Podstawy teorii osobowości stworzył Reykowski
Teoria Freuda uzależniała funkcjonowanie człowieka od świata
ID - popędy, EROS popęd miłość, seksualny, TANATOS popęd śmierci, agresji i samoagresji
EDGO - świadomość, na takim poziomie powstają mechanizmy obronne
Konflikt między superego a id powoduje lęk, osoba jest pełna napięć
ID chce realizować konflikty
Mechanizmy obronne:
sublimacji
racjonalizacji
projekcji
Koncepcja Reykowskiego - uważa on, że większość czynników (czynów) na podstawie świadomości zajmuje duże pole psychiczne, od niej pochodzą motywacje czynów, postaw.
Reykowski definiował osobowość w kategoriach czynności tzn. uważa, że cecha sugeruje coś stałego, OSOBOWOŚĆ jest procesem, zespołem czynności psychicznych, nieustannie się zmienia, jest dynamiczna, nie ma elementów stałych.
1). Osobowość jest najwyższą instancją regulacji zachowania się, jest centralnym systemem integracji
Osobowość jest organizatorem schematów dychotomicznych, ale nie wszelkich schematów lecz tych, które można by nazwać schematami nadrzędnymi charakteryzującymi się względną stałością, ogólnością i własnościami integracyjnymi w stosunku do schematów niższego rzędu.
Osobowość jest systemem ogólnych ustaleń
Elementy osobowości:
obraz świata i własnej osoby, integracja informacji, mapa informacji
podstawowe potrzeby i zadania życiowe, intencje różnych kierunkowych działań, systemu wielu tendencji kierunkowych.
System stałych i ogólnych postaw - integracja technik i sposób zachowania się wobec przedmiotów, osób, sytuacji
Osobowość jest systemem działającym całościowo, składa się z elementów, które są współzależne. Osobowość jako naczelny system integracji zachowań, pełni różne funkcje w życiu psychicznym człowieka.
Funkcja INTREGRUJĄCA - integrowane są wszystkie elementy osobowościowe postawy, dzięki niej możemy przewidzieć zachowanie osobnika w danej sytuacji, znamy jego postawy możemy przewidzeń jak osoba się zachowa w danej sytuacji
Funkcja KONTROLUJĄCA - mechanizmy kontroli funkcjonująca w naszej świadomości, nie dopuszczają do zachowań sprzecznych z rolą społeczną, obyczajowością
Funkcja REGULUJĄCA - osobowość opiera się na samorealizacji homeostaza jest koniecznością dla świadomości, chodzi o utrzymanie równowagi z otoczeniem
Funkcja AKTYWIZUJĄCA - osobowość tworzy idealne wzory, którymi człowiek kieruje się w postępowaniu a które są transformacją doświadczeń indywidualnych zdobytych w toki aktywności społecznej jednostki dzięki idealnym wzorom osobowości jest systemem prospektywnych nastawionych na realizację wzoru idealnego
Tworzenie obrazu rzeczywistości: nie jest jaka jest ale jaka być powinna
Kształtowanie się osobowości:
Ważna jest tu rola czynników, które kształtują osobowość:
dziedziczone (to z czym się człowiek rodzi)
wrodzone
społeczne (rola bodźców społecznych)
Koncepcja Reykowskiego podkreśla bazę czynników dziedziczonych i wrodzonych, najważniejsze w jego koncepcji są czynniki Społeczne.
Nie można niedoceniać bazy wrodzonej (biologicznej)
Obraz świata - mapa informacji - jest to system o złożonej strukturze wewnętrznej gdzie każda informacja działa poprzez system innych informacji (ten sam sygnał może wywrzeć inny wpływ na innych ludzi, mających inną wiedzę, inny system wiedzy) wszystkie informacje działają pośrednio poprzez istniejący system regulujący.
Regulujący wpływ subiektywnego obrazy rzeczywistości na czynności zależy od poziomu organizacji wewnętrznej człowieka od współdziałalności wszystkich mechanizmów informacji i od wewnętrznej spoistości świadomości. Przy strukturze mało spoistej lub wewnętrznie sprzecznej obniża się możliwość świadomej regulacji zachowań człowieka.
Zbyt mały stopień integracji poszczególnych elementów świadomości obniża jej skuteczność regulac... i jest albo:
a). Wynikiem rozpadu systemu wytworzonego - patologie lub wstrząsy
b). Wynikiem słabej spójności systemu jeszcze nie ukształtowanego - małe dziecko
Świadomość - zorganizowany system regulacyjny składa się z elementów:
z systemu wiadomości, który tworzy system świata
z systemu wartości i ocen - stosunek emocjonalny (ocen: utylitarne moralne, estetyczne), z systemu operacji umiejętności, nawyki, prognozy, działania, schematy operacyjne
Sygnały są odbierane i odczytywane. Na poziomie świadomości następuje proces przetrwarzania informacji.
Funkcje Świadomości:
Asymilacja - dołączanie nowych informacji do znanych klas informacyjnych, warunkiem asymilacji jest aby nowe informacje były zgodne z obrazem świata.
Akomodacja - tworzenie nowych klas informacyjnych czyli na miejsce kiedy informacje są zupełnie nowe albo sprzeczne powodują reorganizację fragmentów sieci poznawczej
(Piaget)
Niezgodność wiadomości, które posiadamy nazywamy dysonansem poznawczym (zajmował się tym Festinger wyróżnił 3 sytuacje, które są reakcją na dysonans
problemowa
zagrożenia
trudna
Ad 1. PROBLEMOWA
Powstaje gdy w świadomości osoby pojawia się pytanie, osoba pyta siebie jak jest naprawdę, czy ja mam rację czy jest sprzeczność.
Ad 2. ZAGROŻENIA
Wiąże się z silnymi lękiem, powstaje gdy dysonans jest bardzo duży, gdy godzi w silne przekonania jednostki pojawia się lęk, mechanizmy obronne, odrzucają informacje
Ad 3. TRUDNA
Gdy jest silny dysonans, wiąże się z poczuciem utknięcia w miejscu, z lękiem: „Nie wiem co mam zrobić”
Zmiany postaw (mechanizm)
Selekcja filtr obrazu świata eliminacje wiadomości niezgodne ze światem, rzeczywistości
Eksploracja potrzeby poznawcze powodują aktywne poszukiwanie wiadomości
Amplifikacja zmiana siły jednego procesu pod wpływem drugiego
Podnoszenie się subiektywnego prawdopodobieństwa wiadomości o rzeczach pożądanych a obwiązanie się przy wiadomościach niepożądanych
Sytuacje podjęcia decyzji, chodzi o wzmocnienie argumentów po podjęciu decyzji
Interpretacja modyfikacja treści poznawczych
Interpolacja uzupełnienie luk w wiadomościach, uzupełnienie ogniw w rozumowaniu
Ekstrapolacja uzupełnienie wiadomości kończących rozumowanie
Kształtowanie się osobowości (wg Reykowskiego)
Umysł ludzki nie jest w stanie niczego odebrać, zarejestrować bez odpowiedniego treningu wstępnego, każda najprostsza czynność wymaga odpowiedniej „Instalacji” w systemie nerwowym, które są wynikiem procesu uczenia się, powstają pewne organizacje mózgowe tzw. układy funkcjonalne ze względu na pewne cechy tego układu, określa się je także jako schematy dynamiczne lub nastawienie. Zatem zdolność do postrzegania działania czyli do wykorzystania czynności istnieje w chwili narodzin tylko w sposób potencjalny, jest t zdolność do tego by nauczyć się widzieć i działać.
Owo uczenie się rozpoczyna się od formowania bardzo prostych schematów. Najpierw schematy te są stosunkowo niezależne od siebie dlatego poszczególne formy aktywności małego dziecka są chaotyczne i zmienne. Jednakże organizacje porządkujące tworzą się stopniowo i obejmują coraz to większe całości - tworzą się coraz to bardziej ogólne schematy poznawcze schematy integrujące, coraz większy zakres faktów, które zaczynają być podporządkowane i tworzą hierarchię.
