Mienie „zabużańskie”

Kresy Wschodnie RP - teren leżący na wschód od obecnej granicy Rzeczypospolitej i na zachód od jej granicy z 1939r.

Kresy Wschodnie obejmują obszar następujących jednostek podziału administracyjnego wg stanu na dzień 1.09.1939r.:

- miasto Wilno;

- woj. wileńskie - całe;

- woj. nowogródzkie - całe;

- woj. białostockie: pow. grodzieński, Wołkowyski, bielski -cz.;

- woj. poleskie - całe;

- woj. wołyńskie - całe;

- woj. tarnopolskie - całe;

- woj. stanisławowskie - całe;

- miasto Lwów;

- woj. lwowskie: pow. drohobycki, lwowski, żółkiewski, Sokalski, gródecki, rudecki, turczański, samborski, dobromilski - cz., mościski - cz., jaworowski - cz., rawski - cz.

Obszar Kresów liczył w 1939 r. 191 826 km² na ogólną powierzchnię Polski 389 720 km². Na obszarze tym zamieszkiwali Polacy, Rusini, Litwini, Żydzi, Ormianie, Czesi, Niemcy, Węgrzy, Tatarzy i Rosjanie. Były to obszary o bardzo zróżnicowanym potencjale gospodarczym.

PKWN przyjął do akceptującej wiadomości pozbawienie Polski terytoriów Kresów Wschodnich. W konsekwencji podpisał we wrześniu 1944r. układy „dotyczące ewakuacji obywateli polskich z terytorium Ukrainy, Białorusi i Litwy”. (+ umowa z ZSRR z lipca 1945r.).

Układy te i umowa nie były ratyfikowane przez Sejm RP, nie zostały ogłoszone w Dz.U. - nie stanowią więc źródeł praw i obowiązków obywateli.

Mimo tych wątpliwości na ich podstawie przeprowadzono masową akcję przesiedleńczą, Polska przejęła na siebie obowiązek rekompensowania szkód, jakich doznali w wyniku ewakuacji obywatele polscy.

Dla technicznego przeprowadzenia przesiedlenia powołano pełnomocników i przedstawicieli stron, a w Polsce powołano też Państwowy Urząd Repatriacyjny (PUR).

Organy te wystawiały odpowiednie dokumenty ewakuacyjne, które obecnie traktowane są jako dokumenty podstawowe dla określenia uprawnień osób i składu pozostawionego mienia:

- Karta Ewakuacyjna (dokument podroży - dowód i data przyjazdu

do Polski);

- opis mienia pozostawionego (obszar pozostawionego gruntu i części

składowych z ich uproszczoną charakterystyką);

- orzeczenie PUR, zawierające również opis mienia pozostawionego;

- różne zaświadczenia i protokóły PUR stwierdzające przyjazd i

osiedlenie (czasem z opisem mienia pozostawionego).

Poza akcją ewakuacyjną znacząca liczba kresowian znalazła się na terenie Polski powracając z wojska, z łagrów, z obozów koncentracyjnych i jenieckich, z robót przymusowych czy też uciekając przed okupantem - głównie tej grupy kresowian dotyczą dzisiejsze problemy „zabużańskie”.

Akcja osadnicza zaspokoiła większość roszczeń osób ewakuowanych. Realizacja „układów republikańskich” miała charakter pomocowy, a nie odszkodowawczy.

Pewne próby regulacji prawnych w tym zakresie miały miejsce w latach 60. ubiegłego wieku.

Pełna regulacja znalazła się w ustawie z 29.04.1985r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.

Osobom spełniającym kryteria „zabużańskie” przyznano prawa do zaliczenia na poczet ceny nabywanych od SP nieruchomości lub opłat za użytkowanie wieczyste wartości pozostawionego mienia (nieruchomości). Nabyciu w tym trybie podlegało jedno mieszkanie, jeden dom jednorodzinny lub jedna działka budowlana (!), a także grunt rolny.

Po 1990r. z tego katalogu usunięto możliwość nabycia gruntu rolnego.

