1. Szerokie rozumienie pojęcia wychowanie
Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Wychowanie takie jest utożsamiane z kształtowaniem osobowości pod względem wszystkich jej cech.
2. Wąskie rozumienie pojęcia wychowanie
Kształtowanie charakteru jednostki, w którym stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe, w tym przede wszystkim na cele moralne.
3. Klasyfikacja definicji wychowania wg S. Kunowskiego
1. definicje prakseologiczne- wychowanie jest równoznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków.
2. definicje ewoulacyjne- upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywanego przez niego doświadczenia => wychowanek sam nabywa doświadczenie
3. definicje sytuacyjne- doceniające uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi => rodzina, środowisko rodzinne; sytuacje wychowawcze- stwarzanie sytuacji np. wiązanie butów
4. definicje adaptacyjne- podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społecznych.
4. Scharakteryzuj wychowanie dyrektywne
Wychowanie dyrektywne jest to wychowanie rozumiane jako proces bezpośredniego dokonywania zmian w rozwoju dzieci i młodzieży, który zakłada wywieranie wpływu na owe zmiany gł. przez osoby dorosłe. To znaczy, że wychowanie takie odbywa się niejako bez czynnego udziału samych wychowanków lub z wyraźnym ograniczeniem ich własnej aktywności.
5. Scharakteryzuj wychowanie jako wspieranie w rozwoju
Wychowanie jako wspieranie w rozwoju (niedyrektywne) polega na dopingowaniu wychowanków do osobistego angażowania się w proces samowychowania, samorealizacji, , pracy nad sobą. Jest to całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej zwłaszcza przez interakcję urzeczywistniać swoje człowieczeństwo Na wychowawcy spoczywa przede wszystkim obowiązek:
* wchodzenia z dziećmi i młodzieżą w relacje oparte na współpracy i partnerstwie
* zachęcanie ich do kierowania własnym rozwojem
* nieustannego towarzyszenia w ich radościach i smutkach
* częstego prowadzenia z nimi otwartych i szczerych rozmów
* wspomagania w realizowaniu tkwiących w nich możliwościach
6. Inkulturacja
Oznacza ono przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń. Inkulturacja jest uczeniem się kultury lub wrastania w nią, albo też jest procesem kulturowego przystosowania. Ogółem przez inkulturację rozumie się proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społeczeństwa. Inkulturacja jest asymilacją dorobku kulturowego i niejednokrotnie równoczesnym, szczególnym wypadkiem socjalizacji. Wpływom imkulturacji podlegają wszyscy w różnym stopniu. Proces ten odbywa się głównie za pomocą mowy, czyli słownego porozumiewania i tzw. kulturowego modelowania.
7. Etapy "uprawiania" teorii wychowania w Polsce
W polskiej teorii wychowania wyróżniamy 3 etapy rozwoju teorii wychowania:
1. 1945-1948 - powoływanie się na dorobek pedagogiki międzywojennej, krytyka pajdocentryzmu, czyli poglądu przyznającego dziecku centralne miejsce w procesie wychowania, przy czym oddziaływanie na niego sprowadzono głównie do pomagania mu w naturalnym, spontanicznym i swobodnym rozwoju; docenianie roli wychowawców (nauczycieli) w procesie wychowawczym
2. 1949-1955/56- wywieranie ideologicznego nacisku na teorię wychowania, pedagogika radziecka jedynym źródłem inspiracji dla teorii wychowania, przywiązywanie wagi do wychowania kolektywnego wg A. Makarenki, polegające na podporządkowaniu jednostki celom i normom reprezentowanym przez grupę; brak uznania pedagogiki radzieckiej wśród nauczycieli i wychowawców- narzucone i obce tradycji wychowania.