Dwa tory interakcji nastawień
integracja wokół coraz to bardziej złożonych zadań
podporządkowanie działań coraz to bardziej ogólnych zasadom
Osobowość powstaje w wyniku wymagań zewnętrznych i wewnętrznych. Istnieje współzależność wymagań zewnętrznych (wzory kulturowe) i wewnętrznych (potrzeby)
Warunki tworzenia się trwałych nastawień to:
Powtarzanie bodźca
kary i nagrody
utożsamianie się ze wzorami
aktywne przeobrażenie treści przyswajalnych przez jednostkę
Różne aspekty procesów przekształceń (teoria dysonansu poznawczego Festingera, idealizacja rzeczywistości)
Organizacja osobowości
Pytanie o osobowość to pytanie dociekające jakie są trwałe nastawienia człowieka i
jak zrozumienie tych nastawień umożliwia znajomość historii osobowości ponieważ czynności kształtują osobowość pozostawiają trwałe ślady w treści nastawień.
Osobowość ulega w życiu przeobrażeniom, to pewne elementy są trwałe bądź względnie trwałe i wyznaczają dalsze przeobrażenia struktury osobowej.
Analiza historyczna osobowości - należy zwrócić uwagę na czynniki determinujące jej kształtowanie, które Reykowski nazywa „punktami węzłów”, w których kształtowały i organizowały się trwałe nastawienia.
CZTERY grupy CZYNNIKÓW determinujące kształtowanie OSOBOWOŚCI:
osoby znaczące - chodzi o nastawienie się organizmu wokół osób mających wpływ szczególnie na rozwój jednostki. Osobami znaczącymi najpierw są rodzice, potem nauczyciele, rówieśnicy, przyjaciele.
Systemy wymagań - to nastawienie się organizmu na pewne wymagania, które ma wobec niego społeczeństwo (przepisy, role społeczne, normy moralne, obyczajowe). Takie przepisy kształtują osobowość
Sytuacje powtarzające się wielokrotnie - wokół tych systemów kształtują się także trwałe nastawienia, tworzą stereotypy zachowań
Zdarzenia o wyjątkowej sile tzw. krytyczne sytuacje - mają charakter negatywny, nazywamy je traumatycznymi. Traumy pełnią następującą rolę w kształtowaniu się nastawień:
a). Mogą tworzyć nowe nastawienia,
b). Mogą dokonywać przeobrażeń w istniejącym systemie nastawień (zdarza się najczęściej)
Osoby znaczące:
RODZICE - dostarczają wzorów innych stosunków społecznych, wytwarzają określone oczekiwania u dziecka, doświadczenia z osobami znaczącymi dziecko przenosi na stosunki z innymi osobami i w ten sposób tworzą się „prototypy” postaw do innych ludzi
są wzorami osobowymi dla dziecka tzn. dziecko identyfikuje się z osobami znaczącymi a więc przejmuje gotowe postawy i wzory zachowań
są źródłem kar i nagród (jeżeli są właściwe relacje pomiędzy rodzicami a dzieckiem do rodzic ma duże pole manewru nagrodami i karami), duże więzy emocjonalne między nimi.
Postawy - są elementem osobowości. Klasyfikując wg czynnika konstytuującego postawę można wyróżnić następujące formy:
Pogląd, że istotą POSTAWY jest czynnik poznawczy przekonania
Kerlinger: „postawa jest trwałą strukturą opisujących i oceniających przekonań, które predysponują jednakowo do wybiórczego zachowania się w stosunku do desygnatu postawy „
Pogląd, że istotą PODSTAWY są pozytywne lub negatywne uczucia
Thurstone: „postawa jest stopniem pozytywnego uczucia wiążącego się z pewnym psychologicznym przedmiotem.
Skale - badają różny stopień przychylności jednostki do przedmiotu
Rosenberg - postawa jest względnie stałą reakcją uczuciową w stosunku do pewnego przedmiotu
Konstytutywną cechą POSTAWY są motywy
Shaffer - „postawa jest organem motywów wokół reakcji jednostki w stosunku do osoby, sytuacji czy instytucji”
Newcomb - „postawa to wspólne motywy przejawiające się w wielu reakcjach jednostki”
Def. Modrzyckiego - są takie postawy, w których komponentem są zachowania i te nazywamy poznawczymi, uważa że wszyscy wymienieni wyżej mają rację
Fiuson - „postawa jest to prawdopodobieństwo występowania określonych zachowań w danej sytuacji bodźcowej
Modrzycki - „postawa jest to względnie stała i zgodna organizacja poznawcza uczuciowo-motywacyjna i behawioralna podmiotu związana. z określonym przedmiotem lun klasą przedmiotów (str. 6)
Postawy:
NIEPEŁNE: są to takie postawy w których dominuje 1 komponent, np. poznawczy postawa poznawcza, emocjonalny postawa emocjonalna
PEŁNE: to takie postawy, które mają rozwinięte 3 komponenty: poznawczy, emocjonalny, behawioralny
Postawa jest pewnym związkiem organizmu ze środowiskiem, człowieka ze światem.
Postawa jest także wewnętrzną organizacją czyli elementem osobowości.
Przedmiotem postawy może być wszystko to co nas otacza, co istnieje subiektywnie i obiektywnie dla ludzi i co ma jakieś dla innych znaczenie poprzez swój związek z zaspokojeniem potrzeb. Przedmiotem postawy mogą być przedmioty materialne, poglądy, teorie, ludzie, grupy itd.
Komponenty
Poznawczy - to wiadomość dotycząca przedmiotu postawy, przekonania, przypuszczenia lub wątpienia (Przekonanie: jest to intelektualny stan pewności o realności lub słuszności jakiegoś stany lub przedmiotu, przekonania mają aspekt oceniający)
Motywacyjno-emocjonalny - motywy: pragnienia i dążenia; emocje: uczucia-radość, czułość, miłość, szacunek
Behawioralny - reakcje:
mimiczne
pantomimiczne
wokalne
werbalne
działania
Werbalne (opinie jest to względnie stała i świadoma odpowiedź słowna na pytanie dotyczące określonego przedmiotu czy sytuacji i odzwierciedlająca poznawczy jak i motywacyjno-uczuciowy stosunek do przedmiotu
Działanie - to aktywność zorganizowana i ukierunkowana na cel.
Cechy postawy:
Treść przedmiotowa - tzn. czego postawa dotyczy
Zakres postawy - może dotyczyć jednego lub większej ilości przedmiotów
Kierunek postawy - dodatnia i ujemna (jest to uszeregowanie ustosunkowania się wobec przedmiotu, to wyznacza kierunek przedmiotu)
Siła postaw - istnieje pewna zgodność między siłą a znakiem postawy
Postawa silnie dodatnia(+) postawa neutralna postawa silnie ujemna(-)
Złożoność postawy - jest dominantem różnych komponentów np. postawa, która posiada 3 komponenty jest złożona
Zawartość postaw - zgodność walencji (wartości) wszystkich komponentów, postawa ambiwalentna (kocham i nienawidzę) są postawami mało zwartymi - nietrwałymi.
Trwałość postawy - najtrwalsze są postawy silne, zwarte i złożone
Charakter - jest to system postaw względnie trwałych
Kształtowanie się postaw
Postawa jest związkiem podmiotowo - przedmiotowym i można mówić o pewnych fazach kształtowania się tego związku
Powstanie związku. Pierwszy kontakt z przedmiotem postawy
ATECZMANT przyciąganie
AWENSZYN odpychanie
Utrwalanie się związku
Rozbudowa struktury związku
Rozszerzenie zakresu związku
Włączenie nowego związku w system postaw
Robert TYLER wyróżnia 4 drogi kształtowania się postaw. Postawy powstają przez:
przyswojenie od otoczenia
procesy intelektualne
emocjonalny wpływ pewnego rodzaju doświadczeń
traumatyczne doświadczenia
Kształtowanie postawy rozpoczyna się od komponentu czyli elementu dominującego.
Kształtowanie się postaw u małego dziecka
Postawy małych dzieci kształtują się zwykle od uformowania się emocji. Informacje dochodzą później.
EkSpErYmEnT 1.
I faza: Małe dziecko i królik. Dziecko dotyka, głaszcze. Królik bodziec dodatni
II faza: Dziecko bawi się z królikiem i włącza się gong. Gong bodziec ujemni
II faza: Nie ma gongu. Dziecko płacze, boi się, gdy mu się podaje królika, dziecko boi się zwierząt futerkowych, materiałów.
