, dokonujący zapłaty wierzycielowi, może wydać polecenie bankowi, w którym ma rachunek, aby ten przelał określoną sumę na rachunek wierzyciela w innym banku (albo w tym samym).
Pieniądz elektroniczny - zapisy w systemach informatycznych banków.
Trzy formy regulowania transakcji pieniężnych miedzy bankiem a ludnością:
system automatów bankowych umieszczonych na zewnątrz lokalu banku (bankomaty)
terminale w punktach sprzedaży (POS)
bankowość domowa
ROZDZIAŁ II - RYNEK PIENIĘŻNY I WALUTOWY
Instrumenty rozliczeniowe i kredytowe
Pojawienie się dokumentu potwierdzającego stosunek kredytowy miało duże znaczenie dla rozwoju bankowości. Odtąd wierzytelność w postaci dokumentu mogła być przenoszona z osoby na osobę. Dla jednostki udzielającej kredytu dokument potwierdzający ten fakt był papierem wartościowym.
Papiery wartościowe dzielimy na:
krótkoterminowe - termin płatności do 1 roku,
średnioterminowe - termin płatności od 1 do 2 lat,
długoterminowe - termin płatności powyżej 2 lata.
Ze względu na charakter jednostki zobowiązanej do zapłaty długu, rozróżnia się walory jednostek prywatnych i publicznych (państwowych i samorządowych).
Weksel - najbardziej typowy walor krótkoterminowy - jest dokumentem, w którym jego wystawca zobowiązuje określoną jednostkę zwaną trasantem, do zapłaty określonej sumy w określonym czasie jednostce wyszczególnionej na wekslu, zwanej beneficjentem. Termin uregulowania zobowiązania wekslowego wynosi najczęściej 91 dni. Weksel jest formą kredytu krótkoterminowego. Forma tego dokumentu jest ściśle określona. Weksel musi zawierać informacje dotyczące nazwy wystawcy weksla, beneficjenta i dłużnika wekslowego, sumy oraz podpis wystawcy weksla.
W celu upewnienia się, że dłużnik zapłaci określoną sumę, wystawca weksla skłania dłużnika (trasanta) do zaakceptowania weksla, jeżeli nie jest to sola weksel (weksel własny). Akcept jednostki zobowiązanej do zapłaty zwiększa wartość weksla.
Awal - to przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej przez inną jednostkę, w przypadku, gdy nie uczyni tego dłużnik. Poręczeń w formie awalu udzielają zazwyczaj banki za odpowiednią opłatą. Awal zwiększa wartość weksla. Jego posiadacz może być zupełnie pewny, że we właściwym terminie dług będzie spłacony, nawet, jeżeli dłużnik wekslowy nie będzie tego w stanie uczynić, uczyni to, bowiem bank, który udzielił awalu.
Beneficjent weksla (po uzyskaniu akceptu i awalu) może go trzymać w swoim portfelu aktywów, aż do momentu płatności. Może też dokonać indosu. Sam będąc dłużnikiem może posłużyć się wekslem do zapłacenia swojego długu. Wręczając weksel swojemu wierzycielowi, dotychczasowy posiadacz musi go indosować (złożyć podpis na jego odwrocie, że zapłaci wymienioną sumę w przypadku, gdy nie uczyni tego trasat).
Dyskontowanie weksla - gdy beneficjent weksla potrzebuje pieniędzy i nie chce czekać do chwili, gdy wierzytelność wekslowa stanie się wymagalna, może sprzedać weksel bankowi. Banki przejmują dług i pobierają za to odpowiednią opłatę (cena za wcześniejsze dysponowanie rzeczywistym pieniądzem).
Stopa dyskontowa - według niej banki kupują weksle. Bank kupując weksel, potrąca sobie odpowiednią sumę odpowiadającej stopie dyskontowej.
Redyskonto weksli - bank prywatny może odsprzedać weksle, które posiada bankowi centralnemu. Robi to, gdy jest zmuszony dokonać wypłat większych niż jego rezerwa kasowa. Redyskonto oznacza udzielenie kredytu bankowi prywatnemu. Jego ceną jest stopa redyskontowa wyznaczana przez bank centralny.
Weksel własny - sola weksel - stanowi on przyrzeczenie wystawcy zapłacenia kwoty wekslowej. W tego rodzaju operacji biorą udział dwie strony: wystawca weksla, który jest również trasantem, oraz beneficjent. Osoba wystawiająca weksel zobowiązuje się do zapłacenia określonej sumy w określonym czasie osobie wymienionej na wekslu. Akceptacja weksla własnego jest zbędna. Sola weksel może podlegać operacji awalu, indosu, dyskonta i redyskonta.
Czek - jest to zobowiązanie wystawcy (banku) do zapłacenia określonej sumy beneficjentowi. Czek jest wekslem bankowym. Czek nie jest formą kredytu krótkoterminowego, jest wyłącznie instrumentem rozliczeń formą natychmiastowej zapłaty.
Certyfikat depozytowy - bon bankowy - jest to walor emitowany przez bank komercyjny w celu finansowanie funduszy na finansowanie działalności kredytowej. Certyfikaty depozytowe są oprocentowanymi walorami na okaziciela, zbywalnymi, emitowanymi przez banki na okrągłe, duże sumy pieniężne z terminem wykupu od kilku miesięcy do dwóch lat. Mogą być sprzedawane z dyskontem (papiery zerokuponowe) albo przynosić regularne odsetki do chwili wykupu przez bank (papiery kuponowe). Są dlatego atrakcyjną, konkurencyjną wobec wkładów terminowych formą lokaty oszczędności, ponieważ w każdej chwili mogą być sprzedane na rynku wtórnym.
Bony (weksle) skarbowe - krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe emitowane przez państwo. Podmioty kupujące bony udzielają kredytu krótkoterminowego państwu na pokrycie wydatków budżetowych. Są one oprocentowane i mogą mieć charakter papierów zerokuponowych, jeżeli są sprzedawane od razu z dyskontem, albo mogą mieć charakter papierów kuponowych, jeżeli przynoszą regularne odsetki (wg stopy procentowej stałej lub zmiennej) do chwili ich odkupu przez dłużnika.
Miary efektywności - papier zerokuponowy - stopa rentowności; papier kuponowy - stopa dyskontowa.
Obligacje skarbowe - nie są elementem rynku pieniężnego!!!! Są elementem rynku kapitałowego.
Charakterystyka rynku pieniężnego
Transakcje rynku pieniężnego - przeprowadzane w celu kształtowania płynności finansowej podmiotów gospodarczych i finansowych. Transakcje są zawierane na okres od 1 dnia do 1 roku.
Pieniądz nocny - overnight - transakcja o najkrótszym możliwym terminie. Lokata zakładana od końca dnia pracy do początku następnego dnia roboczego.
Uczestnicy rynku pieniężnego - banki, niebankowe instytucje finansowe (np. towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne), przedsiębiorstwa międzynarodowe oraz władze lokalne.
Rynek międzybankowy - wzajemne transakcje depozytowe i kredytowe banków komercyjnych. Każdego dnia część banków komercyjnych ma nadwyżkę środków pieniężnych na nieoprocentowanym rachunku bieżącym w banku centralnym ponad bieżące potrzeby płatnicze. Środki te mogą być dodatkowo ulokowane w innym banku komercyjnym. Każdego dnia część banków odczuwa z kolei chwilowy niedobór funduszy na pokrycie bieżących zobowiązań płatniczych. Brakujące środki może pożyczyć od innego banku komercyjnego.