3. 1956-1989- umożliwianie w ograniczonym zakresie kontaktów zagranicznych- wypracowanie podstaw metodologicznych badań prowadzonych przez teorię wychowania; teoria wychowania stała się dyscypliną o charakterze empiryczno-indukcyjnym i pozostawała wierna filozofii marksistowskiej; podjęto badania nad skutecznością form wychowawczych; zainteresowano się spuścizną niektórych pedagogów (A. Makarenki, J. Korczaka, S. Neill); jednak pojawiały się słabości teorii wychowania w tych latach: bezmyślna usłużność wobec różnych instytucji państwowych, politycznych czy oświatowych (np. w ramach tzw. problemów węzłowych) oraz bezwolne podporządkowanie się ideologii marksistowskiej.
8. Przedmiot teorii wychowania
Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w jego wąskim rozumieniu tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorię wychowania interesuje przede wszystkim rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży.
9. Trzy rozumienia teorii wychowania
1. Jest usystematyzowanym systemem wypowiedzi dotyczących wychowania analizowanego na tle innych nauk społecznych (np. socjologiczna, pedagogiczna teoria wychowania)
2. To zbiór teoretycznych przesłanek wyjaśniających funkcjonowanie istniejących systemów wychowawczych
3. Powstaje w wyniku zbierania i systematyzowania założeń teoretycznych oraz badań empirycznych pochodzących z różnych dyscyplin naukowych.
10. Zadania teorii wychowania
1. formułowaniem celów, jakie mogłyby lub jakie powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności, jak normy, ideały.
2. projektowanie działalności wychowawczej, czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania, jak również ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości.
3. zajmuje się różnymi czynnikami- zwłaszcza psychospołecznymi- warunkującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, do których zalicza się m.in. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem.
Teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmującą się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży.
11. Wyjaśnij: f. diagnostyczna teorii wychowania
Funkcja diagnostyczna (deskryptywna) teorii wychowania- teoria wychowania diagnozuje czyli bada, pewną rzeczywistość wychowawczą, ustala warunki funkcjonowania wychowanków i opisuje tę rzeczywistość tak jak ją bada.
12. Wyjaśnij: f. oceniająca teorii wychowania
Funkcja oceniająca (ewaluatywna) teorii wychowania- teoria wychowania ocenia to, co było diagnozowane; zebrany na drodze badań empirycznych materiał teoria wychowania analizuje z punktu widzenia zgodności stanu faktycznego z założonym do realizacji ideałem wychowawczym.
13. Wyjaśnij: f. prognostyczna teorii wychowania
Funkcja prognostyczna (projektująca) teorii wychowania- w oparciu o ocenę, teoria wychowania prognozuje w przyszłości rozwój badanego zjawiska wychowawczego; prognozuje na podstawie działań w ramach poprzednich funkcji
14. Wyjaśnij: f. kodyfikująca teorii wychowania
Funkcja kodyfikująca teorii wychowania- teoria wychowania porządkuje i systematyzuje stwierdzenia dotyczące określonej rzeczywistości wychowawczej (czyli kodyfikacja jest to coś związanego z porządkowaniem faktów).
15. Wyjaśnij: f. taksonomiczna teorii wychowania
Funkcja taksonomiczna teorii wychowania- teoria wychowania ustala pewien system znaczeń i nazywa dane fakty, np, teoria wychowania ustali co to jest kara, nagroda wychowawcza.
16. Wyjaśnij: f. predyktywna teorii wychowania
Funkcja predyktywna teorii wychowania- teoria wychowania przewiduje rozwój społeczny wychowanka lub danej sytuacji wychowawczej na podstawie pewnych danych.
17. Wyjaśnij: f. heurystyczno-kontrolna teorii wychowania
Funkcja heurystyczno-kontrolna teorii wychowania- teoria wychowania wskazuje na nowe problemy, którymi ma się zająć, stawia hipotezy, szuka odpowiedzi w drodze określonych badań i pozwala na ocenę.