Takie przeniesienie emocji na przedmioty podobne nazywa się generalizacją emocji
Warunkowanie emocji polega na tym, że bodziec obojętny lub wywołujący pozytywne emocje skojarzy się z bodźcem ujemnym - wówczas ujemny ładunek emocjonalny przeniesie się na bodziec wywołany uprzednio reakcją obojętną czy pozytywną.
Może być tak, że kojarząc bodziec ujemny z pozytywnym uzyskamy przeniesienie ładunku emocjonalnego pozytywnego na ujemny. To jaki będzie ostateczny efekt kojarzenia 2 nieobojętnych bodźców zależeć będzie od siły emocji, którą każdy z nich wywołuje
Zasada warunkowania emocji leży u podstaw kształtowania się postaw u małego dziecka. Otoczenie dziecka musi być dobrze dobrane
Królik, gong bodźce konkretne, zewnętrznie bezpośrednie
Warunkowanie emocji może odbywać się pośrednio poprzez słowo. Ze słowami mogą być skojarzone dodatnie lub ujemne ładunku emocjonalne, słowa mogą zastępować bodźce konkretne, wywoływać reakcje analogiczne jak te bodźce. Ładunki emocjonalne biorą się z doświadczenia (np. sam Arystoteles lub klaps+Arystoteles).
Zachowanie dziecka
Wiele postaw małego dziecka kształtuje się od uformowania działań - tu postawy kształtują się pod wpływem naśladowań, modelowania i identyfikacji
Naśladownictwo - przejmowanie przez dziecko zewnętrznych form zachowań (idzie mały Kowalski i duży - mały naśladuje)
Modelowanie - przejęcie zewnętrznych form zachowań oraz ogólnego nastawienia związanego z zachowaniem np. dziecko widzi przez okno dorosłego bijącego psa, podchodzi do zabawki, boje zabawkę i czuje agresję,
Identyfikacja - utożsamianie się z osobą, która powoduje przejęcie gotowych postaw od osoby (dzieci identyfikują się ze swoimi wzorami osobowymi - rodzicami, rodzic dorosły może spowodować, że dziecko będzie agresywne)
Kształtowanie działań może odbywać się nie tylko przez przyswajanie od innych osób gotowych reakcji, ale także w procesie samodzielnego kształtowania jednostki (samo dziecko podejmuje działania metodą prób i błędów). Działania są nagradzane i karane, utrwalają się te działania, które doprowadzają do sukcesu.
Wiedza o przedmiocie - komponent poznawczy
Zmysłowy kontakt z przedmiotem(ogląda, liże, rzuca), im bardziej kontakt jest poliseusoryczny (więcej zmysłów) tym poznanie lepsze
Recepcja słownych informacji o obiekcie może spełniać trojaką funkcję w kształtowaniu się postaw:
Recepcja informacji może być środkiem uzupełnienia niepełnej postawy tzn. postawy, w której ukształtowany jest tylko komponent behawioralny i emocjonalny
Recepcja informacji może stanowić początek kształtowania się nowej postawy w tym przypadku postawę kształtuje się począwszy od komponentu poznawczego
Recepcja treści informacji może spowodować korygowanie, przekształcanie uformowanej już postawy.
Oddziaływanie na strefę poznawczą może polegać na podarowaniu gotowych sądów i opini, ale może także angażować myślenie gdy dziecku daje się pewne przesłanki rozumowania, ale zostawia możliwość wnioskowania.
Metody zmiany postaw
Integracja postaw - jest równoległa z procesem dyferencjacji
W procesie rozwoju jednostki określone osoby, rzeczy i idee wywołują specyficzne myśli, uczucia, motywy - czyli dokonuje się proces dyferencjacji
Równocześnie występuje scalanie się myśli, uczuć motywów i działań jednostki związanych z określonym przedmiotem poznawczym - jest to proces integracji a dokładniej jest to integracja wewnętrzna postawy.
Dyferencjacja i przebiegająca równocześnie integracja występuje zarówno w procesie kształtowania się poszczególnych czynności jednostki jak np. spostrzeganie, myślenie działanie oraz w procesie rozwoju postaw, charaktery, osobowości.
Wraz z rozwojem jednostki poszczególne jej postawy łączą się ze sobą tworząc określone zespoły integracja zewnętrzna postaw.
Jednostka dąży w sposób naturalny do wewnętrznej integracji postaw jak i do integracji między postawami (zewnętrznymi)
Integracja zewnętrzna postaw - dokonuje się przez generalizację i kategoryzację doświadczeń.
Generalizacja WATSON (dziecko-królik) - dziecko boi się i zwierząt i rzeczy futerkowych.
Kategoryzacja bodźca - jest to warunkowanie uczuć, przeniesienie na całą klasę kategorię przedmiotów do których należy bodziec wywołujący to uczucie. To inaczej zjawisko przenoszenia reakcji na całą klasę przedmiotów do których należy bodziec (np. gdy doznana krzywda ze strony osoby powoduje ukształtowanie negatywnych reakcji nie tylko do niej, ale także w stosunku do jej rodziny, religii, rasy, itp. Mamy do czynienia z kategoryzacją bodźca).
Kategoryzacja odbywa się przy pomocy słowa, więc opanowanie mowy umożliwia dziecku ukształtowanie reakcji w stosunku do klasy przedmiotów co jest bardzo istotne w całym rozwoju psychicznym dziecka.
Integracja postaw jednostki jest również wynikiem oddziaływań na nią charakterystycznych dla danego społeczeństwa wzorów postaw , wzorów osobowych, norm, zasad społecznych.
Wzory postaw - określają treść poszczególnych postaw jednostki jako członka danego społeczeństwa.
Wzory osobowe - osoby z którymi jednostka się identyfikuje wyznaczają ogół postaw jednostki - tu rola rodziców i innych osób znaczących, a także grup społecznych z którymi jednostka się identyfikuje.
Wszelkie kształtowanie postaw wiąże się z procesem integracji. Natomiast zmiana postaw wiąże się z dezintegracją. Zmianę postaw zawsze poprzedza dezintegracja postaw, które już są w świadomości jednostki.
Dezintegracja WEWnętrzna - jest to rozluźnienie związku między elementami postawy np. między procesami poznawczymi a wolniej zmieniającym się działaniem lub między uczuciami a procesami poznawczymi. (str. 10).
Dezintegracja ZEWnętrzna - rozpad, rozluźnienie się dotychczasowych powiązań między postawami.
Ponieważ postawa jest pewnego rodzaju stereotypem dynamicznym zatem dezintegrację postaw można traktować jako rozchwianie się stereotypu.
Stereotyp - utarty przez świadomość sposób postępowania.
Dezintegracja większych zespołów postaw pociąga za sobą zaburzenia w przystosowaniu jednostki, gdzie przez przystosowanie rozumie się stan równowagi wewnętrznej, biologicznej i psychicznej.
Zmiana postaw: oddziaływanie werbalne i niewerbalne
metody werbalne zmiany postaw (perswazja, dyskusja)
metody behawioralne (sprowokowanie do działania sprzecznego z postawą, nadawanie ról i funkcji)
Wspólnym warunkiem skuteczności metod zmiany postaw jest poziom centralności postawy (łatwiejsze do zmiany są postawy niecentralne - peryferyjne, bardzo trudne do zmiany są postawy centralne)
Centralność postawy - dotyczy obiektów centralnych czyli tzw. psychologicznie bliskich.
Centralność obiektu - obiektami psychologicznie centralnymi zwykle są te o których jednostka zgromadziła względnie dużą ilość informacji, które wiążą się z dość silnym uczuciem i które są włączone w pewien łańcuch ważnych dla jednostki środków i celów działania to system motywacyjny (str. 11 L)
Obiekty centralne jednostka chce zatrzymać, nie chce ich zmieniać.
Obiekty peryferyjne są łatwe do zmiany, mają niski stopień centralności czyli są psychologicznie odległe tzn. wiążą się z małym zasobem informacji z dość słabym uczuciem i mają mały związek z podstawowymi celami jednostki.