Międzybankowa stopa depozytowa - stopa oprocentowania wkładów na rynku międzybankowym np. WIBID.
Międzybankowa stopa pożyczkowa - stopa oprocentowania kredytów krótkoterminowych na rynku międzybankowym, np. WIBOR.
Rynek eurowalutowy - ogól krótkoterminowych transakcji lokacyjnych i pożyczkowych w walucie jednego kraju, dokonywanych w banku umiejscowionym w innym kraju (euro - bo najpierw transakcje te realizowano w Europie, dziś realizuje się je na całym świecie). Umożliwia on zaciągnięcie pożyczek za granicą w sytuacji, gdy z różnych względów nie jest to możliwe w kraju macierzystym.
Euroobligacje - nie są częścią eurorynku pieniężnego, są częścią eurorynku kapitałowego. Typowe okresy pożyczkowe to: 5, 10 i 15 lat. Głównym miejscem dokonywania transakcji w eurowalucie jest Londyn.
Certyfikat depozytowy - najważniejszy instrument lokacyjny rynku eurowalutowego. Jest zobowiązaniem własnym banku do zapłacenia określonej sumy w określonej walucie, w określonym terminie. Zakup tego waloru jest alternatywą dla lokaty bezpośredniej. Można go sprzedać z dyskontem przed terminem wykupu. Minimalna wartość certyfikatu: 25 000 $. Są zwrotne do 5 lat od daty emisji.
Inne elementy rynku pieniężnego:
przedsiębiorstwa finansowe oferujące pomoc przy nabywaniu dóbr kapitałowych przez podmioty gospodarcze i osoby fizyczne,
rynek finansowy przedsiębiorstw - wzajemne pożyczki między przedsiębiorstwami. Walory te nie mają cechy zbywalności.
weksle depozytowe przedsiębiorstw - emitowane przez same przedsiębiorstwa i mają charakter zbywalny. Można je odsprzedać przed ostatecznym terminem wykupu. Organizacją sprzedaży zajmują się banki.
umowy odkupu - repo - forma krótkoterminowych pożyczek pod zastaw weksli skarbowych. Transakcja ta oznacza udzielenie bankowi kredytu pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Po upływie umownego okresu bank odkupuje od przedsiębiorstwa zastawione weksle skarbowe, płacąc należne odsetki,
fundusze lokacyjne - pozyskują środki finansowe, sprzedając tzw. jednostki uczestnictwa, uprawniające do udziału w dochodach funduszu. Fundusz po określonym czasie odkupuje jednostki uczestnictwa. Zwrot funduszy następuje poprzez realizację czeku funduszu w banku.
transakcje terminowe - dwa podmioty zobowiązują się do realizacji zawartych transakcji w uzgodnionym momencie w przyszłości po z góry ustalonej cenie. Transakcje te przeprowadza się w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem zmiany ceny aktywu finansowego albo w celach spekulacyjnych.
kontrakty FRA - forward rate agrement - polegają na umownym ulokowaniu depozytu lub umownym zaciągnięciu pożyczki w określonym terminie w przyszłości według z góry ustalonej stopy procentowej uzgodnionej w dniu zawarcia transakcji. Kontrakt FRA jest zakładem o wysokość przyszłej stopy procentowej - nabywca otrzymuje rekompensatę od sprzedającego kontrakt w przypadku każdorazowego wzrostu stopy odniesienia (stopy referencyjnej ponad stopę ustaloną w kontrakcie). Stopa referencyjna - rzeczywista stopa rynkowa w dniu rozwiązania kontraktu np. WIBOR. Sprzedawca - otrzymuje rekompensatę w przypadku, gdy rzeczywista stopa będzie niższa od tej ustalonej w kontrakcie. Kontrakty FRA to przykład instrumentu pochodnego. Stopy procentowe FRA odzwierciedlają oczekiwania rynku, co do przyszłych faktycznych stóp procentowych.
Rynek walutowy - to zespół transakcji kupna i sprzedaży walut obcych. Z jednej strony, są na nim obecne podmioty, które chcą sprzedać waluty obce, tworząc ich podaż. Z drugiej - podmioty, które chcą kupić waluty, tworząc popyt na nie. Relacja pomiędzy podażą a popytem na daną walutę wyznacza jej kurs rynkowy.
Kurs waluty - jest cena waluty zagranicznej w jednostce waluty krajowej, lub odwrotnie, ceną waluty krajowej w jednostce waluty zagranicznej.
Transakcje na rynku walutowym:
transakcje kasowe - spot - polegają na zakupie jednej waluty za inną walutę po kursie obowiązującym w dniu zawarcia transakcji. Wymiana walut następuje w ciągu 2 dni od zawarcia umowy sprzedaży,
transakcje terminowe forward - są to kontrakty zakupu jednej waluty za inną walutę z klauzulą faktycznego jej dostarczenia w określonym terminie w przyszłości, ale po kursie uzgodnionym w dniu zawarcia umowy. Zawierane na giełdzie, na określone sumy. Transakcje standaryzowane,
transakcje walutowe futures - jak forward, ale mogą być zawierane poza giełdą, na dowolne sumy. Transakcje niestandaryzowane,
opcje walutowe - to prawo (nie obowiązek) do zakupu lub sprzedaży waluty obcej po uzgodnionym kursie z klauzulą dostarczenia jej w określonym terminie w przyszłości. Odstępując od transakcji płaci się prowizję z tytułu rezygnacji z niej,
swapy walutowe - podlegają na zakupie za walutę krajową określonej sumy waluty obcej z przyrzeczeniem jej odsprzedaży w określonym terminie w przyszłości według kursu uzgodnionego w dniu zawarcia transakcji. Jest to, zatem transakcja zakupu waluty obcej z równoczesnym zobowiązaniem się do zawarcia w przyszłości transakcji odwrotnej.
Poziom kursu walutowego a ceny dóbr importowanych i eksportowanych:
deprecjacja (↓) kursu powoduje wzrost cen dóbr importowanych, wyrażonych w walucie obcej, aprecjacja (↑) kursu waluty krajowej powoduje obniżkę cen dóbr importowanych.
deprecjacja kursu waluty powoduje, że towary krajowe wyrażone w pieniądzu zagranicznym są tańsze. Aprecjacja kursu waluty krajowej pogarsza konkurencyjność cenową eksportu.
Teoria parytetu stóp procentowych - kurs waluty kraju, w którym stopy oprocentowania lokat są wysokie, podlega umocnieniu, czyli aprecjacji. Jest tak, dlatego, ponieważ zagraniczny kapitał finansowy napływa na rynek finansowy tego kraju. Wzrasta popyt cudzoziemców na walutę krajową, a to sprzyja jej umocnieniu na rynku krajowym. Deprecjacji (osłabieniu) podlega kurs waluty, w którym stopy oprocentowania lokat są niskie. Kapitał odpływa z kraju o niskiej dochodowości wkładów.
ROZDZIAŁ IV - KREOWANIE PIENIĄDZA
Mnożnik kreacji pieniądza (tylko to z tego rozdziału)
W dwustopniowym systemie bankowym jest: pieniądz banku centralnego (pieniądz gotówkowy) oraz pieniądz banków prywatnych (pochodna pieniądza banku centralnego).
Wkład pierwotny - zamiana pieniądza gotówkowego na pieniądz bezgotówkowy poprzez wpłatę do banku na rachunek na żądanie. Nie nastąpiła zmiana ilości pieniądza w obiegu, nastąpiła zmiana formy pieniądza. Pieniądz bezgotówkowy ma 100% pokrycie w gotówce.
