1. Szerokie rozumienie pojęcia wychowanie

Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Inaczej mówiąc, wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem (kształtowaniem) osobowości pod względem wszystkich jej cech. Obejmuje zarówno nauczanie (uczenie się) jak i wychowanie w jego węższym znaczeniu. Innymi słowy, przedmiotem wychowania w szerszym znaczeniu jest "całość psychiki człowieka", czyli "ogół procesów i właściwości psychicznych" tj. zarówno intelektualnych (umysłowych), emocjonalnych (uczuciowych), i wolicjonalnych (chcenia) łącznie z działaniem. (K. Sośnicki, 1964, str 34)

2. Wąskie rozumienie pojęcia wychowanie

Kształtowanie charakteru jednostki, "w którym- zgodnie z przekonaniem Bogdana Nawroczyńskiego- stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele wartościowe, w tym przede wszystkim na cele moralne" (cyt. za: W. Okoń, 2001, str.56). Zatem wychowanie takie sprzyja gł. konstruktywnym przeżyciom emocjonalno- motywacyjnym jednostki oraz jej zachowaniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym.

3. Klasyfikacja definicji wychowania wg S. Kunowskiego

1. definicje prakseologiczne- wg których wychowanie jest równoznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli z "urabianiem" => wychowanie wg ideałów, najważniejszy jest wychowawca
2. definicje ewoulacyjne- upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywanego przez niego doświadczenia => wychowanek sam nabywa doświadczenie
3. definicje sytuacyjne- doceniające uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi => rodzina, środowisko rodzinne; sytuacje wychowawcze- stwarzanie sytuacji np. wiązanie butów
4. definicje adaptacyjne- podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społecznych.

4. Scharakteryzuj wychowanie dyrektywne

Wychowanie dyrektywne jest to wychowanie rozumiane jako proces bezpośredniego dokonywania zmian w rozwoju dzieci i młodzieży, który zakłada wywieranie wpływu na owe zmiany gł. przez osoby dorosłe. To znaczy, że wychowanie takie odbywa się niejako bez czynnego udziału samych wychowanków lub z wyraźnym ograniczeniem ich własnej aktywności. Przykłady definicji wychowania dyrektywnego:
1. "dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych [...] wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddanego" (A. Gurycka)
2. "społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania wg określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia" (S. Kunowski)
3. "działanie zmierzające do trwałej modyfikacji, ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych (kierunkowych) w osobowości jednostki" (H. Muszyński)
4. "system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych" (R. Wroczyński)
5. "całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka, oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie" (T. Wujek, T. Plich)
6. "działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik, będący kandydatem na członka grupy społecznej i której zadaniem jest przygotowanie tego osobnika do stanowiska pełnego członka" (F. Znaniecki)
7. "planowa aktywność, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi" (R. Schultz)

5. Schrakteryzuj wychowanie jako wspieranie w rozwoju

Wychowanie jako wspieranie w rozwoju (niedyrektywne) polega na dopingowaniu wychowanków do osobistego angażowania się w proces samowychowania, samorealizacji, samoaktualizacji, pracy nad sobą. Miarą sukcesu wychowawczego jest szczególne aktywizowanie dziewcząt i chłopców w ich samorozwoju, czyli w świadomym dokonywaniu przez nich pozytywnych zmian we własnych zachowaniach i postawach wobec innych. Na wychowawcy spoczywa przede wszystkim obowiązek:
* wchodzenia z dziećmi i młodzieżą w relacje oparte na współpracy i partnerstwie
* zachęcanie ich do kierowania własnym rozwojem
* nieustannego towarzyszenia w ich radościach i smutkach
* częstego prowadzenia z nimi otwartych i szczerych rozmów
* wspomagania w realizowaniu tkwiących w nich mozliwościach
Przykłady definicji wychowania niedyrektywnego:
1. "proces zdobywania przez jednostkę doświadczeń" (W. Ch. Begley)
2. "proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku" ( J. Dewey)
3. "proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka" (S. Kunowski)
4. "pomaganie [wychowankowi- przyp. M. Ł.] w rozwoju i ułatwianie mu realizowania swoich możliwości" (H. Rylke, G. Klimowicz)
5. "dorastanie do zadań" lub "rozwijanie podmiotu za sprawą jego uczestnictwa w świecie" (B. Suchodolski)
6. "całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej zwłaszcza przez interakcję urzeczywistniać swoje człowieczeństwo" (T. Tarnowski)

6. Złożoność wychowania

Złożoność wychowania - zachowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zewnętrznych (w tym także oddziaływań wychowawczych), jak również uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka (potrzeby, aspiracje, motywy dążeń oraz funkcjonowanie organizmu łącznie z centralnym układem nerwowym i układem gruczołów dokrewnych.) Także wszystko, co oddziałuje z zewnątrz człowieka wpływa na ogół w sposób okrężny tj. przez jego uwarunkowania wewnętrzne. Takim uwarunkowaniom podlega także proces wychowania, niezależnie od tego czy dostrzega się w nim charakter interwencyjny czy proces samorzutnego rozwoju.

