13. Nowe Wychowanie B. Śliwerski, Z. Kwieciński Pedagogika Tom I. Podręcznik akademicki. Warszawa 2006, s. 278-292

Koncepcja pedagogiczna która przeciwstawia się tradycyjnym metodom przyznającym istotną rolę w nauczaniu i wychowaniu nauczycielowi natomiast koncentruje proces pedagogiczny na dziecku, jego własnej aktywności, potrzebach wieku, jego osobistych upodobaniach i zainteresowaniach.

Ramy czasowe:

-kolebka - USA, Europa(m.in. Francja, Anglia, Szwajcaria, Moskwa, Petersburg, Niemcy)

-umowny początek - 1879 rok (pierwsza pracownia psychologii eksperymentalnej)

-rozwój i rozkwit - lata dziewięćdziesiąte XIX wieku;

-górna granica - wybuch II wojny światowej

W  USA Nowe Wychowanie nazywano to progresywizmem(dominował aktywizm i kreowanie przyszłości), w Europie szkołą nową lub szkołą twórczą, w Rosji swobodnym wychowaniem(przeciwstawienie się statusowi quo), w Niemczech pedagogiką reform.

Nurty składające się na rozwój nowego wychowania:

-naturalizm - J.J. Rousseau, L. Tołstoj

-socjologizm - A. Comte, E. Durkheim

-kulturalizm - I. Kant, W. Dilthey

Czynniki wyodrębniające nową pedagogikę

1. krytyka szkoły tradycyjnej:

-głównie krytyka herbartyzmu

-zarzut usunięcia ze szkoły indywidualności, przez rozwinięcie koncepcji typu normalnego abstrahującego od indywidualnych predyspozycji kontra psychologia różnic indywidualnych (Owidiusz Decroly)

-zarzut oparcia pedagogiki na etyce i psychologii kontra współpraca z nową psychologią, pedologią (nauka o biologicznym rozwoju dzieci), etyką, estetyką, nauką o kulturze, logiką, ewentualnie religią

-słabe strony szkoły - intelektualizm, mechanicyzm, determinizm, panpedagogizm, oderwany neohumanizm, bierność

2. psychologia eksperymentalna

-druga połowa XIX w. - dwie koncepcje: psychologia opisowa i eksperymentalna

-Wilhelm Wundt - Lipsk - pierwsza pracownia psychologii eksperymentalnej - stanowiska woluntarystyczne (woluntaryzm - kierunek psychologiczny, uważający akty woli za główne i typowe procesy psychiczne)

-E. Meumann - 1911 - wykłady o pedagogice eksperymentalnej - podstawowe ogniwo emancypacji pedagogiki - pedagogika eksperymentalna jako lepsza od normatywnej, filozoficznej, apriorycznej, jako wolna od spekulacji, obiektywna i niezależna od wszelkich wpływów;

-pedologia - życie fizyczne i duchowe dziecka oraz wzajemne powiązania i uwarunkowania ich; badania problematyki rozwoju oraz granic wydajności

-psychologia różnic indywidualnych - badania nad uzdolnieniami, charakterem, osobowością

3. krytyka podstawowych pojęć i nowoczesne metody badań

Metody:

- metoda psychograficzna - wielostronny opis właściwości psychofizycznych i warunków zewnętrznych decydujących o określonym ukształtowaniu osobowości - E. Meumann, W. Stern, A.F. Łazurski

- metoda porównawczo-historyczno-psychologiczna

- analiza wytworów dziecięcych

- testy

Pojęcia:

- wychowanie - autokracja, wolność, twórczość (nie - urabianie wychowanka według modelu-szablonu)

- wychowanie funkcjonalne (E. Claparede'a) - zmierzające do rozwijania procesów psychicznych rozpatrujące je nie jako istniejące niezależnie ale pod kątem widzenia ich znaczenia biologicznego, ich roli, ich użyteczności dla działania obecnego lub przyszłego, dla życia;

- kształcenie - żywe, nieustannie wzrastające wchłanianie obiektywnych wartości które mają związek z rozwojem duchowym jednostki w celu wytworzenia zamkniętej osobowości zdolnej do obiektywnych czynności i posiadającej pełnię świadomego samopoczucia