Jeżeli bank utrzymuje zapas gotówki na wypłaty gotówkowe z kont klientów na poziomie ok. 10% to resztę (90%) może przeznaczyć na udzielenie kredytu. Jeżeli kredytobiorca lokuje udzieloną pożyczkę na rachunku na żądanie w banku to depozyty w banku wynoszą łącznie 190% (inaczej: klient ma 100 zł na rachunku bieżącym; bank musi utrzymywać rezerwę gotówkową (10%) 10 zł; 90 zł może przeznaczyć na udzielenie kredytu; po udzieleniu kredytu w banku jest 190 zł).
Wzrost wskaźnika rezerw obowiązkowych zmniejsza możliwość kreowania pieniądza bankowego. Spadek wskaźnika rezerw obowiązkowych zwiększa możliwości kreowania pieniądza bankowego.
Wzrost wartości rezerw obowiązkowych banków zwiększa możliwości kreowania pieniądza bankowego. Spadek wartości rezerw obowiązkowych obniża możliwości kreowania pieniądza bankowego.
Proces udzielania pożyczek i kreowania pieniądza bankowego trwa tak długo, aż rezerwy nadobowiązkowe spadną do zera.
Mnożnik kreacji pieniądza - decyduje ile wyniesie kreacja pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza gotówkowego.
Na podaż pieniądza w kraju składają się depozyty na żądanie w bankach oraz gotówka w obiegu, czyli banknoty i bilon znajdujące się poza systemem bankowym.
Baza monetarna - gotówka i wkłady na żądanie banków prywatnych w banku centralnym.
Rezerwy nadobowiązkowe - banki prywatne utrzymują rezerwy obowiązkowe oraz rezerwy nadobowiązkowe, w ten sposób zabezpieczą się przed szczególnymi okolicznościami powodującymi wzmożone wycofywanie gotówki przez klientów.
Wskaźnik gotówkowy - wskaźnik do utrzymywania gotówki zamiast wkładów na żądanie.
Wskaźnik depozytów terminowych - jest to wskaźnik do utrzymywania depozytów terminowych zamiast depozytów na żądanie, jest to wskaźnik skłonności do tezauryzacji pieniądza bezgotówkowego przez społeczeństwo.
Im wyższe są wskaźniki: gotówkowy, rezerw obowiązkowych dla depozytów na żądanie i depozytów terminowych oraz rezerw nadobowiązkowych utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym są wyższe tym mniejsza jest podaż pieniądza. Im są niższe tym podaż pieniądza jest większa.
Im więcej rezerw pożyczą banki komercyjne od banku centralnego, tym więcej pieniądza własnego mogą kreować.
Bank centralny kształtując podaż pieniądza, ma wpływ na: bazę monetarną, wskaźnik rezerw obowiązkowych dla depozytów na żądanie oraz wskaźnik skłonności do utrzymywania gotówki. Nie ma wpływu na: wskaźnik skłonności do utrzymywania gotówki, wskaźnik rezerw nadobowiązkowych, wskaźnik rezerw pożyczonych oraz wskaźnik skłonności do utrzymywania wkładów terminowych.
ROZDZIAŁ VI - BANK CENTRALNY I CELE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Funkcje banku centralnego
Bank centralny realizuje następujące zadania:
bank centralny jest bankiem rozliczeniowym banków komercyjnych - każdy bank komercyjny ma w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje transakcje z innymi bankami komercyjnymi. Bank centralny (BC) dokonuje rozliczeń międzybankowych. Jego obowiązkiem jest zapewnienie sprawnego systemu rozliczeń w gospodarce, BC realizuje też transakcje z zagranicznymi BC,
bank centralny jest bankiem skarbu państwa - utrzymuje rachunki depozytowe państwa. Zajmuje się obsługą długu państwowego krajowego i zagranicznego, prowadzi rachunki funduszy celowych,
bank centralny jest kredytobiorcą ostatniej instancji - oferuje krótkoterminową pomoc finansową bankom komercyjnym w sytuacji niedoboru płynności,
bank centralny kieruje polityką pieniężną - formułuje zadania polityki pieniężnej i dobiera właściwe środki w celu realizacji wytyczonych długo-, średnio-, i krótkookresowych celów.
bank centralny emituje pieniądz gotówkowy - emisja banknotów i monet,
bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju - prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej, interweniuje na rynku walutowym,
bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.
Drogi transmisji impulsów pieniężnych
Rynkowa stopa procentowa - (mechanizm tradycyjny) - określa ją relacja podaży kredytów do popytu na nie. Z kolei rozmiar kredytów kształtowany jest przez podaż pieniądza. Wzrost podaży pieniądza zwiększ podaż kredytów bankowych, co przy danym popycie na nie prowadzi do zniżki rynkowej stopy procentowej. Spadek rynkowej stopy procentowej obniża koszt pożyczonego kapitału, co sprzyja wzrostowi inwestycji rzeczowych przedsiębiorstw. Tak, więc wzrost podaży pieniądza prowadzi do rozwoju produkcji i zatrudnienia w gospodarce wewnętrznej. Spadek podaży pieniądza zmniejsza podaż kredytów, co przy danym popycie na nie wywołuje wzrost rynkowej stopy procentowej.
Teoria wskaźnika q Tobina - polityka pieniężna może wyznaczać rozmiary inwestycji przedsiębiorstw przez oddziaływanie na giełdowe ceny akcji. Wskaźnik q jest stosunkiem rynkowej wartości przedsiębiorstwa i kosztu zamierzonych inwestycji rzeczowych tego przedsiębiorstwa. Jeżeli wartość wskaźnika q jest wysoka, to rynkowa wartość przedsiębiorstwa jest wysoka w stosunku do kosztu odnowy jego majątku. Cena jednostkowa akcji takiej firmy jest wysoka. W tej sytuacji koszty zakupu nowego kapitału rzeczowego inwestowanego w przedsiębiorstwie są niskie w stosunku do rynkowej wartości firmy. Przedsiębiorstwo skłonne jest wyemitować dodatkowy pakiet akcji w celu pozyskania dalszych funduszy na zakup nowych środków produkcji. Gdy wartość wskaźnika q jest niska przedsiębiorstwo nie będzie skłonne inwestować, gdyż rynkowa wartość firmy jest niska w stosunku do kosztu odnowy kapitału rzeczowego. Cena jednostkowa akcji takiej firmy jest niska. Gdyby przedsiębiorstwo chciało zakupić nowe środki produkcji, to w celu ich sfinansowania musiałoby wyemitować dużą liczbę akcji.
Polityka pieniężna a wskaźnik q - gdy zwiększa się podaż pieniądza, podmioty gospodarcze i ludność dysponują funduszami pieniężnymi wyższymi od oczekiwanych. Wyzbywają się, więc nadwyżki siły nabywczej, dokonując dodatkowych wydatków. Wzrasta popyt globalny w gospodarce, w tym także popyt na akcje. Następnie zwyżkują rynkowe ceny akcji, co automatycznie zwiększa rynkową wartość przedsiębiorstw. Rośnie wartość wskaźnika q - następuje wzrost wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw w całej gospodarce.
Efekt niepełnej informacji - dotyczy postępowania banków wobec potencjalnych pożyczkobiorców przy dysponowaniu niedostatecznymi danymi o klientach. Gdy bank obawia się, że potencjalny kredytobiorca nie gwarantuje zwrotu pożyczonego kapitału, na tej podstawie, że brak dostatecznej informacji o jego sytuacji finansowej, wówczas na wszelki wypadek powstrzymuje się od udzielenia kredytu. Sytuacja niepełnej informacji o kliencie i negatywna selekcja kredytowa nasila się w czasach dekoniunktury.