Metoda perswazji
Perswazja jest to szczególny rodzaj wpływu interpersonalnego w którym jedna strona uzasadnia jakiś punkt widzenia drugiej strony. Badania nad perswazją wykazały prawdopodobieństwo zmiany postawy zależną od:
Właściwości postaw jednostki - poziom centralności postawy
Od ogólnego charakteru sytuacji, w której dostarczane są jednostce nowe przeciwdziałające informacje
Właściwości samego przekazu perswazyjnego - aby przekaz był dostosowany do osobowości, poziomu moralnego, aby to co mówimy było skuteczne
Czynnika przenoszącego przekaz czyli źródła.
Najważniejszy jest stosunek treści przekazu do motywacyjnego podłoża postawy
NEWCOMP:
Postawy jednostki wobec obiektu o określonym stopniu centralności mogą się zmieniać w odpowiedzi na nowe perswazyjne informacje w takiej mierze w jakiej informacje te dotyczą podłoża z którego wzięła początek centralna pozycja danego obiektu i świadomości jednostki.
Najskuteczniej spowoduje zmianę postawy taki przekaz, który jest właściwie dostosowany do określonej struktury postawy zależnej od jej podłoża motywacyjnego, który zawiera argumenty dostatecznie znowelizowane (zmienione) aby można było się spodziewać, że jednostka nie została na nie uodporniona przez kontrinformację osoba zmieniająca postawę musi mieć świadomość, że nie jest jedynym źródłem oddziaływań na dziecko (są inne np. środowisko)
Istotnym czynnikiem w mianie postaw pod wpływem przekazu perswazyjnego jest nie tylko ocena samego przekazu i jego cechy ale także ocena źródła przekazu wychowawca, rodzic, nauczyciel.
Ocena źródła przekazu wpływa na ocenę przekazu perswazyjnego a więc decyduje także o prawdopodobieństwie zmiany w postawie.
Komponenty oceny źródła przekazu:
Komponent źródła - naturalną reakcją człowieka jest porównanie własnych kompetencji z kompetencjami źródła
Jeśli nasze komponenty wydają nam się większe niż komponenty przekazu
(źródła) to przekaz jest niejasny, nieskuteczny.
Jeżeli prestiż źródła sugeruje wysoką kompetencję to osoby poddane jego oddziaływaniu mogą akceptować bardzo dużo informacji i poglądów (autorytet i prestiż np., nauczyciela)
Ocena miary godności źródła - wiarygodność źródła wyznacza stosunek źródła do obiektu, który jest przedmiotem źródła
Jak wynika z eksperymentu mogą być reakcje, które nie mają nic wspólnego z przedmiotem przekazu a mogą zdyskwalifikować źródła jak wiarygodne.
Osoby jąkające się, mówiące cicho, wybuchowe wydawały się osobom uczestniczącym w eksperymencie mało wiarygodne i nie zmieniły postaw osób na które oddziaływały.
Różnica postaw, którą sygnalizuje osoba - źródło informacji. Chodzi o postawy między źródłem informacji a osobą perswadującą. Jeśli dysonans poznawczy jest zbyt duży to osoba perswadująca wydaje się mało wiarygodna.
„Foot in the door” - stopa w drzwiach: mówi o tym, że należy postępować tak jakby się chciało otworzyć drzwi, należy zacząć od małego dysonansu i w miarę czasu go powiększać.
Kurt Lewin - EkSpErYmEnT 2.
Kobiety, które wyodrębniono kwestionariuszem, miały ujemny stosunek do podrobów. Podzielono je na 2 grupy:
poddano wykładowi
kierowana dyskusja
W obu grupach serwowano te same informacje potem badano zmiany:
3% kobiet postanowiło spróbować podroby
32 % zmieniło postawę
Wniosek:
Kurt Lewin mówi o roli uświadomienia sobie ze inni ludzie o podobnych doświadczeniach i w podobny sposób ulegali perswazyjnemu wpływowi nowych informacji
Metody behawioralne - podobnie jak postawy wpływają na zachowania tak zachowanie jeżeli jest zasadniczo niezgodne z postawami może wywołać na zmianę postaw. Do zmiany postawy metodą behawioralną potrzebne są następujące czynniki
Jednostka jest sprowokowana do niepożądanego dla siebie ze względu na swoje postawy działania w perspektywie kary lub nagrody nakłonić do określonego zachowania.
Potrzebny jest to także pewien stopień zgody lub osobistego zaangażowania w to działanie
Tu terapia dysonansu poznawczego Festingera wskazuje m.in. na to, że zaangażowanie się w zachowanie wobec którego jednostka ma postawę negatywną wywołuje rozdźwięk lub niezgodność wzbudzającą stan napięcia i motywację w kierunku podejmowania prób redukcji dysonansu w taki lub inny sposób - tu powiedzieć sobie można że ostateczny obiekt postawy nie jest taki zły jak się wydawał a więc następuje wartościowanie postawy.
Pełnienie ról społecznych:
Postawy mogą także ulegać zmianie w związku z innym rodzajem zaangażowania czy uczestnictwa - związku z odgrywaniem ról. (ktoś kto ma lepkie ręce ma być skarbnikiem)
Warunki:
Zmiana postaw na skutek odgrywania roli jest bardziej prawdopodobna jeśli:
grający daną rolę uważa ją za nagrodzoną lub nagradzającą
wysiłek związany z odgrywaniem roli pozwala uzyskać nowe spojrzenie na obiekt postawy.
King i Jaris
Ich badania wykazały, że grana rola ma znaczenie istotne gdy zezwala na pewien margines improwizacji gdy nie jest to tylko „odczytanym tekstem”
Studentom kazano czytać referaty niezgodne z ich intencjami
Jeśli daje się dziecku jakąś rolę do wypełnienia to trzeba mu dać margines samodzielności w pełnieniu tej roli, im bardziej samodzielnie pełniona rola tym większa szansa na zmianę postawy.
Gordon - wykazał, że w odgrywaniu ról społecznych w grupie jednostka zostaje skłoniona do grania roli pośredniej między jej własnym stanowiskiem a stanowiskiem grupy. (Gordon badał opinie publiczne wygłaszane i stwierdził, że są one zawsze czymś pośrednim między własną postawą i opinią grupy.
Postawy i czynności prospołeczne
Czynności sprospołeczne - wykonywane są na czyjąś korzyść tzn. obiektów społecznych będących poza „ja” wyróżniamy czynności na rzecz:
konkretnych osób
zbiorowości (grupy)
instytucji
pewnych idei, wartości
Czynności wykonywane na rzecz konkretnych osób można scharakteryzować biorąc pod uwagę cele. Cechą wyróżniającą cele jest dobro obiektów zewnętrznych zmiany polegające na usunięciu szkody lub zabezpieczeniu przed szkodą lub zwiększenie dobra w jakimś zakresie. Usunięcie szkody bądź zwiększenie dobra może dotyczyć:
sfery materialnej (ofiarować, wspomóc, odnaleźć znalezioną rzecz itp.)
sfery cielesnej (zaspokajanie głodu, zabezpieczenie przed bólem, umożliwienie odpoczynku, uratowanie życia)
sfery moralnej (bronić dobrego mienia, bronić przed krytyką)
sfery orientacyjnej (wyjaśniać, informować, rozszerzać wiedzę, wzbogacać intelektualnie
sfery praktycznej (pomóc w przezwyciężeniu trudu)
sfery emocjonalnej (pocieszać, uspokajać)
Cechy:
Czas trwania (czynności trwające krótko - to te które wymagają czasu, są takie które powtarzają się okresowo
Ponoszony koszt (te, które wymagają dużo czasu)
Diagnozy
Niektórzy psychologowie uważają, że sam motyw jest prospołeczny, inni uważają, że można mówić o czynności prospołecznej kiedy występuje antycypacja skutków.
Oprócz czynności prospołecznych pojawiają się reakcje percepcyjne, intelektualne i emocjonalne - procesy regulacji w których charakterystyczną cechą jest zorientowanie na potrzeby innych. Chodzi tu o spostrzeżenie cudzych indywidualności i społecznych potrzeb oraz spostrzeganie sytuacji z cudzej perspektywy.