Główne idee nowego wychowania:

a. pajdocentryzm

-zrzucenie pierwszoplanowości nauczyciela i adaptacyjnych dążeń środowiska

-wychowanie wychodzące od naturalnych potrzeb dziecka oraz uwzględniające jego fazy rozwojowe;

-uszanowanie naturalnego tempa rozwoju każdego wychowanka, bez sztucznego przyspieszania i heteronomicznych celów

-wychowanie jako życie, spontaniczna aktywność wyznaczone bieżącymi zainteresowaniami, aktualnie przeżywanymi problemami

-szkoła głęboko tkwiąca w życiu, akceptująca indywidualne różnice, spontaniczną socjalizację;

b. aktywizm

-wychowanie jako proces aktywnego wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku - Dewey

-poznawanie świata - samodzielna eksploracja

-dynamizm wynikający z wewnętrznych pobudek woli;

-podstawa procesów edukacyjnych: samodzielne badania ucznia, twórcza postawa ucznia, uspołecznienie w procesie wspólnego weryfikowania hipotez, demokratyzacja oświaty

c. dychotomia:

subiektywizm pedagogiczny:

- wychowanie - proces odśrodkowy polegający na swobodnej ekspresji, a więc ograniczający lub wykluczający oddziaływania zewnętrzne wywierane za pomocą nauczania w dydaktyce i przymusu w dziedzinie wychowania moralnego;

- korelacji z indywidualizmem w teorii wychowania i intuicjonizmem w teorii uczenia się

- wiedza jako funkcja

- wady - izolowanie jednostki, zamknięcie we własnym tu i teraz

- zalety - docenienie zmienności i niepowtarzalności jednostki, pogłębienie samowiedzy

obiektywizm pedagogiczny:

- umiarkowane uwzględnienie elementu urabiania i przymusu jako dialektycznego składnika dorastania do podmiotowej autonomii;

- poszukiwanie podstaw wychowania w więzi społecznej lub w idealnych świecie wartości;

Krytyka nowego wychowania:

- utopijność zasad i naczelnej idei wychowania nowego człowieka

- nierealność utożsamienia wychowania i kształcenia z życiem

- antynaukowość systemu Montessori

- niekompletność wyników pedagogiki i psychologii eksperymentalnej

- dystansowanie się do zagadnień filozoficznych

- niejednolitość

14. Chrześcijański system wychowania S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogik. Warszawa 1993, s. 94-108

Wychowanie chrześcijańskie, rozwijało się niemal przez 2000 lat, stało się podstawą dla tradycji wychowania europejskiego.

a. podstawą światopoglądową jest religia objawiona przez Chrystusa, która reguluje osobowy stosunek człowieka wobec Boga w oparciu o wiarę jako rozumne posłuszeństwo prawdom głoszonym przez Boga (teizm). Wiarą jest ufność oraz wierność Bogu objawionemu, stanowi dobrowolną odpowiedź ze strony człowieka na nadprzyrodzone boskie wezwanie. Prawdy, które objawił Jezus Chrystus a które przekazane zostały przez Kolegium apostolskie Kościołowi jako Ludowi Bożemu ujęte zostały w symbol apostolski Credo ("Wierzę") i usystematyzowane przez teologię w formie dogmatów wiary, pośród których najważniejszym jest nauka o życiu i istnieniu Boga Trójosobowego. Z trynitarnego dogmatu wynikają więc dalsze podstawowe dogmaty dla wychowania chrześcijańskiego, czyli: dogmat odkupienia, stworzenia oraz uświęcenia:

Dogmat o stworzeniu mówi, że Bóg istniejący zawsze ("Jestem, który jestem") swą Wszechmocą oraz Wolą stworzył świat, aniołów oraz człowieka z nicości dając wyraz swojej Mądrości, Miłości i Dobroci. Człowiek, który stworzony został na "obraz i podobieństwo" Boga, obdarzony został duszą, rozumem oraz wolną wolą. Jednak pierwszy człowiek popełnił grzech ignorując nakaz Boży, tracąc przez to Bożą łaskę oraz stan nadprzyrodzonego szczęścia.

