FILOZOFIA

Aprioryzm - pogląd w/g którego istnieje wiedza aprioryczna niezależna od doświadczenia (apriori) i niewymagająca uzasadnienia w nim; występuje m.in. w Kantyzmie./ wiedza ma charakter wrodzony, spekulatywny, wiedza jest przypominaniem sobie

Aposterioryzm (empiryzm metodologiczny) pogląd, przeciwstawny aprioryzmowi w/g którego poznanie jest zależne od poprzedzającego je doświadczenia i w nim tylko znajduje uzasadnienie. Przedstawiciele: Bacon, Mill i filozofia marksistowska./ Doświadczenie

APRIORYZM	APOSTERIORYZM
natywizm	Empiryzm :
genetycyzm	a)metodologiczny
	b)psychologiczny

Jońska filozofia przyrody Eleaci

Jońska filozofia przyrody

Przedstawiciele : Tales, Heraklit,  Anaksymander, Anaksymenes,

• Chcieli znaleźć arche (praprzyczynę) – rządzi światem przyrody.

• Najbardziej pierwotna, myśl grecka jako samodzielna struktura myślenia; VII – VI w. p.n.e.

• Liczby odpowiadały za określone uczucia

• Analizowali świat przyrody, poznawanie go, chęć zrozumienie

• Grekom zależało żeby zrozumieć co to jest logos, teoria, liczba, zasada która rządzi światem

Tales uważał, że arche to woda

Anaksymander uważał, że arche jest niewidziane i wielokrotne (apeiron), woda nie może odpowiadać za całość zmian świata

Anaksymenes uważał, że arche to powietrze

Heraklit – rzeczy powstają na styku różnokierunkowo nakierowanych opozycji, walka przeciwieństw źródłem przemiany rzeczy (bez sprawiedliwości nie wiedzielibyśmy czym jest niesprawiedliwość), logos (rozum) ogranicza zmienność, świata nie ma, ale staje się realny, jest ruch i nasza wiedza o świecie, dusza uczyniona jest z ognia, mokra dusza należy do pijanego, a sucha jest czysta./ ogień

Szkoła ewoluowała

Szkoła eleatów,

Przedstawiciele : Parmenides,  Zenon z Elei

Oni wychodzili nie tyle z obserwacja świata, ale od pewnego pojęcia bytu, które to pojęcia miało być tożsame z rzeczywistością.

BYĆ – Jeden, odwieczny, niestworzony, nieśmiertelny , homogeniczny, niezniszczalny – metafizyka później przypisze te cechy Bogu

Istnieje cos w rodzaju tożsamości naszego myślenia i desygnatu tego myślenia czyli rzeczy / świata.

Sokrates Sofiści

Sofiści

Przedstawiciele : Protagoras (człowiek jest miarą wszechrzeczy), Gordiasz (nic nie istnieje, a jeżeli by coś istniało to nie można by tego było poznać, a jeżeli można by poznać to nie można by było przekazać)

Sofiści w przeciwieństwie do ogromnej liczby myślicieli greckich wierzył, że świat nie jest obiektywnie nam dany lecz, że świat pojmujemy jako utylitarno – użyteczny, że człowiek funkcjonuje w środowisku społecznym i jego zadaniem jest przekonać drugiego do swoich racji aniżeli szukać obiektywnych wskaźników pewności.

Sofiści uczyli przekonywania, argumentowania z pominięciem prawdy o rzeczy. (Wszystko jest względne a świat zależy od mojego punktu widzenia to znaczy się, że nie istnieje nic takiego jak obiektywna prawda tylko ja mam funkcjonować w środowisku społecznym i traktować prawdę czysto utylitarnie – nauki Protegorasa) Wszystko można udowodnić za pomocą słów i języka.

Sofiści uważają ze wiedza jest czysto użytkowa, wszystko dozwolone były by wyszło na moje, moja prawda jest lepsza od twojej prawdy.

Sokrates (jego stanowisko)

Inni filozofowie nie godzili się z tym poglądem i twierdzili ze cos takiego jak prawda czy wartość istnieje absolutnie niezależnie od czysto pragmatycznych czy utylitarnych naszych zainteresowań.