Spostrzeganie cudzych potrzeb stanowi złożoną formę czynności orientacyjnych, które polegają na integrowaniu informacji pochodzących z zewnątrz z różnych źródeł i doczytywaniu ich wspólnego znaczenia. Wiąże się z umiejętnością patrzenia z cudzej perspektywy.
Postawa społeczna - jest to stała gotowość, która ma aspekt poznawczy, emocjonalno-motywacyjny i behawioralny
Aspekt poznawczy (poglądy i przekonania). To taki sposób myślenia o świecie, który pozwala na poznanie cudzego dobra, zawartość, którą warto i która daje się realizować w mniejszym bądź mniejszym stopniu
Aspekt emocjonalno-motywacyjny. To taki trwały stosunek emocjonalny do innych ludzi dzięki któremu dobro innych jest źródłem pozytywnych emocji a szkoda źródłem negatywnych reakcji emocjonalnych.
Aspekt behawioralny. To skłonność do prospołecznych działań.
Postawy prospołeczne wyrażają się w działaniu tzn. czyn prospołeczny w komunikowaniu się z innymi a także w powstrzymywaniu się przed pewnymi czynnościami.
Definicja zachowań prospołecznych
WISPE mówi ,że postawa prospołeczna to takie zachowanie, co do którego można się spodziewać, że przyczyni się do spowodowania dobra fizycznego lub psychologicznego innej osoby. Zachowanie tego rodzaju zmierza nie tylko do dobra innej osoby, lecz także zakłada gotowość do dzielenia się z nią jej celów a także cierpień, frustracji i smutku z tym , że podmiot utrzymuje swoją odrębność od tej osoby.
BERKOWITZ uważa, że o zachowaniach prospołecznych można mówić tylko wtedy gdy zachowanie przynoszące pożytek innej osobie spełnia określone warunki, a mianowicie jest to zachowanie bez oczekiwania zewnętrznej nagrody. „Wewnętrzna nagroda” np. poczucie ratyfikacji i dumy nie dyskwalifikuje czynu lecz może się także wydawać niezbędnym warunkiem aktu altruistycznego.
FRITT uważał, że zachowanie prospołeczne to takie zachowanie jednostki, które jest kontrolowane przez antycypacje konsekwencji, które przynosi drugiej osobie.
BARITAL uważa, że zach. Prospołeczne to zachowanie dowolne podejmowane, by przynieść korzyść komuś innemu nie oczekując w zamian zewnętrznej nagrody. Jest ono podejmowane w dwojakich okolicznościach:
jako zachowanie - cel sam w sobie
jako akt restytucji
restytuować - zwracać, przywracać do poprzedniego stanu.
Altruizm w człowieku
wrodzony
nabyty { zmusza nas do społ.}
GIZELIN - uważa, że człowiek dla swoich interesów jest gotów zabić drugiego, rodzi się egoistą i nim pozostaje do końca.
HEBB - jest neurofizjologiem
Empatia u dzieci
Można zaobserwować u zwierząt zorganizowane ukierunkowane zachowania przynoszące pożytek innemu zwierzęciu, np. karmienie, wzajemna pomoc napadniętemu zwierzęciu. Wiele zwierząt reaguje na specyficzne sygnały (kura na pisk piskląt).
EkSpErYmEnT nr 3. ze szczurami
Klatka. W niej zamknięty szczur. Z góry na szelkach spuszcza się drugi szczur, który przeraźliwie piszczy, przycisk w podłodze zwalnia dźwignię po 3 próbach szczur uwalnia drugiego.
Wnioski:
Jedni twierdzą, że to klasyczne zachowanie prospołeczne, inni, że pisk szczura sprawia, że drugi go uwalnia.
Wrażliwość na cudze emocje można zauważyć już u bardzo małych dzieci.
FRAME zastosował szereg spostrzeżeń dotyczących przejawów wrażliwości na sygnały smutku i cierpienia innych dzieci lub dorosłych.
Małe dzieci zwykle reagują na sygnały emocji a nie na sytuacje przykre. Człowiek dziedziczy wrażliwość po przodkach.
Empatia - umiejętność wczuwania się w położenie innej osoby
E. poznawcza - proces polegający na wstawieniu się w cudze sytuacje, a więc trafne zrozumienie cudzych myśli, przewidywanie ich
E. emocjonalna - reakcja emocjonalna wywołana przez postrzeżenie cudzych emocji, jest to współodczuwanie, przeniesienie cudzych uczuć na siebie.
EkSpErYmEnT nr 4. bada zjawisko syntonii (empatia noworodków)
Dzieci w trzeciej dobie po urodzeniu. Każde z nich umieszczono w ze kołysce stymulatorem. 3 różne pokoje, po 25 dzieci
I grupa - włączono dzieciom płacz dziecka na kasecie - Płakało 16/25. Wzrost pracy serca
II grupa - włączono „biały szum” (dźwięk ciągły obejmujący cały zakres słyszalnych częstotliwości). Płakało 7.
III grupa - kontrolna nie poddana żadnym oddziaływaniom. 5 dzieci reagowało spontanicznie.
Dziewczynki są bardziej wrażliwsze, ogólny poziom pobudzenia zależy od pory roku.
Źródła empatii
Hipoteza genetycznego przekazu
Hipoteza niespecyficznego pobudzenia - nieukierunkowane
Niektórzy uważają, że empatia emocjonalna powstaje w toku doświadczenia. Przesłanką tej hipotezy jest niespecyficzna wrażliwość na ekspresyjne sygnały podniecenia okazywane przez inne osoby. Wg teorii emocji Schahtera wielkość i rodzaj emocji zależy od tego w jakim stopniu informacja początkowa niespecyficznie pobudza jednostkę, a potem jak ją odczyta. Podstawą emocji jest wegetatywne pobudzenie ale ma ono charakter niespecyficzny dopiero interpretowanie bodźców na poziomie poznawczym określa treść i znak emocji.
Odnosząc to zjawisko do empatii emocjonalnej można przypuścić, że dopiero zaobserwowanie ludzkiej reakcji powoduje pobudzenie.
Proces labilny - na ogólne pobudzenie nakłada się efekt uczenia.
Są jednak pewne obserwacje, które zaprzeczają hipotezie niespecyficznej wrażliwości, przykładem może być obserwacja LORENTZA dotycząca reagowania ludzi na tzw. schemat dziecięcości.
Lorentz wykazał, że u pewnych zwierząt oraz ludzi można stwierdzić specyficznie dodatnią reakcję wobec istot odznaczających się pewną charakterystyczną budową (duże głowy, duże oczy, miękkość ciała, młode lwy, małe pieski, niemowlęta).
Charakterystyczną reakcją na schemat dziecięcości jest emocja czułości. Ten bodziec kluczowy u zwierząt wyzwala instynkt opiekuńczy, u człowieka powoduje emocję dodatnią, skłonność di opiekowania się.
Wrażliwość na sygnał dziecięcości jest większa u kobiet. Wrażliwość ta jest jedną z przesłanej nabywania czynności prospołecznych
Cudzy uśmiech - wywołuje u nas najczęściej pozytywne uczucie i odpowiadamy uśmiechem.
W rozwoju autogenetycznym dziecko nabiera odruchów uśmiechania się w kontakcie z matką (dziecko niewidome)
Empatia jest wyuczona - koncepcja
Stymulacja empatii pogłębia działania empatyczne. Bez stymulacji empatia zanika. Wielkość zjawiska empatii emocjonalnej, wielkość pobudzenia pod wpływem sygnałów emocjonalnych zależy od stymulacji oraz od wrażliwości empatycznej. Wrażliwość ta ma różny stopień, u różnych ludzi jest uzależniona od czynników temperamentalnych jak i sytuacyjnych. W temperamencie dużą rolę odgrywa REAKTYWNOŚĆ psychologiczna, która określa wrażliwość jednostki na działalność bodźca a także WYDOLNOŚĆ psychologiczna oznacza maksymalną siłę bodźców na których zmiany jednostka jest wrażliwa.. Przy reaktywności niskiej jest skłonność do zachować psychopatycznych.
Wrażliwość słabnie w wyniku stykania się z silną stymulacją, przeciążenie prowadzi do wielu negatywnych następstw psychologicznych, np. wzajemne zobojętnienie.