Inny aspekt niepełnej informacji - przedsiębiorstwo może przeznaczyć zaciągnięty kredyt na cel niezgodny z przeznaczeniem - nieetyczna gra klienta banku.
Im wyższa jest rynkowa wartość przedsiębiorstwa, tym efekt niepełnej informacji oraz nieetyczna gra klienta banku odgrywają mniejsze znaczenie. Wzrost rynkowej wartości przedsiębiorstw, a więc wzrost rynkowych cen akcji, skłania banki do rozszerzania akcji udzielania kredytów, w tym również inwestycyjnych. Wyższa wartość przedsiębiorstwa zmniejsza też ryzyko nieetycznej gry ze strony przedsiębiorcy. Wzrost rynkowych cen akcji przedsiębiorstw sprzyja rozszerzaniu działalności kredytowej banków.
Mechanizm transmisji impulsów pieniężnych przez wydatki konsumpcyjne
Oddziaływanie banku centralnego na globalny fundusz nabywczy społeczeństwa - sterowanie poziomem rynkowej stopy procentowej stwarza możliwość kształtowania wydatków na zakup przede wszystkim dóbr trwałego użytku. Niski poziom rynkowej stopy procentowej zachęca społeczeństwo do nabywania dóbr trwałego użytku na kredyt. Wysoki poziom stopy procentowej zniechęca społeczeństwo do zaciągania kredytów ratalnych (efekt: spadek sprzedaży i produkcji w kraju).
Hipoteza konsumpcji wyznaczonej cyklem życia - F. Modidliani - jednostki dążą do równomiernego rozłożenia konsumpcji w czasie. Spożycie jest wyznaczane nie przez bieżący dochód, ale przez wartość majątku skumulowanego w trakcie życiowej aktywności. Ważnym składnikiem nagromadzonych zasobów jest majątek finansowy (głownie: papiery wartościowe). Im kapitał finansowy jednostek jest więcej wart, tym są one skłonne więcej wydawać na bieżąca konsumpcję (wzrost popytu globalnego, produkcji i dochodu narodowego).
Efekt płynności - jeżeli ceny walorów finansowych będą rosły, to wzrośnie również wartość majątku, co nasili wydatki na zakup dóbr trwałego użytku (konsumentów cechuje bezpieczeństwo finansowe). Jeżeli ceny walorów finansowych spadają, to zmniejszą się wydatki społeczeństwa na zakup dóbr trwałego użytku (konsumenci czują się mniej zasobni).
Polityka pieniężna ma duży wpływ na wydatki konsumpcyjne społeczeństwa poprzez wpływ na zmianę wysokości poziomu rynkowej stopy procentowej.
Mechanizm transmisji impulsów pieniężnych poprzez zmiany kursu walutowego
Deprecjacja waluty -sprzyja poprawie konkurencyjności cenowej towarów eksportowaniu i pogorszeniu cenowej konkurencji towarów importowanych. Rośnie wolumen eksportu, spada wolumen importu. Poprawia się saldo bilansu handlowego kraju. Zapotrzebowanie na towary przeznaczone na eksport sprawia, że rośnie produkcja krajowa, zatrudnienie i dochód narodowy. Eksport jest przyczyną ożywienia gospodarczego.
Dewaluacja waluty - przeprowadzana przez bank centralny. Podobny efekt jak deprecjacja waluty.
Aprecjacja waluty - powoduje pogorszenie cenowej konkurencyjności eksportu, poprawę cenowej konkurencyjności importu, pogorszenie bilansu handlowego kraju, spadek produkcji i zatrudnienia.
Manipulując wielkością podaży pieniądza, bank centralny kształtuje kurs waluty, wielkość produkcji eksportowej oraz aktywność gospodarczą.
Cele polityki pieniężnej
Cel strategiczny i cel pośredni
Cel strategiczny - ma charakter celu finalnego, kształtującego długookresową sytuację gospodarczą (np. stabilizacja cen, przyspieszenie wzrostu gospodarczego).
Cel inflacyjny - współcześnie dominujący cel inflacyjny - zadaniem banku centralnego jest prowadzenie polityki pieniężnej w taki sposób, aby przyrost cen w średnim okresie w gospodarce nie przewyższał określonego, na ogół bardzo niskiego, wskaźnika inflacji. Pomyślne wykonanie celu inflacyjnego zapewnia równowagę finansową w gospodarce.
Stabilność cen jest warunkiem trwałego, wysokiego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego i niskiego bezrobocia. W długim okresie rola pieniądza w gospodarce ma charakter neutralny.
Premia za ryzyko inflacyjne - jest to wynagrodzenie za utraconą siłę nabywczą na skutek deprecjacji jednostki pieniężnej.
W przypadku procesów inflacyjnych jedynym sposobem utrzymania realnej wartości posiadanych aktywów jest zwiększenie ich wartości nominalnej dzięki podwyżce cen. Polityka stabilności cen ogranicza pokusę osiągnięcia premii za deprecjacje zasobów kapitałowych. Sprzyja wzrostowi inwestycji przedsiębiorstw w gospodarce i zwiększeniu dobrobytu społeczeństwa.
Cel strategiczny może być realizowany przez kolejne cele roczne zwane celami pośrednimi. Realizując kolejne cele pośrednie, bank centralny przybliża się do celu strategicznego, wieloletniego.
W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej stosowano w przeszłości dwa rodzaje pośrednich celów polityki pieniężnej banku centralnego: oddziaływanie na rynkowe stopy procentowe oraz kształtowanie podaży pieniądza w okresach rocznych.
Stopa procentowa, jako cel pośredni polityki pieniężnej
Bank centralny ma wpływ na kształtowanie się wysokości rynkowej stopy oprocentowania pożyczek międzybankowych (stopa transakcji wkładowo-pożyczkowych zawieranych przez banki w celu regulowania ich płynności).
Stabilna stopa procentowa ogranicza wahania realnego popytu na pieniądz. Wahania rynkowej stopy procentowej wywołują wahania zapotrzebowania gospodarki na pieniądz, wahania popytu globalnego i wahania produkcji. Stabilizacja rynkowych stóp procentowych jest pożądana również wówczas, gdy bankowi centralnemu zależy na stabilizacji dochodu realnego społeczeństwa.
Stopy procentowe, jako cel pośredni dobrze służą minimalizowaniu inflacji. Warunkiem jest jednak stabilność autonomicznych (innych niż popyt na pieniądz) czynników wyznaczających popyt globalny (skłonność do konsumpcji i inwestycji, wydatków rządowych i podatków).
Wady: praktyczna trudność utrzymywania niezmiennych stóp procentowych w długim okresie.
Za wyborem nominalnych stóp procentowych, jako celu pośredniego polityki pieniężnej opowiadali się zwolennicy keynesowskiej teorii pieniądza.
Przeciwnikami byli zwolennicy monetarystycznej teorii pieniądza.
Podaż pieniądza, jako cel pośredni polityki pieniężnej
Kształtowanie podaży pieniądza polega na określaniu granicy dopuszczalnego wzrostu ilości pieniądza w obiegu u ujęciu nominalnym i realnym. Pożądany nominalny przyrost pieniądza określa się przy uwzględnieniu dopuszczalnego poziomu zmian cen. Stabilizacja podaży pieniądza wymaga reagowania banku centralnego na ewentualne wahania mnożnika pieniężnego i na nieplanowane wahania ilości pieniądza w obiegu. Zwolennicy teorii monetarystycznej uważają, że stabilizowanie podaży pieniądza oznacza równocześnie stabilizowanie popytu globalnego i globalnej produkcji (wg nich popyt na pieniądz zależy od wielkości dochodu, a nie od stopy procentowej).