Sokrates w swojej metodzie majentycznej szukał po partnersku prawdy. Metoda ta nie polegała na tym żeby przekonać kogoś do swoich racji. On próbował poprzez tą metodę dojść na czym polega obiektywna wartość określonych naszych cnot. Chciał wiedzieć na czym polega dobro. Nie dobro jakieś, nie dobro jakiegoś zawodu, ale dobro w ogóle. Wydobywać z siebie prawdę lecz wspólnym szukaniem/dialogiem. Grecy udoskonalali sztukę dialektyki czyli uczonej konwersacji na zasadzie argument – kontrargument dąży się do prawdy. Żyje się po to żeby przeżyć godnie, ale musimy wiedzieć ze istnieje dziedziny wartości, które są absolutnie niepodważalne.

Każdy czyn jest dozwolony bo świat jest stworzony po to by brać.(przeciwieństwo do Sokratesa)

PLATON

Platon zadziwiające konstrukcje bytów, które istnieją poza czasem i przestrzenią. Te byty to IDEE. To realne odpowiedniki naszych pojęć

Byt ideowy to jest taki byt, który jest realnym odpowiednikiem naszego pojęcia. Aprioryczne wnioskowanie.

Platon mówił, że cała pozostała filozofia to przypisy do jego dialogów.

Twórczość kulturalna jest różna od twórczości technologicznej.

ARYSTOTELES

Arystoteles - Uczeń i największy krytyk Platona. On zbudował naukę starożytną, ku naszemu strapieniu, bo nowożytność musiała odkręcać to, co Arystoteles zbudował dla świata, a którą św. Tomasz zaszczepił w chrześcijaństwie.

Hylemorfizm Arystotelesa – idea że rzecz jest tyle pasywna, co aktywna. Składa się z czegoś jednostkowego i z czegoś ogólnego, składa się z potencji i z aktu, z materii i formy. Ta rzecz mieści w sobie ogólną idee/ formę, dzięki której rzeczy dają się poznać. Świat ma charakter hierarchiczny, mówimy teleologiczny.

FILOZOFIA ANTYCZNA

EPIKUREIZM STOICYZM SCEPTYCYZM

Wszystkie te szkoły mówiły jak osiągnąć szczęście w środowisku najczęściej obcym nam a bardzo często wrogim. Jak przeżyć by zachować „cnotę”. Cnotę polegająca na panowaniu nad sobą w świecie, który nie daje nam okazji do tego by nas ciepło objąć.

EPIKUREIZM

Dysponowali najprostszą filozofią jaką można sobie wyobrazić do przeżycia i do osiągnięcia cnoty i szczęścia. Przyjemność , ale nie rozumiana jako używanie lecz jako wyrzeczenie się przyjemności.

Przyjemność według epikurejczyków polegała na ograniczeniu bodźców zmysłowych po to żeby nie popaść w uzależnienie od nich. Życie nie polega jedynie na procesach biologicznych, ale na korzystaniu z życia. Przyjemności zgodne z rozumem (przyjaciele, kwiaty w ogrodzie) Korzystanie z życia polega na cieszeniu się z najmniejszych rzeczy jakie jest nam w stanie życie przynieść. Najgorsze co nam się w żuciu może przydarzyć to afekty pożądania, chcenia i dążenia do czegoś. To powoduje, że jesteśmy marionetkami.

STOICYZM

Stoicy każą nam uzyskać ataraksję, wewnętrzny spokój poprzez życie zgodne z naturą, a życie zgodne z naturą uczy nas , że trzeba zaadaptować się do tego co jest, bo gdy będziemy wierzgać przez nasze apetyty, będziemy domagać się czegoś od świata – PRZEGRAMY. Doskonałość moralna albo cnota polega na tym, że my jesteśmy pogrążeni w apatii. Przyjmujemy z pokorą wszystko, co nam los daje. Nie możemy kierować się w świecie jakimikolwiek ideom chcenia, podporządkowania sobie świata. My musimy mieć świadomość, że jesteśmy aktorami na scenie, a nie jesteśmy reżyserami swojego własnego losu. Czy pójdę w lewo czy w prawo czy spadnie na mnie cegła czy nie to nie zależy ode mnie, to już jest zapisane w ogólnym opatrznościowym planie, bo światem rządzi opatrzność. Trzeba wiedzieć jak ta cnotę pielęgnować, jak wyzbywać się pożądań , jak żyć zgodnie z naturą czyli uniezależnić się od swoich przyrodzonych popędów.

Stoicy wierzą, że światem rządzi opatrzność , przeznaczenie, rozum.

Przeznaczenie – nie da się empirycznie opisać losu/opatrzności.

