PODSTAWY SOCJOLOGII

Dr Jowita Bartczak

mail: [e-mail]

30 h wykładów – zaliczenie.

Socjo – społeczeństwo

Logos – nauka

Socjologia – wiedza o społeczeństwie.

Socjolog – obserwator, komentator przyglądający się otoczeniu, lecz nie wartościujący zachowań jak dobre czy złe. Obszarem zainteresowań jest wszystko to, co związane jest z człowiekiem.

Socjalizacja – uspołecznienie.

Przedmiotem badań socjologii są:

• zbiorowości społeczne, gdyż to w nich funkcjonuje jednostka

• procesy społeczne, np. resocjalizacji

Socjologia:

• ogólna:

- teorie socjologiczne

- metodologia badań socjologicznych, społecznych

• szczegółowa:

- dany wycinek rzeczywistości np. socjologia gospodarki, wychowania, pracy

Socjologia zajmuje się nie tylko badaniem ale także wyjaśnianiem czemu jest tak a nie inaczej.

Resocjalizacja - powtórna socjalizacja; poddaje się pod ten proces ludzi którzy nie działają według zasad społeczeństwa (przestępcy).

Nauczyciel i szkoła powinni niwelować różnice między dziećmi jeżeli chodzi o stan ("wyższe sfery"), ale tak naprawdę jeszcze bardziej podkreślają różnice społeczne.

Tak samo jest inna zasada oceniania chłopców a inna dziewczynek, podlega stereotypom - pismo, przedmioty ścisłe a przedmioty humanistyczne, zachowanie.

Przedmiotem zainteresowania socjologii jest wszystko to co dotyczy człowieka:

• zbiorowości społeczne

• procesy społeczne (globalizacja, socjalizacja)

• zjawiska społeczne (bezrobocie)

Socjologa interesują interakcje międzyludzkie:

• długotrwałe (życie z rodzicami)

• krótkie (mijamy kogoś w autobusie)

Żaden socjolog nie zna sie na wszystkim. Może mieć wiedze o socjologii ogólnej, ale żaden nie zna wszystkich wycinków rzeczywistości.

Socjolog ma za zadanie tłumaczyć co się dzieje, jakie zmiany zachodzą na świecie. Socjolog musi przeprowadzić badania, wyciągnąć wnioski i przedstawić wyniki z których powinno wynikać czemu tak jest i jakie konsekwencje to za sobą pociągnie.

Funkcje socjologii:

• poznawcza - dostarcza nam pewnej wiedzy

• diagnostyczna - diagnostyka zjawisk, wyciąganie wniosków

• prognostyczna - przewidywanie jakie będą konsekwencje danych zdarzeń

• demaskatorska - wyciągnąć na światło dzienne jakieś zjawisko

Bezrobocie ukryte - praca jest dla 1 osoby a pracują 3. Pracy nie ma dla wszystkich a wszyscy pracują.

Homo sovieticus - wychowany w socjalizmie .

Wyobraźnia socjologiczna - dystans i brak zaangażowania pomaga nam spojrzeć na daną sprawę z perspektywy i bez stereotypów. Nie ocenianie, nie znając zjawiska czy sytuacji i nie wykorzystywanie stereotypów. Ocena pewnych zdarzeń i wyciąganie wniosków. Prognozowanie.

Socjolog jako osoba która doradza i mówi jakie konsekwencje przyniesie podjęcie takiej czy innej decyzji.

Wiedza socjologiczna pomaga nam lepiej poznać siebie, da nam możliwość lepszego projektowania swojego życia.

Socjologia jako dyscyplina naukowa powstała w połowie XIX wieku. Refleksja socjologiczna pojawia sie jednak wcześniej bo już w starożytności. Socjologia należy do nauk społecznych obok ekonomii itd.

CHARAKTERYSTYKA XIX WIEKU

1. Jest to epoka pozytywizmu

2. Rewolucja techniczna:

   1. Spowodowała industrializację, czyli uprzemysłowienie

   2. Odejście od przemysłu manufakturowego

   3. Przestawienie się na przemysł fabryczny

   4. Przemysł fabryczny pozwalał na masową produkcję

   5. Zjawisko to przyczyniło się do migracji ludzi ze wsi do miast

   6. Urbanizacja, czyli rozwój miast, był skutkiem industrializacji

   7. Ludzie mieszkali w barakach, w bardzo trudnych warunkach

   8. Ci ludzie zaczynają tworzyć klasę robotniczą

   9. Właśnie w tym czasie francuscy filozofowie rozpoczynają prac ę nad stworzeniem nauki o społeczeństwie

   10. Nauka ta ma zająć się problemami świata - będzie się starała wyjaśnić ich powstawanie i znaleźć rozwiązanie

• Industrializacja = uprzemysłowienie

Rewolucja techniczna, rozwój techniki. Już nie ma manufaktur, wynaleziono maszyny parowe więc zaczęły powstawać fabryki. Ludzie z całymi rodzinami zaczynali przeprowadzać się ze wsi w okolice fabryk, bo nie było możliwości jeździć codziennie do pracy.

