Teoretyczne podstawy wychowania

Teoria wychowania

• Teoria - to zbiór zdań ogólnych o związkach przyczynowo-skutkowych

• Zdanie empiryczne - to opis skojarzeń między faktami, zjawiskami (inaczej: to zaobserwowanie 2 zdarzeń współistniejących)

• Praktyka - to wykonywanie i powtarzanie konkretnych działań aby uzyskać konkretne umiejętności

• Teoria wychowania - to opis istoty wychowania, celów wychowania, wartości, treści, metod (sposobów), technik i form organizacyjnych

Pojęcie wychowania

• Dopiero w XIX wieku - nadanie wychowaniu znaczenia e-dúcâre (łac.): wyciąganie, wydobywanie, wyprowadzanie ku górze. Pedagogika - stworzona przez J.F. Herbarta na początku XIX w. - do dziś nie wyeliminowała wieloznaczności pojęcia wychowania.

• G.E. Lessing (filozof oświeceniowy): wychowanie nie może dać człowiekowi nic, czego nie mógłby on mieć sam z siebie, jednak społeczeństwo nie mogłoby normalnie funkcjonować bez odpowiedniego przygotowania ludzi do pełnienia w nim określonych obowiązków.

• Naturaliści (J.J. Rousseau, J. B. Basedow): wychowanie nie może kończyć się na etapie edukacji szkolnej, ale powinno wyposażać wychowanków w tyle środków, by w późniejszym życiu mogli stać się wychowawcami samych siebie, potrafili pracować nad otoczeniem i nie podlegali biernie jego wpływom. Basedow - pojęcie „wychowalności”: możliwość wychowywania w ogóle, które ma różne stopnie - od niskiego do optymalnego.

• Racjonalizm: odsunięcie na plan dalszy dociekania możliwości wychowania innych; w to miejsce éducationnisme - przesadnie absolutyzowana wiara w wychowanie. Proces pedagogizacji wytworem nowoczesnych społeczeństw, tak jak np. technicyzacja. Paradoksalne zadanie: w nowoczesnej organizacji kształtować przednowoczesne, całościowe formy życia - by zapewnić osobom nim objętym sukces w życiu społecznym, politycznym, kulturalnym i zawodowym.

Wychowanie „dzisiaj”

• przedsięwzięcie złożone: bardziej sztuka niż zaprogramowane z góry oddziaływanie; zwykle pojmowane jako:

• proces - swoisty rodzaj oddziaływań wychowawczych starszego pokolenia na młodsze

• wynik tego rodzaju oddziaływań

• Rodzaje wychowania:

• w zależności od przedmiotu wychowania - sfery wyodrębnianej w osobowości wychowanka: umysłowe, religijne, moralne, fizyczne, seksualne, estetyczne

• ze względu na wiek osoby wychowywanej: wychowanie dzieci, dorosłych, ludzi starszych

• uwzględniając podejście do wartości: normatywne i aksjologiczno-relatywistyczne

• ze względu na sposób kierowania procesem wychowania: dyrektywne, autorytarne i niedyrektywne, funkcjonalne

Socjologiczne podejście do wychowania

• Ujmuje wychowanie jako proces społeczno-historyczny - najstarszy proces społecznego istnienia człowieka, sprowadza się do oddziaływania pokolenia dorosłych na niedojrzałe do życia społecznego jednostki;

• wychowanie - interwencja w procesy uspołecznienia i wdrożenia, zaadaptowania do pożądanego stanu kultury czy do uczestnictwa w społeczności.

Antropologiczne podejście do wychowania

• Wychowanie jako fenomen ludzkiej egzystencji, zjawisko „dane człowiekowi” w jego potocznym „byciu w świecie”.

• Rola - wspomaganie procesów ludzkiego dorastania i dojrzewania, umacnianie sposobów stawania się człowiekiem.

• W wychowaniu chodzi przede wszystkim o ruch dotyczący Ja, o kształtowanie jednostki - zwraca się ono do głębi istoty ludzkiej, aby ona sama stawała się sobą, by szukała i odnalazła siebie.

Definicja wychowania wg Floriana Znanieckiego

• Wychowanie to działalność dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie.

• Jest to czynność społeczna.

• Jeden z elementów praktyk i rytuałów społecznych.

• Proces przygotowania jednostek do aktywnego uczestnictwa w kulturze wg. niego świat kultury był stworzony przez człowieka.

• Proces wychowania był społecznie regulowany.

Definicja wychowania wg. Heleny Radlińskiej

• „[...] nie dla nas wychowujemy dzieci […] wychowujemy je dzisiaj, nie mogąc wyobrazić sobie […] układu życia, do którego przygotowujemy, ani narzędzi pracy, które weźmie do ręki nowe pokolenie“.