Zalety: wynikają z wad stopy procentowej - stabilizowanie stóp procentowych oznacza wahania podaży pieniądza. Stabilizowanie podaży pieniądza oznacza z kolei dopuszczenie wahań rynkowych stóp procentowych.
Cel operacyjny
Cel operacyjny bank centralny realizuje dzięki codziennym transakcjom kupna i sprzedaży krótkoterminowych instrumentów finansowych na rynku pieniężnym.
Cele operacyjne w Polsce (wg historii):
pożądana wysokość bazy monetarnej (w okresie transformacji),
preferowany poziom stopy procentowej na rynku międzybankowym (do 1999r.),
kontrola oprocentowania stóp oprocentowania transakcji depozytowo-kredytowych na rynku międzybankowym (aktualny cel) - stopy procentowe na rynku międzybankowym wpływają na rynkowe stopy procentowe, tj. na cenę transakcji banków komercyjnych z klientami. Kształtowanie stóp procentowych jest dla banku centralnego skutecznym i prostym sposobem oddziaływania na rynkowe stopy procentowe - realizacja poprzez kupni i sprzedaż bonów skarbowych i bonów pieniężnych bankom komercyjnym. Bank centralny kształtuje stopę oprocentowania jednodniowych depozytów i kredytów na rynku międzybankowym (stopa depozytowa i stopa lombardowa). Stopa POLONIA - Polish Overnight Index Average - średnia jednodniowa stopa, ważona wartością transakcji na rynku depozytów międzybankowych (odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie lokat krótkoterminowych na rynku międzybankowym, zastąpiła wcześniejszą kontrolę jednodniowej stopy WIBID). Stopa referencyjna - wyznacza stopę oprocentowania bonów pieniężnych sprzedawanym bankom komercyjnym przez NBP.
Polityka stałej zasady a polityka dyskrecjonalna
Polityka stałej zasady - oznacza realizację stałego, z góry przyjętego celu i neutralny stosunek banku centralnego do tego, co dzieje się w gospodarce. Raz wyznaczony cel jest konsekwentnie realizowany. Szczególnie pożądana w warunkach wysokiej inflacji.
Polityka dyskrecjonalna - elastycznego reagowania - oznacza przystosowanie działań banku centralnego do potrzeb bieżącej sytuacji makroekonomicznej. Bank centralny reaguje za pomocą dostępnych mu instrumentów, gdy w gospodarce wynikną np. procesy deflacyjne. Pożądana w warunkach umiarkowanego wzrostu cen i występującego bezrobocia.
Kanał majątkowy polityki pieniężnej w Polsce
Czynniki poprzedzające zmianę cen aktywów giełdowych
Wzrost cen akcji na giełdzie może mieć dwa źródła:
może być wynikiem poprawy produktywności gospodarki i rentowności przedsiębiorstw (jest uzasadniony i powolny),
może wynikać z nadmiernych, nieuzasadnionych oczekiwań, co do wzrostu rynkowej wartości przedsiębiorstw (występuje nadmierny popyt i przewartościowanie akcji - spekulacja → bąbel spekulacyjny → bąbel pęka → krach giełdowy → spadek produkcji i zatrudnienia).
Nowa funkcja banku centralnego: zadanie stabilizowania cen akcji i tworzenia klimatu zaufania go giełdy finansowej za pomocą polityki pieniężnej.
Wzrost cen akcji jest zazwyczaj poprzedzony ekspansywną polityką pieniężną. Ponadprzeciętny przyrost podaży pieniądza i kredytów kreuje dodatkowe dochody społeczeństwa ponad tę ich wielkość, która powstaje w procesach produkcji oraz wymiany dóbr i usług. Polityce ekspansywnej towarzyszy niski poziom realnych stóp procentowych. Powstaje kapitał, który nie ma pokrycia w realnych zasobach społeczeństwa. Ceny akcji wzrastają, ale to nie wynika z poprawy ich rentowności. Wynika z nadziei na szybki zarobek z powodu dalszych wzrostów cen akcji.
Wahania cen nieruchomości - mogą być powodem ekspansji kredytowej i przyspieszonej emisji pieniądza. Banki są bardziej skłonne udzielać kredytów, gdy wartość nieruchomości rośnie, ponieważ wzrasta zabezpieczenie kredytu. Tu występuje zależność przyczynowo-skutkowa: ceny rosną, bo wzrasta akcja kredytowa albo odwrotnie.
Spadek cen akcji - jest tym większy, im bardziej były one przewartościowane w okresie boomu. Następuje spadek aktywności gospodarczej. Spadek cen akcji zniechęca do inwestowania i rozszerzania mocy produkcyjnych. Spadek dochodów społeczeństwa ogranicza również skalę produkcji.
Współcześnie nie ma korelacji między zmianami cen aktywów na rynkach finansowych a poziomem inflacji.
Można domniemywać, że wysoki ponadprzeciętny przyrost podaży pieniądza i kredytów w gospodarce jest zapowiedzią silnego przyrostu cen aktywów, a następnie ich głębokiego spadku. Łagodne przyrosty podaży pieniądza i kredytów zapowiadają umiarkowany przebieg cyklu giełdowego.
Zadaniem banku centralnego jest amortyzowanie zmian cen akcji. Celem polityki pieniężnej jest łagodzenie ich wzrostów i hamowanie spadków. Ceny aktywów finansowych powinny wahać się na skutek zmian rynkowej pozycji spółek, a nie od wpływem czynników spekulacyjnych. Bank centralny przez zmiany stóp procentowych i zmian podaży pieniądza ma możliwość stabilizowania sytuacji na giełdzie papierów wartościowych.
ROZDZIAŁ VII - INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Stopy procentowe banku centralnego
Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej są stopy procentowe. Rozróżniamy cztery podstawowe stopy procentowe:
stopa lombardowa - stosowana przy udzielaniu kredytu lombardowego bankowi komercyjnemu na uzupełnienie niedoboru środków pieniężnych na rachunku bieżącym,
stopa redyskontowa - według, której bank centralny skupuje weksle handlowe od banków komercyjnych,
stopa referencyjna - określa dochodowość bonów pieniężnych sprzedawanych przez bank centralny bankom komercyjnym,
stopa depozytowa - jest wyznacznikiem oprocentowania jednodniowych lokat banków komercyjnych w banku centralnym.
Rezerwa obowiązkowa
Rezerwa obowiązkowa - to wartość funduszy, które bank musi stale utrzymywać na rachunku bieżącym w banku centralnym, w stosunku do wysokości wkładów klientów. Aktualnie relacja ta powinna wynosić 3,5. Dodatkowo wszystkie banki w Polsce pomniejszają kwotę naliczonej rezerwy o równowartość 500 tysięcy euro.
Podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych zmusza banki komercyjne do utrzymywania większej części aktywów na nisko oprocentowanym rachunku w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być przeznaczona na powiększenie akcji kredytowej. Kreowanie pieniądza zostaje zahamowane, a aktywność gospodarcza przedsiębiorstw słabnie.
Obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych - sytuacja przeciwna - mniejsza ilość aktywów utrzymywana w BC, aktywa przeznaczona na akcje kredytową, większa kreacja pieniądza, aktywność podmiotów gospodarczych wzrasta.