Wrażliwość emocjonalna zmienia się pod wpływem aktualnych doświadczeń, słabnie w stale powiększającej się sytuacji, może dojść do zupełnego zaniku wrażliwości. To problem współczesny bo dostarcza stymulacji, np. urbanizacja, szybie tempo życia obniża wrażliwość empatyczną.
Rodzaje wpływów empatii na zachowanie:
Podjęcie czynności prospołecznych
Zachowanie czynności własnych, które mogą zwiększyć lub wzbudzić emocjonalne reakcje innej osoby np. aby uniknąć przykrego pobudzenia na widok ludzkiego cierpienia jednostka może zachować czynność własną
Niepokój i tendencja do uspakajania siebie samego - odwracanie głowy.
Podjęcie czynności mających na celu uspokojenie osoby, która jest źródłem przykrych emocji wywołujących reakcję empatyczną
Atak na ofiarę, która jest źródłem empatycznego podniecenia (płacz dziecka może wywołać współczucie ale także irytację)
Empatia może być rozpatrywana jako cecha wrodzona specyficzna czy aparat regulacji. Empatia jest warunkiem działań prospołecznych, ale nie jedynym, mają tu wpływ postawy prospołeczne.
Zjawisko centracji - jest to skupienie całej uwagi na jakimś jednym źródle motywacji z pominięciem pozostałych. Częstym przypadkiem centracji jest skupienie uwago na strukturze „ja” (egocentryzm) ale możliwe jest także skupienie się na określonej osobie i jej interesach (allocentryzm) lub skupienie się na potrzebach społecznych (socjocentryzm).
Każdej z tych centracji odpowiada inny rodzaj przejawów ale cechą każdej centracji jest tendencja do przeceniania przedmiotu na którym następuje centracja. Dotyczyć to może przedmiotów fizycznych ale najczęściej na to miejsce w sferze stosunków międzyludzkich. Główną konsekwencją centracji jest podejmowanie działań naruszających równowagę całości.
Wzajemna dynamika relacji motywów egocentrycznych i prospołecznych
Struktura „ja” ma hamujący wpływ na motywację prospołeczną. Wg Berkowitza koncentracja na sobie zmniejsza wrażliwość na normy społeczne, , zwiększa obawę aby osoba, której się pomaga nie otrzymała „za dużo”.
Egocentryzm bywa aktywny i bierny u osób egocentrycznie aktywnych obserwuje się wyraźną przewagę przydawania sobie ocen pozytywnych nad negatywnymi, a u egocentryków biernych przeciwnie. Inaczej mówiąc koncentracja na sobie może występować w różnych formach:
osoby cenią się b. wysoko, wszystko co ich dotyczy ma wartość najwyższą,
wiąże się z niepewnością co do własnej wartości z obecnością dużego napięcia w strukturze „ja”, a w związku z tym, że stałym dążeniem do zmniejszenia niepewności i usunięcia tego napięcia.
Badania Marii Jarymowicz wykazały, że jeżeli gotowość do działania dla innych jest obniżona na skutek niepokoju, dotyczy własnej wartości, to obniżenie tego niepokoju przez podwyższenie własnej wartości na ogół zwiększa gotowość do działań na rzecz innych. U osób, u których nie ma takiego niepokoju procedura podwyższająca poczucie własnej wartości jest bezskuteczna. Jarymowicz twierdzi, że osoby o niskiej samoakceptacji mogą zgłaszać się do pomocy, ale nie wiedzą jak to czynić, następuje blokada czynności percepcyjnych i programujących.
Jerzy Karyłowski przyjmuje tezę na podstawie obserwacji, że nie zawsze centracja ma strukturę „ja”, prowadzi do osłabienia zachowania na rzecz innych. Zdarza się często tak, że centracji na strukturze „ja” towarzyszy poczucie winy co może wzmagać działania prospołeczne dla podwyższenia dobrego mniemania o sobie. Jednocześnie inni autorzy zwracają uwagę na to, że ważne jest to co się zawiera w strukturze „ja”; jeśli są to wartości prospołeczne (miłość, solidaryzm), to zwrócenie się w kierunku struktury „ja” może spowodować czynność prospołęczną.
Źródła motywacyjne prospołeczne mogą być spoza „ja”, bądź we własnym „ja”.
Źródła egzocentryczne - sygnały pochodzące z zewnątrz, spoza ja (pomogę mu, bo leży i cierpi - cierpiący jest źródłem motywu)
Źródło endocentyrczne - sygnały pochodzące z wewnątrz od struktury „ja” (pomogę mu bo jestem chrześcijaninem)
Zachowania altruistyczne - są szczególną formą centracji polegającą na poświadczeniu własnej wartości bez spodziewania się nagrody. Cieszy się ono wysoką oceną i traktowane jest jako wartość.
Motywacja niespecyficzna - to taka, która nie jest w sposób materialny powiązana z wynikiem czynności, np. ktoś spieszy się z pomocą biednym, gdyż chce odczuć swoją większość, ktoś pomaga napadniętemu, bo chce się bić
Motywacja specyficzna - taka, gdzie przyczynienie się do dobra lub usunięcie szkody jest autotelicznym celem czynności.
Źródła motywacji |
Klasyfikacja motywów |
1. Motywy pochodzące od pierwotnych mechanizmów afektywnych (wrażliwość emocjonalna) |
1. Motywy empatyczne |
2. Motywy pochodzące od struktury „ja” |
2. Motywy ipsocentryczne a). Zewnętrzne (nadzieja nagrody, lęk przed karą, korzyść) - niespecyficzne b). wewnętrzne (atrakcyjność czynności, atrakcyjność partnera sytuacji) - niespecyficzne |
3. Motywy pochodzące od systemu normatywnego czyli od systemu wartości:
a). Uzależnienie od „ja”
b). uniezależnienie od „ja” |
Motywy endocentryczne (pomogę bo jestem chrześcijaninem, bo jestem odpowiedzialny.
Motywy autoteliczne, prospołeczne egzocentryczne. Motywy allocentryczne Motywy socjocentryczne:
Motywy pryncypialistyczne
|
Uruchamianie czynności prospołecznych.
Model decyzyjny Schwartza - opiera się na założeniu, że działanie prospołeczne dochodzi do skutku jako następstwo łańcucha procesu przetwarzania informacji prowadzących do powstania określonych decyzji dot. podjęcia działania.
Zachowanie prospołeczne dochodzi do skutku dzięki rozstrzygnięciu następujących głównych problemów:
Czy ktoś czegoś potrzebuje? - dostrzeżenie potrzeby
Czy ja mogę mu pomóc? / Czy ja mogę wpłynąć na jego sytuację - dostrzeżenie możliwości
Czy na mnie spoczywa odpowiedzialność za to by mu pomóc lub wpłynąć na jego sytuację? - dostrzeżenie własnej odpowiedzialności
Jeżeli te wartości zostaną spełnione to powstaje odczucie powinności by udzielić pomocy, uruchomienie normy oraz jednocześnie pojawiają się dalsze pytania
Co może się stać jeżeli mu nie pomogę,
Co on może stracić, i co ja mogę, co ja będę czuł, jakie poniosę konsekwencje?
Czy mogę uniknąć konieczności udzielenia pomocy. Może nie jest prawdą, że jego potrzeby nie są zaspokojone
Zgodnie z założeniem Schwartza ogniwem podstawowym całego kryzysu jest krok 4 związany z aktualizacją i uruchomienie odpowiedniej normy osobistej. Model ten opisuje podjęcie decyzji po długim namyśle. Człowiek jest zdolny do czynności impulsywnych - pomocy, w której decyzja zapada w czasie krótszym niż 15 sekund.
Piliarinowie badali pomoc impulsywną - wg ich eksperymentów pomoc impulsywna pojawia się gdy spełnionych jest 5 warunków:
Podmiot porusza się, jest aktywny fizycznie
Gdy ofiara w sposób nie budzący wątpliwości wzywa pomocy
Gdy ofiara jest chociaż w minimalnym stopniu znana, np. widziana jednorazowo przed wypadkiem
Gdy wypadek ma wszelkie cechy realności tzn. nie gdy nie jest traktowany jako np. eksperyment
Gdy inne osoby znajdują się w pobliżu i można dostrzec ich reakcje, wzburzenie i wstrząs.
