Główne tendencje teoretyczne - TS1: Comte - idee nauki socjologicznej i potem tradycja postcomte'owska - Durkheim; brytyjski ewolucjonizm i funkcjonalizm (nierozerwalnie związany z antropologią kulturową) funkcjonalizm Talcotta Parsonsa.
Nurt systemowy
Parsons - istnieją pewne układy wymogów, imperatywów, niezbędne do utrzymania funkcjonowania organizmu społecznego (adaptacji, osiągania celów, etc.) Utrzymywanie równowagi! Złożone systemy podtrzymywanie równowagi. Środki wymiany to pieniądz i władza.
Nurt dialektyczny, postmarksistowski
Uwaga: metoda dialektyczna - niekoniecznie w teoriach z nurtu dialektycznego konfliktu! Trzeba to oddzielać.
Wiek XIX/XX
Pojawia się w tradycji pragmatyzmu amerykańskiego Cooley, Mead; patrzenie na układy społeczne w sposób kwestionujący główny nurt socjologii.
Układy społeczne = układy komunikacyjne; powodują one ukształtowanie się jaźni SELF pewna zdolność poznawcza + predyspozycje społeczne.
Pragmatyczna filozofia przesuwa społeczeństwo w głąb jaźni społeczeństwo istnieje w tej jaźni; układy społeczne, struktury społeczne istnieją nominalnie; jaźń ukształtowana, patrząca na siebie z zewnątrz = zakończenie procedury formowania członka społeczeństwa, umiejętność odczytywania reguł, brania ich do siebie, odrzucania; w komunikacji bezpośredniej, interakcjach tu tworzy się społeczeństwo;
Możliwość porozumienia uzgodnienie obszarów praktycznie istotnych elementów rzeczywistości zewnętrznej (cały kontekst wbudowany w obraz społeczeństwa w jaźni efekt socjalizacji).
Ten nurt to interakcjonizm symboliczny. Każdy obiekt społeczny powstaje w indywidualnych refleksjach. Nie ma teorii. Teorię trzeba by było ciągle zmieniać.
Ta tradycja powoli zaczęła się łączyć z socjologią mainstreamową w latach 70-80. Dwa nurty z tego: etnografia chicagowska - szkoła Parka; badania nad jaźnią i tożsamością - jak się buduje.
Potem - socjologia mainstreamu wyławia pojęcia interakcjonizmu i stosuje u siebie - eklektyzm. Ale resztę pomija nie cały dorobek, tylko wybrane pojęcia.
Właściwie jest jeszcze fenomenologia - bez niej nie ma interakcjonizmu, ale ona ciągle nie może się włączyć do głównych teorii socjologicznych.
Fenomenologia społeczna - punkt wyjścia: „ja” budujące wokół siebie świat społeczny.
W socjologii przyjęły się kombinacje fenomenologii z pragmatyzmem (np.: Schutz).
W socjologii ciągle pojawiają się pytania: po co ta nauka? Czemu ma służyć?
Comte - ma służyć ludzkości, rozwiązywać jej problemy;
Pozytywizm - wyemancypował się nurt nauki czystej, dla poznania danego obszaru rzeczywistości.
Dzisiejsze teorie - zawsze usiłują odpowiedzieć: komu to służy; odrzucając pozytywizm ciągle odcinają się od możliwości pojmowania socjologii jako nauki czystej.
Teorie 2 poł. XX wieku - przegrupowanie klocków teorii klasycznych; teorie klasyczne wnoszą nowe spojrzenie, nową perspektywę.
Niklas LUHMANN
Pomysł Luhmanna - w miejsce zintegrowanego układu paraorganicznego Parsonsa wprowadza model wielosystemowy układ komunikacyjny to jest system Luhmanna. U Parsonsa był podmiot (osobowość, orientacja, etc.). Luhmann to wyrzuca - podmiot jest problemem psychologii, rzeczywistość bada się w kategoriach cybernetycznych systemy, wejście, wyjście z systemu, etc. Podmiot do systemu ma dojście i wyjście, ale nie jest w nim. Mała pula dostępów = upośledzony społecznie.
SYSTEMY INTERAKCYJNE - interakcje w diadzie, elastyczne, ale nikła efektywność realizowania zadań;
SYSTEMY ORGANIZACYJNE - mniej lub bardziej rozbudowany układ komunikacji (np.: grupa szkolna, fabryka);
SYSTEMY SPOŁECZEŃSTWA - chodzi mu o taki układ komunikacyjny, który jest obejmowalny przez konkretne medium komunikacji, np.: pieniądz - system społeczeństwa ekonomicznego ma zasięg globalny, system naukowy (prawda) nauka anglo-europejska zamyka się w swoim kręgu.
Każdy z typów systemów jest niezależny od innych. Każdy system jest niezależny od innych systemów z tego typu i innych typów, reaguje tylko na siebie, bo systemy mają jeden podstawowy wymóg - redukcja złożoności środowiska, np.: system komunikacyjny - musi odciąć szum komunikacyjny, wyodrębnić się, określić granice, bo środowisko ingeruje w wymiarze materialnym (przestrzeń), temporalnym i symbolicznym.
Np.: rozmowa o małżeństwie trwałość układu (podtrzymywanie tematu) - jest mały dystans przestrzenny, co jest lepsze, zwłaszcza jeśli wokół jest dużo ludzi; jednostki są prowadzone przez system - istnieją o tyle, o ile respektują wymogi tego systemu: wymiar materialny w systemach organizacyjnych - bramy, mury, etc.
Odmiejscowienie pracy przebudowa kodu komunikacyjnego w systemie organizacyjnym.
U Luhmanna systemy ewoluują!
Wymiar temporalny interakcje - mały system, ma niewielkie możliwości operowania czasem, zagnieżdża się w innych, dużych systemach (np.: plotkowanie w biurze);
układy duże szatkowanie czasu (dni wolne, przerwy, etc.)
Jednostka funkcjonuje w nieskoordynowanym układzie dostępów do różnych systemów - jednostka nie ma zewnętrznej koordynacji; każda aktywność posługuje się innymi kodami i ma miejsce w różnych systemach komunikacyjnych tendencja anomizacyjna.
Redukcja złożoności otoczenia - na poziomie symbolicznym systemy układają się w dziedziny funkcjonalne np.: systemy opracowujące problemy gospodarcze - wypracowują jeden język komunikacji.
Dziedziny funkcjonalne (polityka, rodzina, nauka, etc.) układy systemowe skumulowane wokół jednego uogólnionego środka komunikacji (gospodarka pieniądz; rodzina miłość; polityka władza).
Pieniądz - medium tematyzowane na wszelkie sposoby w centrum odniesień jest pieniądz
Systemy w dziedzinach funkcjonalnych potrafią obserwować same siebie i obserwować własną obserwację autotematyzacja systemu; przypisuje się im refleksyjność, ale nie podmiotową.
Załamanie jeśli system nie potrafi odciąć wpływu środowiska na wewnętrzną komunikację; logika systemu - systemy bronią się przed nieoczekiwanymi pomysłami.
Luhmann przeciwstawia się socjologii wglądów, a nie objaśnień. Był krytykowany za słownictwo (bo jest precyzyjny).
Systemy społeczeństwa mają różne zasięgi, w zależności od tego, jaki zasięg ma dane medium komunikacji).
Zarzuty wobec Luhmanna:
Wg fenomenologów - skrajny nihilista, zgubił człowieka (podmiot sterowany przez systemy)
Systemy - samoodnoszące się, jest w nich wewnętrzna logika.
27.02.2006
TEORIE KONLFIKTU
Ralf DAHRENDORF
Charles Wright MILLS („Elita władzy”)
Centralną kategorią jest konflikt. Dahrendorf nawiązuje do marksistowskiej logiki; Mills odwołuje się do Webera - wymiar ideologiczny, polityczny, kulturowy.
Dahrendorf - mówi o konflikcie niezależnie od jego empirycznych manifestacji; wynika z systemu;
Mills - mówi o konflikcie, który nie istnieje, choć teoretycznie istnieć powinien.
Ralf DAHRENDORF
Nawiązuje do logiki marksistowskiej; w miejscu bazy - kategoria polityczności.
U Marksa:
Struktura społeczna układ pozycji pomiędzy kapitałem/pracą antagonizm, sprzeczność wynikająca z ekonomii.
Kapitał uruchomiony i pomnożony przez pracę; pracę opłaca się tylko odtworzeniowo - na przeżycie i dalszą pracę. Wartość dodana jest przejmowana przez kapitalistów.
Interes kapitału - maksymalizacja i zawłaszczenie wartości dodanej;
Interes pracy - udział w zyskach;
Nadbudowa - pochodna podziału stosunków produkcji składowe: państwo, ideologie polityczne, gusta, układy kulturowe, system edukacji. Świat społeczny jest podtrzymywany dzięki mocy panowania kulturowego.
Logika działania kapitału - dąży do maksymalizacji wydajności w warunkach nieograniczonej konkurencji.
Dahrendorf odtwarza ten układ stosunków jako układ antagonizmu pomiędzy mającymi dostęp do instytucji nadrzędnych (politycznych) i tych, którzy nie mają dostępu (wykluczonych) podporządkowani (ich roszczenia są motorem napędzającym zmianę społeczną).