Procedura przewidywała możliwość składania wniosków roszczeniowych do końca 1992 roku. Według raportu URM wniosków takich złożono około 90 tys. (około 30% zdublowanych).

Podobne regulacje prawne w tym zakresie znalazły się w ustawie o gospodarce nieruchomościami z 21.08.1997r.

Art. 212. 1. Na pokrycie opłat za użytkowanie wieczyste lub ceny sprzedaży działki budowlanej oraz sprzedaży położonych na niej budynków lub lokali stanowiących własność SP osobom, które w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r. pozostawiły nieruchomości na terenach nie wchodzących w skład obecnego obszaru państwa, które na mocy umów międzynarodowych zawartych przez państwo miały otrzymać ekwiwalent za mienie pozostawione za granicą, zalicza się wartość pozostawionych nieruchomości. ….. (art. uchylony z dniem 30.01.2004r.)

Powoływanie się na umowy międzynarodowe powodowało, że ustawą mogli być objęci jedynie obywatele ewakuowani w trybie tzw. „układów republikańskich”.

Orzecznictwo SN i TK - „układy republikańskie” nie stanowią elementu polskiego systemu prawnego, czyli prawnie nie obowiązują, a własność należy respektować w pełnym zakresie.

Wycena majątków obejmowała wartości wszystkich części składowych (grunty, wody, lasy itp.), a realizacja roszczeń dotyczyła pełnej wartości mienia - zaliczanie przy nabywaniu kolejnych nieruchomości aż do wyczerpania limitu wartości.

Rozporządzenie RM z 1998r. przewidywało, że formą poświadczenia uprawnień będzie „zaświadczenie” wydawane przez urzędy rejonowe (później starostwa). Od 2001 r. stwierdzenie uprawnień następowało w trybie decyzji.

Ustawą z 12.12.2003r. o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości SP wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego wprowadzono szereg ograniczeń w możliwościach realizacji roszczeń „zabużańskich”

- uchylono art. 212 ustawy o gospodarce nieruchomościami,

- krąg osób uprawnionych ograniczono do ewakuowanych w trybie „układów republikańskich”,

- wprowadzono zasadę „domicylu” - warunek zamieszkiwania na stałe w Polsce),

- wysokość rekompensaty ograniczono do 15% wartości

pozostawionego mienia, wprowadzając górny limit w wysokości 50 tys. złotych,

- dowód z zeznań świadków był dopuszczalny tylko wtedy , gdy tych świadków było dwóch oraz gdy w dniu ewakuacji byli pełnoletni (76 lat),

- do wartości mienia w wysokości 100 tys. zł zbędny był operat

szacunkowy - oświadczenie osoby zainteresowanej,

- pozostawiono w obiegu prawnym „zaświadczenia”.

W dniu 15.12.2004r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność z Konstytucją wielu zapisów ustawy z 2003r, zobowiązując do opracowania nowej regulacji w tym zakresie.

Ustawa z 8.07.2005r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 169, poz. 1418 z 6.09.2005r.) - obowiązuje od 7.10.2005r.

Straciła moc ustawa z 12.12.2003r. o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości SP wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego.

Rozporządzenie RM z dnia 21.09.2004r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz. U. nr 207, poz. 2109 z 2004r., oraz Dz. U. nr 196, poz. 1628 z 7.10.2005r.

Kto ma prawo do rekompensaty?

Właściciel nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami RP, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

• był w dniu 1.09.1939r. obywatelem polskim, zamieszkiwał w tym dniu na byłym terytorium RP oraz opuścił je w związku z wojną rozpoczętą w1939r.

• posiada obywatelstwo polskie.

W przypadku śmierci właściciela nieruchomości, prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim spadkobiercom albo niektórym z nich, wskazanym przez pozostałych spadkobierców.

W przypadku gdy nieruchomość była przedmiotem współwłasności, prawo do rekompensaty przysługuje wszystkim współwłaścicielom, albo niektórym z nich wskazanym przez pozostałych współwłaścicieli.

Prawo do rekompensaty jest niezbywalne.