Gdy te warunki są spełnione to wysoki procent % ludzi udziela próby pomocy i nie występuje zjawisko rozłożenia odpowiedzialności.
Interpretacja
Podstawą procesu decyzyjnego jest przede wszystkim interpretacja sytuacji danej osoby jako jednostki potrzebującej pomocy. Umiejętność tego rodzaju jest określana jako zdolność do przyjmowania cudzej perspektywy Tzn. to jak wygląda sytuacja w oczach innej osoby perspektywa percepcyjna, jak inna osoba może rozumieć sytuację perspektywa umysłowa, czego inna osoba potrzebuje, pragnie perspektywa emocjonalno-motywacyjna.
Zdaniem Piageta egocentryzm dziecka nie pozwala dostrzec potrzeb innych. Wg Scherdera dziecko jest w stanie funkcjonować na zasadzie „co ja bym zrobił gdybym był na jego miejscu”. Zgodnie z tą tezą można wyodrębnić 4 fazy - poziomy rozwoju zdolności dziecka do przyjmowania cudzej perspektywy:
I. Kiedy dziecko jest malutkie występuje brak rozróżnienia między pozycją swoją a cudzą (dziecku wydaje się, że inni widzą to co ono bez względu na położenie - zabawa w chowanego)
II. Występuje rozróżnienie swojej i cudzej pozycji ale dziecko nie potrafi zdać sobie sprawy z tego co może widzieć inna osoba.
III. Dziecko potrafi formułować przewidywania dotyczące cudzego spojrzenia na sytuację, przypisuje mu jednak podobne właściwości jak sobie.
IV. Dziecko potrafi zdać sobie sprawę nie tylko z różnic pozycji, ale również z różnic między sobą a partnerem i stara się budować przewidywania odniesione do tego rodzaju różnic.
Schreder i Schuman sugerują, że część 6-latków potrafi osiągnąć nawet 4 poziom.
Najważniejszym etapem procesu tworzenia potrzeby jest dla dziecka uświadomienie konsekwencji a także potrzeba antycypacji.
Proces uznania odpowiedzialności jest wtedy, gdy jednostka zdaje sobie sprawę, że tylko ona jest w stanie zareagować na zaistniałą sytuację. Odpowiedzialność przypisujemy sobie wtedy gdy: w jakiś sposób jesteśmy związani z potrzebującym, gdy powierzono nam odpowiedzialność, gdy wykonujemy jakąś rolę społeczną (np. lekarz, policjant), gdy sprawca zdarzenia dąży do naprawienia szkody.
Kształtowanie postaw prospołecznych u dzieci
modelowanie (poprzez przykłady konkretnych osób i syt.)
wdrażanie do empatii (powierzenie do opieki zwierzątka)
wdrażanie do wartości prospołecznych (poprzez etos chrześcijanina)
warunkowanie (nagradzanie ?!)
Agresja
Zachowanie agresywne polega na bezpośrednim lub pośrednim wyrządzaniu szkody.
Agresja ujmowana behawioralnie - istnieje agresja jako zachowanie rozumiane jako względnie trwała gotowość do reagowania agresją
Agresywność - to dyspozycyjność osobowości do agresji.
Ludzie różnią się siłą, czasem trwania, formami reakcji oraz ilością i rodzajem sytuacji wywołujących agresję. Agresywność jest bardziej nasilona w młodości
Formy agresji:
Ukryta - np. agresywne marzenia
Jawna - może być pośrednia lub bezpośrednia
Bezpośrednia - najczęściej ma formę agresji fizycznej, werbalnej
Pośrednia - ma formę werbalną np. oszczerstwo
Spontaniczna (gorąca)
Instrumentalna (zimna) - podejmowana z premedytacją
U małych dzieci rzadko spotykamy się z wyraźną intencją szkodzenia, a ich działania są na ogół spontaniczne, im dziecko młodsze tym agresja jest bezpośrednia.
Irena Obuchowska - chłopcy uważani są za bardziej agresywnych i stosują agresję bezpośrednią i aktywną, chociaż trudno jest stwierdzić o większej agresywności, bo dziewczynki stosują agresję pośrednia np. oszczerstwo.
Ekstremalną formą agresji jest okrucieństwo. Przyczyny okrucieństwa (wg Obuchowskiej)
-okrucieństwo nieintencjonalne u małych dzieci - z ciekawości do zwierząt
-okrucieństwo z nienawiści
Agresja może podlegać przemieszczaniu na obiekty bardziej dostępne np. dziecko bite przez ojca wyładuje agresję na psie
Okrucieństwo - to wyładowanie nagromadzonej agresji w wyniku kumulujących się napięć i powtarzających się frustracji
okrucieństwo dla zabawy
dla sprawdzenia siebie, zaimponowania
dla przyjemności (sadyzm)
chęć panowania nad innymi
lęk może wyzwolić agresję
Źródła agresji. 3 teorie:
Teoria popędu
Teoria związku agresji z frustracją
Teoria uczenia się agresji
Eksperyment
Zing Joung Kus - szczur i kot w klatce. Zaprzyjaźnili się i tak dorastali. Kot nie atakował szczura bo mu się ten stosunek zgeneralizował.
Jeżeli organizm nie otrzymuje z zewnątrz żadnych bodźców stymulujących go do walki to nie będzie przejawiał zachowania agresywnego. Zgodnie z tym poglądem nie ma wrodzonej potrzeby walki
Wniosek: Agresywne zachowanie może być zmieniane.
Procesy neuronalne i chemiczne (?!) jako przyczyny agresji
Wydaje się, że obszar rdzenia kręgowego zwany ciałem migdałowatym może sprawować kontrolę nad zachowaniami agresywnymi. Drżenie tego ciała migdałowatego zmienia np. zwierzę w bestię, a wycięcie tego powoduje, że zwierze staje się łagodne.
Jak wynika z pewnego eksperymentu zależność ta może być modyfikowana przez wpływ czynników społecznych. Przedmiotem eksperymentu były małpy, którym podrażniono ciało migdałowate i w obecności przywódcy małpa uciekała, ale przy samcu podległym była podrażniona i rzucała się na niego.
Związki chemiczne wpływające na agresję:
Testosteron
Po zaaplikowaniu zwierzęciu testosteronu następuje nasilenie agresji (Moyer, '93)
W przypadku człowieka istnieje analogia. Poziom testosteronu u więźniów skazanych za przemoc fizyczną jest wyższy u mężczyzn jak i u kobiet (Hopper '98)
Badania dzieci z różnych kultur wykazały, że agresywność chłopców jest większa niż u dziewczynek. Z dorosłymi jest tak samo.
Alkohol
W laboratorium badani pijani mimo to zachowywali się bardziej agresywnie reagując na wpływy prowokacji niż ci, którzy nie spożywali alkoholu. Alkohol znosi hamulce i rozluźnia kontrolę.
Ból i niewygoda
Jeśli zwierzę doświadcza bólu i nie może uciec to zawsze atakuje. Również ludzie zachowują się podobnie.
Zwiększa się ilość przestępstw w upały. Jest zależność między temperaturą a nastrojem. Prawdopodobieństwo niepokojów społecznych (Aronson) jest niższe w chłodne dni.
Sytuacje społeczne prowadzące do agresji:
Frustracja
Uczucie frustracji wywołane jest pojawieniem się przeszkód na drodze do osiągnięcia celu. Badania wykazały, że doświadczenie frustracji może zwiększać prawdopodobieństwo zachowania agresywnego, ale nie w każdej sytuacji prowadzi do agresji. Muszą być pewne warunku powodujące agresję
EkSpErYmEnT (Barker i Lewin) Pokazują zależność między frustracją a agresją
Pokazano dzieciom pokój wypełniony ładnymi zabawkami, nie pozwolono się nimi bawić, mogły je tylko oglądać poza ogrodzeniem. Dopiero po długim czasie pozwolono się nimi pobawić. Druga grupa - kontrolna - mogła się tymi zabawkami bawić od razu. Pierwsza grupa, która doświadczyła frustracji zaczęła te zabawki niszczyć. Dzieci które nie mają zabawek nie reagują agresją. Agresja pojawiła się w sytuacji, w której mogły sądzić, że eksperymentator pozwoli im się pobawić. Gdy to oczekiwanie nie zostało spełnione w dzieciach pojawiło się niszczycielskie zachowanie. Agresję wywołuje nie każda deprywacja (niemożność zaspokojenia potrzeby), ale wywołuje ją deprywacja relatywna (poczucie niesprawiedliwości, że ktoś ma więcej niż ja, że ktoś taki jak ty ma lepiej niż ja, poczucie krzywdy).