Przebieg procesu emancypacyjnego: podrzędni nie dostrzegają swojego upośledzenia, uważają to za naturalny stan rzeczy. Strony muszą kiedyś wejść w konflikt. Kategorie te określone są jako quasi-grupy odpowiednik klas w sobie (Marks) nie posiadają świadomości antagonizmu i deprywacji. Ten etap nie jest teoretycznie problematyczny.
Potem - etap uzyskania świadomości upośledzenia. Quasi-grupy przekształcają się w grupy konfliktowe. Musi kiedyś do tego etapu dojść. Uformowane grupy konfliktowe też mogą powodować różne sytuacje społeczne.
Budowa uogólnień: np.: im starsze elity trzymające dostęp do instytucji politycznych, tym mniej strzegą dostępu do emancypacji, stanowisk politycznych. Konflikt zawsze gdzieś się pojawi, bo jego podłoże tkwi w samej strukturze społecznej.
Jeżeli dojdzie do konfliktu to:
u Marksa przybiera charakter rewolucyjny, całkowicie wywraca stosunki produkcji, musi mieć zasięg międzynarodowy;
Dahrendorf: konflikt nie musi objąć całej struktury; nadrzędność - podrzędność nie ma charakteru uniwersalnego; są różne quasi-grupy (kto nie ma praw politycznych - i kobiety i np.: ludzie nisko urodzeni). Konflikt jednej grupy z zasadą dostępu do instytucji politycznych. Konflikt może się rozszerzyć i stać się rewolucją, ale nie musi. Jego przebieg zależy od:
warunków organizacji;
warunków konfliktu;
warunków zmiany strukturalnej.
Warunki konfliktu - może być intensywny, mniej, etc.
Warunki zmiany - skutki konfliktu dla struktury społecznej.
Rezultat konfliktu: nowe zrzeszenie imperatywnie skoordynowane (ci nadrzędni), przekształcenie struktury.
Dahrendorf: klasa - w znaczeniu marksistowskim; jako zbiór ludzi w identycznym położeniu jeśli chodzi o dostęp do władzy.
Społeczeństwa nowoczesne - konflikt ten się wyczerpuje. Społeczeństwa zachodnie - proces emancypacji dobiegł końca (wg Dahrendorfa).
Większość - równomiernie rozdystrybuowana obywatelskość, ale to nie znaczy, że konflikt jest skończony - zostały uruchomione różnicujące procesy społeczne. Emancypacja obywatelska, dając wszystkim równe szanse, dystrybuuje te szanse nierównomiernie.
Dystrybucja dobrobytu wg innego klucza. Kluczem są szanse życiowe: to jest nowoczesny konflikt społeczny. Chodzi o merytokratyczny układ pozycji: praca, zatrudnienie, dochody. Ci którzy są defaforisé są mniej świadomi.
Podklasa - nominalni obywatele, których szanse życiowe są dystrybuowane przez ośrodki opieki, przez innych.
Ten nowy konflikt wyznacza warunki późnej nowoczesności.
Marks: rozwój stosunków produkcji jako siła napędowa. Dahrendorf polemizuje z tym. Fakt, postęp - bliska kategoria w teoriach emancypacyjnych. Ale: rozwój ekonomiczny - dobrobyt rósł wolno, a od rewolucji przemysłowej bardzo szybko.
Poziom obywatelskości, wolności obywatelskiej przebiegał inaczej.
U Dahrendorfa to zupełnie inna logika niż przy wzroście ekonomicznym i na razie nie należy tego łączyć. Doczekaliśmy się wolności politycznej, ale konflikt wciąż trwa - dobiegnie końca wtedy, gdy dystrybucja szans będzie połączona z obywatelskością, wyzwolona z siatki zatrudnienia.
C.W.MILLS “Elita władzy”
Punktem wyjścia jest model weberowski oparty na 3 wymiarach:
ekonomicznym (klasy);
politycznym (partie);
kulturowym (stany).
Mills przedstawia przekształcanie się struktury społecznej USA wykształcanie się zjawiska elity władzy bezosobowy twór oparty na pewnej tożsamości kulturowej, związanej z hierarchią szkół wyższych w USA - wysoka homogeniczność edukacyjna na wysokich stanowiskach.
Elita władzy - miejsce w strukturze wypełnione przez obsadę najwyższych urzędów - rezultatem analizy przemian, jak np. ewolucja kongresu, władzy politycznej.
Zmierzch roli zawodowego polityka - zastąpienie przez kongresmana, który ma wykonać konkretne zadania + lobbying głównie w kuluarach parlamentu kapitaliści i wojskowi; realizowane są interesy różnych kręgów. Parlament nie realizuje już interesów ogółu obywateli. Kongres wnosi w kuluary partykularne interesy.
Kuluary - spotykają się tu interesy militarne i korporacji; pośrednikiem jest administracja polityczna; ona zaczyna formułować własne interesy. Została cała demokratyczna otoczka i ona „zasłania” to co się dzieje, ale w rzeczywistości następuje przesunięcie się władzy do centrów elity władzy.
Obywatele - przekształcani w społeczeństwo masowe, już nie liberalna (czynnik opiniotwórczy, wpływa na politykę) publiczność; społeczeństwo nie zauważa, że nim w ogóle jest; nie wpływa na decyzje, bo nie jest o nich informowane; atomizacja, sami też bez inicjatywy decyzyjnej.
Nowa klasa średnia - podstawa społeczeństwa masowego; to ludzie na usługi, rozproszeni, nie mają swojego wspólnego interesu. Wykorzystanie form masowej komunikacji doprowadza do coraz większej atomizacji.
Decyzje są negocjowane tylko pomiędzy segmentami elity władzy. Potem trzeba to tylko sprzedać masowemu społeczeństwu przez masową komunikację. Powstaje swoiste show - to jedna z cech społeczeństwa masowego.
Członek liberalnej publiczności widział swoje osobiste kłopoty w szerszym kontekście, społecznej strukturyzacji. Był zdolny do artykułowania problemów ponadosobistych. Człowiek klasowy nie może zbudować tego przejścia - indywidualna biografia zostaje odcięta od szerszego kontekstu. Ten człowiek, np.: sam się obwinia za brak pracy. Człowiek masowy jest zmanipulowany; elita władzy ma pełne przyzwolenie masowego społeczeństwa; masy nie widzą tej manipulacji. Dlatego nie dochodzi do konfliktu.
NEOMARKSIZM
przedstawiciele: Erik Olin WRIGHT (lata 70-90 XX wieku)
Wright odwołuje się do zapędów emancypacyjnych. Idea rewolucji jest widoczna w neomarksizmie.
Emancypacyjne ukierunkowanie u Marksa dotyczy wizji kapitalizmu, który ma upaść. Wright nawiązuje do tego, także pojęciowo.
Marks: kapitalizm, siła robocza jako towar, wyzysk (wprost proporcjonalny do wartości dodatkowej) - gdy praca siły roboczej przekracza konieczny czas do wykonania dóbr.
Dla Wrighta kategoria wyzysku staje się kluczowa.
Marks: Rozwój kapitalizmu zmierza do jego upadku. To dążenie odbywa się na dwóch poziomach (spadający wskaźnik zysku i równolegle postępujący przyrost klasy robotniczej, im jej więcej tym szybciej wyłaniają się przedstawiciele zdolni do przekształcania kapitalizmu).
Marks:
Współzawodnictwo spada wskaźnik zysku (obniżenie cen produktów) upadek przedsiębiorstw, robotnicy tracą pracę i dochód spadek popytu na dobra kapitaliści stosują nowe kategorie inni kopiują te rozwiązania współzawodnictwo (koło się zamyka).
Wg Marksa ta sytuacja doprowadza do dążeń proletariatu do rewolucji, do kwestionowania słuszności obowiązujących wartości. To zawiera się w samym systemie kapitalizmu, więc jego upadek jest nieunikniony.
Ale kapitalizm nie upadł, nie doszło do kluczowej dla Marksa polaryzacji społeczeństwa, powstała klasa średnia. marksiści: trzeba przeformułować marksizm; zmiana pojęcia „konieczności”
to, że komunizm nie wygrał z marksizmem nie znaczy, że komunizm przegrał;
w jakich warunkach socjalizm jest prawdopodobny i jaki socjalizm? (Wright stara się odpowiedzieć na to pytanie).
Wyzysk się nie skończył neomarksizm będzie o nim pisać i proponować sposoby jego ograniczenia. Wright postanawia zrekonstruować marksizm, ale przenosi akcenty, pozbywa się konieczności historycznej oraz ortodoksyjnej otoczki. Jest to marksizm „łagodny”.
Wright pozostaje też wierny tzw. naukowej teorii - nie rezygnuje z jej standardów, tzn. weryfikowania teorii poprzez empirię; jego celem jest sformułowanie twierdzeń ogólnych dotyczących zjawisk empirycznych; nacisk zwłaszcza na mechanizmy wynikające ze struktur klasowych.