Dogmat odkupienia głosi, że Syn Boży poprzez Wcielenie w ludzką naturę, dokonał na drodze Ofiary krzyżowej, za przyzwoleniem swojej Matki, odkupienia z grzechu pierworodnego całej ludzkości, pojednawszy człowieka z Bogiem, przebłagał gniew Boga i przywrócił ludzkości dziecięctwo Boże.

Dogmat uświęcenia mówi, że Zmartwychwstały Jezus Chrystus zesłał na ziemię Ducha Świętego, który jako jego Dusza działa w Kościele uświęcająco poprzez łaskę, czyli Bożą pomoc niezbędną do zbawienia udzieloną poprzez siedem Sakramentów świętych, które odpowiadają ludzkim potrzebom rozwojowym.

Ponieważ życia ludzkie zakończone jest się śmiercią, dlatego pozostałe dogmaty eschatologiczne dotyczące rzeczy ostatecznych: sądu za dobre bądź złe życie, zmartwychwstania ciał oraz wiecznym życiu w szczęściu bądź odrzuceniu od Boga tworzą istotne motywy dla budowania życia oraz moralnego, chrześcijańskiego postępowania.

Dogmat dotyczący grzechu pierworodnego stanowi bliższe uzasadnienie tego celu. Wskazuje na rozdarcie, które występuje w ludzkiej naturze, ukazuje skłócenie namiętności, skłonność do czynienia zła, osłabienie rozumu.

b. Rozumowe wyjaśnianie religijnych celów wychowania chrześcijańskiego i procesu rozwojowego człowieka pochodzi z wieczystej filozofii arystotelesowsko - tomistycznej. Najważniejszymi założeniami filozoficznymi tomizmu dla wychowania chrześcijańskiego są:

• realistyczna teoria poznania oraz możliwości człowieka, prawdziwego i obiektywnego poznania świata przez wrażenia zmysłowe i abstrakcję umysłową, czyli odkrywanie istotnych dla budowania pojęć cech, co opisuje proces nauczania niezbędny dla prawidłowego rozwoju ludzkiego rozumu

• wyróżnienie w rzeczywistości dwóch porządków: istoty rzeczy oraz ich istnienia, gdzie porządek istotowy jest ideałem, do którego urzeczywistnienia dana rzecz zmierza, a porządek istnieniowy jest stanem rzeczywistego istnienia, poprzez który przechodzi rzecz w swym procesie rozwojowym, aż jako cel, osiągnie pełnię swojej natury.

Święty Tomasz jako pierwszy zdefiniował procesy wychowawcze jako dzieło natury, stan cnoty. W procesie rozwoju cielesnego oraz postępu duchowego współpracuje ze sobą pięć przyczyn:

• przyczyna materialna, stanowiąca podłoże cielesno - duchowe zmian w samym wychowaniu,

• przyczyna formalna, która nadaje treść wychowawczą dla rozwoju fizycznego, umysłowego, społecznego, moralnego oraz duchowego

• przyczyna celowa, która wytycza kierunek rozwoju, wypływający z istoty ludzkiej natury

• przyczyna sprawcza, która powoduje rozwój wychowanka poprzez oddziaływanie wychowawców

• przyczyna wzorcza, dopomagająca w naśladowaniu Boga i Chrystusa poprzez stawianie dobrych przykładów i wzorów doskonałych.

Wspólne działanie opisanych przyczyn stanowi chrześcijańską metodologię naukowego badania procesów rozwojowych wychowanka od strony filozoficznej bytu człowieka.

Każdy dzisiejszy system wychowawczy boryka się z problemami wychowawczymi epoki, do których należą:

• ideał nowego człowieka

• określenie jego osoby

• określenie jego moralności

Wszystkie te idee kierownicze obecne są w katolickim wychowaniu w postaci Chrystocentryzmu, z którego wynika moralizm, personalizm oraz humanizm chrześcijański.

1. Idea Chrystocentryzmu droga chrześcijanina do Boga, prowadząca przez Chrystusa i świętych. Nie może być rozumiany jako panchrystyzm, który występuje w religii protestanckiej, pomijający zbawcze pośrednictwo Chrystusa i zamykający się w Nim jako celu.

2. Idea kierownicza chrześcijańskiego moralizmu w wychowaniu wywodzi się nauki Chrystusa, żądającej dobrych owoców życia oraz dobrych uczynków, które zasługują na zbawienie.