18. Wymień czynniki warunkujące skuteczne zastosowanie metod wychowania.
1. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży
2. umiejętność porozumiewania się z dziećmi i młodzieżą
3. zabieganie o uznany autorytet
4. korzystanie z informacji zwrotnych
5. demokratyczny styl wychowania
6. poznawanie dzieci i młodzieży
7. preferowanie wartości uniwersalnych i ponadczasowych
19. Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży
Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży tj. poszanowanie ich prawa do własnej podmiotowości, czyli autonomii i odrębności. Sukces postępowania pedagogicznego zależy od podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży, czyli na wskroś humanistycznego i partnerskiego podejścia. Postuluje się nie tylko zabezpieczenie im prawa do bycia niezależnymi, aktywnymi i samodzielnymi, lecz uszanowanie w każdym z nich osoby ludzkiej, będących nośnikiem człowieczeństwa. Wymownym przejawem podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży może być okazywanie im swej akceptacji i rozumienia empatycznego. Akceptacja, rozumienie empatyczne i autentyzm są to 3 podstawowe postawy, jakich oczekuje się od nauczycieli i wychowawców w celu usprawnienia i unowocześnienia pracy wychowawczej.
20. Jakie rodzaje interakcji pozwalają na budowanie doświadczeń podmiotowych i dwupodmiotowych?
Wzajemność- brania i dawania, "dialog" jest pierwszym rodzajem doświadczeń, budujących orientację podmiotową. Ważnymi przejawami zachowania pozwalającymi
na takie doświadczenia są: czekanie aż druga osoba skończy swój przekaz, czyli nie przerywanie, a także nie zmienianie tematu. Pozwala to zrozumieć twierdzenie, że już od okresu niemowlęcego dochodzić może do rozbudowania równorzędności.
Naprzemienność- zajmowania pierwszej i drugiej pozycji w parze przyległej. Para przyległa to taka jednostka interakcji, w której jednemu zachowaniu w sposób
konieczny odpowiada inne zachowanie (pytanie - odpowiedz, mówienie - słuchanie itp.). Mówiący zajmuje pierwsze miejsce w tej strukturze, istnieje wymiana
językowa. Forma i treść jego wypowiedzi wywierają wpływ na zajmującego drugą pozycję w parze przyległej, skłaniając go do zabrania głosu, a więc jest
ukierunkowany przez zachowanie otwierającego. Zajmowanie każdej z dwóch pozycji pary przyległej sprzyjać będzie rozwojowi innych podmiotowych doświadczeń.
Zmienność ról- pełnionych w układach interakcyjnych. Znane są różne rodzaje układów ról w działaniu inicjatora: projektodawcy, organizatora, wykonawcy, współtwórcy. Babska i
Shugar zakładają, że dla budowania orientacji podmiotowej u jednostki konieczne są doświadczenia związane ze wszystkimi tymi rodzajami ról.
Pozwalają one na zdobycie umiejętności budowania własnej linii działania, a także na zmienność zachowań (inicjujących i realizujących) i pozycji w działaniach wspólnych.
Dochodzenie- do wspólnych znaczeń - to doświadczenie odnoszące się do treści zdarzenia, w którym współuczestniczą dwie osoby lub więcej. Dziecko od zarania swego życia włącza się w proces budowania wspólnych znaczeń przez kontakty z dorosłymi. Rodziców i dziecko można uznać za wzajemnie dostosowujący się system interakcyjny, lecz sposób w jaki dochodzi do owego dostosowania się jest
zależny od szczególnych okoliczności, dotyczących między innymi kompetencji dziecka. Zatem każdy okres przejściowy jest zapowiedzią nowego problemu interakcyjnego, z którym wspólnie muszą się zmierzyć.
21. Co to jest autorytet?
Wzór swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:
• 1. Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;
• 2. Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;
• 3. Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;
• 4. Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;
• 5. Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy;
Autorytet może oddziaływać wyzwalająco (inspiruje, mobilizuje do inicjatyw i podejmowania samodzielnych działań. Współpraca z takim autorytetem jest dobrowolna) bądź ujarzmiająco(wynika z chęci podporządkowania sobie wychowanków poprzez przymus lub stosowanie zakazów lub nakazów. Ten rodzaj autorytetu wykorzystuje się w wychowaniu autorytarnym).
22. Co to jest pseudowychowanie?
Pseudowychowanie - wszystko to, co przyjmuje wymiar przeciwieństwa, wynaturzenia, zakłamania czy pozorności wychowania. Pseudowychowanie to fałszywe, pozorne, zakłamane wychowanie.