Wright chce stworzyć teorię. Wg niego z marksizmu wyłaniają się 3 kluczowe punkty:
analiza klas;
emancypacja klasowa;
teoria historii.
Tu zawarte są założenie marksizmu (klasa, rozwój hist., etc.)
Wright zachowuje wizję rozwoju historycznego - akcentuje nie konieczność, ale możliwość - wiele możliwości wyłaniających się z dynamiki kapitalizmu. Możliwość stworzenia mniej wyzyskujących układów.
Emancypacja - u Marksa: społeczeństwo bezklasowe; u Wrighta - mniej klasowości, bezklasowość jest utopią, ale należy dążyć do zmniejszenia stosunków opartych na wyzysku, nierówności.
Klasy - u Marksa: jako siły napędzające historię; u Wrighta - jako jedna z wielu sił kształtujących sytuację społeczną.
Wright kładzie duży nacisk na analizę struktury klasowej.
Struktura klasowa ogranicza: formowanie się klas oraz walki klasowe (które też wpływają na formowanie się klas), które z kolei przekształcają strukturę klasową (koło się zamyka)
Walka klasowa - użycie organizacji do przekształcania struktury klasowej.
Struktura ogranicza praktyki, ale wewnątrz tych ograniczeń praktyki przekształcają tę strukturę.
Celem jest sformułowanie twierdzeń ogólnych, opisujących mechanizmy kształtujące wydarzenia empiryczne.
Analiza struktury klasowej:
Wright - Marks nie wyjaśnia dokładnie pojęcia klasy; Wright chcąc opisać strukturę analizował pozycje pracowników. Okazało się, że to nie jest wizja dwubiegunowa. Pojawia się problem klasy średniej. Wright wprowadza różne pojęcia, aby ten problem rozwiązać, np.:
sprzeczne położenie klasowe, np.: menager (pracownik i kapitalista); jednostka może być i tu i tu;
zwielokrotniony wyzysk - różne kategorie wyzysku; klasa średnia w jednym wyzyskuje, a w drugim jest wyzyskiwana;
zapośredniczona pozycja klasowa - nie wyznaczana jedynie przez pracę;
położenie czasowe - można awansować lub zostać zdegradowanym;
pojęcie warstw w obrębie klas.
Wright zauważa istnienie podklasy siła robocza jest zabierana proletariuszom i używana przez kapitalistów, a podklasa w ogóle nie jest wyzyskiwana, bo nie uczestniczy w systemie produkcji; podklasa nie jest nikomu potrzebna (np.: bezrobotni), ale może w pewien sposób wpływać nabywa dobra konsumpcyjne.
Sojusz i ruch międzyklasowy (kiedy klasy podejmują wspólne działania, ale nie przeciwko innej klasie, np.: dla odzyskania niepodległości).
U podstaw dynamiki klasowej tkwią interesy materialne oparte i napędzane przez wyzysk. Systemy rynkowe = systemy wyzyskujące.
Wright - neomarksizm analityczny.
Immanuel WALLERSTEIN
Kwestionuje podziały na nauki szczegółowe: nie ma sensu oddzielanie historii, socjologii, antropologii i ekonomii. To wszystko tworzy jeden przedmiot.
System społeczny - jednostka analizy na poziomie refleksji historycznej, socjologicznej, antropologicznej i ekonomicznej.
System = układ relacji na obszarze następuje na nim reprodukcja siły roboczej wg reguł danego typu podziału pracy.
Rozwój dziejów systemy:
minisystemy społeczne (p.n.e., niewielkie, homogeniczne społeczności; ograniczona zdolność reprodukcji w ramach istniejącego podziału pracy);
światowe imperia (XVIII i XVII w. p.n.e. - XV w. n.e.) - dokonują podbojów - relacje międzypaństwowe analogiczne do tych między kapitałem a pracą; imperia - realizują organizację militarną do podbojów; podboje - dostarczają środków, zaplecze, potencjalni dawcy danin, haraczy, etc.; Imperia ograniczają swój wyzysk do dominacji gospodarczej; układ imperiów w świecie jest niestabilny; imperia mają skończoną historię ( jak kapitalizm);
Imperium rozkwita rozbudowuje aparat militarno-administracyjny (koszty wewnętrzne przeważają nad zyskami; imperium nie jest w stanie utrzymać swojej integralności na tak rozległym terenie; dochodzi do implozji systemu imperium)
od XV wieku gospodarka światowa (ale to nie oznacza wszystkich gospodarek na świecie); zintegrowany system gospodarczy; mamy tu liczne, bardzo zróżnicowane substruktury polityczne; system na skalę światową - wyklucza istnienie innych takich systemów; tendencja do monopolizowania rynków monopole rozwijają się w takiej strukturze, że w handlu jedne państwa są w centrum i przejmują nadwyżkę; kraje peryferyjne - zaplecze, dostarczają zasobów (analityczny odpowiednik proletariusza).
państwa rdzenia vs. kraje peryferyjne ekonomia wymiany
Wallerstein: żadne społeczeństwo nie wyznacza trajektorii swego rozwoju - decydują o tym relacje tego społeczeństwa z innymi społeczeństwami w wymianie w gospodarce światowej.
Wright: produkcje w różnych systemach wywołują różne ścieżki rozwojowe, partykularyzacja ścieżek rozwojowych.
Zapóźnienia rozwojowe - efekt peryferyjnej pozycji państwa w gospodarce światowej (efekt wyzysku)
Relacje wymian - nie jednoznacznie à la kapitalista - proletariusz. Są też państwa półperyferia - do pewnego stopnia beneficjanci nadwyżki, ale stanowią zapasy, zaplecze dla państwa centrum. Pośredniczą w wymianach tak, że łagodzą niektóre konflikty. Jest to odpowiednik klasy średniej w neomarksizmie analitycznym. Półperyferia łagodzą konflikty w państwach centrum - można przenosić produkcję, etc. na tereny półperyferiów. Gdy monopole, konkurencje - można przenosić działalność krajów peryferyjnych (jest odpowiednie zaplecze).
Są pewne zmienności, fluktuacje - kraje peryferyjne mogą aspirować do półperyferyjnych, półperyferyjne jeśli poradzą sobie z technologią zaawansowaną, mogą aspirować do państw rdzenia. To wygrywanie pozycji, wygrywanie monopoli. O ten monopol walczą państwa rdzenia i półperyferia. Monopol ten jest coraz bardziej związany z kapitałem wielonarodowym, wielopaństwowym.
Kraje peryferyjne i półperyferyjne mogą rozgrywać swą pozycję na 3 sposoby:
strategia wykorzystywania okazji (wpisana w cykl produkcji kapitalistycznej) - coraz więcej dóbr, coraz mniej pieniędzy na ich nabycie (zapasy produktów) nadprodukcja recesja; w takim momencie kryzysowym państwa pólperyferyjne mogą negocjować lepsze warunki wymiany;
zaproszenia - wypływanie kapitału, miejsc pracy do państw mniej rozwiniętych gospodarczo - tam lepsze warunki rozwoju; kraje zapraszają ten kapitał;
autarkia; oparcie się na własnych siłach (Wallerstein mówi o Tanzanii, ale jest w stosunku do tego sceptyczny).
Nastawienie ideologiczne: na interes emancypacyjny, egalitarystyczny; to typowa teoria z dawnego nurtu wyzwalania świata pracy, ludzi w nierówności.
Przebudowy systemów dokonują się w cyklach. Wallerstein poszukuje takich cykli w historii (badał cykl egoistyczny 1450-1750, mówił też o cyklach Kondratiewa, cyklach biznesowych). Ale to nie znaczy, że w cyklach jest wyraźna trajektoria. Cykle mogą prowadzić w różnych systemach. Nie ma jednej, uniwersalnej trajektorii rozwojowej. Zaprzecza tezie o historii ukierunkowanej. Stoimy przed wielką zmianą - załamywanie się systemu gospodarki światowej (symptomy: chaos, powrót do prymatu polityki nad gospodarką światową). Nie wiemy co się wyłoni, bo nie ma tendencji.
Gerhard LENSKI - Teoria nierówności
adaptacja teorii ewolucjonistycznej;
zaczyna od ustaleń dotyczących ludzkiej natury, czy jest społeczna (przyjazna), czy egoistyczna (zła);
Lenski przyjmuje, że człowiek ma naturę EGOISTYCZNĄ; zdarzają się zachowania altruistyczne, ale tylko w grupach o niskim stopniu złożoności (np.: rodzina).
Wniosek: to właśnie egoizm skłania ludzi do kooperacji! Zbiorowy wysiłek się opłaca, daje więcej niż gdyby działać samemu.
Orientacja ludzi wobec dóbr: jednostki mają nienasycony apetyt na dobra potrzebne do przeżycia. A w środowisku zawsze występuje relatywny deficyt pożądanych dóbr (podłoże konfliktu PODZIAŁ DÓBR). Ten podział w grupie kooperacyjnej będzie następował ze względu na WYSOKOŚĆ NADWYŻKI (podział dóbr w grupie następuje w taki sposób, by kooperanci mogli się utrzymać i przeżyć).
I PRAWO DYSTRYBUCJI w społeczeństwach, w których powstaje nadwyżka produkcyjna kluczem do podziału jest władza.