• wychowanie polega według Radlińskiej na „pielęgnowaniu rozwoju psychofizycznego, chronieniu procesu wzrastania w środowisko społeczne  i przyrodnicze oraz na wprowadzaniu w świat wartości kultury”

Podstawowe modele wychowania

• Model naturalistyczny

• Twórca takiego sposobu myślenia jest J.J Rousseau i nurt naturalizmu pedagogicznego.

• Krytykował tradycyjne formy nauczania.

• Rola dorosłego sprowadzona do opieki, wsparcia, towarzyszenia dziecku. Naturalizm dowartościował dziecko jako kogoś kto ma swoje potrzeby, odczucia.

• Naturalizacja - wtopienie się w rytm i pewne właściwości świata przyrodniczego

• Człowiek jako integralna część świata przyrodniczego; konieczność poszukiwania w nim zasad swojego rozwoju

• Człowiek w naturalny sposób dąży do rozwoju, zwiększania kompetencji.

• współcześnie: pajdocentryzm (czerpanie inspiracji)

• Model socjalizacyjny

• Wychowanie jako pomoc w socjalizacji

• Socjalizacja - ogół nieintencjonalnych wpływów otaczającego środowiska z którym styka się jednostka

• Wszystko to co dzieje się wokół nas, co nas otacza i dostarcza wzorców, tego jak mamy postępować.

• Wychowanie jako zabezpieczenie trwałości i ciągłości życia społecznego

• Wychowanie ma służyć temu by przystosować się do warunków życia społecznego.

• Społeczeństwo oswaja dziką naturę człowieka

• Przygotowanie do pełnienia odpowiednich ról w społeczeństwie; warunek stratyfikacji

• Człowiek rozumiany jako homosociale - człowiek jako istota społeczna, istota uspołeczniona.

• Społeczeństwo jest ostatecznym punktem odniesienia tego co dobre i złe, możliwe i niemożliwe w życiu jednostki.

• Model inkulturacyjny

• Wychowanie jako proces inkulturacji - Inkulturacja - wrastanie w kulturę, oswajanie się z kulturą obowiązującą.

• Pedagogika kultury zakłada, że kultura jest podstawową rzeczywistością w której zakorzeniony jest człowiek, nie natura, nie społeczeństwo, nie osoba tylko kultura.

• Przygotowanie wychowanka do uczestnictwa w kulturze - zapoznawać, wdrażać w bieg głównego nurtu kulturowego - mówić w danym języku = myśleć w kategoriach danego języka/społeczeństwa

• Internalizacja zasobów kulturowych ( nabieranie biernej kompetencji nabywania znaków kulturowych)

• Model emancypacyjny

• emancypatio - wyzwalać, wyswabadzać się

• wychowanie uruchamia procesy wolności osobistej jednostki uzyskanie przez nią autonomii

• Wychowanie zakłada, że formy życia społecznego i kulturowego często tworzą obszary iluzji, presji i zakłamania

• Model personalistyczny

• Zakłada, że człowiek jest osoba, kimś kto posiada swoją specyfikę, jednostkowy sposób przezywania swojej egzystencji

• Wychowanie jako pomoc w personalizacji

• Personalizm pedagogiczny zakładał że człowiek jest osoba, tzn. że jest bytem którego nie można zredukować ani do prawidłowości świata przyrody ani do prawidłowości świata społecznego

• Człowiek jako osoba jest bytem wielowymiarowym. Wymiary ludzkiego życia: intelektualny, społeczny, emocjonalny, fizyczny, duchowy.

• Człowiek jako homospirytualizm - człowiek duchowy, uduchowiony, wychowanie chce stworzyć człowieka duchowego, wrażliwego na wartości wyższe

Podstawowe dyscypliny z którymi współpracuje teoria wychowania

• Psychologia

• Źródło inspiracji

• Ustalanie różnych mechanizmów, prawidłowości, algorytmów rozwojowych człowieka jako jednostki

• Socjologia

• badanie/ustalanie mechanizmów zjawisk i procesów związanych z formami życia zbiorowego

• tłumaczy/interpretuje typy relacji jednostki ze światem społecznym - relacje człowieka z innymi jednostkami

• Filozofia

• Sposób rozumienia człowieka, sposób rozumienia wartości, sposób dobierania celów i ideałów wychowawczych

• Wychowanie zawsze projektuje swoje działania w kierunku rozumienia człowieka

• Nauki biomedyczne

• Ustalanie prawidłowości, tendencji związanych z rozwojem psycho-motorocznym, anatomicznym, biologicznym człowieka

• Podstawy dostosowywania stopnia trudności oddziaływań wychowawczych i edukacyjnych