SCEPTYCYZM

Sceptycy natomiast szczęście, ataraksję, ukojenie, spokój ducha znajdowali w negowaniu wiedzy dogmatyków. Ich bawiło, że cokolwiek jakiś filozof z jakiejś szkoły powie to oni od razu to wywracali. Każdy rodzaj naszej wiedzy nie jest wiedzą bez założeniową , ze nigdy nie zaczynamy w punkcie 0 poznania. Czy poznajemy poprzez umysł (apriorycznie) czy poprzez doświadczenie (aposteriorycznie)

zawsze popełniamy jakieś błędy. Doświadczenie nas łudzi. Nie istnieje cos takiego jak teoria prawdy polegająca na zgodności naszego rozsądku z rzeczywistością. My nie znamy prawdziwej rzeczywistości bo rzeczywistość skrywa się za zasłoną naszych poznań. Zawiesisz sąd to uzyskasz spokój ducha.

W rozumowaniu sceptyków kryje się poważny błąd. Nie możemy mieć wiedzy ale jeśli głosimy te poglądy to głosimy wiedzę.

Żadne doświadczenie niczego nie potwierdza. Nic nie jest pewne i nie jest prawdą.

Epoche – zawieszenie sądów- znalezienie spokoju

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA

Jezus wykłada prawdę uczniom, a np. Platon szuka prawdy z uczniami.

Filozofia nie była stworzona po to by uzasadniać chrześcijaństwo. Myśl chrześcijańska była czysto irracjonalna. Chrześcijanie zaczęli racjonalizować swoją wiarę okazało się, że ta filozofia, że ta wiara może przetrwać historycznie i opierać się atakom innych kultur.

Najsławniejszym scholastycznym dowodem na to, że chrześcijańskie może rozum odgrywać bardzo istotną rolę, uzupełniać wiarę.

Św. Anzelm - Rozum uzupełnia wiarę (krytyka, Kant Tomasz) Anzelm w Boga wierzył i starał się udowodnić jego istnienie racjonalną drogą spekulacji.

Dowód ontologiczny - Zatem coś, ponad co nic większego nie może być pomyślane, nie może być jedynie w ludzkim intelekcie i musi istnieć w rzeczywistości.

Według Anzelma z określenia „coś, ponad co nie można pomyśleć niczego większego” można wywieść nie tylko samo istnienie Boga, ale i inne jego przymioty, jak miłosierdzie, sprawiedliwość, wieczność, brak ograniczenia w przestrzeni itp. 

Krytyka : Anzelm nie ma adekwatnego pojęcia Boga wobec czego od pojęcia Boga do jego egzystencji skok jest nieuprawniony . Nie można z pojęcia bytu, który nie może nie istnieć, bo nie ma nic większego od niego wyprowadzać z kolei wniosek , że taki byt nie może istnieć w moim umyśle tylko musi istnieć koniecznie na zewnątrz umysłu.

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

Rozwój naukowo-filozoficzny. Próbowano uzyskać pewność poznania.

Kartezjusz Francis Bacon

Kartezjusz – zaczynał od własnej jaźni czyli apriorycznie będąc przekonanym ze doświadczenie żadnej pewnej wiedzy nam nie okazuje.

Francis Bacon – uważał ze wiedzy przede wszystkim potrzebny jest aspekt praktyczny. Poznawać cos to to coś zastosować w praktyce , mieć z tego pożytek. Stąd teoria indukcji Bacona

Zanieczyszczenia naszego procesu poznania : tymi zanieczyszczeniami są idole – różne poznawcze urojenia (idol teatru, idol jaskini, idol rynku)

1. Złudzenie plemienne (charakter gatunkowy) – wynikają z naszej własnej natury ,predyspozycji umysłu , wierzymy, że świat ma swój naturalny porządek. Istnieje wektor czasu – już nie wrócimy do przeszłości.

2. Złudzenie jaskini (charakter indywidualny) – jednostkowe wychowanie umysłu (wychowanie w pewnej niszy ekologicznej)

3. Złudzenie rynkowe – pochodzi od języka

4. Złudzenie teatru – odziedziczone systemu pojęć filozoficznych

Bacon będzie przypominał intuicyjnie starożytnych sceptyków. Nie ma zerowego punktu wiedzy. Jeżeli chcesz się o czymś przekonać musisz najpierw skupić się na zanieczyszczeniach jakie towarzyszą procesowi poznawczemu.