Władza - zdolność do odebrania komuś życia;
Przywilej - uprawnienie do kontroli dystrybucji produktów, to w dużej mierze funkcja władzy (inne czynniki mogą trochę zmniejszać to przełożenie);
Prestiż - pochodna przywileju, może być funkcją władzy (im większa zdolność kontroli, tym większy prestiż).
Instytucjonalizacja siły w rodzaj zasobu, to tendencja wywodząca się od społeczeństw pierwotnych, trwa do dzisiaj.
Na sile oparte są:
dystrybucja nadwyżki;
suwerenność polityczna.
Siła bardzo szybko przestaje być efektywnym narzędziem utrzymywania przywilejów (to doskonały sposób, by je zdobyć).
WYZYSK (nierównomierny podział) - tylko w 1. etapie oparty jest na przymusie. Gdy nastąpi stan względnej równowagi między stronami, bezpośrednią przemoc obudowuje się w ideologię (legitymizacja ideologiczna). Potem: podniesienie legitymizacji stworzenie kodeksów prawa (regulacje poza bezpośrednią przemocą).
Zgodnie z Marksem nie ma prawa, które by nie dawało przywilejów jakiejś grupce (u nas: prawo jednostek limitowane dobrem wspólnym, specjalne uprawnienia dla gospodarstw rolnych).
DYSTRYBUCJA POWODUJE NIERÓWNOŚCI, ale do rewolucji nie dochodzi, ponieważ ci niżej ustawieni są tak zaangażowani w codzienność, że nie zastanawiają się nad swoim położeniem (brak świadomości).
KLASA - agregat osób w społeczeństwie, które znajdują się w analogicznym położeniu względem władzy, przywileju, bądź prestiżu.(inaczej niż u Marksa i Dahrendorfa).
Klasy:
pozycja wynikająca z władzy - granice klasy zakreśla przypisana do niej władza jak marksowska klasa w sobie, wspólne interesy, resentymenty względem innych, brak świadomości (dlatego to agregaty);
pozycja wynikająca z posiadania - niewielka rola, nie ingerują w kształt struktury społecznej.
Im później następuje bezpośrednie przyłożenie siły, tym w większym stopniu rozwinięty jest INDUSTRIALIZM.
Wskaźnik rozwoju przemysłowego społeczeństwa: władza przypisana przez prawo (urzędnicy, administracja), staje się zasobem publicznym, który się „odwiązuje” od klasy.
Obywatelskość (wspólne z Dahrendorfem) - proces czynienia z władzy zasobu publicznego.
(1 klucz dystrybutywny)
Skąd ten regres skoro rośnie produktywność?
Definicyjna nierówności klas względem prawa niwelowana jest przez literę prawa to też przekłada się na niwelowanie nierówności ekonomicznych.
Przyczyny:
rozwój technologii (zapotrzebowanie rynku); wysoko opłacani specjaliści zmniejszają amplitudę nierówności;
przy wzroście produktywności zmniejsza się dystans (zmniejsza się rozziew - proporcjonalnie mniej uzyskują);
zmiany w systemach administrowania (techniki bezpośredniego sprawowania kontroli we współczesnym społeczeństwie); niemożliwe - cedowanie uprawnień na rzecz lokalnych jednostek (tam niemożliwy pełny rozwój władzy);
tendencje do ustępstw (należy wyrażać poczucie winy z powodu posiadania dużego majątku);
zmiany kulturowe - tendencja do budowania różnych typów karier wśród członków elity materialnej (podróżniczy, artystyczny); spada zaangażowanie elit w utwierdzanie pozycji;
środki kontroli urodzeń - spada liczba urodzeń w środku hierarchii; spada ryzyko pauperyzacji;
wzrost umiejętności czytania i pisania - podatność na rozprzestrzenianie się ideologii; różnica z Marksem (znak czasu) rozprzestrzenianie się egalitarnych, a nie rewolucyjnych ideologii.
Kształtowanie nierówności w społeczeństwach, w których nie ma nadwyżki:
brak różnic w udziale we własności;
możliwość kumulacji władzy dosyć mała - wyrównana zdolność do używania siły (przeżywają i tak najsilniejsi);
niski poziom technologii - równy dostęp do przemocy, używanie siły nieopłacalne;
znaczenie strukturotwórcze ma PRESTIŻ; prestiż wpływa na wielkość dystrybucji;
nie ma bezpośredniej proporcjonalności, niewielka zmiana technologiczna (powstaje nadwyżka) powoduje gwałtowną instytucjonalizację i rozwój władzy (np.: monarchia feudalna);
nieduży impuls ekonomiczny powoduje zmiany polityczne.
Lenski łączy elementy socjobiologiczne dialektycznego rozumienia konfliktu i krypto funkcjonalnego rozumowania.
FENOMENOLOGIA - Alfred SCHUTZ
Fenomenologia społeczna - Alfred Schutz w USA po ucieczce z Niemiec spotkał się z klimatem idei pragmatyzmu (Mead, Cooley). Projekt Schutza jest połączeniem elementów fenomenologii i pragmatyzmu. Schutz włącza koncepcję podmiotu z refleksyjną jaźnią (self). Jaźń to centrum, z którego dokonuje się konstruowanie świata. Konstrukty społeczne - nominalne, tworzone w refleksji.
Co czerpie z pragmatyzmu?
podmiot + jaźń (self) podmiot konstruuje świat społeczny;
konstrukty oparte na komunikacji; konstrukty społeczne oparte na jaźni;
utylitarne zorientowanie podmiotu (komunikacja nawiązana ze względu na dostrzegany pożytek);
sposób orientowania wobec świata zewnętrznego - pośrednio, bo poprzez sens i znaczenie; rozbudowane struktury rozumienia;
utrwalenie, uzewnętrznienie konstruktów wewnętrznej refleksji.
Z Husserlem wspólne: ego konstruuje wokół siebie świat przeżywany, który jest podzielany przez alterego; egologiczna perspektywa.
Jak możliwe jest porozumienie?
Ego najpierw jest samo (analitycznie, nie empirycznie); potem spotyka drugie ego i dokonuje kreacji bardzo złożonego systemu symboli kierujących działaniem.
Świat społeczny - hyper układ semiotyczny; postrzegany przez podmioty jako zewnętrzny wobec nich.
Teza o przekładalności perspektyw - umożliwia ludziom porozumiewanie się; daje nam wyobrażenie, jak jesteśmy postrzegani przez innych.
Jest możliwa dzięki 2 generalizacjom:
wymienialność punktów widzenia (spojrzeć na siebie oczami drugiej osoby);
zgodność systemów istotności (ludzie zakładają, że generalnie podzielają jeden wspólny układ wartościowań zakładają, że go mają)
Przestrzeń intersubiektywności - podzielanie znaczeń, budowy wspólnego świata.
Jednostki odwołują się przede wszystkim do płaszczyzny życia codziennego. Ustawiczne porozumienie na temat kształtu rzeczywistości podstawowej otoczona przez inne rodzaje rzeczywistości, mniej angażujące (ograniczone obszary znaczenia, np.: świat snu, fantazji, nauki, filozofii nie są podstawą założenia o zgodności systemów istotności).
Interakcje - wyraz komunikacyjny doświadczania wspólnego świata;
Intersubiektywność - to, co podzielamy z innymi ludźmi (intersubiektywna przestrzeń).
Mechanizmy podtrzymujące tę intersubiektywność:
struktury czasu
Czas jest doświadczany na potrzeby budowy intersubiektywności; czas strukturyzuje postrzeganie innych ego;
Teraźniejszość - najważniejsza dla alterego i rzeczywistości podstawowej; im dalej od rzeczywistości, tym mniej ego;
Przeszłość - im dalej ku przeszłości, tym mniej typizacji;
Przyszłość - najsłabiej dostrzegana, najszersze typizacje.
umiejętność typizowania (typizacje) - wychwytywanie cechy intersubiektywnie uznanej za ważną dla danej klasy obiektów;
typizacje - konstrukty, w których dokonuje się wbudowanie przeszłości w doświadczenie; są podstawą mechanizmu uspołeczniania;
Prawie cała ta wiedza ma pochodzenie społeczne - ujęzykowienie wiedzy; język składa się wyłącznie z typizowania, budowania pojęć; typizacje się podstawą społecznej dystrybucji wiedzy;
Typizacje powstają wraz z wiedzą podręczną, na etapie wczesnej socjalizacji.
Zestawy wiedzy (eksperckie) rozdysponowane w całym społeczeństwie; zakotwiczone w zasobach wiedzy podręcznej (wiemy u jakiego eksperta szukać danej wiedzy).
Status alterego u Schutza - język pokazuje, że doświadczenie bycia w świecie budowane jest w kategoriach „my”, a nie „ja”. „Ja” (ego) to konstrukt fenomenologa. Rzeczywistym punktem doświadczania jest relacja „my”.
Język potoczny operuje konstruktami I stopnia, nauki społeczne konstruktami II stopnia. Wg Schutza konstrukt II stopnia musi być adekwatny do konstruktu I stopnia. Miarą adekwatności jest opinia ludzi, że to to samo.