• Urbanizacja = rozwój miast

To zjawisko zostało wywołane przez industrializację. Ludzie mieszkają w postawionych na szybko barakach narażeni na choroby zimno itd. Rozwój dzielnic biedy. Slumsy obok bogaczy - miasto w mieście. Wiek XIX - ogromny przyrost naturalny.

Praca u podstaw - praca z ludźmi z tych najniższych warstw, nauczanie i leczenie, pomoc. Koncentracja na przypadkach patologicznych.

Wśród filozofów francuskich pojawia się pomysł by zająć się problemami społecznymi. Socjologia bazuje na naukach przyrodniczych.

Główni przedstawiciele:

1. August Comte (1798-1857) – socjologia scjentystyczna (dynamika i statystyka społeczna).

Twórca pojęcia „socjologia” w 1838 r., wcześniej nazywano ją fizyką społeczną. Miała być to nauka o społeczeństwie która wyjaśniała by prawa życia społecznego. Odkrycie tych praw pomogło by w kształtowaniu losów społeczeństw i służyło by dobru ludzkości. Comte uważał socjologię za naukę pozytywną tzn. że badania nad społeczeństwem wymagają stosowania takich samych rygorystycznych metod naukowych jakie obowiązują w fizyce czy chemii.

Założenie socjologii scjentystycznej.

Socjologia powinna zajmować się jedynie rzeczami namacalnymi, które można poznać doświadczalnie. Socjolog powinien obserwować i wyłapywać prawa rządzące społeczeństwem. Comte koncentrował sie na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego:

• porządek (statyka społeczna)

• zmiany społeczne (dynamika społeczna)

1. Herbert Spencer (1820-1903) – społeczeństwo jako żywy organizm.

Angielski filozof i socjolog. Przedstawiciel organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych.

Wyjaśnianie porządku i zmiany społecznej poprzez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Społeczeństwo to system składający się ze współ zależnych części i każda z tych części pełni określoną funkcję. Złe funkcjonowanie jednego elementu wpływa na funkcjonowanie pozostałych.

1. Karol Marks (1818-1883) – teoria konfliktu (walka klas posiadających i nieposiadających dobra ekonomiczne - materializm dialektyczny).

Niemiecki filozof i historyk. Prekursor teorii konfliktu.

Interesowała go zmiana społeczna. Swoje poglądy opierał na tzw. materialistycznej koncepcji dziejów (zwanej materializmem dialektycznym) - zmiana społeczna nie wypływa z wyznawanych przez ludzi idei i wartości lecz wynika głównie z warunków ekonomicznych. "Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia." Konflikty klasowe motywują rozwój historyczny i są tzw. "motorem historii". Dzięki zmianom historia się rozwija. Cała dotychczasowa historia ludzkości to historia walk klasowych. Historia dwóch klas: posiadających i nieposiadających.

1. Emil Durkhein (1858-1917) – socjolog obiektywnym obserwatorem, fakty społeczne, solidarność społeczna – mechaniczna i organiczna.

Uważa, że socjolog obiektywnie obserwuje rzeczywistość i bada ją tak jak badacze nauk przyrodniczych. Zjawiska są traktowane przedmiotowo. Fakty społeczne jako rzeczy, dzięki temu badacz zachowuje obiektywizm.

Fakty społeczne mają dwie cechy:

• mają charakter zewnętrzny wobec jednostki

• są przymusowe, ale zazwyczaj nie zdajemy sobie z tego sprawy, wzorce są w pewien sposób narzucone

Podobnie jak Comte uważał że zjawiska społeczne badamy metodami nauk przyrodniczych. Jego podstawowa teza brzmi: "Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy", czyli głównym zadaniem socjologii jest badanie faktów społecznych, a nie jednostek.

Fakty społeczne to:

• zewnętrzne wobec jednostki sposoby działania, myślenia i odczuwania, które żyją własnym życiem niezależnie od tego jak postrzegają je pojedynczy ludzie

• fakty są przymusowe czego jednostki najczęściej nie spostrzegają, tzn. że ludzie podporządkowują się pewnym powszechnym wzorcom kulturowym, społecznym

• fakty społeczne nie są widzialne ani namacalne dlatego nie można ich poddać bezpośredniej obserwacji. Odkrywamy je pośrednio poprzez analizę ich skutków i próbujących ich wyrazić treści tj. prawo czy kodeksy prawne, teksty religijne itp.

Przedmiotem zainteresowań Durkheina jest solidarność społeczna, czyli to co ludzi spaja. Trwa ona dopóty jednostki łączą się w spójne grupy i przestrzegają wspólnych wartości i norm.

Solidarność:

• mechaniczna - typowa dla społeczeństw tradycyjnych w których większość społeczeństwa wykonuje podobne zadania. Wiążą ich wspólne doświadczenia i poglądy. Brak miejsca na indywidualizm.

• organiczna - wyrosła na gruncie industrializacji i urbanizacji które doprowadziły do różnicowania się społeczeństwa, w którym ludzi zaczęli być współzależni od siebie, wykonując wyspecjalizowane zadania.

1. Maks Weber (1864-1920) – konflikt wywołują czynniki ekonomiczne oraz wartości i idee, typ idealny, brak niezależnych od człowieka faktów.