Teoria indukcji znana jest przynajmniej za czasów Arystotelesa i stoików , którzy zresztą rozwinęli logikę Arystotelesa. Bacon był pierwszym , który wskazał na to ze nasza wiedza jest bezużyteczna jeżeli nie jest praktyczna.

Wiedzieć coś to znaczy wykorzystać to coś ! ŻYĆ, POZNAWAC PO TO ŻEBY WYKORZYSTAĆ. – program Bacona.

Bacon reprezentował aposterioryzm metodologiczny on nie badał procesu poznania empirycznego on bada raczej konsekwencje naszego empirycznego programu.

OŚWIECENIE VII-VIII wiek

Wiedza o faktach : to co znaczy jaki nauki przyrodnicze. Wiedza o ideach - matematyka

Psychologie naszego poznania empirycznego badało 3 Anglików :

• John Locke ,

• David Humme ,

• Geogre Berkeley

Oni kwestionowali jakoby wiedza nasza ma charakter wrodzony / aprioryczny.

John Locke Kartezjusz (Locke – twórca filozofii społecznej)

Gdyby wiedza była wrodzona to dzicy, umysłowo chorzy przychodziliby z wiedzą wrodzoną Kartezjusza na świat, a tak nie jest. My wiemy ze musimy się nauczyć żeby cos wiedzieć. Uczymy się na zasadzie tego że nasz umysł pewne idee pochodzące ze świata zewnętrznego składa w takie klocki np. umie dodawać, odejmować, wyobrazić coś.

Świat składa się z idei rzeczy, a te idee w umyśle dzielą się bardzo prosto :

• Idee pierwotne – odpowiadające obiektywnym własnością rzeczy: ruch, rozciągłość, liczba

• Idee wtórne – odpowiadające subiektywnym własnością rzeczy : smak, zapach

George Berkeley

Według niego świat to sztywny plan odniesienia. Żeby uznać, że coś zawiera się w przestrzeni musimy doświadczyć tego sensorycznie.

Nie ma niczego takiego jak podział na idee pierwotne i wtórne. Wszystkie idee są subiektywne. Jak mogę powiedzieć, że stół jest rozciągły gdy nie widzę tej rozciągłości. Jak moge powiedzieć, że jest 10 jabłek jak nie widzę 10 jabłek.

Być zdaniem Berkeleya to BYĆ POSTRZEGANYM czyli mamy tutaj skrajny przypadek idealizmu subiektywnego. Bycie czegokolwiek sprowadza się do posiadania umysłu, który to bycie kontroluje. Może być to umysł Boski który powoduje, że regularność z jakim pewnych idei się w swoim umyśle gromadzą są pochodzenia boskiego. Nic takiego jak obiektywnie nieżalenie od podmiotu świata nie istnieje. To Bóg wyzwala w nas pojawienie się pewnym idei. Wszystko istnieje w percepcji Boga

Idealizm subiektywny - pogląd, charakterystyczny zwłaszcza dla myśli filozoficznej George'a Berkeleya, wedle którego rzeczy istnieją tylko o tyle, o ile są postrzegane (zasada esse = percipi). Byty dane nam w doświadczeniu zewnętrznym są jedynie zespołami poszczególnych jakości zmysłowych, a wszystkie owe jakości są subiektywne. Berkeley argumentował to w ten sposób, iż np. jeśli mówię "książka istnieje", to nie znaczy to nic poza faktem, że mogę jej dotknąć, zobaczyć itp. Jeśli jednak ani ja, ani żaden inny umysł nie odbiera na jej temat żadnych wrażeń zmysłowych, to o książce tej nie można powiedzieć iż "istnieje".

David Humme

Doświadczenie niczego nas nie uczy bo doświadczenie mówi nam o stałym następstwie zdarzeń przyczyna -> skutek itd. Ale właśnie mechanizm przyczynowo – skutkowego warunkowania niesie się w mojej głowie, a nie w doświadczeniu. Doświadczenie nie informuje nas o przyczynach i skutkach. Przyczyna i skutek to jest zewnętrzny wkład naszego słabego umysłu. Wobec czego nie mogę z doświadczenia uzyskać wiedzy pewnej, bo fakt ,że indukcja pokazuje mi, że wszystkie łabędzie są białe jest prawdziwa do momentu kiedy nie odkryje się czarnego łabędzia.