Jurgen HABERMAS
Ego jest rozprzestrzenione w swojej subiektywności, uwikłaniach normatywnych i uwikłaniach kognitywnych. Alter ego jest też rozpięte między te trzy światy.
Modernizacja świata strategizacja działania.
Modele działania:
model działania celowościowego;
model działania kierowanego przez normy;
model działania dramaturgicznego;
model działania strategicznego, etc.
Modele te są przyporządkowane światom. Każdy model pokazuje ego w jednym ze światów.
Odniesienie do Schutza w psychoanalizie - dzieciństwo jako intersubiektywnie odczuwany konstrukt - dziecko podmiotem odczuwającym, ale nie egzekwującym swych praw (nie mówi, a to mówienie kształtuje konstrukty - ekskluzja).
Niklas LUHMANN
Przesuwa akcent na komunikowanie, eliminując komunikujący podmiot.
Koncepcja społeczeństwa jako wielosystemowego układu komunikacyjnego (dominuje doświadczający podmiot).
Schutz twierdzi, że rozumienie i komunikowanie wiążą podmioty ze sobą w grupy podmiotów. Doświadczenie jako oczywistość. Luhmann do wyrzuca. Zostają mu układy samoregulujące jako źródła sensu.
Wyabstrahowanie podmiotu ze społeczeństwa. Społeczeństwo utraciło podmiot bezpowrotnie.
Richard GRATHOFF
zarzuca Luhmannowi nihilizm;
Zasiedzenie jako miejsce, gdzie wytwarza się normalność. Świat jako układ szeregu nisz swojskości, zasiedziałości na różnych poziomach organizacyjnych. Ego buduje swoje milieu w rodzinie, klasztorze, społecznościach lokalnych, etc. Grathoff rozwija pojęcie poczucia bycia u siebie Gurwitscha.
Przełożenie świata zewnętrznego na to poczucie swojskości.
- fundamentem jest podmiot doświadczający, a nie układy komunikacyjne;
Świat przeżywany ma dwie substruktury:
społeczeństwa (układy komunikacyjne);
swojskości (milieu, gdzie są sensy tworzące normalność, normalizowanie).
Model badań Reasona(?) i Rowana model badań przez wspólne doświadczenia (żeby badacz jak najbardziej coś doświadczał); jawna obserwacja w grupie; dwa podmioty badania - badani i badacz; przedmiot - badany problem; badacz zapisuje refleksje i to, co napisane poddaje pod debatę z badanymi; zostaje tylko to, czego oni nie kwestionują; potem znowu badamy i tak w kółko; drugim ważnym recenzentem jest środowisko socjologiczne - trzeba dostosować język; jest to bardzo trudne do pogodzenia; jest do dobra metoda badania np.; do zjawisk kulturowych.
INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY
Interakcjonizm symboliczny łączy elementy fenomenologii z pragmatyzmem i dodaje do tego swoje wątki.
Cechy:
orientacja na znaczenia (znaczenia wytwarzane i wykorzystywane przez podmioty zaangażowane w interakcję);
nie ma wyizolowanej jednostki (podmiot społeczny jest od początku konstruowany za pomocą komunikacji symbolicznej);
brak jednej obiektywnej prawdy (prawda to kolejny układ znaczeń).
Interakcjonizm dystansuje się od problemu rozłamu między mikro i makro strukturami. Świat w interakcjonizmie jest czysto nominalny. Wiedza o układach życia społecznego jest wiedzą o charakterze ciągłym. Rozziew mikro-makro jest konstruktem teoretycznym socjologii klasycznej. Interakcjonizm tego konstruktu nie przyjmuje.
Wątki interakcjonizmu:
przeświadczenie o symbolicznym charakterze ludzkich światów, życia społecznego;
interakcjonizm jest skierowany na wyjście doświadczenia poza subiektywność;
przedmiotem badania jest definicja sytuacji podmiotów;
procesualny charakter zjawisk społecznych
świat postrzegany jako ustawicznie powstający;
tworzenie sensu jest procesem, sens tworzy podmioty w procesie;
jaźń proces tworzenia siebie, ulokowania w świecie;
socjalizacja nabycie umiejętności dostosowywania linii swojego działania do działania partnera; ustawiczna refleksja; ustawiczne interpretowanie dostosowawcze;
JOINED ACT czyny, działanie nakierowane na partnera; nie ma czynów izolowanych; nieustanna refleksja związana z dopasowaniem do partnera;
ścisły kontakt z empirią (to wraca w latach 90-tych jako etnografia społeczna)
nie można badać obiektów, które nie są dane w doświadczeniu;
podstawową formą jest interakcja; reszta to konstrukty nominalne.
Robert E. PARK
Socjologia stricte opisowa; szkoła Chicago; uważany za ojca interakcjonizmu; rozwój szkoły chicagowskiej - miasto jako laboratorium; to myślenie dziś nazywa się raczej etnografią; badano różne dzielnice Chicago w wyniku czego bardzo wiele badań opisowych Chicago do dziś czeka na analizę.
Przekierowanie interakcjonizmu na tory bardziej teoretyczne Herbert BLUMER
Herbert BLUMER
„Metodologiczne stanowisko interakcjonizmu symbolicznego”, praca wydana w 1937 roku.
Przedstawia dość kompletny program. Formułuje 3 przesłanki:
ludzie orientują się wobec obiektów, przedmiotów na podstawie znaczenia, jakie te obiekty dla nich mają;
znaczenia konstruowane są w interakcjach; podmioty uzgadniają je ze sobą;
znaczenia są modyfikowalne (w kolejnych interakcjach podmioty interpretują te znaczenia i je modyfikują).
Z tych trzech przesłanek Blumer wywodzi całą koncepcję społeczeństwa. Odwołuje się do myśli Meada. Tworzy program indukcyjnej metodologii badawczej. Proponuje stosowanie pojęć, które będą wrażliwe na zmienność znaczeń w świecie POJĘCIA UWRAŻLIWIAJĄCE (minipojęcia, pojęcia uczulające).
Po śmierci Parka szkoła chicagowska właściwie wygasła. Blumer wyjechał do Kalifornii, dlatego wiązanie go z tą szkołą nie jest do końca uzasadnione, choć powszechne.
Szkoła Chicago Herbert Blumer;
Szkoła Iowa Manfred Kuhn.
Podstawowe różnice Blumer-Kuhn:
koncepcja jaźni
Blumer przyjmuje za Meadem, że jaźń jest procesem; budowanie jaźni przez ustawiczną komunikację;
Kuhn - bardziej strukturalne podejście; jaźń jest procesem, ale tylko do momentu osiągnięcia orientacji na uogólnionego innego; potem zaczyna się orientować na znaczenia utrwalone (nabiera dyspozycji); dyspozycje te są różne ze względu na różnice grup odniesienia (każdy ma innych ważnych);
interakcja
Blumer - ciąg dostosowań, powiązane czyny; jaźń refleksyjna;
Kuhn - w miarę utrwalania się dyspozycji interpretacyjnych, interakcja traci komponent refleksyjności, a coraz bardziej jako uwewnętrznienie tego, co jest utrwalone;
organizacja społeczna
Blumer - amorficzny układ „joined act”;
Kuhn - układ uchwala się pod wpływem historii interakcji; układ, do którego odnoszone są interakcje szczególnie akcentuje pozycje - utrwala się pewna dyspozycja do odczytywania utrwalonej struktury;
metoda badawcza
Blumer - eksploracja, tworzenie minipojęć, opisy, obserwacje;
Kuhn - tworzenie pojęć teoretycznych, czerpanie z „laboratoryjności”, szukanie „rdzenia jaźni” - twardej, nabytej struktury, bardziej ku psychologii.
Teorie interpretacyjne:
McCall'a i Simmonsa - nachylona ku Blumerowi
Stryker'a - Ihowa
Obie teorie: problem kształtowania i podtrzymywania tożsamości; ludzie mają obraz samego siebie.
Tożsamość jest konstruowana.
Stryker przypisuje tożsamość aktorowi - aktor ją buduje; McCall i Simmons przypisują tożsamość tylko roli, tu zatem wachlarz tożsamości jest obszerniejszy;
Stryker - jednostka orientuje się na mapę struktury społecznej (ma ją w głowie) i z tej mapy wygenerowuje definicje sytuacji, a z tego tożsamość.
McCall i Simmons - tożsamość może być budowana na bazie czegokolwiek w interakcji;
W jednym i drugim przypadku tożsamości są zhierarchizowane, tych ważniejszych bardziej bronimy.
McCall i Simmons akcentują te mechanizmy obronne. Włączają elementy teorii wymiany aktorzy w interakcjach starają się równoważyć wypłaty.
3 rodzaje nagród społecznych:
materialne (najmniej istotne dla tożsamości, działa zasada nasycenia);
symboliczne (np.: order);
potwierdzające tożsamość (nigdy nie podlegają nasyceniu; im ważniejsza tożsamość, tym cenniejsze to potwierdzenie).
JA idealne i JA sytuacyjne - tu zawsze jest rozziew; zawsze w sytuacjach nie jesteśmy tak idealnie postrzegani, jak my siebie postrzegamy. Przez potwierdzanie zbliżamy się do JA idealnego.