Niemiec, napisał „Polityk – zawód, czy powołanie”. Chciał poznać naturę i przyczyny zmiany społecznej. Dla zmiany społecznej ważne są nie tylko czynniki ekonomiczne, ale również idee i wartości. Socjologia powinna zajmować się badaniem działania społecznego a nie struktur. To ludzkie motywy i idee powodują zmianę. Jednostki ludzkie w swoim działaniu są wolne i mogą kształtować własną przyszłość. W przeciwieństwie do Durkheina i Marksa, Weber nie uznawał istnienia zewnętrznych niezależnych od jednostek struktur.

Stworzył on pojęcie typu idealnego. Jest to taka konstrukcja pojęcia dowolnego zjawiska, która uchwyci jego najistotniejsze elementy i z którą można porównywać zjawiska ze świata rzeczywistego. Inaczej jest to czysta forma zjawiska, która w rzeczywistości nie istnieje.

1. Geord Simmel (1855-1918) – interakcje społeczne.

Niemiecki socjolog. Społeczeństwo to skomplikowana pajęczyna wielokrotnych wzajemnych relacji pomiędzy jednostkami, które pozostają ze sobą w ciągłej interakcji.

Założenia funkcjonalizmu (A. Comte, E. Durkheim, T. Parsons, R. Merton):

1. Poszczególne elementy złożonego systemu jakim jest społeczeństwo współdziałają ze sobą tworząc stabilną, zgraną całość.

2. Zmiany w jednym elemencie, prowadza do zmian w innych.

3. Można wyjaśnić różne zjawiska (szczególnie struktury społeczne) w kategoriach konsekwencji ich istnienia, czyli funkcji.

4. Według T. Parsonsa społeczeństwo jest względnie stabilnym, dobrze zintegrowanym system społecznym, którego członkowie generalnie zgadzają się co do podstawowych wartości.

5. R. Merton - organizacja może mieć zarówno funkcje:

• jawne (czyli konsekwencje znane lub oczekiwane)

• ukryte (czyli konsekwencje niezamierzone lub nieoczekiwane)

• dysfunkcje struktur (czyli konsekwencje negatywne)

• eufunkcje (czyli konsekwencje pozytywne), dana struktura może być eufunkcjonalna dla jednej części społeczeństwa a dysfunkcjonalna dla innej

Teoria konfliktu (C. Wright, R. Dahrendorf, R. Collins):

1. Kładzie nacisk na konflikt i współzawodnictwo różnych elementów społeczeństwa.

2. Konflikt dotyczy nie tylko sfery ekonomicznej, ale także religijnej, etnicznej czy rasowej.

3. Społeczeństwo składa sie z grup o sprzecznych interesach, czyli dominujących i nieuprzywilejowanych, tych co mają władzę i tych co są jej pozbawieni i podporządkowani tym pierwszym.

4. Konflikt jest immanentną (niezbędną) cechą społeczeństwa i może spełniać w nim pozytywną rolę. Czyni klarowniejszymi niektóre wartości, prowadzi do zmian społecznych.

Interakcjonizm symboliczny (G. H. Mead):

1. Głównym przedmiotem zainteresowań jest język i znaczenie oraz interakcje.

2. Dzięki językowi stajemy się istotami samoświadomymi i możemy spojrzeć na siebie tak, jak widzą nas inni.

3. Kluczowym elementem procesu interakcji jest symbol, czyli coś, co zastępuje coś innego.

4. Ludzie w swoich interakcjach posługują się wspólnymi symbolami i znaczeniami, tworząc tym samym sytuacje społeczne i rzeczywistość społeczną.

Etnometodologia (A. Schutz, H. Garfinkel):

1. Bada procesy, w których znaczenia się tworzą i rozprzestrzeniają.

2. Nie istnieje uporządkowany świat społeczny, chyba że jego uczestnicy zgodzą się co do tego.

3. Ludzie budują wspólną rzeczywistość społeczną, a etnometodologia bada sposób w jaki widzimy porządek w świecie, jak przekazujemy swój ogląd innym, jak rozumiemy i wyjaśniamy stałe elementy życia społecznego.

4. Podstawą badań etnometodologicznych jest analiza rozmów.

Metodologia:

- zbiór reguł, które obowiązują na w procesie badawczym

- reguły te mają zapewnić rzetelność i powtarzalność badań

Zmienna:

- pewna cecha lub charakterystyka (wiek, płeć, pochodzenie) zjawiska/ osoby badanej lub grupy.