W Polsce obowiązuje system tzw. uśrednionej rezerwy obowiązkowej - w ciągu miesięcznego okresu rezerwowego banki zobowiązane są do utrzymywania średniej wartości rezerwy z poprzedniego miesiąca. Dopiero w ostatnim dniu kolejnego miesiąca rezerwowego muszą dostosować poziom rezerwy do aktualnej wartości wkładów klientów.
Zalety rezerwy obowiązkowej: oddziałuje na płynność banków bez natychmiastowego wpływu na rynkowe stopy procentowe (wtedy BC dokonuje zakupów kompensacyjnych walorów krótkoterminowych).
Wady rezerwy obowiązkowej: w przypadku podwyżki wskaźnika banki o niższej, ale dostatecznej płynności mogą popaść w trudności finansowe.
Rezerwa obowiązkowa powinna być stosowana, jako instrument długofalowej polityki płynności systemu bankowego i element uzupełniający polityki pieniężnej.
Operacje depozytowo-kredytowe banku centralnego
Wysokość stopy redyskontowej ma wpływ na wysokość kredytów zaciąganych przez banki komercyjne.
Wzrost stopy redyskontowej - zmniejsza się liczba sprzedawanych weksli, pogarsza się płynność finansową banków, w rezultacie kurczy się wartość udzielanych przez nie kredytów. Restrykcyjna polityka pieniężna.
Spadek stopy redyskontowej - banki komercyjne są skłonne nasilić sprzedaż weksli bankowi centralnemu, w ten sposób zwiększają swoją płynność i powiększają wartość kredytów dla klientów. Ekspansywna polityka pieniężna.
Kredyt techniczny - to nieoprocentowany kredyt pod zastaw papierów wartościowych, przeznaczony na realizację konkretnej płatności z terminem spłaty do końca dnia (funkcjonuje od 01.01.2002r.)
Kredyt refinansowy, jako instrument polityki pieniężnej cechuje ograniczona skuteczność, ponieważ:
współczesne banki komercyjne cechuje duża niezależność od banku centralnego,
w operacjach refinansowych stroną inicjującą są banki komercyjne,
jeśli banki komercyjne są bardzo zadłużone w banku centralnym, to kredyt refinansowy nie może skutecznie regulować rozmiarów kredytów w gospodarce,
przyczyną baraku skuteczności przyczyną braku skuteczności polityki kredytów refinansowych są międzynarodowe ruchy kapitałów.
Polityka oprocentowania kredytów refinansowych, jako instrument polityki pieniężnej odgrywa współcześnie rolę psychologiczną.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku - to cały zespół kupna i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych, odbywających się między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Mają one na celu kształtowanie płynności finansowej sektora bankowego. Przedmiotem mogą być walory o terminie zwrotu do 1 roku.
Największe znaczenie w obrocie mają bony skarbowe.
Obrót bonami skarbowymi dokonuje się na rynku pierwotnym i wtórnym. Na rynku wtórnym podmioty gospodarcze mogą nabywać lub sprzedawać te walory w celu regulowania swojej płynności. Bank centralny, dokonując kupna i sprzedaży bonów skarbowych na rynku pieniężnym, ma możliwość regulowania płynności banków komercyjnych i kształtowania ich akcji kredytowej.
Bony pieniężne NBP - są krótkoterminowymi zobowiązaniami banku centralnego na okaziciela, sprzedawanymi z dyskontem. Sprzedaż bonów pieniężnych dokonuje się na cotygodniowych przetargach. Aktualnie NBP oferuje bony pieniężne o terminie zapadalności 7 dni. Nominały bonów skarbowych: 10 tys., 100 tys., 1 mln zł.
Sprzedaż bonów pieniężnych bankom komercyjnym prowadzi do zmniejszenia stanu ich rachunków bieżących w banku centralnym, czego efektem jest ograniczenie akcji kredytowej.
Kupno przez bank centralny papierów wartościowych od banków komercyjnych zwiększa ich płynność finansową, zwiększając akcje kredytową.
Stopa referencyjna - to stopa wyznaczana przez Radę Polityki Pieniężnej, poniżej której nie może spaść oprocentowanie wkładów na międzybankowym rynku pieniężnym (dolna granica oprocentowania rynkowego).
Stopa depozytowa - wyznacza górną granice oprocentowania. Forma lokowania jednodniowych wkładów w NBP przez banki komercyjne.
Stopy procentowe na rynku międzybankowym wahają się między stopą lombardową a stopą depozytową.
Transakcje bezwarunkowe - outright - polegają na nieuwarunkowanych zakupach lub na nieuwarunkowanej sprzedaży krótkoterminowych papierów dłużnych.
Transakcje warunkowe (pokryte) - covered - inaczej porozumienia odkupu albo transakcje repo - bank centralny kupuje krótkoterminowe papiery dłużne od banków komercyjnych, które zobowiązują się do ich ponownego nabycia w określonym terminie, po z góry określonej cenie. Są formą kredytu, udzielanego w przypadku niedoboru płynności sektora bankowego. Czas trwania: 7 dni.
Uwarunkowana sprzedaż bonów skarbowych bankom komercyjnym przez bank centralny - bank centralny sprzedaje je bankom komercyjnym i zwiera jednocześnie umowę ich odkupu w określonym terminie, po z góry określonej cenie. Jest to forma lokaty nadwyżek pieniężnych przez bank centralny w bankach komercyjnych. Czas trwania: 7 dni.
Operacje otwartego rynku mogą mieć charakter:
dynamiczny - gdy służą zmianie płynnych rezerw pieniężnych banków,
defensywny - gdy mają niwelować wahania rezerw pieniężnych.
Operacje otwartego rynku są instrumentem bieżącej polityki pieniężnej banku centralnego.
Instrumenty sterownia bezpośredniego
Instrumenty bezpośrednie sterowania bankami komercyjnymi:
kontrola wartości kredytów udzielanych klientom,
kontrola stóp procentowych.
Kontrola wartości kredytów udzielanych klientom.
Bank centralny może wyznaczyć dopuszczalny pułap przyrostu wartości kredytów dla każdego banku. Wskaźnik ten może być uszczegółowiony (np. może dotyczyć poszczególnych branż). System kontyngentów sprawia, że takie same możliwości rozwijania akcji kredytowej mają bardzo dobrze pracujące banki oraz banki o niższej efektywności.
Kontrola emisji papierów wartościowych - może hamować akcję kredytową banków komercyjnych, a więc hamować nadmierny napływ pieniądza do gospodarki. Aby ta kontrola była skuteczna, trzeba, aby:
banki komercyjne ograniczyły zakupy akcji i obligacji na własny rachunek, wtedy, bowiem nie nastąpi niebezpiecznie duży przyrost pieniądza bankowego i podaży pieniądza w ogóle,
bani komercyjne ograniczyły kredyty dla przedsiębiorstw i ludności na zakup nowo wyemitowanych papierów wartościowych.
Wyznaczanie minimalnej granicy udziały własnych funduszy na zakup danego dobra oraz manipulowanie okresem spłaty kredytu - próba sterowania popytem na dobra trwałego użytku. Znaczenie tej kontroli jest tym większe, im większy jest udział kredytowej sprzedaży ratalnej w ogólnej sprzedaży dóbr konsumpcyjnych.
Kontrola poziomu stóp procentowych
Maksymalne oprocentowanie wkładów terminowych i oszczędnościowych - stosowane w USA - większe oprocentowanie ustalono w spółkach oszczędnościowo-pożyczkowych oraz w bankach wzajemnego oszczędzania. Chodziło o przyciągnięcie do nich wkładów kosztem banków handlowych. Środek skuteczny w krótkich okresach czasu.