Charakterystyka współczesnych systemów wychowania

• UNESCO określa pięć zasad współczesnego wychowania:

• "Ponieważ wojny biorą początek w umysłach ludzi, więc i ochrona pokoju w umysłach ludzi musi być zbudowana" - jest to główna zasada wychowania, któremu przyświecać powinna idea międzynarodowego pokoju, stąd wymóg wychowywania młodego pokolenia w klimacie ideologii pacyfistycznej bądź irenizmu, które mają swój wyraz również w religii postulującej ideę ekumenizmu, religijnego pojednania (II Sobór Watykański)

• kierunkiem współczesnego wychowania jest znajomość wzajemnych dążeń, życia poszczególnych narodów, co ma prowadzić do usuwania występujących pomiędzy nimi różnic stanowiących źródło dla postawy podejrzliwości oraz nieufności; jest to zasada moralnego wychowania ludzkości w wolności, sprawiedliwości i pokoju

• obalenie rasizmu, głoszącego nierówność ludzi oraz ras; w jego miejsce należy przywrócić zasadę godności, równości oraz wzajemnego poszanowania ludzi; jest to postulat wychowywania w poszanowaniu ludzkich praw, która to idea najlepiej wyraża się w filozofii zwanej personalizmem (z łac. "persona" - osoba)

• konieczność rozpowszechniania kultury oraz wychowania ludzkości, jest to bowiem święty obowiązek, który wszystkie narody muszą wypełnić w duchu wzajemnej pomocy i troski; podstawową ideą współczesnego humanizmu jest wychowywanie poczucia ludzkości wobec innych, czego celem jest niesienie wszelkiego rodzaju pomocy; pomoc ta wyraża się na przykład w rozpowszechnianiu oświaty i kultury, w trosce o ludzkie potrzeby fizyczne i duchowe (walka z głodem, chorobami czy analfabetyzmem)

• pokój nie może się tylko opierać na politycznych czy ekonomicznych układach rządowych, lecz przede wszystkim na intelektualnej i moralnej solidarności ludzi

Chrześcijański system wychowania

• Wychowanie chrześcijańskie, które rozwijało się niemal przez 2000 lat, stało się podstawą dla tradycji wychowania europejskiego

• Jego podstawą światopoglądową jest religia objawiona przez Chrystusa, która reguluje osobowy stosunek człowieka wobec Boga w oparciu o wiarę jako rozumne posłuszeństwo prawdom głoszonym przez Boga (teizm).

• Dogmat stworzenia mówi, że Bóg istniejący zawsze ("Jestem, który jestem") swą Wszechmocą oraz Wolą stworzył świat, aniołów oraz człowieka z nicości (ex nihilo) dając wyraz swojej Mądrości, Miłości i Dobroci.

• Człowiek, który stworzony został na "obraz i podobieństwo" Boga, obdarzony został duszą, rozumem oraz wolną wolą

• Najważniejszymi założeniami filozoficznymi dla wychowania chrześcijańskiego są:

• realistyczna teoria poznania oraz możliwości człowieka, prawdziwego i obiektywnego poznania świata przez wrażenia zmysłowe i abstrakcję umysłową, czyli odkrywanie istotnych dla budowania pojęć cech, co opisuje proces nauczania niezbędny dla prawidłowego rozwoju ludzkiego rozumu

• wyróżnienie w rzeczywistości dwóch porządków:

• istota rzeczy oraz ich istnienia, gdzie porządek istotowy (esencjalny) jest (stanowiąc pełnię natury przysługującej określonej rzeczy) ideałem, do którego urzeczywistnienia dana rzecz zmierza, a porządek istnieniowy (egzystencjalny) jest stanem rzeczywistego istnienia, poprzez który przechodzi rzecz w swym procesie rozwojowym, aż jako cel, osiągnie pełnię swojej natury (entelechia).

• rzeczywistość nie jest statyczna i gotowa, lecz zmienia się w procesie stawania się, gdyż każdy stworzony byt pokonuje drogę od swej potencji (możności bycia) do aktu (realizacji). Każda forma kształtuje sobie przyporządkowaną materię.

• W procesie rozwoju cielesnego oraz postępu duchowego współpracuje ze sobą pięć przyczyn:

• przyczyna materialna, stanowiąca podłoże cielesno - duchowe zmian w samym wychowaniu,

• przyczyna formalna, która nadaje treść wychowawczą dla rozwoju fizycznego, umysłowego, społecznego, moralnego oraz duchowego

• przyczyna celowa, która wytycza kierunek rozwoju, wypływający z istoty ludzkiej natury

• przyczyna sprawcza, która powoduje rozwój wychowanka poprzez oddziaływanie wychowawców

• przyczyna wzorcza, dopomagająca w naśladowaniu Boga i Chrystusa poprzez stawianie dobrych przykładów i wzorów doskonałych

System wychowania liberalnego

• Idea encyklopedyzmu wynikała z założeń atomistycznych - Herbarta, według którego na duszę składają się atomy psychicznych wyobrażeń, które wzajemnie się przyciągają i kojarzą. Dzięki procesowi kojarzenia (czyli asocjacji) w psychice tworzą się masy apercepcyjne wyobrażeń, które mogą przyswajać nowe idee (wyobrażenia) do już istniejącego systemu (jest to proces apercepcji).