• zmienna zależna - jest to zmienna która się zmienia pod wpływem zmiennej niezależnej

• zmienna niezależna - jest to zmienna która wpływa na zmienna zależną

• np. Im wyższe wykształcenie (niezależna), tym wyższe dochody (zależna)

Korelacja:

• zależność między zmiennymi

• korelacja pozytywna - obie zmienne wzrastają lub maleją

• korelacja negatywna - jedna zmienna maleje, a druga rośnie, bądź na odwrót

Metody stosowane w socjologii

METODA OBSERWACJI:

1. Metoda używana nie tylko w naukach humanistycznych, ale również przyrodniczych

2. Obserwacja uczestnicząca:

   • Np. stanie się członkiem danej grupy społecznej

   • Uczestnicząca jawna:

     • Wyjaśnienie grupie na czym polega badanie

     • Zaleta – bliższe poznanie grupy

     • Wada – zmiany w zachowaniu grupy, tzw. efekt publiczności, co powoduje brak rzetelności badań

   • Uczestnicząca ukryta:

     • Nie informuje się członków grupy o swoich zamiarach

     • Zaleta – zdobycie bardzo udanych materiałów, jeśli nie dojdzie do zdemaskowania

     • Wada – duże nakłady czasu, subiektywizm, zbyt emocjonalne zaangażowanie

3. Obserwacja nieuczestnicząca:

   • Brak bezpośrednich reakcji z obserwowaną grupą

   • Zaleta – duża rzetelność i obiektywizm

   • Wada – mało szczegółowych informacji

METODA WYWIADU:

1. Wywiad kwestionariuszowy:

   • Ankieta

   • Osoba ankietowana ma do wyboru kilka odpowiedzi (pytania zamknięte)

   • Wada – odpowiedzi nie zawsze są prawdziwe

   • Zaleta – można przebadać dużą grupę ludzi

2. Wywiad otwarty/swobodny:

   • Ankieta/wywiad

   • Zawiera pytania otwarte, pozwalające na swobodną odpowiedź

   • Wada – bardzo czasochłonne

   • Zaleta – dużo danych, odpowiedzi są ciekawsze gdyż każda odpowiedź jest inna

ANALIZA DANYCH ZASTANYCH:

1. Metoda pracy na istniejących już danych

2. Najczęściej są to wyniki czyjejś pracy

3. Dobrym źródłem są listy i pamiętniki, ponieważ dostarczają wiedzy o autorze, ale i o rzeczywistości

4. Wady – sprawdza się jedynie jeśli materiały nie są intencjonalne

5. Zalety – dostarczają dużo wiedzy o świecie

EKSPERYMENT:

1. Sprawdzenie hipotezy w kontrolowanych warunkach

2. Eksperyment terenowy:

   • Zachodzi w środowisku naturalnym

   • Zaleta – badani zachowują się bardziej swobodnie

   • Wada – nie można kontrolować wszystkich zmiennych, które wpływają na badanego, np. temperatura, oświetlenie, hałas

3. Eksperyment laboratoryjny:

   • Przeprowadzony w kontrolowanych warunkach

   • Zaleta – pełna kontrola nad zmiennymi

   • Wada – badany nie zachowuje się naturalnie

   • Aby względnie zapanować nad naturalnością badanego wymyślono historyjkę fasadową, czyli wymyślenie innego celu badania, niż rzeczywisty i przedstawienie go badanemu

4. Grupa eksperymentalna – grupa, w której stosuje się zmienną

5. Grupa kontrolna – grupa, w której nie stosuje się zmiennej niezależnej, aby mieć rzetelne dane

6. Aby wyniki były poprawne grupa kontrolna musi być zbliżona do eksperymentalnej np. ten sam wiek, płeć

SOCJOTECHNIKA:

1. Wpływanie na ludzi, aby osiągnąć swój cel, np. reklamy, spoty przed wyborami

KULTURA:

1. Ogół wytworów materialnych i niematerialnych człowieka

2. Wytwory materialne – wytwory namacalne, których możemy dotknąć i mają bezpośrednio użytkowy charakter

3. Wytwory niematerialne – wytwory nienamacalne, nie fizyczne, np. normy, prawa, wartości

4. Kultura jest tworzona przez człowieka

5. Kultura czyni człowieka kulturowym

6. Kultura czyni też człowiekiem kulturowym

7. Kultura jest kwestią umowną i zmienną

8. Kultura jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, jednak każde pokolenie dodaje coś od siebie

9. Wytwory kultury muszą być zobiektywizowane, czyli rozpowszechnione dla szerszego grona odbiorców

10. Kultura ogranicza naszą wolność, narzuca normy i wartości

11. Ale jednocześnie może tworzyć naszą wolność, np. w sztuce można wyjść poza normy

RELIGIA

Durkheim - 2 strefy

Świat na dwie sfery

1. sacrum - sfera duchowa

2. profanum - sfera codzienności

RELIGIA - system wierzeń i rytuałów które dotyczą sfery sacrum.

TYPY RELIGII

• wiara w zjawiska nadprzyrodzone

• animizm - wiara w duchy

• teizm - wiara w istnienie Bogów

  • politeizm - wiara w wielu spersonalizowanych Bogów

  • monoteizm - wiara w jednego Boga (Chrześcijaństwo, Islam, Judaizm)

• transcendentalizm (idealizm transcendentny) - opieranie się na pewnych uświęconych zasadach, ideach myślenia, działania

FUNKCJE RELIGII

• spójność społeczna - ludzie wyznają wspólne wartości, normy, mają budować wspólną tożsamość

• nadawanie sensu życia - odpowiada na pewne pytania egzystencjonalne

• kontrola społeczna

• wparcie psychiczne

TEORIA KONFLIKTU

• patrzy na religię przez pryzmat negatywnych aspektów

• K. Marks - „Religia jest opium dla ludzi”