23. Wymień i scharakteryzuj rodzaje pseudowychowania
• Wychowanie nieadekwatne, to takie które nie uwzględnia kontekstu politycznego, ekonomicznego, indywidualnego czy społecznego dla rozwoju jednostki. Brak w nim korelacji między umiejętnością rozpoznania sytuacji ogólnej ( wiedzą z zakresu historii, kultury, wiedzy o społeczeństwie,) a umiejętnością rozumienia konkretnego człowieka, na którego skierowana jest nasza działalność wychowawcza.
• Wychowanie fikcyjne - „to brak jedności działania- i -doznawania, połowiczność relacji między wychowawcą a wychowankiem, nieautentyczność działalności wychowującego, markującego ją na użytek zupełnie innych celów niż wspieranie rozwoju wychowanka. Wychowanek nie jest podmiotem wychowania, lecz przedmiotem do osiągnięcia celów wychowawcy, które nie są związane z wychowaniem.
• Wychowanie wyobcowane - objawia się w sytuacji, gdy wychowawca wykorzystuje swych wychowanków do osiągnięcia innych celów, np. awansu społecznego, czy rozładowania swoich negatywnych emocji. W tym przypadku traktuje wychowanków w sposób instrumentalny, stają się dla niego obcy i bez znaczenia.
• Wychowanie zawładające, ujarzmiające - wychowawca przekonany o swej wyższości i ważności panuje nad wychowankiem i wpływa na niego stosując przymus (jawny bądź nie).
24. Co to jest błąd wychowawczy?
Błąd wychowawczy- to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realna przyczynę powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków. Występuje zaburzenie interakcji, które polega przede wszystkim na rozpadnięciu się współdziałania partnerów interakcji, odejściu od wspólnie realizowanego programu i dążeniu jednego z nich do dominacji nad drugim. Błąd wychowawczy jest pojęciem względnym, gdyż u różnych osób i w różnym czasie to samo postępowanie wychowawcy może mieć różne znaczenie dla dalszego funkcjonowania i rozwoju.
25. Wymień i scharakteryzuj błędy wychowawcze
A. Gurycka wyróżnia:
• błędy postawy - wynikające z wadliwych nastawień wobec wychowanka, które mają charakter utrwalony i powtarzalny w podobnych sytuacjach wychowawczych
• błędy sytuacyjne - niekorzystne wychowawczo, incydentalne, przemijające zachowania prowokowane przez sytuacje interpersonalną, w której znajdują się podmioty sytuacji wychowawczej
Wśród błędów występuje duże zróżnicowanie. Przyjęto trzy wymiary zachowań jako podstawowe dla klasyfikacji błędów wychowawczych:
- ekstremalna, emocjonalna akceptacja dziecka - "żar" oraz ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka - "lód",
- nadmierna koncentracja na dziecku oraz nadmierna koncentracja na sobie,
- nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka oraz niedocenianie zadań dziecka.
Układ tych trzech wymiarów pozwolił na wyróżnienie dziewięciu błędów:
- rygoryzmu (bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria, sztywność ocen, brak swobody)
- agresji (atak słowny, fizyczny lub symboliczny zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka),
- hamowania aktywności (przerywanie, zakazywanie aktywności dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowanie własne dziecka, tj. innymi poleceniami, zadaniami, inicjatywami),
- obojętności (brak kontaktu z dzieckiem z własnej woli, wychowawca "jest obok dziecka", okazuje werbalnie i mimicznie brak zainteresowania dzieckiem. Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko, np. nie odpowiada na pytania, nie słucha),
- eksponowania siebie (Wychowawca koncentruje uwagę wychowanka na swoich walorach i potrzebach. Absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami, demonstruje swoje urazy, humory, obraża się),
- ulegania (wychowawca spełnia zachcianki dziecka, rezygnuje i obniża wymagania stawiane dziecku wobec jego nalegań lub napotkanych czy przewidywanych trudności),
- zastępowania (Wychowawca wykonuje zadania, które powinno wykonać dziecko, wyręcza je twierdząc, że dziecko sobie nie poradzi, bo jest np. zmęczone),
- idealizacji dziecka (Wychowawca podkreśla w słowach i zachowaniu przekonanie o szczególnych walorach i możliwościach dziecka, ocena, którą ma wychowawca na temat dziecka jest nieadekwatna)
- niekonsekwencji (charakteryzuje się ona występowaniem własności różnych błędów nie pokrewnych wobec siebie w czasie trwania jednej sytuacji. Występuje zmienność wymagań jakie stawia się dziecku, oraz zmienność zachowań wychowawcy wobec dziecka).