Problem motywacji: McCall i Simmons - interakcja podejmowana, by potwierdzić idealizm JA idealnego, ponieważ JA idealne nigdy nie jest potwierdzone do końca (zawsze głód interakcji); jeśli nie jest potwierdzone w wystarczającym stopniu, uruchamiamy mechanizmy obronne, potwierdzamy tożsamość roli, np.: udawanie, że się nie zrozumiało; obwinianie publiczności; extremum - rekonstrukcja tożsamości (jeśli była wysoko, to jest to dużym problemem).
Interakcjonizm był wówczas traktowany w USA jako socjologia oficjalna, ale podlegał też krytyce za to, że:
zbyt woluntarystyczny;
zbyt deterministyczny;
zbyt emocjonalny, czy też za mało emocjonalny
Interakcjonistyczna praca nad emocjami zaczęła się dość późno (lata 70-te) Susan SHOTT - przedstawia behawiorystyczne koncepcje emocji;
Wniosek: istnieją emocje uruchamiane w sposób bezwzględny (np.: strach), ale większość emocji ma całkowicie konstruowany charakter (np.: wstyd, zakłopotanie, poczucie winy - najbardziej konstruowane). Emocje jako konstrukty!
wstyd - gdy ktoś (inny wyobrażony) może mnie zobaczyć, gdy robię coś niewłaściwego;
zakłopotanie - związane z obecnością innego + poczucie, że robimy źle;
poczucie winy - orientacja na uogólnionego innego, tak się nie robi.
Interakcjonizm został wyparty przez funkcjonalizm Parsonsa. Na fali krytyki funkcjonalizmu wraca interakcjonizm postblumerowski - zaczynają się prace nad emocjonalnością, kulturami organizacyjnymi, poszerzeniem skali badań („światy społeczne”, „rytuały interakcyjne”).
Od lat 80-tych dorobek interakcjonizmu zaczął być wchłaniany przez socjologię maintstreamową, ale bez wspominania o tym (np.: Giddens czerpie garściami, ale o interakcjonizmie ani słowa). Interakcjonizm rozpływa się w dzisiejszej socjologii.
Interakcjonizm problemy z klasyfikowaniem, np.: o Goffmanie mówi się jako o interakcjoniście, a on by się nim nie nazwał.
Szkoła dramaturgiczna, etnometodologiczna też jako szkoły interakcjonistyczne.
Ale co z samym interakcjonizmem? Postmodernizm (niemożność unifikacji, jednoliniowości) - wydaje się być dalszym ciągiem strategii interakcjonistycznej. Wielu badaczy zaczynających jako interakcjoniści, kończą jako postmoderniści.
Sytuację teoretyczną podsumowują badacze Gubrium i Holstein. Mówią o nowym języku metody, który wyrażał istotę interakcjonizmu. Wyróżnili 4 wyraziste punkty (idiomy):
naturalizm (opisujemy rzeczywistość w jej własnych pojęciach);
etnometodologia (naturalny przebieg rozmowy);
emocjonalizm (rezygnacja z racjonalistycznych podejść badawczych, wczucie się w zagadnienie);
postmodernizm (silna świadomość tekstualności; relacje między tym co znaczące, a tym, co znaczone składają się na symbol komunikacyjny).
Te 4 idiomy pozostają ze sobą w ciągłym dialogu, wzajemnie się inspirują. Z tego dialogu wywodzą się dzisiejsze gatunki zwane interakcjonizmem. Badacz wychodzi w teren ze świadomością tych 4 „interakcjonujących” idiomów.
Erving GOFFMAN - szkoła dramaturgiczna
jedyny przedstawiciel szkoły dramaturgicznej;
związki między makro i mikrostrukturami: brak jednoznacznego przełożenia.
INTERAKCJA:
ważne jest sprawianie wrażenia realności;
jednostka i otoczenie razem budują wrażenia układ jednostka - publiczność;
podmiot jest refleksyjny, kalkulujący, ważne jest dla niego zachowanie twarzy.
analogia teatralna;
FASADA:
to wyposażenie każdej roli;
zbudowana z elementów trwałych jednostki, nad którymi się nie panuje (wygląd, wiek, płeć, intonacja, ekspresja, gestykulacja);
składa się z fragmentów, elementów dostępnych w otoczeniu;
PULA DOSTĘPNYCH GESTÓW - ich wykorzystanie jest ograniczone;
dekoracje (np.: kondukt pogrzebowy) definiują sytuację i uprawomocniają pewne czynności;
JAŹŃ:
jest zawsze sytuacyjna; sytuacyjne zaangażowanie;
nie jest stałym konstruktem, ani długotrwałym procesem;
AKTORZY:
są wyposażeni w zdolności mistyfikacji, dramatyzowania, fałszowania, idealizowania tożsamości;
rozmyślne sterowanie wrażeniami w prezentacji.
INTERAKCJE - przebieg:
ZOGNISKOWANA
podstawowy typ (np.: konwersacja);
strony podczas jej przebiegu uzgadniają linię działań;
pojawiają się emocje skierowane na „my”, a nie na „ja” (krótkotrwała więź emocjonalna „my tu rozmawiamy”);
Tylko wiarygodność zapewnia stronom poczucie, że żyjemy w jednej rzeczywistości. Celem jest zatem sprawianie wrażenia realności i naprawianie ewentualnych zakłóceń;
procedury przebiegu interakcji zapewniające jej bezkolizyjność.
Membrana - ma izolować interakcję od otoczenia, przepuszczać tylko te elementu, które pozwalają jej trwać.
reguły niestosowności (co nie wypada);
reguły szacunku do samego siebie (zapewnienie zaprezentowania się w dobrym świetle);
Chodzi o to, by zachować zarówno swoją twarz, jak i partnera.
FACE:
sytuacyjny obraz jaźni tworzący się w czasie interakcji, złożony z atrybutów akceptowalnych społecznie;
twarz jest rodzajem „pożyczki” od społeczeństwa;
ważne jest, aby ją utrzymać i o nią dbać;
trzeba pozwolić zachować twarz partnerowi, żeby on z kolei nie zagrażał mojej twarzy;
reguły rozmowy (jak długo mówić, jakie pauzy robić);
Zdarzają się wyłomy w porządku interakcyjnym.
RYTUAŁY:
zapobiegają wyłomom w porządku interakcyjnym (zapobiegają napięciu i uznaniu, że z nami jest coś nie tak);
pełnią rolę edukacyjną (co jest stosowne, a co nie);
kierują przebiegiem interakcji (rozpoczęcie, przebieg, kulminacja, zakończenie);
ratują, gdy zajdzie już wyłom w interakcji;
Rytuały dzielimy na:
unikowe - nie dopuszczamy do sytuacji zagrożenia twarzy poprzez odwrócenie wzroku, udawanie, że nie słyszymy; robimy to w celu podtrzymania interakcji;
prezentacyjne - strony nawzajem komunikują, czego wzajemnie od siebie oczekują.
Podtrzymywanie ładu to podstawa interakcji społecznej (przeświadczenie o posiadaniu wspólnych wyobrażeń dotyczących świata).
ROLA:
jest podwójnie zewnętrzna: wobec jaźni - realizuje się w wykonaniach zazębiających się z innymi;
zaprzestanie wykonania jednej roli może spowodować zanik drugiej;
zazębianie ma miejsce w ramach przedstawienia;
rola budowana jest w związku z zachowaniami innych;
jednostka może wobec niej zachować dystans;
może czasami nastąpić scalanie roli z osobą (np.: kaznodzieja).
NIEZOGNISKOWANA
porządek interakcyjny nie wyczerpuje się w rozmowach;
interakcja niezogniskowana jest powszechniej spotykana;
nie posiada membrany;
może wystąpić w ramach spotkania lub zgromadzenia;
łatwiej ją przerwać;
jest mnie absorbująca (nie angażuje twarzy);
dochodzi do niej zawsze tam, gdzie ludzie się widzą;
komunikacja za pomocą pozycji ciała (nawet nie mimiki).
Pozycja ciała ma udzielać otoczeniu 3 rodzajów informacji:
otoczenie ma się orientować co robimy (gesty sygnalizują czekanie);
wskazywanie na ostrożność (zauważanie innych, przeszkód);
wskazanie stanu aktora trudne do zauważenia, bo oczywiste - zauważamy, gdy przesyłamy niepoprawne sygnały).
Informacja: w każdym momencie partner gotowy jest do podjęcia interakcji.
TERYTORIUM „JA”:
strefa osobista, której naruszenie traktowane jest jako naruszenie porządku;
włącza się w nią przedmioty (np.: samochód lub ubranie są ogranicznikami).
Naprawianie naruszeń:
tłumaczenie (szczególne okoliczności);
przeprosiny;
zapytanie się, czy można zrobić coś, co narusza czyjąś przestrzeń (np.: czy mogę panu usiąść na kolanach);
Przestrzenie doświadczania - aktor buduje zasób kompetencji, wiedzę o rytuałach, etc.
Pojęcie RAM:
pierwotne - głęboko zakorzenione;
wtórne.