• uprawomocnia nierówności, zmiany społeczne (system kastowy w Indiach)

RELIGIA - czynnik, który prowadzi do zmian społecznych

KULTURA

Kultura niematerialna:

1. Wiedza – przekonania, twierdzenia oparte na doświadczeniach

2. Przekonanie – „ja wierzę”, opiera się na emocjach i dotyczy stwierdzeń nie empirycznych

3. Wartości:

   • przedmioty naszych pragnień

   • mogą mieć wymiar indywidualny lub grupowy

   • wpływają na nasze zachowania

   • mogą mieć ujemny lub dodatni charakter, czyli społeczne przyzwolenie lub nie

   • wartości uznawane – narzucone jednostce przez daną grupę i przedstawione jako atrakcyjne

   • wartości odczuwane – jednostka wewnętrznie, subiektywnie odczuwa je jako atrakcyjne

   • wartości uznawane mogę stać się odczuwanymi

   • wartości codzienne – ważne dla jednostki (np. obejrzenie serialu)

   • wartości uroczyste – ważne dla grupy (np. pogrzeb)

   • wartości codzienne są dla nas autentycznie atrakcyjne, natomiast uroczyste nie zawsze

   • wartość jest celem, do którego dążymy

   • zdarza się, że środek staje się celem samym w sobie

4. Normy:

   • reguły, zasady mówiące jak mamy się zachować w konkretnych sytuacjach

   • nabywamy je w procesie socjalizacji

   • są charakterystyczne dla danej grupy, środowiska czy kultury

   • zwyczaj – ma charakter indywidualny, norma przypisana do jednostki

   • obyczaj – norma grupowa, dotyczy szerszej zbiorowości, złamanie obyczaju wiąże się z konsekwencjami społecznymi

   • tabu – normy, które są tak bardzo niepożądane, że się o nich nie mówi

   • prawne – normy skodyfikowane, ujęte w przepisach, kara jest z góry ustalona za dane przewinienie

   • czasem normy obyczajowe są silniejsze niż prawne

   • obligatoryjne – normy, które musimy przyjąć

   • fakultatywne – możemy, ale nie musimy przyjąć

   • normy obligatoryjne mogą się stać fakultatywne

5. Symbol:

   • znak, przedmiot, zachowanie, któremu nadajemy określone znaczenie

   • są one obiektywne, a to my nadajemy im wartość

   • uwarunkowane kulturowo

   • jeśli symbol jest zbyt często wykorzystywany, traci na wartości, tzw. trywializacja symboli

6. Etnocentryzm kulturowy:

   • postawa wyrażająca się przekonaniem, że jego kultura jest lepsza

   • dzieje się tak, bo oceniając inne kultury robi się to kryteriami swojej kultury

7. Relatywizm kulturowy:

   • postawa wyrażająca się przekonaniem, że wszystkie kultury są równe

   • nie ma lepszej ani gorszej

8. Kultura narodowa:

   • w jej skład wchodzą te wytwory kultury, które są charakterystyczne dla narodu

   • np. kuchnia, język, zabytki, symbole

9. Kultura subkultury:

   • odróżnianie się pewnych grup pewnymi cechami

   • np. wykształcenie, styl życia, strój

10. Kontrkultury:

    • grupy posiadające cechy odróżniające od innych

    • jednocześnie zaprzeczające kulturze dominującej

11. Kultura masowa:

    • ogół treści, informacji i obrazów przez środki masowego przekazu

    • środki masowego przekazu to przekaz dostępny dla prawie każdego

    • niezależnie od tego czy jest dobra czy zła, jest komercyjna, ponieważ wyznacznikiem tego co dobre jest to czy się sprzeda

    • bazuje przede wszystkim na emocjach, do których skłaniają się kobiety

    • za:

      • daje możliwość oglądania programów z drugiego końca świata

      • kultura masowa jest wyznacznikiem demokracji

      • każdy ma wybór co chce oglądać

      • przyczynia się do poszerzenia wiadomości o kulturze

      • nie ma uniformacji

    • przeciw:

      • wypiera kulturę wyższą

      • nie jest ambitna

      • nie rozwija inteligencji i wyobraźni

      • nie rozwija wrażliwości artystycznej

      • uniformizuje (ujednolica) ludzi, jednocześnie zabijając indywidualizm

      • jednostki są również uzależnione od masowych mediów

      • ludzie przestają się angażować w inne aktywności

      • zmieszanie treści ważnych z błahymi

      • ludzie oglądają wiadomości bezrefleksyjnie, nie pamiętają informacji

12. Margaret Mead:

    • Antropolog

    • Stworzyła typologię kultury:

      • Kultura postfiguralna:

        1. charakterystyczna dla społeczeństw „prymitywnych”, plemiennych

        2. cechą tych społeczeństw są powolne zmiany społeczne

        3. dzieci uczą się od pokoleń starszych

        4. „wnuczek będzie żył dokładnie tak jak dziadek

        5. starsze pokolenie jest autorytetem

      • Kultura koofiguratywna:

        1. charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych

        2. autorytetem jest rówieśnik

        3. starsze pokolenie schodzi na dalszy plan

        4. w społeczeństwie zmiany zachodzą bardzo szybko

      • Kultura prefiguratywna:

        1. dorośli uczą się od dzieci

        2. zmiany zachodzą tak szybko, że starsze pokolenia nie nadąża

        3. starsze pokolenie nie jest żadnym autorytetem

13. Zachowanie – czynność widoczna przez nas np. bicie dziecka przez dziecko

14. Działanie – ma szerszy aspekt – prócz zachowania obejmuje motywacje i interpretacje

INTERAKCJA:

1. Działanie społeczne, które interpretujemy jako oddziaływanie na siebie minimum dwóch osobników

2. G. Homans – zachowania społeczne jako wymiana dóbr:

   • Interakcja to wymiana społeczna

   • Zysk = nagroda – koszty

   • Jeśli zysk jest duży to warto

   • Jeśli zysk jest mały to nie warto

   • Zysk nie musi być czysto materialny

   • Interakcja jest postrzegana jako racjonalne, wzajemne oddziaływanie podmiotów

   • Podmioty dążą do realizacji własnych celów, czyli jak najwyższych zysków, przy małych kosztach

   • Wymiana to dobrowolna wymiana różnych dóbr

   • Oczekiwany zysk ma decydujące znaczenie przy wchodzeniu w interakcje

3. Teoria gier:

   • Jednostka w swoich działaniach chce zaspokoić swoje potrzeby

   • Podejmujący decyzje często musi stawać przed wyborem między rywalizacją, a współpracą

   • Stopień zaspokojenia potrzeb zależy nie tylko od jego postępowania

   • W dużej mierze jego wygrana zależy od zachowania innych

   • Gry o sumie zerowej – „1:0” jeden z graczy może wygrać tylko kosztem innych

   • Gry o sumie zmiennej – wszyscy mogą wygrać, ale też wszyscy mogą stracić (przykład więźniów)

4. Teoria racjonalnego wyboru:

   • Dylemat społeczny

   • Sytuacja decyzyjna lub konfliktowa, w której obie strony dążą do zrealizowania swoich celów

   • Wszyscy na tym tracą więcej niż przy współpracy

5. Teoria interakcjonizmu symbolicznego:

   • Interakcja jako komunikacja symboliczna

   • Człowiek zdolny jest do tworzenia symboli i posługiwania się nimi

   • Symbole pozwalają na wzajemną komunikację

   • Pozwalają na przekazywanie rozmaitych informacji

   • Symbolem może być również strój, gesty, pozycja ciała

   • Na interakcję symboliczną składają się swa procesy: odczytywanie zachowania i przekazywanie informacji o tym, jak chce się postąpić, bądź jak chce się aby druga osoba postąpiła

6. Teoria dramaturgiczna – człowiek w teatrze życia codziennego:

   • Stworzona przez E. Goffmana

   • Interakcja wiąże się nie tylko z treściami

   • Jednostka przekazuje za pomocą symboli werbalnych i niewerbalnych

   • Ponadto towarzyszą przekazowi emocje wywoływane świadomie bądź nie

   • Występ – podstawowe pojęcie w teorii Goffmana; sytuacja, w której jednostka chce wywrzeć wrażenie

   • Scena – miejsce, w którym rozgrywa się wydarzenie

   • Fasada :

     • osobista – wygląd, powierzchowność, wiek

     • sceneria – musi być spójna z występem

     • fasady nie są kreowane przez nas, ponieważ już istnieją

     • do nas należy tylko wybór fasady

     • funkcjonuje przez cały czas występu

STRUKTURA SPOŁECZNA:

1. Układ relacji między poszczególnymi elementami społecznymi (statusem, rolą, organizacją, grupą i instytucją społeczną)

2. Status społeczny:

   • Pozycja jaką jednostka zajmuje w strukturze stosunków społecznych

   • W każdej grupie społecznej ta sama jednostka może mieć inny status

   • Status osiągany – wynika z wyborów jednostki, mamy na niego wpływ

   • Status przypisany – wynikający z cech, które posiadamy i nie możemy ich zmienić, np. rasa, wiek,

   • Status dominujący – najważniejszy w życiu jednostki; to jemu jednostka podporządkowuje całe swoje życie

3. Rola społeczna:

   • Prawa i obowiązki wynikające z posiadanego statusu

   • Oczekiwania społeczeństwa wobec jednostki, pełniącej jakąś rolę

   • Rola, którą gramy wynika ze statusu społecznego

   • Rolę można odgrywać z zaangażowaniem bądź cynicznie

   • Może wystąpić konflikt ról, czyli sytuacja, w której różne oczekiwania wobec jednej jednostki są sprzeczne (np. praca i studia)

4. Organizacja społeczna:

   • Grupa wtórna

   • Sformalizowana struktura

   • Powołana do realizacji określonego celu

   • Np. ZHP

5. Instytucje społeczne:

   • Mało elastyczne – długotrwałe i nie zawsze udane

   • Składa się z:

     • ludzi, którzy tam pracują

     • czynności jakie wykonują

     • środków, którymi dysponują

     • celu do którego dążą

6. Grupa społeczna:

   • Środowisko, w którym się rodzimy i funkcjonujemy

   • Musi posiadać zbiór pewnych cech:

     • Liczba minimalna – 3 osoby, ale współcześni naukowcy mówią już od 2 (diada) i jest to najmniej stabilna grupa społeczna, ponieważ jeśli jedna osoba odejdzie grupa przestaje istnieć

     • Liczba maksymalna – nieskończoność

     • Muszą zachodzić różne interakcje społeczne; ze względu na liczbę członków – mogą być pośrednie lub bezpośrednie

     • Poczucie więzi – na płaszczyźnie fizycznej (bliskość) oraz na płaszczyźnie emocjonalnej, której nie widać

     • Poczucie przynależności – może mieć charakter obiektywny – narzucone odgórnie, lub subiektywny – wewnętrznie, nienarzucone poczucie przynależności; jeśli nie ma poczucia przynależności grupa nie istnieje:

       • Poczucie odrębności – związane z poczuciem przynależności; jest to jednoczesne odcinanie się od innych grup, od poczucia odrębności niedaleko już do uprzedzeń

     • Wspólne cele, normy, zasady, wartości, zainteresowania, wykształcenie, język, strój

     • Organizacja wewnętrzna – układ ról i statusów:

       • Pozioma – ta sama pozycja względem wszystkich członków np. przyjaciele

       • Pionowa/ hierarchiczna – każdy ma swoją pozycję w grupie np. zakład pracy

     • Przywództwo:

       • Autorytarne – osoba sama podejmuje decyzje, podwładni nie mają prawa głosu, a ponadto są traktowani przedmiotowo

       • Demokratyczne – liczy się ze zdaniem podwładnych, podwładni mają szansę realizacji swoich pomysłów i są traktowani podmiotowo

       • Liberalny – „mieszanka wybuchowa”; w zależności od nastroju jest autorytarny lub demokratyczny

     • Kontrola społeczna:

       • Jest efektem norm w grupie

       • Grupa wymaga przestrzegania norm

       • Pozwala zachować stabilność grupy

       • Posłuszeństwo można osiągnąć za pomocą kar i nagród

       • Kontrola zewnętrzna – społeczeństwa np. komentarze ludzi, reakcja policji

       • Kontrola wewnętrzna – może wynikać ze strachu przed karą bądź z głębokiego przekonania

   • Kategoria – zbiór osób, których wyróżnia jakaś cecha, ale nie muszą łączyć ich żadne więzi, np. zbiór osób o niebieskich oczach

   • Typologia grup społecznych:

     • Ze względu na wielkość:

       • Małe – do ok. 12 osób/ grupa, w której zachodzą trwałe interakcje twarzą w twarz; nie ma w niej podgrup; łatwa do skontrolowania; więź jest bardzo silna; komunikacja jest bardzo prosta – nie ma potrzeby tworzenia rozbudowanych struktur komunikacyjnych

       • Duża – powyżej 12 osób/ grupa, w której nie zachodzą trwałe interakcje twarzą w twarz; tworzą się podgrupy; trudna do skontrolowania; więź nie jest bardzo silna, komunikacja jest bardzo trudna i niezbędne jest tworzenie struktur komunikacyjnych

     • Ze względu na charakter więzi:

       • Pierwotne – istnieje więź emocjonalna, np. rodzina

       • Wtórne – istnieje więź instrumentalna, celowa, np. grupa studencka

       • Grupa wtórna może stać się pierwotną

     • Ze względu na sposób sformalizowania:

       • Formalne – powołane odgórnie; zasady i normy są narzucone odgórnie, lider jest narzucony (ale nie zawsze), a kontrola ma charakter zewnętrzny

       • Nieformalne – relacje między ludźmi są nieformalne, tworzona oddolnie, czyli przez samych członków, grupa sama tworzy zasady, kontrola jest wewnętrzna, a lider tworzy się dzięki charyzmie

     • Ze względu na stopień dostępności do grupy:

       • Inkluzyjne – bez kryteriów dostępu, każdy może do niej wejść, co nie znaczy, że nie trzeba się później dostosować do panujących zasad

       • Ekskluzywne – trzeba spełnić konkretne warunki, mogą być oparte na statusie przypisanym (niezależnym od nas) np. liga kobiet, lub na statusie osiągniętym np. dochód

       • Im więcej warunków dostępu tym grupa jest bardziej ekskluzywna, a co za tym więcej osób chce się do nich dostać

       • Można być krytycznym wobec grupy inkluzyjnej, natomiast nie w stosunku do ekskluzywnej tzw. Proces racjonalizacji, czyli przekonanie siebie samego o podjęciu dobrej decyzji.

Herbert Hyman(1942) jako pierwszy użył pojęcia grup odniesienia.

To nie jest tak, że wpływ na nas ma tylko grupa środowiskowa.

Każdy z nas porównuje się do innego człowieka, ważne jest z kim się porównujemy, czy ten ktoś zajmuje wyższą czy niższą pozycję społeczną.

Dwie osoby zajmujące tę samą pozycję społeczną mogą zupełnie inaczej postrzegać siebie.