26. Omów przyczyny niepowodzeń szkolnych
Najczęściej wyróżnia się trzy grupy przyczyn:
1) społeczno- środowiskowe
Sytuacja rodzinna stanowi zespół czynników wywierających bardzo silny wpływ na powodzenie dziecka w pracy szkolnej, jedna z istotnych przyczyn jest brak zainteresowania samym dzieckiem i jego nauką przez rodziców.
Na nie powodzenia szkolne wpływają warunki:
- materialne i kulturalne w rodzinie dziecka( praca zawodowa matki, język rodziców, formy spędzania wolnego czasu) kultura pedagogiczna rodziców, świadomość wychowawcza.
- atmosfera rodzinna (współżycie rodziców, struktura rodziny, nałogi, stosunek rodziców do dziecka)
- ubóstwo społeczne rodziców, bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, brak ubrań i przyborów szkolnych, nie dostateczna opieka rodziców, niedożywienie( wpływa na obniżenie koncentracji uwagi, pamięci i innych funkcji)
2) biopsychiczne
Jednym z podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych jest są różnice między uzdolnieniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Poziom pracy dydaktycznej szkoły, przystosowany w zasadzie do uczniów o przeciętnych zdolnościach jest dla nich zbyt niski, a dla drugich zbyt wysoki.
Na niepowodzenia szkolne ma wpływ:
inteligencja, cechy charakteru, zaburzenia osobowości.
Wielu uczniów przeżywa stany depresyjno-lękowe, strach, stres związane z kontrolą pracy i oceną, wiele takich czynników może prowadzić do fobii szkolnej. Przyczyny emocjonalne utrudniają lub wręcz uniemożliwiają powodzenia w nauce.
Kolejnym czynnikiem, może być brak motywacji do nauki, powolne tempo myślenia, niestałość uwagi, brak zdolności i uzdolnień .
3) dydaktyczne
Niepowodzenia w pracy uczniów są w znacznym stopniu niepowodzeniami szkoły i nauczycieli.
Między nauczycielem a uczniem może wytworzyć się negatywne powiązanie (krzyk, lęk przed nauczycielem, fobia szkolna), które odbijają się ujemnie na nastawienie się ucznia do nauki szkolnej.
Przedmiotowe traktowanie uczniów w szkole powoduje u znacznej ich części działania o charakterze biernym i obronnym.
Jednym ze źródeł trudności jest niedostosowanie wymagań do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów. Duża liczba uczniów w klasie, mało elastyczny system nauczania utrudnia indywidualizowanie pracy szkolnej. Niska znajomość uczniów przez nauczycieli.
Najważniejszą przyczyną są błędy metodyczne nauczycieli polegające na słabej znajomości procesu nauczania-uczenia się, wynikające z barku umiejętności pedagogicznych.
Brak należytej opieki nad uczniem opóźnionym ze strony nauczyciela i szkoły.
27. Omów fazy niepowodzeń szkolnych
Jan Konopnicki traktuje niepowodzenia szkolne jako proces, w którym wyróżnia się cztery fazy:
• w pierwszej fazie ujawniają się braki w wiadomościach głównie w języku ojczystym i matematyce.
• w drugiej fazie braki są już tak duże, że uczeń nie może nadążyć za innymi i korzysta z nielegalnej pomocy.
• w trzeciej fazie pojawiają się oceny niedostateczne, świadczące o tym, że nauczyciel dostrzegł poważne braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.
• faza czwarta to drugoroczność a więc powtarzanie klasy.