• Zatem szkoła w wieku XIX była szkołą książkową, której ośrodek stanowił program nauczania, podręcznik i nauczyciel.

• Cała klasa urządzona była w sposób umożliwiający jak najlepsze słuchanie; uczniowie siedzieli bez ruchu w ciasnych ławkach, ręce mieli założone do tyłu bądź trzymali je przed sobą, byli całkowicie bierni a ich jedynym zadaniem było słuchanie i zapamiętywanie tego, co mówił nauczyciel

• Na ogólną, niesławną atmosferę tej szkoły składały się takie czynniki jak:

• uczenie na pamięć zupełnie niezrozumiałych treści

• ogromna ilość ćwiczeń

• nauka zarówno przed jak i po południu

• niezwykle surowi nauczyciele

• absolutnie nieliczenie się z uczniami, ich zainteresowaniami

• absolutny brak znajomości uczniów, ich psychiki

System socjalistyczny wychowania

• Największy wpływ na rozwój idei wychowania socjalistycznego miał Włodzimierz Lenin, który w 1903 roku opracował program oświaty wprowadzający następujące zasady:

• wprowadził bezpłatną naukę w języku ojczystym

• cerkwie zostały oddzielone od państwa i szkoły

• obowiązkowe nauczanie do 16 roku życia

• zakaz pracy do 16 roku życia

• stypendia państwowe

• żłobki przyfabryczne itd.

• Lenin również sformułował również w 1920 roku podstawy systemu wychowawczego, gdzie w celu budowania nowego, komunistycznego społeczeństwa, młodzież związkowa miała wypełniać następujące przypisanej jej zadania:

• uczenie się zasad komunizmu w codziennym życiu poprzez realizację założonych zadań partyjnych, takich jak na przykład walka z analfabetyzmem, dbanie o wygląd osiedli, uprawa ogródków itp.

• odrzucenie ze szkoły wszystkiego, co wiązało się z podziałem klasowym i interesami burżuazji

• uczenie się w celu przyswojenia jak największej części całego zasobu wiedzy ludzkiej

• tworzenie kultury proletariackiej

• krytyczne opanowywanie wiedzy w taki sposób, by wzbogacać swój umysł, a nie pamięć

• zastosowanie zdobywanej wiedzy w pracy nad rozwojem rolnictwa i przemysłu w oparciu o nowoczesną podstawę techniczną, naukę, technikę oraz elektryczność

• wychowywanie na komunistów o moralności podporządkowanej walce klasowej

• wiązanie wykształcenia, nauki i wychowania ze wspólną pracą proletariatu

Struktura procesów wychowania

• Wychowanie - to całokształt zabiegów mających na celu ukształtowanie człowieka pod względem fizycznym, moralnym i umysłowym w celu przygotowania go do życia w społeczeństwie.

• Wychowawca - to człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, odgrywa ogromną rolę w procesie wychowania.

• Proces wychowania dąży do tego, by dziecko poznało samego siebie, swoje słabe i silne strony, swój własny charakter. Wszystko to wspomaga osiąganie dojrzałości. Dzięki uzyskiwanej wiedzy wychowanek może głębiej wniknąć we własny charakter i motywy swego postępowania, zobaczyć co jest dobre w jego osobowości, a co należy zmienić.

• Zasady wychowania:

• zasada ustanowień obiektywnych

• zasada aktywności wychowanka

• zasada indywidualizacji

• organizowanie zespołów i środowiska wychowawczego (tworzenie środowiska wychowawczego (nauczyciel, rodzina, uczeń, organizacje)).

• postawa wychowanka

• Istnieją trzy podejścia do zdefiniowania procesu wychowania:

• podejście subiektywistyczne - które jest reprezentowane przez Sośnickiego, mówi, że proces wychowania to zmiany psychiczne i fizyczne, które zachodzą w osobowości wychowanka. Te zmiany świadczą o skuteczności wychowania.

• podejście obiektywistyczne - przyjmują go socjologowie, a reprezentantem jest: Wroczyński mówi ono, że proces wychowania to ciąg działań wychowawców wobec wychowanków, które są ukierunkowane i zaplanowane a są to zmiany porządne w zachowaniach.