7. Intencjonalość wychowania

Intencjonalność wychowania - oznacza ona, że wychowawca jest świadomy celów, jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Ma się tu na myśli działalność zawodowych jak i niezawodowych wychowawców. Nawet w przypadku świadomego przeciwstawienia się wychowaniu jako celowemu oddziaływaniu na wychowanka nie jest możliwe całkowite rezygnowanie z jakichkolwiek celów z nim związanych. Intencjonalności nie jest także pozbawiona działalność wychowawcza, w której wywieranie wpływów ogranicza się tylko do “kibicowania” rozwojowi i samorealizacji wychowanków

8.Interakcyjność wychowania

Interakcyjność wychowania proces wychowawczy ma miejsce zwykle w warunkach współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka, odbywającego się na zasadzie wzajemności lub sprzężenia zwrotnego (oddziaływania, co najmniej dwukierunkowego)

9.Relatywność wychowania

Relatywność wychowania wiąże się z trudnościami, jakich nastręcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych. Przewidywanie to ma raczej charakter hipotetyczny. Wynika to w znacznej mierze ze złożoności procesu wychowania, jak również ze złożonej dynamiki osobowości ludzkiej. Wychowanie stanowi tylko jeden z wielu wpływów na wychowanków. Wśród czynników wywierających znaczący wpływ na psychikę i zachowanie się dzieci i młodzieży są ponadto niezamierzone wpływy środowiska, środki masowego przekazu

10.Wychowania a socjalizacja

W socj. i wych. cele sa wspolne w zakresie przygotowania do funkcjonowania danej grupy społ. Wprocesie wych. uczestniczą 2 strony: wychowanek i wychowawca jako reprezentant społeczeństwa (rodzice, wychowawca). W procesie socj. jednostkę do udziału w grupie społ. Wprowadza społeczeństwo, człowiek bezpośrednio lub przez reprezentantów. Wychowanie i socjalizacja sa procesami mającymi wspólne elementy, zakres celów i wyniki w obu procesach (społeczeństwo, które przez przedstawicieli oddziałowuje na jednostkę) oba procesy są długotrwałe. Socjalizacja jest ciągła bo społeczeństwo przekazuje swoją kulturę cały czas przez wychowanie i socjalizację. Wychowanie jest procesem złożonym. Socjalizacja jest procesem złożonym, społeczeństwo składa się z elementów szczegółowych, tj. proces złożony wielopłaszczyznowy. 

11. Inkulturacja

Pojęciem "inkulturacja" posłużył się jako pierwszy amerykański antropolog kultury M. H. Herskovits (1964). Oznacza ono przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń. Inkulturacja jest uczeniem się kultury lub wrastania w nią, albo też jest procesem kulturowego przystosowania. Wskazuje na dostosowywanie się ludzi do kultury, czyli całokształtu materialnego i duchowego dorobku ludzkości, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Ogółem przez inkulturację rozumie się proces wchodzenia przez jednostkę w zycie kulturalne danego społeczeństwa, czyli wrastanie w charakterystyczną dla niego kulturę. Inkulturacja jest asymilacją dorobku kulturowego i niejednokrotnie równoczesnym, szczególnym wypadkiem socjalizacji.
Wpływom imkulturacji podlegają wszyscy w różnym stopniu. Proces ten odbywa się głównie za pomocą mowy, czyli słownego porozumiewania i tzw. kulturowego modelowania.

12. Etapy "uprawiania" teorii wychowania w Polsce

W polskiej teorii wychowania wyróżniamy 3 etapy rozwoju teorii wychowania:
1. 1945-1948: powoływanie się na dorobek pedagogiki międzywojennej, krytyka pajdocentryzmu, czyli poglądu przyznającego dziecku centralne miejsce w procesie wychowania, przy czym oddziaływanie na niego sprowadzono głównie do pomagania mu w naturalnym, spontanicznym i swobodnym rozwoju; docenianie roli wychowawców (nauczycieli) w procesie wychowawczym
2. 1949-1955/56- wywieranie ideologicznego nacisku na teorię wychowania, pedagogika radzeicka jedynym źródłem inspiracji dla teorii wychowania, przywiązywanie wagi do wychowania kolektywnego wg A. Makarenki, polegające na podporządkowaniu jednostki celom i normom reprezentowanym przez grupę; brak uznania pedagogiki radzieckiej wśród nauczycieli i wychowawców- narzucone i obce tradycji wychowania.
3. 1956-1989- umożliwianie w ograniczonym zakresie kontaktów zagranicznych- wypracowanie podstaw metodologicznych badań prowadzonych przez teorię wychowania; teoria wychowania stała się dyscypliną o charakterze empiryczno-indukcyjnym i pozostawała wierna filozofii marksistowskiej; podjęto badania nad skutecznością form wychowawczych; zainteresowano się spuścizną niektórych pedagogów (A. Makarenki, J. Korczaka, C. Freineta, S. Neill, W. A. Suchomlińskiego); jednak pojawiały się słabości teorii wychowania w tych latach: bezmyślna usłużność wobec różnych instytucji państwowych, politycznych czy oświatowych (np. w ramach tzw. problemów węzłowych) oraz bezwolne podporządkowanie się ideologii marksistowskiej.

13. Przedmiot teorii wychowania

Głownym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wychowanie w jego wąskim rozumieniu tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorię wychowania interesuje przede wszystkim rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży.

14. Trzy rozumienia teorii wychowania

1. Jest usystematyzowanym systemem wypowiedzi dotyczących wychowania analizowanego na tle innych nauk społecznych (np. socjologiczna, pedagogiczna teoria wychowania)
2. To zbiórteoretycznych przesłanek wyjaśniających funkcjonowanie istniejących systemów wychowawczych (np. system Herbarta)
3. Powstaje w wyniku zbierania i systematyzowania założeń teoretycznych oraz badań empirycznych pochodzących z różnych dyscyplin naukowych.