Zasygnalizowanie sceptycyzmu Davida Humma wobec tego, że wiedza nasza polega na doświadczeniu i te doświadczenie jest pewne bo wszyscy poznajemy doświadczanie i wszyscy możemy się porozumieć na gruncie tego doświadczenia. Można się zawieść na wspólnym doświadczeniu. Wszyscy byli przekonaniu po wspólnym doświadczeniu, ze tak być musi ze skoro było raz tak samo o będzie i drugi (przykład wycieczki na Rysy).

BRAK PRZYCZYNOWOŚCI ! To co bierzemy za przyczynowość jest tylko wewnętrznym wkładem naszego umysłu .Ja jestem twórcą doświadczenia ,nie świat. Doświadczenie nie podlega konieczności. Wszystko jest podległe falsyfikacji.

Idee dzielą się na 3 części : podobieństwo, styczność czasoprzestrzenna, przyczyna – skutek

Kant

Kantowska teoria poznania pokazuje ze istnieją konieczne pozadoświadczalne składniki poznania, takie jak czasoprzestrzeń , kategorie intelektu ale te aprioryczne czynniki umożliwiające poznanie nie kończą naszego poznania w ogóle bo zaraz się zaczynają idee intelektu , rozumu (Bóg, dusza, wszechświat) , które też bardzo chcą być naukowo poznawane przez nas, ale nie będą.

Wzoruje się on na fizyce Newtona. Śledząc filozofię przyrody Kant doszedł do wniosku, że filozofowie mieli złą metodę.

Zbadać coś to zbudować model matematyczny .

Człowiek nie może być pouczony przez przyrodę, musi wymagać odpowiedzi od świata ma swoje pytania.

Sąd analityczny – jest to sąd typowo aprioryczny , nie wychodzi poza pojecie, ugruntowuje znaczenie podmiotu danego sądu

Sąd syntetyczny – wychodzi poza podmiot, mówi coś nowego o podmiocie sądu.

Sądy aprioryczne –rozszerzają naszą wiedzę o podmiocie sądu.

Wszystko, co się dzieje posiada swoją przyczynę. Substancja trwa i jest niezniszczalna.

Aprioryczna forma zmysłowości:

- czas

- przestrzeń

Czas i przestrzeń jest to sposób w jaki jednostki rozumne kontrolują świat. One nie są uzależnione od naszego poznania. Nie ma żadnego subiektywnego idealizmu . Zmysłowo doznajemy czasoprzestrzeni .

Czas i przestrzeń – zajmuje się tym geometria i matematyka.

Metoda transcendentalna badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu, lecz jego wytworów. Kant uważał, że, podczas gdy rozum wytwarza pojęcia ogólne, zmysły dostarczają nam wyobrażeń jednostkowych. Dostarczają ich głównie na drodze receptywnej, kiedy stykają się bezpośrednio z rzeczami i kiedy rzeczy je pobudzają. Wrażenie jest wynikiem pobudzenia zmysłów przez rzecz. Dowodził, iż po wyłączeniu wrażeń w wyobrażeniach pozostają dwa czynniki. Chodzi o przestrzeń i czas. Kant wykazał aprioryczność czasu i przestrzeni. Należało także udowodnić, iż formy a priori stosują się do przedmiotów

KATEGORIE INTELEKTU – Jest ich 9, najważniejsze to substancja i przyczynowość.

IMPERATYW KATEGORYCZNY KANTA – który to imperatyw wbrew ciśnieniu świata pokazuje mi jak mam być wolny zdeterminowany w świecie, a wolny jestem dysponując prawdą tzn. imperatywem kategorycznym – postępuj tak żebyś mógł zarazem oczekiwać, że maksyma twego postępowania stanie się prawem powszechnym. Nie mówi się tak jak w etykach greckich czyli rób to i to, a będzie Ci dobrze. Mówi się odwrotnie – rób tak żebyś to co robisz mógł oczekiwać również od swoich bliźnich dlatego tylko ze oni są istotami rozumnymi.

Nie da się udowodnić istnienia Boga, ale jako gwaranta sprawiedliwości trzeba przyjąć istnienie na gruncie działania istnienia praktycznego (nie na gruncie poznania naukowego).

Dusza nieśmiertelna jako postęp moralności według Kanta trzeba ja przyjąć choć nie można dowieść jej istnienia, ale przyjąć po to żebyśmy się nie pozabijali nawzajem.