Oddziaływanie banku centralnego na banki komercyjne przez perswazję - bank centralny przekazuje sugestie, co do pożądanego kierunku polityki kredytowej. Sugestie te mają charakter nieformalny, ale banki komercyjne chcąc „żyć w zgodzie” z bankiem centralnym zazwyczaj stosują się do zaleceń banku centralnego.
ROZDZIAŁ IX - ZAGRANICZNE UWARUNKOWANIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Gospodarka a otoczenie zagraniczne
Międzynarodowe cykle gospodarcze
Szoki - zmiany czynników autonomicznych (wewnętrznych lub zewnętrznych), które powodują wahania aktywności gospodarczej.
Szoki mogą być:
pozytywne - wpływają korzystnie na gospodarkę,
negatywne - wpływają niekorzystnie na gospodarkę (np. podwyżka cen ropy naftowej),
podażowe - gdy bezpośredni oddziałują na rozmiary produkcji (np. rozwój technologiczny „+”),
popytowe - gdy kształtują popyt globalny w gospodarce.
Szok wywołujący skutki ekonomiczne w jednym kraju może nie mieć znaczenia dla innego kraju.
Szok pozytywny dla jednego kraju może mieć negatywne skutki dla drugiego kraju.
Trzy kanały transmisji szoków skali międzynarodowej (rozprzestrzenianie się z kraju do kraju):
efekt wymiany handlu - wartość eksportu i importu zależy od popytu globalnego. Zmiany dochodów społeczeństwa wpływają na poziom zakupów za granicą oraz na sprzedaż na rynkach zagranicznych. Oprócz tego wpływ mają: cła, restrykcje dewizowe, kontyngenty importowe,
efekt różnic stóp procentowych - różnice stóp procentowych między bankami poszczególnych krajów są przyczyną przepływów kapitału portfelowego między krajami. Różnice oprocentowania wkładów między krajami sprawiają, że oszczędności przepływają z kraju o niskich stopach procentowych do krajów o stopach wyższych,
efekt zmian kursu waluty - zmiany kursów walutowych powodują zmiany wolumenu eksportu i importu towarów oraz usług.
Kurs walutowy
Kurs walutowy - jest to ilość waluty krajowej potrzebnej do jednostki waluty zagranicznej. Bądź odwrotnie: ilość waluty zagranicznej niezbędnej do zakupu jednostki waluty krajowej. Jest to cena jednej waluty wyrażona w innej walucie.
Deprecjacja kursu walutowego - oznacza osłabienie waluty danego kraju. Za jednostkę waluty zagranicznej trzeba zapłacić więcej jednostek waluty krajowej.
Aprecjacja kursu walutowego - oznacza, że za jednostkę waluty zagranicznej płacimy mniej jednostek waluty krajowej.
Deprecjacja waluty krajowej poprawia cenową konkurencyjność eksportu (towary krajowe mają niższą cenę w walucie zagranicznej). Deprecjacja kursu prowadzi do nasilenia inflacji wewnętrznej.
Aprecjacja kursu waluty krajowej powoduje pogorszenie konkurencyjności eksportu (zmniejszeniu ulega popyt zagranicy na towary krajowe). Aprecjacja kursu hamuje inflację wewnętrzną.
Walutowy kurs równowagi - to taki kurs, który zrównuje cenę danego dobra w porównywanych krajach. Działa tu prawo jednej ceny. Cena towaru wyrażona w walucie jednego kraju przeliczona po kursie równowagi da ekwiwalentna cenę w walucie kraju drugiego. Jeżeli rzeczywisty kurs rynkowy odbiega od kursu równowago to uwidacznia się różnica w cenie danego dobra w poszczególnych krajach (w jednym jest droższe, a w drugim tańsze). Uruchamia się proces wymiany: towar będzie eksportowany z kraju, gdzie jest tańszy do kraju, gdzie jego cena jest wyższa.
Realny kurs walutowy - jest to nominalny (rynkowy) kurs walutowy skorygowany o relacje poziomu cen krajowych do poziomu cen w kraju zagranicznym. Realny kurs walutowy określa średnią wartość dóbr i usług w kraju zagranicznym. Która odpowiada jednostce wartości dóbr i usług w naszym kraju (względna wersja teorii parytetu siły nabywczej).
Wpływ inwestycji finansowych na kurs walutowy
Inwestorzy finansowi przemieszczając kapitały w celu osiągnięcia wyższych dochodów muszą brać pod uwagę zjawisko parytetu stóp procentowych - kapitały odpływają z kraju o niskich stopach procentowych do krajów, gdzie cena pieniądza jest wyższa oraz ryzyko kursu walutowego.
Skutki przemieszczania oszczędności pomiędzy krajowymi rynkami finansowymi można pokazać, analizując strukturę bilansu płatniczego.
Bilans płatniczy składa się z:
bilansu obrotów bieżących,
bilansu obrotów kapitałowych i finansowych,
sfinansowania salda bilansu płatniczego (suma dwóch powyższych pozycji, czyli saldo między ogółem wpływów i ogółem wydatków danego kraju w walutach obcych w ciągu jednego roku).
Bilans obrotów bieżących - rejestruje przede wszystkim przepływ walut obcych związany z eksportem oraz importem dóbr i usług danego kraju. Rejestruje także przepływy walutowe będące skutkiem innych bieżących płatności, które nie mają charakteru lokaty finansowej za granicą.
Bilans obrotów kapitałowych i finansowych - wyraża on wartość jednostronnych przepływów kapitału finansowego między krajami. Jego saldo pokazuje różnicę między sumą lokat ludności, przedsiębiorstw, sektora publicznego, banków i innych instytucji pośrednictwa finansowego danego kraju za granicą a sumą podobnych inwestycji finansowych podmiotów zagranicznych w danym kraju. Inwestycje finansowe mogą mieć formę inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych albo formę kredytów zagranicznych.
Bilans płatniczy pokazuje przepływ walut obcych miedzy krajami ze wszystkich tytułów. Jego saldo może być dodatnie, ujemne bądź zerowe. Saldo dodatnie sprzyja aprecjacji kursu walutowego danego kraju - dodatkowa podaż walut obcych ląduje w krajowym systemie banków komercyjnych a następnie w banku centralnym - rosną rezerwy dewizowe banku centralnego. Przyrost walut obcych jest źródłem dodatkowej emisji pieniądza. Ujemne saldo: odpływ walut za granicę, spadek rezerw dewizowych banku centralnego a następnie rezerw dewizowych banków komercyjnych i w konsekwencji kurczy się wewnętrzna podaż pieniądza. Saldo zerowe: nie powoduje zmian w sytuacji finansowej kraju.
Sposoby bronienie się przed niekorzystnymi następstwami odpływu kapitału za granicę:
kraj może podejmować interwencje walutowe w celu ustabilizowania kursu na rynku walutowym - polegają na przeciwdziałaniu deprecjacji kursu walutowego poprzez użycie krajowych rezerw dewizowych banku centralnego - może to doprowadzić do wyczerpania zasobów dewizowych banku centralnego i ponowny spadek zaufania inwestorów. W ostateczności można zawiesić wymienialność waluty, albo podnieść stopy procentowe w nadziei na napływ kapitału portfelowego z zagranicy - prowadzi to jednak do zahamowania inwestycji rzeczowych, recesji i wzrostu bezrobocia.
kraj może wprowadzić ograniczenia wywozowe kapitału za granicę - ograniczenie wymienialności waluty na cele transakcji kapitałowych w ogóle podważa zaufanie zagranicy do władz danego kraju. Oddala w odległą przyszłość możliwość dalszego importu kapitału, łącznie z dostępem do zagranicznych rynków kredytowych. Taki kraj poświęca długookresowy wzrost gospodarki na rzecz chwilowego ratowania równowagi finansowej.