• podejście Romana Milera, który krytykuje oba poprzednie podejścia twierdząc że są jednostronne. Wprowadza własne, które rozpatruje na dwóch płaszczyznach:

• I polityków

• II nauczycieli

• Twierdził, iż politycy wpływają na nauczycieli, oświatę i odwrotnie (uchwalanie ustaw oświatowych, budżet, standardy wykształcenia nauczycieli, określają pewne warunki, które są brane pod uwagę przy selekcji nauczycieli).

• Proces wychowania składa się z 5 elementów:

• 1. ideał wychowania

• 2. cele wychowania

• 3. formy wychowania

• 4. metody wychowania

• 5. środki wychowania

IDEAŁ WYCHOWANIA

• formalny - opis ideału i opis jego struktury, tym aspektem zajmuje się teologia (nauka o celach) bada zasady współzależności pomiędzy celami a ideałami. Podstawowa zasad to zasada spójności, między ideałami a celami wychowania musi istnieć spójność.

• treściowy - aksjologia wychowania zajmuje się analizą merytoryczną ideału, inaczej analizę treściową (jakie wartości ma przyjąć wychowanek i jakie jego stany osobowości są bardziej wartościowe).

CELE WYCHOWANIA

• Cel wychowania to przede wszystkim przygotowanie do życia w społeczeństwie, do uczestnictwa kulturalnego
  i rozwoju własnej osobowości.

FORMY WYCHOWANIA

• Formy wychowania - to proces wychowania, który zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań po to, aby wychowankowie przejawiali aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakichś dyspozycji określana jest jako forma.

METODY WYCHOWANIA

• Metody wychowania - celowy sposób postępowania opiekuna, wychowawcy z wychowankiem, który znajduje się pod jego opieką.

• Klasyfikacja metod:

• I. metody wpływu osobistego

• wysuwanie sugestii - wywoływanie odpowiednich relacji i zachowań wychowanka przez sugerowanie wychowawcy, czego od wychowanka oczekuje

• technika perswazji - podsuwanie wychowankom określonych rozwiązań przez posłużenie się odpowiednimi argumentami

• działanie przykładem osobistym - ta metoda musi dostarczać dziecku wzorów zachowań przydatnych dla realizacji jego motywów, a nie motywów wychowawcy

• wyrażanie aprobaty i dezaprobaty - aprobata lub dezaprobata powinna być powinna być wyrażona w zasadzie bezpośrednio po przejawieniu przez dziecko danego zachowania z umiarem i zachowaniem szacunku dla jego godności

• wdrażanie do samowychowania

• II. metody wpływu sytuacyjnego

• nagradzanie wychowanka - aprobata, wyróżnienie, przydzielenie wychowankowi określonej funkcji lub roli. Nagradzanie służy do skłonienia wychowanka do określonej aktywności.

• karanie wychowanka - zwalcza zachowania niepożądane wychowanka i zapobiega ich występowaniu w przyszłości. Pozawala wychowankowi ustalić co dobre a co złe. Karą może być dezaprobata, ostrzeżenie, nagana, pozbawienie swobody, przywilejów, funkcji, posiadanych godności. Przed otrzymaniem kary wychowanek powinien nieć wyjaśnienie na temat szkodliwości własnego czynu oraz swojej winy, że postąpił niewłaściwie i zasługuje na karę.

• instruowanie - metodę tę często łączy się z metodą perswazji, jej skuteczność zależy, bowiem od osobistego wpływu wychowawcy.

• organizowanie doświadczeń - wychowanek musi przez własne doświadczenia odkrywać nieopłacalność postępowań wbrew normom moralnym.

• wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych - polega ona na przedstawianiu wychowankowi takich konsekwencji jego ewentualnych czynów, które już mają dla niego wartość nagrody lub kary

• przydzielenie funkcji i ról społecznych

• ćwiczenie - polega na celowym powtarzaniu przez wychowanka określonych czynności w z góry ustalonego porządku. Chodzi o wyrobienie odpowiednich postaw i przekonań.

• III. metody organizowania środowiska społecznego

ŚRODKI WYCHOWANIA

• Środki wychowania - są treścią metod. W przypadku perswazji środkiem będzie słowo, w karaniu i nagradzaniu odpowiednio kara i nagroda itp.