EMPIRYZM GENETYCZNY NATYWIZM

EMPIRYZM GENETYCZNY – filoz. pogląd przeciwstawny natywizmowi, głosi, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (tabula rasa ‘nie zapisana tablica’), których dostarcza mu (bezpośrednio lub pośrednio) doświadczenie; to pogląd głoszący, iż wszystkie pojęcia i przekonania mają swoje źródło w doświadczeniu.

Tabula rasa - to nie zapisana tablica – Niczego nie ma w umyśle, co by wpierw nie znajdowało się w zmysłach.

– gdy termin „doświadczenie” jest rozumiany jako „doświadczenie zmysłowe zewnętrzne”, mamy do czynienia ze szczególną postacią empiryzmu genetycznego, jaką jest sensualizm,

– jednak, że dla większości empirystów genetycznych „doświadczenie” to nie tylko percepcja zmysłowa, lecz również postrzeganie własnych przeżyć i operacji umysłowych – tzw. doświadczenie wewnętrzne

Przedstawicielami empiryzmu genetycznego byli klasycy tzw. empiryzmu brytyjskiego:

John Locke (1632-1704)

• materiał wiedzy ma swoje źródło w doświadczeniu, natomiast „władze umysłu” nie są nabyte, lecz wrodzone.

George Berkeley (1685-1753)

David Hume (1711-1776)

• percepcje umysłu dzielą się na pierwotne(impressions) i pochodne (ideas); te drugie są –wytwarzanymi przez umysł na drodze kojarzenia – kopiami percepcji pierwotnych, powstających w oparciu o doświadczenie.

W filozofii „kontynentalnej” przedstawicielem empiryzmu genetycznego był Condillac (1715-1780)

( Condillac był sensualistą

NATYWIZM - to pogląd głoszący, iż istnieją pojęcia i przekonania wrodzone;

Początki natywizmu znajdujemy u Platona. Uważał on, że myśl jest niezależna od postrzegania, choć występuje po postrzeżeniu. Natywizm u Platona oznacza więc, że wiedza wrodzona wyprzedza wiedzę opartą na postrzeganiu. Pierwsza jest dana od narodzin, druga narasta w miarę doświadczenia, formuje się stopniowo. Wynika to z faktu, że umysł nasz oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć, stąd też wystarczy, że je sobie przypomni postrzegając. Dlatego wiedzę wrodzoną nazywa anamnezis - przypomnienie.

W opozycji do tak rozumianego natywizmu pozostawali: Arystoteles, sceptycy i stoicy.

KTO POPIERAŁ
NATYWIZM Platon Św. Augustyn Kartezjusz Kant - Poglądy I. Kanta przeszły ewolucję od natywizmu do aprioryzmu

DEFINICJE

Empiryzm psychologiczny (pozytywizm) – sposób patrzenia na wiedzę, co jest pewne, co jest pozorem

Fenomenalizm :

• oparcie się na fakcie empirycznym będącym punktem wyjścia badań naukowych,

• nie ma żadnej różnicy między istotą, a zjawiskiem

• pogląd filozoficzny głoszący iż bezpośrednio dostępne są ludziom tylko układy doznań zmysłowych i emocjonalnych (nazywane fenomenami) i nie istnieje możliwość bezpośredniego poznania bytów "samych w sobie".

• reguła fenomenologiczna – ograniczanie się do badania zjawisk, stwierdzanie braku realnej różnicy między zjawiskiem, a istotą;

Zdaniem Kanta w naszym spostrzeganiu mamy do czynienia wyłącznie ze zjawiskami (fenomenalizm), które odbieramy za pomocą wrażeń zmysłowych. Za zasłoną tychże zjawisk istnieją wysyłające je tzw. rzeczy same w sobie, do których nie jesteśmy w stanie dotrzeć. Może założyć ich istnienie, ale nie możemy, według myśliciela z Królewca, ich poznać. Mimo że Kant kładł nacisk na stronę zmysłową naszego poznania, to nie był zwolennikiem sensualizmu, gdyż jednocześnie podkreślał rolę ludzkiego intelektu w procesach spostrzegania. Jego zdaniem struktury (tzw. formy aprioryczne ) naszego umysłu w istotny sposób modyfikują przebieg i zawartość poznania (aprioryzm)

Reguła nominalizmu – bada się jedynie przedmioty; zjawiska konkretne; wiedza dotyczy jednostkowych przedmiotów.