Terminy i organy:

Wniosek o potwierdzenie prawa do rekompensaty należy złożyć do wojewody (?) w terminie do 31.12.2008r. Prawo do rekompensaty w drodze decyzji potwierdza właściwy wojewoda. (miejsce zamieszkania wnioskodawcy, ostatnie miejsce zamieszkania właściciela, miejsce zamieszkania jednego z wnioskodawców, miejsce złożenia wniosku).

Wniosek powinien zawierać:

• dowody świadczące o pozostawieniu nieruchomości poza granicami, rodzaj nieruchomości i powierzchnia,

• dowody potwierdzające posiadanie obywatelstwa polskiego,

• dowody potwierdzające miejsce zamieszkania wnioskodawcy,

• oświadczenie notarialne o wskazaniu osoby uprawnionej do rekompensaty,

• oświadczenie o dotychczasowym stanie realizacji prawa do rekompensaty;

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo dziale spadku (w przypadku śmierci właściciela).

Ocena wniosku przez wojewodę:

Pozytywna ocena wniosku stanowi podstawę do wydania postanowienia, w którym wojewoda wzywa wnioskodawcę do:

• wskazania jednej z wybranych form realizacji prawa do rekompensaty:

• zaliczenia wartości nieruchomości na poczet:

• ceny sprzedaży nieruchomości stanowiących własność SP, albo

• ceny sprzedaży prawa u.w. przysługującego SP, albo

• opłat z tytułu u.w. nieruchomości gruntowych stanowiących własność SP i ceny sprzedaży położonych na nich budynków oraz innych urządzeń lub lokali, albo

• opłaty za przekształcenie prawa u.w. w prawo własności nieruchomości stanowiących własność SP, albo

• świadczenia pieniężnego wypłacanego ze środków Funduszu Rekompensacyjnego,

• wskazania numeru rachunku bankowego w przypadku wyboru świadczenia pieniężnego,

• dołączenia do wniosku operatu szacunkowego z określoną wartością nieruchomości pozostawionych poza granicami państwa polskiego,

• dołączenia operatu szacunkowego z określoną wartością nabytego już prawa własności w ramach rekompensaty na podstawie odrębnych przepisów.

Zaliczenia wartości nieruchomości pozostawionych poza granicami RP dokonuje się w wysokości równej 20% wartości tych nieruchomości.

Wysokość świadczenia pieniężnego stanowi również 20% wartości pozostawionych nieruchomości.

Prawo do rekompensaty potwierdza wojewoda w drodze decyzji, określając m.in.:

• osoby, którym potwierdza się prawo do rekompensaty,

• zwaloryzowaną na dzień wydania decyzji wartość nieruchomości pozostawionych poza granicami RP,

• wysokości rekompensaty,

• wybranej formy realizacji prawa do rekompensaty.

Organem wyższego stopnia jest Minister Skarbu Państwa.

Określenie wartości nieruchomości pozostawionych poza granicami RP

Wartość rynkową nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami RP określa się na podstawie nieruchomości podobnych, położonych na obszarze porównywalnych rynków lokalnych funkcjonujących obecnie w RP. Przy określaniu wartości nieruchomości uwzględnia się przeciętne ceny transakcyjne uzyskane za nieruchomości podobne, zbywane w miejscowości o zbliżonej liczbie mieszkańców, porównywalnym stopniu urbanizacji i charakterze administracyjnym do miejscowości, w której znajduje się nieruchomość pozostawiona …, z uwzględnieniem współczynników określających różnice w poziomie rozwoju gospodarczego w okresie przed 1939r.

Fundusz Rekompensacyjny:

• przychody ze sprzedaży nieruchomości pochodzących z Zasobu WRSP o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 400 000 ha,

• odsetki z tytułu oprocentowania zgromadzonych środków,

• pożyczki z budżetu państwa.

Wojewódzkie rejestry decyzji i zaświadczeń:

• wykaz decyzji i zaświadczeń potwierdzających prawo do rekompensaty,

• wykaz osób, którym te prawa przysługują (imię i nazwisko, imię ojca, PESEL, adres zamieszkania),

• stan i forma realizacji praw do rekompensaty.

---