15. Zadania teorii wychowania

1. formułowaniem celów, jakie mogłyby lub jakie powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności, jak normy, ideały, dezyderaty moralne głoszone w filozofii, religii, aksjologii i etyce.
2. projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania, jak również ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości.
3. zajmuje się różnymi czynnikami- zwłaszcza psychospołecznymi- warunkującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej, do których zalicza się m.in. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, poznawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem.
Teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmującą się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży.

16. Wyjaśnij: f. diagnostyczna teorii wychowania

Funkcja diagnostyczna (deskryptywna) teorii wychowania- teoria wychowania diagnozuje czyli bada, pewną rzeczywistość wychowawczą, ustala warunki funkcjonowania wychowanków i opisuje tę rzeczywistość tak jak ją bada.

17. Wyjaśnij: f. oceniająca teorii wychowania

Funkcja oceniająca (ewaluatywna) teorii wychowania- teoria wychowania ocenia to, co było diagnozowane; zebrany na drodze badań empirycznych materiał teoria wychowania analizuje z punktu widzenia zgodności stanu faktycznego z założonym do realizacji ideałem wychowawczym.

18. Wyjaśnij: f. prognostyczna teorii wychowania

Funkcja prognostyczna (projektująca) teorii wychowania- w oparciu o ocenę, teoria wychowania prognozuje w przyszłości rozwój badanego zjawiska wychowawczego; prognozuje na podstawie działań w ramach poprzednich funkcji

19. Wyjaśnij: f. kodyfikująca teorii wychowania

Funkcja kodyfikująca teorii wychowania- teoria wychowania porządkuje i systematyzuje stwierdzenia dotyczące określonej rzeczywistości wychowawczej (czyli kodyfikacja jest to coś związanego z porządkowaniem faktów).

20. Wyjaśnij: f. taksonomiczna teorii wychowania

Funkcja taksonomiczna teorii wychowania- teoria wychowania ustala pewien system znaczeń i nazywa dane fakty, np, teoria wychowania ustali co to jest kara, nagroda wychowawcza.

21. Wyjaśnij: f. predyktywna teorii wychowania

Funkcja predyktywna teorii wychowania- teoria wychowania przewiduje rozwój społeczny wychowanka lub danej sytuacji wychowawczej na podstawie pewnych danych.

22. Wyjaśnij: f. heurystyczno-kontrolna teorii wychowania

Funkcja heurystyczno-kontrolna teorii wychowania- teoria wychowania wskazuje na nowe problemy, którymi ma się zająć, stawia hipotezy, szuka odpowiedzi w drodze określonych badań i pozwala na ocenę.

23. Wymień czynniki warunkujące skuteczne zastosowanie metod wychowania.

1. podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży
2. umiejętność porozumiewania się z dziećmi i młodzieżą
3. zabieganie o uznany autorytet
4. korzystanie z informacji zwrotnych
5. demokratyczny styl wychowania

6. poznawanie dzieci i młodzieży

7. preferowanie wartości uniwersalnych i ponadczasowych

24. Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży

Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży tj. poszanowanie ich prawa do własnej podmiotowości, czyli niezależności (autonomii) i odrębności (niepodwarzalności). Sukces postępowania pedagogicznego zależy od podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży, czyli na wskroś humanistycznego i partnerskiego podejścia. Postuluje się nie tylko zabezpieczenie im prawa do bycia niezależnymi, aktywnymi i samodzielnymi, lecz uszanowanie w każdym z nich osoby ludzkiej, będących nośnikiem człowieczeństwa. Wymownym przejawem podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży może być okazywanie im swej akceptacji i rozumienia empatycznego łącznie z tzw. autentyzmem oraz rozumieniem ich w sensie personalistycznym. Akceptacja, rozumienie empatyczne i autentyzm są to 3 podstawowe postawy, jakich oczekuje się od nauczycieli i wychowawców w celu usprawnienia i unowocześnienia pracy wychowawczej.

25. Jakie rodzaje interakcji pozwalają na budowanie doświadczeń podmiotowych i dwupodmiotowych?

Rodzaje interakcji pozwalających
na budowanie doświadczeń podmioto­wych i umożliwiających działanie
dwupodmiotowe omawiają Babska i Shugar.

Wzajemność- brania i dawania, "dialog" jest pierwszym rodzajem doświadczeń,
budujących orientację podmiotową. Ważnymi przejawami zachowa­nia pozwalającymi
na takie doświadczenia są: czekanie aż druga osoba skończy swój przekaz, czyli
nie przerywanie, a także nie zmienianie tematu, oraz sygnali­zowanie, że
skończyło swą turę i ewentualnie oczekuje się odpowiedzi (reakcji). Pozwala to
zrozumieć twierdzenie, że już od okresu niemowlęcego dochodzić może do
rozbudowania równorzędności, bądź wprost przeciwnie, do ogranicze­nia szans jej
urzeczywistnienia.