Aktorzy refleksyjni, aktywni, z ram czynią użytek przez przykładanie kluczy (zestaw konwencji, jak traktować postępowanie w szerokiej ramie).
Rama romantyczno-erotyczna atrakcyjność komedii romantycznej;
Rama ucieczka, walka, etc. odpowiednie klucze skutkują zrozumiałymi dla innych aktywnościami.
Konwersacja może przechodzić przez różne klucze LAMINACJA wiele warstw. .
Może być wielopoziomowa, tzn. są 2 konwersacje na raz:
szacunek dla szefa;
gesty, że jest się z nim prywatnie umówionym.
Doświadczenie ma bardzo złożony charakter; dużo możliwości dla aktora.
Doświadczenie nadmiernie rozciągnięte - tendencja do oczyszczania ram, przywrócenie ram „A teraz na serio”.
ETNOMETODOLOGIA - Harold GARFINKEL
Etnometodologia nauka o porządku społecznym i zwyczajach stosowanych przez ludzi w ich codzienny życiu, mająca na celu wyjaśnienie, jak rodzi się rzeczywistość i jak jest postrzegana.
metanauka; techniczna umiejętność analizy konwersacyjnej;
strony stosują procedury dzięki, którym upewniają się w przeświadczeniu, że świat jest taki, jaki im się wydaje;
ważne jest poczucie, że jest normalnie;
Procedury podtrzymywania normalności:
poszukiwanie normalnej formy (odwoływanie się do tego, co wszyscy wiedzą, w sposób, który wszyscy znają); eksperymenty zaczepiania (w artykule z Metodologii: „ale co masz na myśli”, „ o co chodzi”, bardzo krytycznie oceniane);
zasadnicza niedookreśloność - niedookreśloność opisów zjawisk życia codziennego (konstrukcje takie nie zakreślają wyraźnie wyodrębnionego zbioru możliwości);
indeksykalność czyli sytuacyjność (retrospektywno-prospektywny sens - w każdym momencie rozmowy słuchacz rozstrzyga o sensie sprawy, o której się mówi, biorąc pod uwagę nie tylko to, co zostało już powiedziane, ale i to, co - jak się zakłada - zostanie powiedziane w dalszym ciągu wypowiedzi); znaczenie wyrazu/wyrażenia, odczytywane jest tylko przez kontekst, który odsyła do tego, co wszyscy wiedzą: „Idziesz pograć?” „Mam jeszcze dużo pracy”; wiedzą gdzie, kiedy i w co grać, nie ustalają tego, obie strony zakładają też, że praca jest ważniejsza od gry;
przekładalność perspektyw (zgodność systemów istotności; wymienialność punktów widzenia).
zwrócenie uwagi na odchylenia od linii oficjalnej w zachowaniach przysięgłych i sędziów;
4 wymiary racjonalności (gdyby się do nich szczegółowo stosować, to nie da się żyć);
nauki społeczne są zbędne i powinny być zastąpione analizą procedur.
GIDDENS - TEORIA STRUKTURACJI
Teza o podwójnej hermeneutyce nauk społecznych - teoria nie może być budowana na wzór teorii nauk przyrodniczych (pojedyncza hermeneutyka interpretujący badacz + narzędzia interpretacji + niezmienny, nie reagujący obiekt).
Nauki społeczne - socjolog publikuje swoje teorie, badania i w ten sposób wprowadza je w świat, który bada ludzie mogą się zmieniać na ich podstawie (cos w rodzaju samospełniającej się przepowiedni - Merton). Wniesie to zmianę w obiekt, o którym orzeka badacz.
Nauki humanistyczne - wciągane do wiedzy podręcznej, powszechnej.
Materia, z której zbudowane są nauki społeczne = materia używana przez socjologa do budowania teorii (komunikacja, pojęcia - posługują się tym samym; genetyczne umocowanie w języku potocznym; w wiedzy podzielanej teorie, język socjologiczny).
Giddens jego teoria strukturacji to schemat stworzony z pojęć uwrażliwiających; każda teoria socjologiczna jest nieuchronnie teorią krytyczną, właśnie z powodu podwójnej hermeneutyki bo takie wyjaśnienie bardzo często zaprzecza temu, jak ludzie motywują, wyjaśniają swoje postępowanie krytyczna rewizja motywów działania ludzi.
Giddens posługuje się kolosalnym instrumentarium pojęciowym, które stanowi eklektyczny collage . Chce wyjść ponad klasyczne dualizmy, sprzeczności między mikro i makrostrukturą.
Interakcja, system społeczny - również pojęcia zaadaptowane na jego potrzeby.
STRUKTURACJA - teoria strukturacji pomiędzy aktorem a strukturą.
Aktor:
świadomość praktyczna;
ocena swojego zachowania (reguły normatywne);
bardzo refleksyjny; ma świadomość dyskursywną - ustawicznie monitoruje swoje działania w artykułowanych pojęciach języka (interpretacja).
Struktura - zbiór reguł i zasobów:
reguły interpretacyjne - uniwersum nieselekcjonowanych reguł rządzących układami znaczeń komunikacyjnych, z których wynika sens komunikacyjny;
reguły normatywne - wprowadzają sankcje; charakter nakłaniający, przymuszający, zachęcający;
zasoby alokacyjne - możliwości, które aktor wnosi do interakcji w związku z władaniem rzeczami;
zasoby autorytetu - aktor wnosi w zakresie wpływania na działania innych osób wpływa na ludzi.
Te zasoby ujawniają się w interakcji.
Aktor objaśnia sam sobie swoje działania; szuka motywów; monitorowanie ma charakter wtórnej racjonalizacji kierowanej regułami i zasobami aktora.
Świadomość praktyczna na działania przekładają się nieuświadomione potrzeby; wśród nich kluczowa jest potrzeba bezpieczeństwa ontologicznego; aktor kieruje się przede wszystkim nią w swoich czynach, ale te czyny tłumaczy sobie świadomością dyskursywną.
Aktorzy mogą negocjować rodzaj sankcji ( reguły normatywne). Można też negocjować sankcje dla innych aktorów. Sankcje mogą być naturalne, niezależne od działań podmiotu, albo zależne.
Aktor ma pewne schematy interpretacyjne + algorytmy elastycznego reagowania à propos sankcji; elastyczne negocjowanie sankcji.
Stosunki władzy w interakcji władzą jest każde zmodyfikowanie cudzego działania (już samo zainicjowanie interakcji, komunikacji).
W interakcji ustala się, produkuje i odtwarza pula reguł i zasobów. To jest samym sercem procesu strukturacji.
Dualność struktury reguły i zasoby muszą być wprowadzone do interakcji (żeby ludzie umieli nawiązać interakcję, zachować się), jeżeli zreprodukują działania - automatycznie odtwarzają istniejący stan reguł i zasobów. Reguły i zasoby zachowują względną tożsamość wzajemnie uzgadniane. Względnie ścisłe odtwarzanie istniejących reguł i zasobów produkcja i reprodukcja.
Interakcja jest obwarowana także innymi ograniczeniami umocowana w czasie (zrutynizowana) i przestrzeni (regionalizacja). Dosyć ścisłe ułożenie interakcji w rutynowy sposób (Goffmanowskie rytuały komunikacyjne - otwarcie rozmowy, przerwy, etc.).
Rutynizacja wspomagana przez regionalizację - wymiar przestrzenny; jakieś otoczenie, znacząco zorganizowane obramowania interakcji przestrzenno - symboliczne, np.: kościół vs. impreza.
Rutynizacja i regionalizacja są odpowiedzią na uczynienie przewidywalnymi kontaktów, interakcji międzyludzkich.
Giddens krytykuje „rolę społeczną” chodzi o zajęcie pozycji; dana sceneria wskazuje aktorowi pozycję wobec jego partnerów (czasoprzestrzeń); pozycja - obramowanie i sceneria zobowiązania i uprawnienia związane z pozycją jakie rytuały prowadzenia interakcji.
Odczytanie tego akt świadomości praktycznej.
Właściwości strukturalne sterują organizacją czasowo-przestrzenną (odczytywanie symboli).
4 typy instytucji konstytutywne dla społeczeństwa:
porządek symboliczny zinstytucjonalizowanie komunikacji; układ reguł interpretacyjnych (1) i zasobów alokacyjnych (3); reguły normatywne (2) i zasoby autorytetu (4) hierarchia w porządku interpretacyjnym (to różni różne społeczeństwa);
instytucje polityczne zasoby autorytetu (1), reguły interpretacyjne (2), reguły normatywne (3);
instytucje ekonomiczne zasoby alokacyjne (1), reguły interpretacyjne (2), reguły normatywne (3);
instytucje prawne reguły normatywne (1), zasoby autorytetu (2), zasoby alokacyjne (3), reguły interpretacyjne (4).
Układy (zbiory) strukturalne - zestawy znaczeń, pojęć, regulatorów ich ustawiczne wzajemne modyfikowanie, uwarunkowywanie się tworzy to coraz to nowe kombinacje (np.: własność prywatna - pieniądz - kapitał - umowa o pracę - zysk pewne układy strukturalne charakterystyczne dla społeczeństwa kapitalistycznego). Różny układ reguł i zasobów.