Klasyfikacja metody wychowania wg Nowaka

• Metody bezpośrednie - dotyczą one postępowania wychowawcy, reaguje on w sposób natychmiastowy i samodzielny na zachowanie wychowanka w danej sytuacji. Umożliwiają natychmiastowy efekt (np. metody nagradzania i karania)

• Metody pośrednie - oddziaływania których źródłem nie jest wychowawca, posługuje się on grupą wychowawczą (zespołem) - on jest koordynatorem

• Metody informacyjno - perswazyjne - źródłem jest słowo (ale może być nieskuteczny, może stać się moralizatorem)

• Metody modelowania - naśladownictwo;

• Metody stosujące dedukcję (rozumienie) oraz indukcję (doświadczenie) - wychowanek powinien zastanowić się nad swoim zachowaniem i skłonić go trzeba by zastanowił się jak coś poprawić

Definicje metody wychowania:

• GÓRNIEWICZ - pewna droga w postępowaniu wychowawcy z wychowankiem, drogę utartą i dobrze znaną. Traktować ją można za systematycznie stosowany sposób współprzeżywania wychowawcy z wychowankiem w kontakcie pośrednim i bezpośrednim za pomocą wartości sztuki, nauki czy wytworów własnych wychowanka

• KONARZEWSKI - powtarzalne czynności zmierzające do celu (zazwyczaj cząstkowych). Metody są to schematy działania wychowawcy które bywają stosowane w celu osiągnięcia zamierzonych zmian w grupie klasowej

• PIOTROWIAK - jest to sprawdzony układ zabiegów polegających na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy podmiotami wychowania oparty o społecznie akceptowane normy etyczno - moralne

Wychowanie przez pracę

• To zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, której cechę szczególną stanowi wykorzystywanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości.

• Wychowanie przez pracę można rozpatrywać w trzech aspektach:

• aktywizującym- walor pracy polega na tym, że jej efekty mogą być osiągnięte tylko poprzez określoną działalność

• uspołeczniającym- za pośrednictwem pracy wychowanek (uczeń) zostaje wprowadzony w układ stosunków i zależności występujących w życiu społecznym

• wytwórczym- w wychowanku kształtuje się postawa szacunku do pracy i jej owoców oraz przekonanie, że stanowi ona źródło społecznej wartości człowieka

Wychowanie przez pracę w rodzinie

• Charakter wychowania przez pracę w rodzinie zależy od typu, charakteru i struktury rodziny. Najczęściej spotykane rodziny, to:

• rodzina chłopska

• rodzina robotnicza

• rodzina inteligencka

• rodzina rzemieślnicza

• rodzina z dzieckiem jedynakiem

• rodzina wielodzietna

• rodzina zamożna

• Wychowanie przez pracę w rodzinie chłopskiej realizowane jest poprzez:

• pełne uczestnictwo każdego członka rodziny w pracach charakterystycznych dla gospodarstwa chłopskiego: prace samoobsługowe, porządkowe, usługowe i wytwórcze.

• Wychowanie przez pracę w rodzinach robotniczych przebiega w sposób zróżnicowany i przejawia się w dwóch aspektach:

• każdy członek rodziny ma ściśle określone powinności

• rodzice chronią dziecko przed pracą.

• Wychowanie przez pracę w rodzinach inteligenckich jest zróżnicowane.

• Istnieją dwa typy takich rodzin:

• rodziny kierujące się poszanowaniem każdej pracy i jej podejmowaniem

• rodziny uznające za godne siebie tylko niektóre rodzaje prac, szczególnie tzw. Umysłowe

• Wychowanie przez pracę w rodzinie rzemieślniczej.

• Dzieci rzemieślników w sposób naturalny włączają się w proces pracy charakterystycznej dla rzemiosła i w ten sposób opanowują tajniki zawodu.

• Rodzina wielodzietna.

• Na ogół panuje w nich klimat wychowania poprzez pracę znacznie korzystniejszy niż w przypadku rodzin jedynaków.

• Rodzina zamożna.

• Ma przeważnie niekorzystny wpływ na wychowanie przez pracę. W takich rodzinach spotyka się ze zjawiskiem pogardy dla pracy wytwórczej

Wychowanie przez pracę w przedszkolu

• Uczestnicząc w różnych pracach w przedszkolu dziecko:

• zbliża się do rzeczywistości, lepiej ją poznaje i w ten sposób poszerza swój zasób wiedzy, tworzy własny system pojęciowy i zaspokaja dziecięcą ciekawość;

• rozwija się pod względem motoryki oraz układu nerwowego;

• praca dziecka jest źródłem wielu wartościowych umiejętności praktycznych, rozwijania cech charakteru i postaw dziecięcych.

• Prace wykonywane przez dzieci w przedszkolu:

• czynności „samoobsługowe”;

• czynności porządkowe i organizacyjne;

• pomoc dzieciom młodszym;

• praca na działce przedszkolnej;

• produkowanie prostych zabawek dla siebie i innych dzieci;

• robienie podarunków dla najbliższych

Wychowanie przez pracę w szkole ogólnokształcącej

• Składniki systemowego podejścia do wychowania przez pracę:

• W zakresie prac „samoobsługowych'', porządkowych i prac na rzecz innych osób:

• różnego rodzaju dyżury szkolne

• systematycznie realizowane prace porządkowe w szkole i w jej otoczeniu

• prowadzenie działań szkolnych (spółdzielnia uczniowska, wypożyczalnia sprzętu itp.)