Naprzemienność- zajmowania pierwszej i drugiej pozycji w parze przyległej - to drugi rodzaj doświadczeń pozwalających na uformowanie się orientacji podmiotowej. Para
przyległa to taka jednostka interakcji, w której jednemu za­chowaniu w sposób
konieczny odpowiada inne zachowanie (pytanie - odpo­wiedz, mówienie - słuchanie
itp.). Mówiący zajmuje pierwsze miejsce w tej strukturze, istnieje wymiana
językowa. Forma i treść jego wypowiedzi wywierają wpływ na zajmującego drugą
pozycję w parze przyległej, skłaniając go do zabrania głosu, a więc jest
ukierunkowany przez zachowanie otwierającego. Zajmowanie każdej z dwóch pozycji
pary przyległej sprzyjać będzie rozwojowi innych podmiotowych doświadczeń.

Zmienność ról- pełnionych w układach interakcyjnych, to kolejny typ doświadczeń budujących poczucie podmiotowości. Znane są różne rodzaje ukła­dów ról w działaniu
inicjatora: projektodawcy, organizatora, wykonawcy, współtwórcy. Babska i
Shugar zakładają, że dla budowania orientacji podmio­towej u jednostki
konieczne są doświadczenia związane ze wszystkimi tymi ro­dzajami ról.
Pozwalają one na zdobycie umiejętności budowania własnej linii działania, a
także na zmienność zachowań (inicjujących i realizujących) i pozycji
(nadrzędnej, podrzędnej, współrzędnej) w działaniach wspólnych.

Dochodzenie- do wspólnych znaczeń - to doświadczenie odnoszące się do treści zdarzenia, w którym współuczestniczą dwie osoby lub więcej. Dziecko od zarania swego życia włącza się w proces budowania wspólnych znaczeń przez kontakty z dorosłymi.

Rodziców i dziecko można uznać za wzajemnie dostosowujący się system
interakcyjny, lecz sposób w jaki dochodzi do owego dostosowania się jest
zależny od szczególnych okoliczności, dotyczących między innymi kompetencji
dziecka. Zatem każdy okres przejściowy jest zapowiedzią nowego problemu in­terakcyjnego, z którym wspólnie muszą się zmierzyć.

26. Co to jest autorytet?

W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako wzoru czy swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:

• 1. Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;

• 2. Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;

• 3. Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;

• 4. Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;

• 5. Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy;

Autorytet może oddziaływać wyzwalająco bądź ujarzmiająco. Autorytet wyzwalający inspiruje i konstruktywnie wpływa na postępowanie osób, mobilizując je do inicjatywy i podejmowania samodzielnych działań, stymulując ich zapał, wyobraźnię i intelekt, czy pomagając im w osiąganiu cywilnej odwagi i krytycznej wiedzy. Współpraca z tak rozumianym autorytetem nie wynika z obowiązku czy z powinności, lecz jest całkowicie dobrowolna. Autorytet ujarzmiający pochodzi nie tyle z osobistych zalet czy zasług, ile z wygórowanych ambicji i żądzy władzy jego "dysponenta" dążącego do podporządkowania sobie wychowanków poprzez stosowanie aparatu przymusu i ustanawianie arbitralnych zakazów bądź nakazów. W tym typie autorytetu ważną rolę odgrywa wrogość wobec indywidualizmu oraz wymuszanie uległości za pośrednictwem cenzury, rywalizacji selektywnej czy represji za nieposłuszeństwo. Autorytet ujarzmiający jest wykorzystywany w tzw. wychowaniu autorytarnym, w którym pozycję wychowawcy legitymizuje sam fakt posiadania władzy pedagogicznej i zdolność wymuszania posłuchu wśród wychowanków. W podejściu takim wychowawca jest rozumiany w pierwszym rzędzie jako reprezentant władzy rodzicielskiej, państwowej bądź wyznaniowej.

27. Co to jest pseudowychowanie?

Pseudowychowanie - wszystko to, co przyjmuje wymiar przeciwieństwa, wynaturzenia, zakłamania czy pozorności wychowania. Pseudowychowanie to fałszywe, pozorne, zakłamane wychowanie.

28. Wymień i scharakteryzuj rodzaje pseudowychowania

· Wychowanie nieadekwatne, to takie które nie uwzględnia kontekstu politycznego, ekonomicznego, indywidualnego czy społecznego dla rozwoju jednostki. Brak w nim korelacji między umiejętnością rozpoznania sytuacji ogólnej ( wiedzą z zakresu historii, kultury, wiedzy o społeczeństwie,) a umiejętnością rozumienia konkretnego człowieka, na którego skierowana jest nasza działalność wychowawcza. „Przykładem takiego typu pseudowychowania byłoby forsowanie wychowania fundamentalistycznego w społeczeństwie otwartym, pluralistycznym czy pomijanie w oddziaływaniach indywidualnych potencjału rozwojowego wychowanka, jego talentu, zdolności, zainteresowań czy potrzeb, to działanie niejako „na oślep”, obok wychowanka czy nawet wbrew jego możliwościom”

· Wychowanie fikcyjne - „to brak jedności działania- i -doznawania, połowiczność relacji między wychowawcą a wychowankiem, nieautentyczność działalności wychowującego, markującego ją na użytek zupełnie innych celów niż wspieranie rozwoju wychowanka, to fikcyjność podmiotu działania- czy fikcyjność podmiotu -doznawania, wynikająca z błędnego rozpoznania braku gotowości tego ostatniego do otwarcia się na wpływy czy współdziałanie”. Wychowanek nie jest podmiotem wychowania, lecz przedmiotem do osiągnięcia celów wychowawcy, które nie są związane z wychowaniem.