X ma poczucie upośledzenia, niskie poczucie własnej wartości

Y ma poczucie uprzywilejowania.

Zależy to od tego, do kogo się porównują. X porównuje się do dyrektora, jest niezadowolony z życia. Y porównuje się do tych, którzy stoją niżej.

Proces racjonalizacji – przekonanie siebie o podjęciu dobrej decyzji.

Grupy odniesienia – na to jacy jesteśmy wpływa grupa do której należymy, ale też grupy do których nie należymy bądź zupełnie się od nich odcinamy. To są właśnie grupy odniesienia.

Nasza tożsamość, obraz samego siebie zależy od porównania.

1. Grupy odniesienia porównawczego - jednostka nie musi, ale może do nich należeć, dzięki nim jednostka kształtuje swoją tożsamość i pozycję, ponieważ w zależności od porównywania się do niższych stanowisk lub wyższych czujemy uprzywilejowanie bądź upośledzenie.

2. Grupy odniesienia normatywnego - jednostki czerpią z nich system norm i wartości; rodzina

Stratyfikacja społeczna - uwarstwienie - jest to uszeregowanie jednostek w różnych kategoriach, w hierarchicznym porządku.

• Warstwy społeczne - odmiennie uszeregowane kategorie społeczne. Osoby z tej samej warstwy mają podobne szanse życiowe(poziom wykształcenia, status materialny)

• Zróżnicowanie społeczne - są to różnice między całymi kategoriami społecznymi

• Nierówności społeczne - różnice między jednostkami, wynikające z nierównego podziału w społeczeństwie dóbr i szans życiowych.

Socjalizacja – uspołecznienie, przygotowanie do życia w społeczeństwie.

Biologizm – to jak się zachowujemy jest uwarunkowane jedynie przez biologię.

Socjologizm – człowiek się rodzi jako „czyta karta”, to środowisko i społeczeństwo kształtuje nasz charakter.

W rzeczywistości oba czynniki są niezbędne do prawidłowego rozwoju.

Dzikie dzieci – widoczny był zanik czynników społecznych, nie chodziły, nie mówiły, nie znały podstawowych umiejętności. Pokazuje to, iż oba czynniki są niezbędne. Tak samo szympansa nie można nauczyć mówić, gdyż ogranicza go natura.

Teorie socjologiczne:

1. Teoria psychoanalizy – Freud, osobowość człowieka rozwija się dzięki przemieszczania się energii seksualnej. Życiem człowieka kierują dwa popędy:

• Życia – Eros, otwarcie, radość życia, spełnienie

• Śmierci – Tanatos, wyobcowanie, myśli samobójcze

Człowiek rodzi się z ID – popędy które są charakterystyczne również dla zwierząt. Potem następuje socjalizacja i tworzy się EGO, czyli ja realne. Ostatnie tworzy się SUPEREGO – kultura człowieka, potrzeby wyższe.

Między superego a id tworzy się konflikt, które ego musi rozwiązać, ponieważ nie wszystko jest dozwolone w kręgach kulturowych.

Faza tworzenia się osobowości:

• Faza oralna – do 1 r.ż. libido znajduje się w ustach, najważniejszym zajęciem jest ssanie

• Faza analna – do 3 r.ż. libido znajduje się w genitaliach, dziecko jest zainteresowane swoją płcią i seksualnością

• Faza falliczna – do 7 r.ż. zaczyna się kompleks Edypa, dzieci zakochują się w swoich rodzicach

• Faza latencji – faza uśpienia, do 10 r.ż. dziecko zajmuje się rozwojem i nauką

• Faza genitalna – osiągnięcie dojrzałości płciowej, przygotowanie do życia rodzinnego

  1. Teoria jaźni (Mead)

Osobowość, jaźń rozwija się w trakcie rozwijania wiedzy, doświadczeń. Fazy kształtowania się jaźni:

• Przed werbalna

• Werbalna:

• Etap zabawy – dzieci bawią się w to, co jest rzeczywiste, realne, to co widzą - dzieci na tym etapie uczą się odgrywać role społeczne, ale też współdziałania, cierpliwości

• Etap zorganizowanej gry – każdy gra określoną rolę, ale każda rola jest powiązana z inną, każda pozycja ma obowiązki i prawa, a do prawidłowego funkcjonowania potrzebne są wszystkie

• Etap uogólnionego innego – umiejętność abstrakcyjnego spojrzenia na role, np. różne sposoby postrzegania matki, spojrzenie na siebie oczami innych, ale też spojrzeć na innych i ich zrozumieć.

Dwie struktury jaźni:

• Ja – oryginalna, niepowtarzalna część człowieka, to co nas różni od siebie

• Mnie – produkt kultury, to co nas do siebie upodabnia

Socjalizacja:

• Pierwotna – najważniejsza dla socjalizacji człowieka (głównie rodzina), decydującą rolę pełnią znaczący inni, czyli osoby uczące (rodzice), można zaszczepić pewne wartości, dobre lub złe, budowanie swojego portretu oczami innych

• Wtórna – dalsza socjalizacja nie zmienia wartości wypracowanych w grupach pierwotnych (najczęściej). Socjalizacja wtórna może stać się socjalizacją pierwotną