• opieka nad miejscami pamięci i zieleńcami miejskimi

• świadczenie usług koleżeńskich (pomoc w nauce)

• w zakresie prac produkcyjnych i wytwórczych:

• udział młodzieży w pracach polowych i ogrodowych

• udział w sadzeniu lasów

• OHP

• Wytwarzanie pomocy naukowych na potrzeby własnej szkoły

• Wytwarzanie zabawek dla dzieci

• W zakresie organizacji uczniowskiego życia szkolnego:

• Czynny udział w organizowaniu imprez kulturalno-rozrywkowych i sportowych

• Praca w organizacjach młodzieżowych i szkolnych

• Udział w organizacji szerzej rozumianego życia szkolnego.

Wychowanie przez pracę w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

• Dom dziecka

• poprzez organizację i zasady funkcjonowania stwarza duże szanse prawidłowej realizacji zadań wychowania przez pracę.

• Do głównych rodzajów prac wykonywanych przez wychowanków domu dziecka zaliczyć:

• prace samoobsługowe,

• porządkowe,

• usługowe i wytwórcze.

• Wykonywane prace często traktowane są jako regulaminowe konieczności.

• Można mówić o niedocenianiu wychowania przez pracę zarówno przez wychowawców, jak i przez organizatorów tej formy opieki nad dziećmi.

• Internat

• wychowanie przez pracę jest na ogół realizowane z uwzględnieniem różnych rodzajów prac, najczęściej bez podejścia systemowego.

• Spotyka się interesujące jednostkowe przykłady, dobrze realizowanego wychowania przez pracę, brak jest natomiast świadomego i celowego organizowania całej młodzieży internackiej do wykonania takich prac.

• Winę za ten stan ponoszą często kierownicy i wychowawcy internatów, wśród których uświadamianie potrzeby i możliwości wychowania przez pracę jest minimalne.

• Świetlice szkolne, kluby młodzieżowe, pałace młodzieży i inne placówki opiekuńczo wychowawcze

• Ważne jest, aby realizowane w tych placówkach wychowanie przez pracę miało charakter działań ciągłych, systemowych i w pełni przemyślanych, ze strony wychowawców i wychowanków.

• Wiele zależy od samego wychowawcy, od jego przygotowania, zrozumienia istoty rzeczy i gotowości do pozytywnego działania.

• Postawa wychowawcy pracującego wespół z młodzieżą, ceniącego każdą pracę i umiejącego cieszyć się jej wynikami, to podstawowy warunek skuteczności złożonego procesu wychowania przez pracę w tych placówkach.

Wychowanie Estetyczne

• Wychowanie estetyczne ma na celu przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna.

• Piękno należy do podstawowych wartości i do najstarszych pojęć w kulturze staro europejskiej.

• Starożytni grecy odnosili piękno do postaci człowieka, do myśli i twierdzili, że piękne mogą być oblicza.

• Z czasem piękna zaczęto używać tylko do rzeczy materialnych. Wdrażamy wartość piękna poprzez wychowanie przez sztukę.

3 różne sposoby rozumienia sztuki:

• jako umiejętność

• Sztuka będzie obejmować to wszystko, co powoduje, że człowiek zdolny jest do tworzenia tego, co budzi ogólny zachwyt.

• Sztuka będzie utożsamiana z predyspozycjami człowieka do tworzenia czegoś co budzi podziw

• W tym rozumieniu sztuka będzie odnosiła się do umiejętności estetycznych, ale nie tylko, bo również sportowych akrobatycznych i cyrkowych.

• jako czynność

• Przez sztukę będziemy rozumieć czynność prowadzącą do powstania dzieła

• W tym rozumieniu termin sztuka pokrywa się z terminem działalność artystyczna

• jako wytwór tej czynności

• Całokształt wytworów działalności artystycznej

Funkcje sztuki:

• Przez funkcje sztuki rozumiemy pewne korzyści jakie przynosi człowiekowi kontakt ze sztuką, czyli co człowiek zyskuje poprzez kontakt ze sztuką

• funkcja poznawcza - człowiek nabywa wiedzy; czyli sztuka jako źródło wiedzy o człowieku tzn. o stylu życia ludzi w innych epokach historycznych o panujących modach, o aktualnych wtedy problemach, sztuka jest źródłem wiedzy o kulturze o naturze

• funkcja ludyczna - związana z rekreacja i wypoczynkiem - kontakt ze sztuka jest sposobem organizacji czasu wolnego np. człowiek idzie do kina, teatru przez co wypoczywa