· Wychowanie wyobcowane - objawia się w sytuacji, gdy wychowawca wykorzystuje swych wychowanków do osiągnięcia innych celów, np. awansu społecznego, czy rozładowania swoich negatywnych emocji. W tym przypadku traktuje wychowanków w sposób instrumentalny, stają się dla niego obcy i bez znaczenia.

· Wychowanie zawładające, ujarzmiające - wychowawca przekonany o swej wyższości i ważności panuje nad wychowankiem i wpływa na niego stosując przymus (jawny bądź nie).

29. Co to jest błąd wychowawczy?

Błąd wychowawczy- to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realna przyczynę (lub ryzyko ) powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków.
Wszędzie tam, gdzie obserwujemy zaburzenia interakcji między wychowawcą a wychowankiem, możemy z dużym prawdopodobieństwem mówić o błędzie wychowawczym. Zaburzenie interakcji polega przede wszystkim na rozpadnięciu się współdziałania partnerów interakcji, odejściu od wspólnie realizowanego programu i dążeniu jednego z nich do dominacji nad drugim. Błąd wychowawczy jest pojęciem względnym, gdyż u różnych osób i w różnym czasie to samo postępowanie wychowawcy może mieć różne znaczenie dla dalszego funkcjonowania i rozwoju.

30. Wymień i scharakteryzuj błędy wychowawcze

A. Gurycka wyróżnia:

• błędy postawy - wynikające z wadliwych nastawień wobec wychowanka, które mają charakter utrwalony i powtarzalny w podobnych sytuacjach wychowawczych

• błędy sytuacyjne - niekorzystne wychowawczo, incydentalne, przemijające zachowania prowokowane przez sytuacje interpersonalną, w której znajdują się podmioty sytuacji wychowawczej

Wśród błędów występuje duże zróżnicowanie. Przyjęto trzy wymiary zachowań jako podstawowe dla klasyfikacji błędów wychowawczych:
- ekstremalna, emocjonalna akceptacja dziecka - "żar" oraz ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka - "lód",
- nadmierna koncentracja na dziecku oraz nadmierna koncentracja na sobie,
- nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka oraz niedocenianie zadań dziecka.

Układ tych trzech wymiarów pozwolił na wyróżnienie dziewięciu błędów:
- rygoryzmu,
- agresji,
- hamowania aktywności,
- obojętności,
- eksponowania siebie,
- ulegania,
- zastępowania,
- idealizacji dziecka,
- niekonsekwencji.

Rygoryzm to bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria, sztywność ocen; stawianie wymagań bardzo dokładnie określonych, nie pozostawiających swobody. Występuje tu ścisła kontrola postępowania dziecka, egzekwowanie posłuszeństwa, brak równowagi kar i nagród, formułowanie ocen negatywnych.

Atak słowny, fizyczny lub symboliczny zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka to cechy agresji. Agresja może być okazywana poprzez atak fizyczny, bicie, szturchanie, obezwładnianie, przymuszanie do określonej pozycji, np. klęczenie. Może występować atak symboliczny poprzez stosowanie obraźliwych gestów, ironii oraz ostrych kar.

Hamowanie aktywności to przerywanie, zakazywanie aktywności dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowanie własne dziecka, tj. innymi poleceniami, zadaniami, inicjatywami. Wychowawca włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje, wprowadza modyfikacje nie licząc się ze zdaniem dziecka, przejmuje jego czynności bez uzasadnień. Hamowanie aktywności dziecka może wystąpić poprzez zakazanie aktywności uprawianej przez dziecko bez uzasadnień lub z uzasadnieniami ograniczającymi prawa dziecka do własnej aktywności.

Wychowawca popełniający błąd obojętności nie nawiązuje kontaktu z dzieckiem z własnej woli, "jest obok dziecka", okazuje werbalnie i mimicznie brak zainteresowania dzieckiem. Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko, np. nie odpowiada na pytania, nie słucha, zajmuje się czymś innym w czasie przeznaczonym na kontakt z dzieckiem. Rozmawia z wychowankiem tylko wtedy, gdy musi i na temat, na jaki musi rozmawiać Pozostaje bierny wobec próśb i potrzeb dziecka. Nauczyciel izoluje się od uczniów. Stawia wymagania, a zaniedbuje kontrolę. Głównie koncentruje się na rutynowych zadaniach. Wychowawca eksponujący siebie koncentruje uwagę wychowanka na swoich walorach i potrzebach. Absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami, demonstruje swoje urazy, humory, obraża się. Przedstawia siebie i swoje walory dziecku, chwali się swoimi sukcesami, wywyższa się, chce mu imponować, wyróżniać się. Domaga się dla siebie względów oraz egzekwuje bezwzględnie swoje prawa.

Wychowawca popełniający błąd uległości spełnia zachcianki dziecka, rezygnuje i obniża wymagania stawiane dziecku wobec jego nalegań lub napotkanych czy przewidywanych trudności. Zdarza się, że zamiast pomagać dziecku, współdziałać z zachowaniem jego aktywności rodzic zastępuje, wyręcza je. Wykonuje zadania, które powinno wykonać dziecko. Pozbawia możliwości podjęcia własnych działań, znajdując wytłumaczenie w trudności zadań, zmęczeniu, słabości dziecka lub w szczególnym znaczeniu, jakie przypisuje wykonaniu zadań za dziecko dla jego dobra.