Zasady strukturalne - zasady organizacji dopuszczające, na podstawie określonych mechanizmów integracji społecznej, rozpoznawalnie spójne formy rozciągłości czasu i przestrzeni - czyli typy społeczeństw:
społeczeństwa plemienne - kultura oralna; integrowane na zasadach pokrewieństwa, sankcji grupowych; środowisko - małe społeczności lokalne, wioski;
społeczeństwa podzielone na warstwy; obok pokrewieństwa - praktyki komunalne; zależności gospodarcze i polityczne, aż po wykreowanie państwa;
społeczeństwa klasowe - integracja oparta na rutynizacji, pokrewieństwie, nadzorze (admin.), zależnościach politycznych i gospodarczych; integracja przestrzenna; środowisko wykreowane (głównie miasto, organizacja krajobrazu).
W każdym układzie społecznym istnieje potencjalnie sprzeczność strukturalna (na poziomie zasad strukturalnych). Istnieją sprzeczności pierwotne (immanentne dla struktury społecznej) i sprzeczności wtórne.
Społeczeństwa plemiennie - sprzeczność egzystencjalna;
Społeczeństwa podzielone na warstwy - sprzeczność egzystencjalna + sprzeczność strukturalna;
Społeczeństwa klasowe - sprzeczność egzystencjalna + sprzeczność strukturalna + sprzeczność w zasadach.
Sprzeczności wynikają z samego kształtu zasad strukturalnych, ale to nie są konflikty! Muszą być, ale są mechanizmami produkcji i reprodukcji. Konflikt to już konkretna praktyka, w którą zaangażowani są aktorzy, działalność. Konflikt nie jest koniecznym elementem, a sprzeczność strukturalna - tak.
Produkcja i reprodukcja zawsze występują naraz. Reprodukcja nigdy nie jest dokładnym odtworzeniem - bo jest refleksyjność, zaangażowanie aktora: dlatego reprodukcja jest w dużym stopniu produkcją. Aktor produkuje z zestawu elementów na różnym poziomie strukturalnym. Są istniejące schematy interpretacyjne.
Podstawowym motywem aktora jest jednak potrzeba bezpieczeństwa ontologicznego, ale jest kamuflowana na poziomie ujawniania się praktyki (świadomość dyskursywna).
Struktura dualna przebiega w dwie strony - aktor struktura.
BOURDIEU
Jurgen HABERMAS
ostatni racjonalistyczny oświeceniowy utopista;
bardzo głęboka krytyka modernizmu, nowoczesności.
Celem teorii socjologicznej jest emancypacja podmiotu, na drodze rozumowej; przebudowuje koncepcję racjonalności, komunikacji językowej.
Teoretyczny punkt wyjścia - koncepcja systemowej orientacji świata.
System kulturowy - świat przeżywany; ego ma do niego zawsze dostęp za sprawą symboli komunikacyjnych.
System ekonomiczny i polityczno-administracyjny oderwały się od kultury i teraz kolonizują świat przeżywany.
Procesy nowoczesności sfera publiczna jest demontowana, niszczona przez system polityczny i ekonomiczny; staje się światem presji; jest to efektem zakłócenia komunikacji.
Świat społeczny tworzony jest przez ego, ale ten świat się od ego oddziela i staje się mu wrogi. Trzeba poszukać tego momentu oddzielenia - w różnych modelach:
model teleologiczny - działanie podmiotu na cel (jeśli celem jest druga osoba, to takie działanie jest działaniem strategicznym)
A cel
Działanie strategiczne - jego jakość ocenia się wg kryterium skuteczności; takie, w którym celem jest modyfikacja zachowania drugiej osoby; dotyczy świata obiektywnego; logika: racjonalność celowa;
model działania orientowanego na normy (znajduje to u Durkheima) - miarą prawidłowości jest właściwość, słuszność zachowania; brak kryterium ze świata obiektywnego; odniesienia do świata społecznego;
model dramaturgiczny (opracowany przez Goffmana) - działanie dramaturgiczne w sztuce, realizacjach artystycznych; jedyną miarą prawidłowości jest ekspresja; kryterium - szczerość ekspresji; odniesienie do świata subiektywnego.
Ludzkie działania zawierają wszystkie te dokumenty. Publiczne zawężenie komunikacji powoduje, że te przestrzenie dla wszystkich, oprócz działań celowych, giną.
Potrzeby, dla których w ogóle systemy powstają:
zapewnienie materialnej egzystencji - system ekonomiczny;
ukształtowanie i podtrzymywanie relacji społecznych;
potrzeba budowania utopii (od zawsze, powszechność konceptualizacji ładu do ego).
Z każdą z tych potrzeb łączą się interesy (nastawienie, zaangażowanie):
materialna egzystencja konstrukty techniczne (wiedza empiryczna, opanowująca świat zewnętrzny - praca przekształcająca otoczenie; z tej wiedzy powstają nauki analityczne, nauki przyrodnicze; nie ma tu miejsca dla socjologii, która nie ma przebudowywać otoczenia);
relacje społeczne nastawienie na praktyczne rozumienie - rozwój wiedzy hermeneutycznej i historycznej; realizuje się w języku; tu humanistyka, ale tu też nie ma socjologii, która odpowiada dopiero na następną potrzebę;
budowanie utopii teoria socjologiczna wynika z nastawienia emancypacyjnego - teoria krytyczna; diagnoza źródeł zakłócenia komunikacyjnego i komponent terapeutyczny; jeśli zakłócenia mają charakter językowy, to terapia też może mieć charakter językowy.
Próbka badawcza - komunikaty językowe rozmiar strategizacji w autodefinicjach ego; kryzys świata ego jego segmenty przestają ze sobą harmonizować.
Kryzys ekonomiczny (niezaspokojenie materialnej egzystencji) zażegnywany przez zawężenie tej podstawy celowościowej; zawężenie podstawy działań;
Kryzys relacji społecznych coraz bardziej realizowane w kategoriach moralnych, racjonalności celowej;
Kryzys racjonalności.
W tej kulturze, ego ze swoją osobowością, popada w kryzys motywacji. Brak jest racji, dla których osobowość ma podjąć zobowiązania.
Te 3, właściwie wygrane kryzysy, permanentnie skutkują trwałym, ciągłym kryzysem uprawomocnienia ( to zadanie dla teorii krytycznej, diagnoza i terapia).
Komponenty strukturalne:
kultura |
społeczeństwo |
osobowość |
|
utrata podzielanych znaczeń kulturowych; utrata sensu; danie jakiejś oferty symbolicznej (np.: nacjonalizm, co godne, a co nie) |
cofnięcie uprawomocnień (np.: nie szanujemy tradycyjnie szanowanych grup zawodowych), ale nie jest to pełne, totalne; tradycyjne zobowiązania słabną |
kryzys wychowania i kryzys orientacji (głównie na wartości); dotyczy też wychowawców, tracą podstawę - co jest atrakcyjne, słuszne |
reprodukcja kulturowa |
osłabienie tożsamości zbiorowej (np.: śmierć papieża); zaginięcie elementów kluczowych dla układu „my” |
anomia, deregulacja normatywna; nie ma busoli - jakie działania wartościowe, rozprężenie wartości |
wyobcowanie - kultura indywidualizmu; ego buduje wokół siebie swoją biografię; ego jako zadanie samo dla siebie |
integracja społeczna |
zakłócenia załamywanie się tradycji; tradycja traci swój sens (tradycyjne relacje, zachowania, etc.) |
ubytek motywacji do przyjmowania zobowiązań społecznych; wymigiwanie się od ról społecznych - ale już nie ma też presji (np.: do zamążpójścia) |
psychopatologia; poczucie, że może ze mną jest coś nie tak; depresja, etc. |
socjalizacja |
Język sposobem terapii - takie przebudowanie komunikacji, aby wszystkie światy, do których odnoszą się ludzkie działania, mogły się w tej komunikacji zmieścić.
Roszczenie do prawdziwości (konwersacyjne), do słuszności (regulowane przez normy), do szczerości (dramaturgiczne) one w działaniu komunikacyjnym..
W działaniu komunikacyjnym strategizacja jest wykluczona, zamiast tego te powyższe roszczenia.
AB (wzajemnie odziaływanie)
Działanie zorientowane na porozumienie to co mówią, traktują jako prawdziwe; wymieniają swoje wersje prawdziwości, też z założeniem szczerości, słuszności; wymieniają się prawdami; potem wyprodukowana prawda jest w jakimś stopniu uzgodniona ponadsubiektywna.
Interakcje zbudowane na tych trzech roszczeniach; porozumienie prowadzi to przyrostu sensu.
Reaktywacja sfery publicznej jest możliwa dzięki takiemu przebudowaniu interakcji mechanizm dialogowego przyrostu sensu to terapia.
Ciekawe momenty stanu docelowego:
immunizowanie środkowego układu wartości - uodpornienie na próby strategizacji;
kontynuacja działań za pośrednictwem intersubiektywnie uznawanych roszczeń wartościowych.
Racjonalność tu nie jest ograniczona do celowości, strategizacji.
1
1
1