• funkcja kompensacyjna - kontakt ze sztuką kompensuje pewne braki lub „karmi wyobraźnię” - człowiek oglądając np. sztukę teatralną utożsamia się z niektórymi bohaterami kompensując sobie pewne braki

• funkcja katarystyczna - Założeniem jest to, że człowiek obcując ze sztuką uwalnia się od negatywnych stanów emocjonalnych, rozładowuje się, uspokaja wewnętrznie, wyładowuje zewnętrznie. Funkcja ta nie została potwierdzona naukowo w scenach nafaszerowanych przemocą - przemoc rodzi przemoc, agresja wzrasta

• funkcja społeczna- widoczna w 3 aspektach

• kontakt ze sztuką umożliwia zachowanie tożsamości kulturowej narodu, tzn. łączy człowieka z narodem,

• ta funkcja przejawia się w zbiorowym tworzeniu dzieł sztuki,

• sztuka ingeruje naród wokół wartości

• funkcja moralna - osoby, które zajmują się tą funkcją sztuki badają relacje jakie zachodzą pomiędzy sztuką, moralnością, a wychowaniem.

• zapoczątkowane przez Platona, który mówił, że kształtując moralność człowieka należy prezentować mu poprzez sztukę tylko wzniosłe czyny i wszystko to, co jest godne naśladowania

• wywodzące się od Arystotelesa. Zakładające, że poprzez sztukę należy pokazywać złożoność, egzystencję człowieka, złożoność charakterów i losów człowieka

Metodyczne aspekty wychowania

• Koncepcja behawiorystyczna

• człowiek jest tworzywem, które można dowolnie kształtować, przedmiotem,

• tworzywem pozbawionym wszelkich twórczych kompetencji, własnych ambicji, aspiracji, oczekiwań, wartości

• jest kierowany przez środowisko zewnętrzne;

• wychowanie to bezpośrednie oddziaływanie wychowawcy na wychowanka, polega na jawnym kierowaniu jego rozwojem, lekceważeniu jego prawa do własnej aktywności i samodzielności

• idea wychowania to wychowanie człowieka reaktywnego, uległego, pozbawionego własnej aktywności, produktywnego, o poglądach ateistycznych

• programowanie pracy wychowanków

• metody wychowania:

• system kar i nagród, manipulacja wzmocnieniami, inżynieria behawiorystyczna (technologia zachowania), celem jest modyfikacja obserwowanych reakcji człowieka, nauczanie programowe, terapia behawioralna (trening asertywności, technika desensibilacji (odwrażliwiania), technika modelowania

• Koncepcja humanistyczna

• człowiek jest jednostką aktywną, nie ulegającą wpływom środowiska zewnętrznego, przedmiotem działania odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o swoim losie;

• ma obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój;

• jest istotą z natury dobrą;

• wychowanie to wspomaganie wychowanków w ich naturalnym rozwoju;

• idea wychowania to osoba w pełni funkcjonalna, otwarta na nowe doświadczenia, niepoddająca się mechanizmom obronnym, posiadająca poczucie własnej wartości, niezależna, samosterowna, nastawiona na odkrywanie siebie;

• metody wychowania:

• wzajemna akceptacja, przywiązanie wagi do rozmów z dziećmi, stworzenie przyjaznej atmosfery, tworzenie i pogłębianie więzi interpersonalnych miedzy wychowawcami a wychowankami, psychologiczne wsparcie, wysłuchanie, rozumienie, emocjonalny rezonans.

• Koncepcja psychodynamiczna

• Zakłada ona, że ludzkie zachowanie, jego działanie jest ukierunkowane przez nieświadome siły wewnętrzne, którymi są:

• popędy, potrzeby, dążenia.

• Między tymi siłami mogą występować konflikty, których człowiek nie może samodzielne rozwiązać

• Koncepcja poznawcza

• człowiek to samodzielny podmiot, który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który działa świadomie i celowo.

• Jego zachowanie zależy od informacji płynących ze środowiska zewnętrznego i ze struktur poznawczych.

• Struktura poznawcza jest to zakodowana w pamięci wiedza zdobyta w toku uczenia się i myślenia.

• Zauważa też, że dzięki wiedzy deklaratywnej i proceduralnej zakodowanej w strukturach poznawczych oraz dzięki metabolizmowi informacyjnemu człowiek może lepiej zrozumieć świat i rozsądniej w nim działać.

• Najważniejszą umiejętnością jednostki jest generowanie wiedzy, a podstawową metodą prowadzącą do zmiany zachowania jest:

• celowe wychowanie,

• Autokreacja - formowanie siebie według własnego projektu

4

---