Idealizacja dziecka jest przeciwstawieniem dla zachowania właściwego polegającego na pozytywnym i adekwatnym wzmacnianiu zachowań dziecka, krytycyzmu połączonego z akceptacją. Wychowawca podkreśla w słowach i zachowaniu przekonanie o szczególnych walorach i możliwościach dziecka. Przejawia afektację w kontakcie z dzieckiem: wnika w sposób narzucający się w szczegóły różnych poczynań dziecka, jego sytuacji. Występuje brak krytycyzmu, co rzutuje na maksymalizację ocen pozytywnych.

Niekonsekwencja charakteryzuje się ona występowaniem własności różnych błędów nie pokrewnych wobec siebie w czasie trwania jednej sytuacji. Występuje zmienność wymagań jakie stawia się dziecku, oraz zmienność zachowań wychowawcy wobec dziecka, nieadekwatna do jego postępowania. Te same zachowania dziecka są różnie traktowane przez wychowawcę i w podobnych sytuacjach są dziecku stawiane różne wymagania i różnie jest oceniane jego postępowanie. Zaburzona i zerwana interakcja stanowi realną przyczynę lub ryzyko wystąpienia niekorzystnych skutków dla rozwoju dziecka. Bezpośrednim skutkiem błędu wychowawczego jest niekorzystny obraz wychowawcy powstający w umyśle dziecka. Błąd niekonsekwencji utrudnia i opóźnia przebieg uczenia się, obniża nastrój uczniów, wytwarza poczucie winy i zagrożenia spowodowane brakiem orientacji i niemożnością ukształtowania się właściwych oczekiwań. Niekorzystnie wpływa na stopień i przebieg przyswajania norm społecznych i moralnych. Wywołuje niepewność wobec trudności, lęki, zaburzenie własnej perspektywy, zniekształcony obraz świata. U wychowanków o słabym typie nerwowym i niższej inteligencji powoduje obniżenie poziomu ich wykonania. Może również spowodować wzrost kontroli osobistej ucznia nad sytuacją, w której się znajduje. Uczniowie mają poczucie, że lepiej panują nad sytuacją niż nauczyciel.

31. Scharakteryzuj kulturowy kontekst wychowania

Ambiwalencja to kulturowy kontekst wychowania. Okoliczności znacznie wykraczające poza pedagogiczny kontekst wychowania; okoliczności te to przekazy kulturowe wysyłane do grup i jednostek przez różnego rodzaju agendy świata społecznego; wszyscy stykamy się z przekazami kulturowymi, a wychowanie jako praktyka społeczna jest całkowicie w nie uwikłane; przekazy kulturowe są niejednokrotnie treścią interakcji wychowawczej.

32. Scharakteryzuj społeczny kontekst wychowania

Decentracja to społeczny kontekst wychowania. W odniesieniu do jednostki ( człowiek rezygnuje z własnego punktu widzenia i przyjmuje punkt widzenia innej jednostki ) lub procesów mikrokulturowych ( problem z istnieniem wielu kultur we współczesnym świecie. Człowiek musi dostrzec wiele kultur i się w nich odnaleźć ). Pojawia się problem wychowania ponieważ nie wiadomo jak je kierować. 

33. Scharakteryzuj rozwojowy kontekst wychowania

Tożsamość to rozwojowy kontekst wychowania. Punktem, do którego zmierza celowa działalność pedagogiczna jest zmiana rozwojowa, czyli stan, który pod jakimś względem przewyższa stan wyjściowy; kontekst ten jest bardzo rozległy, gdyż niełatwo jest wskazać kierunek rozwoju, czyli punkt, do którego np. rozwój moralny człowieka zmierza czy powinien zmierzać, również trudno jest zdecydować się na konwencję rozumienia oddziaływań wychowawczych prowokujących rozwój.

34. Omów przyczyny niepowodzeń szkolnych

Najczęściej wyróżnia się trzy grupy przyczyn:
1) społeczno- środowiskowe- sytuacja rodzinna stanowi zespół czynników wywierających bardzo silny wpływ na powodzenie dziecka w pracy szkolnej, jedna z istotnych przyczyn jest brak zainteresowania samym dzieckiem i jego nauką przez rodziców.
*Na nie powodzenia szkolne wpływają warunki: materialne i kulturalne w rodzinie dziecka( praca zawodowa matki, język rodziców, formy spędzania wolnego czasu) kultura pedagogiczna rodziców, świadomość wychowawcza.
*Na niepowodzenia szkolne wpływa także atmosfera rodzinna (współżycie rodziców, struktura rodziny, nałogi, stosunek rodziców do dziecka)
* Ubóstwo społeczne rodziców, bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, brak ubrań i przyborów szkolnych, nie dostateczna opieka rodziców, niedożywienie( wpływa na obniżenie koncentracji uwagi, pamięci i innych funkcji)
2) biopsychiczne- Jednym podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych jest są różnice między uzdolnieniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Poziom pracy dydaktycznej szkoły, przystosowany w zadzie do uczniów o przeciętnych zdolnościach jest dla nich zbyt niski, a dla drugich zbyt wysoki.
* Na niepowodzenia szkolne ma wpływ: inteligencja, cechy charakteru, zaburzenia osobowości.
*Wielu uczniów przeżywa stany depresyjno-lękowe, strach, stres związane z kontrolą pracy i oceną, wiele takich czynników może prowadzić do fobii szkolnej. Przyczyny emocjonalne utrudniają lub wręcz uniemożliwiają powodzenia w nauce.
*Kolejnym czynnikiem, może być brak motywacji do nauki, powolne tempo myślenia, niestałość uwagi, brak zdolności i uzdolnień .
3) dydaktyczne- Niepowodzenia w pracy uczniów są w znacznym stopniu niepowodzeniami szkoły i nauczycieli.
* Między nauczycielem a uczniem może wytworzyć się negatywne powiązanie (krzyk, lęk przed nauczycielem, fobia szkolna) które odbijają się ujemnie na nastawienie się ucznia d nauki szkolnej.
* Przedmiotowe traktowanie uczniów w szkole powoduje u znacznej ich części działania o charakterze biernym i obronnym.
* Jednym ze źródeł trudności jest niedostosowanie wymagań do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów. Duża liczba uczniów w klasie, mało elastyczny system nauczania utrudnia indywidualizowanie pracy szkolnej. Niska znajomość uczniów przez nauczycieli.
*Najważniejszą przyczyną są błędy metodyczne nauczycieli polegające na słabej znajomości procesu nauczania-uczenia się, wynikające z barku umiejętności pedagogicznych.
*Brak należytej opieki nad uczniem opóźnionym ze strony nauczyciela i szkoły.