3. Idea kierownicza personalizmu będąca podstawą moralności oraz wychowania chrześcijańskiego również pochodzi z Ewangelii, opierając się na stosunku Chrystusa do człowieka. Idea ta podkreśla wielką godność i wartość każdego człowieka jako istoty z natury wolnej i rozumnej, nie tylko dorosłych mężczyzn, ale i kobiet, dzieci, kalekich czy upośledzonych przez wzgląd na cenę ludzkiej duszy, która jest wyższa od wszelkich skarbów. Główne prawa człowieka, jako istoty ludzkiej obdarzonej rozumem oraz wolną wolą nauka Kościoła zbiera w sześciu grupach:

• prawo do życia oraz środków na godnym człowieka poziomie

• prawo do korzystania z wartości kulturalnych oraz moralnych

• prawo do czczenia Boga prywatnie oraz publicznie w zgodzie z wymaganiem prawego sumienia

• prawo do swobodnego wyboru stanu oraz swobody życia rodzinnego i wychowania dzieci

• prawa w dziedzinach gospodarczych oraz posiadanie na własność dóbr oraz środków do ich wytwarzania

• prawa obywatelskie do migracji, zrzeszania się, brania udziału w życiu społecznym oraz ochrony swoich praw.

Idea chrześcijańskiego humanizmu, ściśle powiązana z personalizmem, moralizmem, prawami osoby ludzkiej, również pochodzi bezpośrednio od Chrystusa. Wymownym wyrazem humanizmu była ciągła opieka Kościoła nad szkołami, szpitalami, sierocińcami oraz różnego rodzaju placówkami o działalności charytatywnej. Obecnie humanizm chrześcijański stanowi społeczną realizację dobra oraz zaspokajania ludzkich potrzeb z miłości Boga oraz bliźniego.

15. Cele wychowania wg H. Muszyńskiego H. Muszyński Ideał i cele wychowania Warszawa 974, s. 44-51

I niemarksistowskie wśród nich wyróżnia koncepcje stanowienia celów wychowania:

a. koncepcję naturalistyczną- normalna jednostka ludzka wyposażona jest od urodzenia w zadatki do przyszłych dyspozycji, które w pełni zapewniają jej prawidłowy rozwój. Rola wychowania polega jedynie na wydobywaniu tego, co już tkwi w naturze ludzkiej. Toteż wysuwanie jakichkolwiek celów wychowania jest nie tylko zbędne, lecz nawet szkodliwe, gdyż stanowi pogwałcenie spontanicznie działających praw rozwoju osobowości człowieka. (J.J. Rousseau, H. Spencer )

b. koncepcje naturalistyczno-socjologiczną poszukiwanie celów wychowania jest czynnością pozbawioną większego sensu z tej przyczyny, iż w każdej grupie funkcjonują spontanicznie naturalnie określone wzory osobowe, którymi należy się kierować (F. Znaniecki, E. Durkheim)

c. koncepcje kulturalistyczne oparciem dla teleologii wychowania są jakieś stałe, ponadhistoryczne i niezależne od warunków życia społecznego wartości kultury. Podstawowym zadaniem wychowania jest zbliżać młode jednostki do owego świata kultury i przygotowywać do pełnego uczestnictwa w nim

d. koncepcja instrumentalistyczna lub intuicjonistyczna (J. Dewey) cele wychowania ujawniają się w każdym badaniu procesów wychowawczych, gdyż analiza tych procesów ma o tyle sens, o ile bierze pod uwagę cele, którym mają one służyć. Tak więc niedopuszczalne jest izolowanie od siebie środków i celów wychowania

e. koncepcje socjologiczne (P. Bergmann) przesłankami, z których można wyprowadzić pożądany model osobowości człowieka, są opisy składające się na analizę stanu życia społecznego. Wychowanie bowiem powinno z jednej strony przygotowywać jednostkę. do warunków, w jakich będzie żyła, z drugiej zaś brać pod uwagę rzeczywiste potrzeby społeczne

f. koncepcja futurologistyczna (B. Suchodolski) wg której za podstawowe przesłanki przyjmuję się prognozy dotyczące rozwoju życia społecznego

II marksistowskie

---