Integracja Polski ze strefą euro
Strefa euro a optymalny obszar walutowy
Teoria optymalnego obszaru walutowego - kraj może przystąpić do jednolitego obszaru walutowego, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:
przebieg cyklu koniunkturalnego we wszystkich krajach członkowskich obszaru walutowego jest jednokierunkowy. Wszystkie, więc kraje powinny znajdować się w fazie ożywienia albo recesji. Stosowane instrumenty polityki pieniężnej powinny być podobne dla wszystkich regionów Unii,
występuje zbliżona reakcja gospodarek wszystkich krajów unii walutowej na zewnętrzne szoki podażowo-popytowe,
występuje zbliżona do całkowitej elastyczność cen i płac na całym obszarze strefy walutowej, mechanizm rynków zapewnia optymalna alokację czynników produkcji.
Korzyści integracji Polski ze strefą euro
Integracja walutowa może sprzyjać napływowi inwestycji bezpośrednich do naszego kraju, w tym także inwestycji krajów spoza Unii europejskiej.
Zdaniem zwolenników przystąpienia Polski do eurolandu, likwidacja ryzyka kursowego w wyniku zstąpienia złotego walutą euro powinna sprzyjać rozwojowi wymiany handlowej wewnątrz Unii Europejskiej. Powinien wystąpić tak zwany efekt kreowania handlu.
Istotna korzyścią stosowania jednolitej waluty w UE jest likwidacja kosztów transakcyjnych związanych z kupnem-sprzedażą walut. Ma to się przyczynić do obniżenia kosztów działalności przedsiębiorstw. Ponieważ ceny wewnątrz Unii wyrażone będą w jednej walucie, ułatwi to ich porównywalność, zracjonalizuje tworzenie optymalnego rachunku ekonomicznego przez podmioty gospodarcze i ułatwi proces podejmowania decyzji odnośnie alokowania kapitału.
Przyjęcie euro sprawi, że stracą na ważności kwestie konieczności podtrzymywania stabilności kursu złotego i przywracania równowagi bilansu płatniczego Polski. Nie będzie, zatem konieczności likwidacji deficytów bilansu płatniczego z deflacyjnymi ich następstwami dla gospodarki.
Bardzo istotną korzyścią dla przedsiębiorstw polskich ma być ułatwienie dostępu do nowych źródeł finansowania działalności gospodarczej. Zwiększona konkurencja wewnątrz Unii Gospodarczo-Walutowej oraz obfitsze zasilenie zewnętrzne mają skłaniać polskie przedsiębiorstwa do modernizacji i do poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych. Powinno to przynieść szybszy wzrost gospodarczy.
Przyłączenie się do strefy euro będzie sprzyjać integracji i rozwojowi jednolitego europejskiego rynku finansowego. Nasili się konkurencja między bankami i innymi instytucjami finansowymi. To spowoduje rozszerzenie oferty usług finansowych i obniżenie kosztów pośrednictwa finansowego z korzyścią dla klientów tego sektora. Ulegnie też obniżeniu koszt transferu funduszy w ramach UGW. W wyniku rozwoju rynku finansowego łatwiej będzie pozyskiwać polskim bankom fundusze niezbędne do gospodarowania płynnością finansową. Ograniczy to ataki spekulacyjne.
Koszty integracji ze strefą euro i wnioski dla Polski
Utrata prawa emisji pieniądza przez NBP i utrata dochodu z emisji pieniądza. Bank centralny zasila gospodarkę w pieniądz przez kredytowanie banków komercyjnych. Procent od kredytów udzielanych na uzupełnienie płynności sektora bankowego jest elementem dochodu z emisji pieniądza.
Likwidacja banku centralnego włącznie z prawem do emisji pieniądza oznacza utratę możliwości finansowania potrzeb państwa w sytuacjach ekstremalnych (np. powódź)
Istotnym kosztem wstąpienia do strefy euro będzie ograniczenie swobody polityki budżetowej kraju. Roczny deficyt budżetowy danego kraju nie będzie mógł przekroczyć relacji 3% rocznego PKB, a łączne zadłużenie sektora publicznego nie będzie mogło przekroczyć równowartości 60% PKB. Jest to troska o zachowanie dyscypliny i równowagi kraju oraz stabilności cen. Wskaźniki te są narzucone arbitralnie - ciężko określić czy są na odpowiednim poziomie, zależy od sytuacji danego kraju. Poza tym ożywiając gospodarkę, polityka wyższego, chociaż kontrolowanego deficytu budżetowego może zwiększyć dochody podatkowe państwa, sprzyjając równowadze finansów publicznych.
Znaczącym kosztem ekonomicznym dla Polski będzie rezygnacja z niezależnej polityki pieniężnej NBP, w tym rezygnacja z własnej polityki kursowej, polityki stóp procentowych, polityki kształtowania podaży pieniądza i operacji otwartego rynku oraz rezygnacja z własnej polityki kształtowania rezerw dewizowych. Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny jest ważnym instrumentem ograniczania wahań koniunkturalnych w kraju.
Ewentualne przyłączenie się do strefy euro będzie oznaczać rezygnację z własnej polityki kursu walutowego. Kurs walutowy stanowi dla Polski wazy instrument kształtowania aktywności gospodarczej i zatrudnienia w kraju. Deprecjacja kursu złotego wpływa korzystnie na poprawę cenowej konkurencyjności polskiego handlu zagranicznego, zwiększając eksport i hamując import.
Istotnym kosztem dla Polski będzie tez rezygnacja z własnej polityki kształtowania stóp procentowych przez bank centralny. Obecnie to Europejski Bank centralny decyduje o poziomie stóp procentowych w całym eurolandzie. Stopa procentowa przestanie być instrumentem kształtowania sytuacji wewnętrznej i instrumentem dynamizacji gospodarki.
Integracja walutowa Polski z UE będzie oznaczać utratę kontroli nad narodową polityką pieniężną. Ciężar procesów przystosowawczych w gospodarce wewnętrznej w celu utrzymania stabilnych cen będzie, więc musiał spocząć na polityce budżetowej.
Wzmożona konkurencja między przedsiębiorstwami wewnątrz Unii Europejskiej wymuszająca postęp technologiczny zmuszać będzie podmioty gospodarcze do minimalizacji zatrudnienia, co grozi wzrostem bezrobocia.
Istnieje także obowiązek przekazania części rezerw dewizowych NBP do EBC. NBP nie będzie się zajmował sprawami kursu złotego. Nie będzie także prowadził interwencji walutowych. Problemy te przejmie EBC, któremu rezerwy są potrzebne w celu interweniowania na rynku euro. Tylko część rezerw pozostanie w gestii NBP. Stanowić one będą zabezpieczenie na wypadek ewentualnych niekorzystnych zdarzeń losowych.
Integracja walutowa z eurolandem, zamiast zmniejszyć, może utrwalić różnice w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy Polską a dotychczasowymi krajami Unii.
Koszty integracji poniesiemy na pewno, korzyści są tylko prawdopodobne.
Opracowane na podstawie:
Kaźmierczak A., Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
20
18