35. Omów fazy niepowodzeń szkolnych

Jan Konopnicki traktuje niepowodzenia szkolne jako proces, w którym wyróżnia się cztery fazy:

• w pierwszej fazie ujawniają się braki w wiadomościach głównie w języku ojczystym i matematyce.

• w drugiej fazie braki są już tak duże, że uczeń nie może nadążyć za innymi i korzysta z nielegalnej pomocy.

• w trzeciej fazie pojawiają się oceny niedostateczne, świadczące o tym, że nauczyciel dostrzegł poważne braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.

• faza czwarta to drugoroczność a więc powtarzanie klasy.

36. Wyjaśnij - kultura masowa (popularna)

Kultura masowa - zjawisko socjologiczne; termin wprowadziła A. Kłoskowska.  w znaczeniu ogólnym - pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w b. szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury.
W znaczeniu szczegółowym - imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilości kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).

37. Scharakteryzuj nowy system aksjologiczny

Aksjologia wychowania zajmuje się analizą źródeł wartości w wychowaniu oraz dokonuje ich rangowania. Ideał wychowania zmienia się wraz z przemianami dokonującymi się na gruncie ekonomii, w strukturach politycznych, społeczeństwie. Istnieje kulturowy wzór osobowości, wyobrażenie ludzi o tym jak powinien zachowywać się dany człowiek w określonych sytuacjach społecznych, czy pełniący określone funkcje i role społeczne. Wzór ten wzbogacony jest o wizerunek religijny, wizje artystyczne, naukowe. Wzór kulturalny określa sposób zachowania uznany za normalny w danej sytuacji, normalny, tzn. uznawany w danej grupie. Wzór określa zakres zachowań dopuszczalnych i skutecznych w tej sytuacji, wiec wzór jest czynnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie cudzych zachowań oraz skuteczność wzajemnych oddziaływań.Ustalone wzory kulturowe zachowań stanowią o regularności życia społecznego i jego porządku , umożliwiają i ułatwiają wzajemne przystosowania ???????????????

38. Scharakteryzuj wpływ kultury popularnej na wychowanie

39. Scharakteryzuj czynniki utrudniające wychowanie w rodzinie

40. Scharakteryzuj wychowanie moralne

To proces kształtowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postępowanie mające na celu dobro innych ludzi( Muszyński). Celem wych.moral. jest ukształtowanie porządne z pkt. widzenia danego społeczeństwa, postawa społ-moral. ukształtowana w wyniku oddziaływań wychowania, względnie stała organizacja wiedzy, uczuć.(Podgórecki)

41. Omów sposoby wychowania moralnego

1.Przykład osobisty

2.Perswazja ( przedstawienie argumentów za i przeciw) i przekonywanie

3.Rozwijanie samorządności wśród uczniów

4.Klasyfikowanie wartości

5.Rozumowanie moralne

1. Tradycyjne - Dawanie dobrego przykładu, perswazja, autobiografie ludzi wielkich
2. Nowoczesne - rozumowanie moralnego, (dyskusja, logiczna dyskusja, lata 70, konsekwencje, wnioski praktyczne), klasyfikowanie moralności (uświadamianie własnych uczuć w związku rozpoznawanymi wartościami)

42.Scharakteryzuj wychowanie estetyczne

Wychowanie etyczne to przekazywanie wiedzy z zakresu etyki i budzenie refleksji nad postępowaniem moralnym. W znaczeniu wąskim (wychowanie do sztuki) zespół oddziaływań zmieniających się do ukształtowania wrażliwości wychowania na wartości sztuki wytworzenia w nim smaku estetycznego i kultury artystycznej zapewniające tożsamość kulturowego dziedzictwa w świadomości kolejnych pokoleń. Celem jest zapewnienie dzieciom i młodzieży w miarę wysokiego poziomu kultury estetycznej.

W szerokim znaczeniu (wychowanie przez sztukę) odnosi się do kształtowania pewnej integralnej osobowości człowieka, działalność artystyczna i dzieła sztuki traktowane jako narzędzia rozwoju człowieka. Uwzględnia się wpływ sztuki na poglądy i przekonania człowieka.

Wymagania stawione wych.estet. 1)sprzyjanie kształtowaniu postawy otwartego umysłu. 2)inspirowanie wł. Aktywności twórczej dzieci i młodzieży 3)poszerzenie i wzbogacenie wiedzy o dorobku kulturalnym pokoleń 4)stymulowanie różnych przeżyć

43. Scharakteryzuj wychowanie umysłowe

Wychowanie umysłowe - kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wyboru umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu. Celem wych.umysł. jest wyposażenie wychowanków zarówno w wiadomości przyczyniające się do wzbogacenia ich kultury umysłowej jak i umiejętności racjonalnego postępowania na co dzień oraz rozwijania w nich zdolności poznawczych i zainteresowania intelektualnego. Podstawowe elementy wych.umysł(Okoń) 1.Zapewnienie uczniom znajomości ogólnych postaw wiedzy i przyrodzie, społeczeństwie i kulturze. 2.Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej. 3.Ogólny rozwój zdolności umysłowych i zainteresowań.

44. Scharakteryzuj wychowanie religijne

Wychowanie religijne - system wychowania oparty na podporządkowaniu działalności edukacyjnej założeniom jakiegoś wyznania. W szkołach wychowanie religijne realizuje się przez: 1)naukę religii jako przedmiotu nauczania 2)udział młodzieży szkolnej w uroczystościach o charakterze religijnym 3)przyswojenie treści nauczania i wychowania danej ideologii religijnej

45. Scharakteryzuj wychowanie seksualne

Wychowanie seksualne to ogół oddziaływań i wpływów zamierzających do kształtowania dzieci i młodzieży postawy szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli odmiennej płci oraz takich wzajemnych uczuć, jakie kierunkują wytwarzanie się prawidłowych relacji między dziew. a chłop.

Celem wych.sex. jest formownie u dzieci i młodzieży wobec płci, partnerstwa, życia seksualnego, łączenia ich uświadomień seksualnych i przyswajanie im etyki seksualnej. Rodzajami wych.sex. są

1. zorientowanie biologiczne (np. bezpieczny seks) 2. Zorientowanie etyczne( np. łączenie seksu z miłością)

46. Scharakteryzuj wybraną przez siebie metodę wychowania

Metody Wychowania:systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego zmierzające do urzeczywistnienia celów jakie stawia sobie wychowawca 
Metoda Karania: 
Oddziaływanie wychowawcze za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobieżenia powtórzeń, zachowań negatywnych poprzez wyrażenie dezaprobaty, upomnienia, nagany, wykluczenia udziału w zabawie. 
Nie może być poniżaniem godności karanego, nie wolno stosować kar fizycznych, nie karać w gniewie, nie odwoływać się w przyszłości, uważać na niesprawiedliwe karanie. 
Metoda ta raczej tłumi niż gasi niepożądane zachowanie, wychowanek chwilowo przestaje robić to co się nam nie podoba 
Warunki skuteczności: 
*pozytywny stosunek karanego do każącego 
*akceptacja norm przez ukaranego, za które został ukarany 
*dyskretne wymierzanie kary 
*wstrzemięźliwość w stosowaniu kar 

47. Na czym polegają toksyczne relacje szkolne?

48. Jakie stereotypy funkcjonują we współczesnej szkole?

49. Scharakteryzuj sytuacje w jakich może znaleźć się uczeń w klasie szkolnej(grupie rówieśniczej)

50. Wymień i scharakteryzuj źródła przemocy szkolnej

Źródła 1)Toksyczne wychowanie (czyli stosowanie agresji i przemocy w domu przez rodziców, brak jasnego przekazu co jest dobre, a co złe, brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka, kryzysy domowe, wg.rodziców dziecko nie powinno w domu zabierać głosu, podwójne wzorce zachowań)

2) Uwarunkowania szkolne (relacje jakie ma ze sobą nauczyciel i uczeń, czynniki związane z procesem nauczania, wpływ grupy rówieśniczej, media, czynniki indywidualne)

51. Jakie są przejawy przemocy szkolnej?

Przejawami przemocy szkolnej mogą być: 1.Agesja poprzez atak słowny i fizyczny 2. Prześladowanie - poniżanie dziecka, zastraszanie, „fala” oraz 3. Manipulacja - czyli manipulowanie uczuciami dziecka.

52. Jakie są skutki przemocy szkolnej - scharakteryzuj poszczególne.

1.Syndrom ofiary - Człowiek kierujący się syndromem ofiary, czuje się w tym świecie osaczony i bezradny. Wydaje mu się, że świat jest pełen wrogów, przemocy, cierpienia i że jedynym sposobem, by wyzwolić się z tego cierpienia, jest śmierć. Ofiara ma też trudności (paraliż umysłowy) z wyobrażeniem sobie pięknej, bogatej, bezpiecznej przyszłości.

2. Syndrom wyuczonej bezradności - Wyuczona bezradność jest ogólnym terminem wprowadzonym przez M. Seligmana. "Bezradność jest stanem wyuczonym, wytworzonym przez narażenie na szkodliwe, nieprzyjemne sytuacje, w których nie ma możliwości ucieczki lub których nie da się uniknąć. Osoba ma problem w użyciu języka, aby opisać swoje emocje.

3.Syndrom nieadekwatnych osiągnięć - Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych dotyczy dzieci, które pracują poniżej swoich potencjalnych zdolności 
i nie wykorzystują ich w pełni, 
a co za tym idzie nie osiągają wyników odpowiednich do swoich możliwości

4. Fobie szkoły

---