Zatem. Frustracja i deprywacja może być powodem agresji, ale nie prowadzi do niej.
Istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać frustrację prowadzącą do agresji. Jednym z nich jest dystans dzielący nas od upragnionego celu. Im bliżsi jesteśmy celu tym większa frustracja przy napotkaniu przeszkody i tym większa możliwość agresji.
EkSpErYmEnT Merry Harris (pokazuje tą zależność)
Pomocnik eksperymentatora wciskał się do długiej kolejki ludzi stojących w różnych miejscach. Przed 2 lub 12 osobą. Najsilniejsza reakcja była u osób będących bliżej.
Tendencje agresywne są mocniejsze gdy frustracja dotyka nas niespodziewanie lub gdy uważamy, że doświadczyliśmy jej niesłusznie. Frustracja zwykle nie prowadzi do agresji jeśli jej przyczyny są zrozumiałe, kiedy zasłużymy lub kiedy się nikt do tego złośliwie nie przyczynił.
Bezpośrednia prowokacja i odwet
Jedną z oczywistych przyczyn agresji jest pragnienie odwetu. Podjęciu działań rewanżowych sprzyja zamierzona prowokacja, a jeśli jest ona przypadkowa i nie wynika z czyjejś intencji to większość osób powstrzymuje się przed odwetem.
Obecność przedmiotów kojarzonych z agresją (jako przczyna)
Jak wynika z badań sama obecność bodźca wyzwalającego agresję, a więc przedmiotu kojarzonego z agresją prowadzi do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia zachowań agresywnych.
EkSpErYmEnT Berkowitz (pokazuje tą zależność)
Usiłowano rozzłościć studentów badanych, w różnych okolicznościach. I grupa znajdowała się w pokoju, gdzie na stole leżał pistolet, a u II grupy leżała rakieta tenisowa. Następnie dano możliwość uczestnikom aplikowania wstrząsów elektrycznych kolegom. Osoby, które widziały pistolet używały więcej prądu niż ci z rakietkami.
Statystyki wskazują, że w miastach, w których jest dozwolony dostęp do broni jest więcej aktów przemocy. Badania jednoznacznie wskazują istnienie wysokiej zależności między liczbą dokonywanych w danym kraju zabójstw a dostępem do broni palnej.
Teoria społecznego uczenia się, naśladownictwo i agresja
Głównym źródłem agresji jest społeczne uczenie się. Dzieci naśladują ludzi, uczą się rozwiązywać problemy za pomocą siły, zwłaszcza gdy przynosi to efekty. Np. w takich grach jak boks uzyskują największą sławę najbardziej brutalni. Rodzice uczą dzieci przemocy, której sami doświadczyli w dzieciństwie.
EkSpErYmEnT Bandury
Zazwyczaj widok agresywnych działań drugiej nasila tendencje agresywnego zachowania u obserwującego dziecka. Do eksperymentu użyto dużą, dmuchaną lalkę BOGO, która odbijała się po uderzeniu. Dorosły rzucał nią i kopał. Później pozwolono się bawić lalką dzieciom przyglądającym się temu. One posługiwały się tymi samymi sposobami maltretowania, a niektóre jeszcze gorzej.
Wpływ agresji na dzieci w mediach
EkSpErYmEnT Liberta i Barona
Pokazywali oni dzieciom serial z wieloma obrazami przemocy. W tym samym czasie grupa kontrolna oglądała pokaz zawodów sportowych. Później każdemu dziecku pozwalano bawić się z drugą grupą rówieśników w pomieszczeniu. Dzieci po oglądaniu agresywnych obrazów wykazywały większą agresję w zabawie.
W innym eksperymencie wykazano, że oglądanie brutalnych scen wywiera największy wpływ na dzieci mające skłonność do okazywania agresji (Josepshon '87). Być może takie oglądanie scen jest odbierane jako przyzwolenie na wyrażanie własnej agresji.
Inne badania Laysa wykazały, że gdy nieagresywne dzieci poddane takim filmom z czasem też zaczęły prezentować zachowanie agresywne.
Znieczulający efekt oglądania przemocy w mediach
Liczne eksperymenty i obserwacje wykazały, że stały kontakt z aktami przemocy znieczula reakcję na występowanie rzeczywistych aktów przemocy.
Aronson podaje 4 przyczyny, dla których przemoc w mediach modyfikuje naszą gotowość do reagowania agresją:
„Jeśli oni to mogą robić to ja też mogę” - osłabienie przyjętych norm nakazujących kontrolowania impulsu
„Ach, więc to tak się robi” - dostarczanie pomysłów jak ujawnić własną agresję
„Myślą, że to co czuję to właśnie agresja” - uświadamianie sobie własnej złości spowodowanie szybszego uruchamianie działań agresywnych
„Ale lipa. Znowu się tłuką, co jest na innym kanale” - oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok przemocy, zmniejsza współczucie wobec ofiary.
Czy kara sprzyja hamowaniu zachowań agresywnych?
Karanie stanowi złożone zjawisko zwłaszcza, gdy jest reakcją na agresję. Z jednej strony karanie każdego zachowania włącznie z agresywnym zmniejsza częstotliwość jego występowania, ale z drugiej, ponieważ karanie zwykle przybiera formę przemocy, która próbuje wyeliminować oznaki agresji u kogoś, może zamiast osiągniętego celu stać się wzorem zachowania agresywnego i stworzyć warunki sprzyjające procesowi modelowania.
Wyniki badań wskazują, że u małych dzieci, które nie mają jeszcze rozwiniętego systemu wartości można wytworzyć niechęć do agresji przez stosowanie błyskawicznych i niezbyt dolegliwych kar za przejawy agresji.
U dzieci starszych kary, a szczególnie kary dotkliwe zwykle fizyczne wzbudzają agresję wobec karzących i nie usuwają skłonności do zachowań agresywnych.
Teoria KATHARSIS i agresja
Teoria ta pochodzi od Freuda i mówi o rozładowaniu agresji u oglądającego. Były przeprowadzone badania i okazało się, że teoria ta jest błędna, bo oglądanie takich scen sprzyja modelowaniu agresji.
Rozładowanie gniewu dziecka prowadzącego do agresji (socjotechniki)
Metoda - to sprowokowanie do opowiedzenia o gniewie np. „czemu się tak gniewasz?”
Sprowokowanie do przeprosin
Profilaktyka - modelowanie nieagresywnego zachowania
EkSpErYmEnT Bayrona - pokazywano pozytywne przykłady dzieciom i wzór zachowania nieagresywnego. Potem prowokowano do agresji i dzieci nie reagowały złością.
Trening umiejętności komunikacyjnych i strategii rozwiązywania problemów
EkSpErYmEnT Aronsona dotyczący dzieci ('92) - Pozwolono dzieciom bawić się w grupach 4-osobowych. W jednej grupie uczono dzieci zasad współpracy i nagradzano je za wszelkie przejawy zachowań opartych na współdziałaniu. W innych grupach nie przeprowadzono treningu i zagradzano za okazywanie zachowań rywalizacyjnych. Następnie stworzono warunki w których wszystkie dzieci doświadczyły frustracji.
Pokazano film, rozdano czekoladki, potem z niewiadomych przyczyn przerwano projekcję filmu w kulminacyjnym momencie odebrano czekoladki. Potem bez wyjaśnień umożliwiono wspólną zabawę.
Grupa I gdzie był trening w czasie zabawy było mniej agresji niż w grupie II, gdzie treningu nie przeprowadzono.
Rozwijanie empatii jako profilaktyka przeciw agresji - rola empatii w zapobieganiu agresji nie budzi wątpliwości potwierdzają ją badania i obserwacja potoczna.
Podmiotowość
Orientacja podmiotowa - jest to charakterystyczny styl regulacji zachowania towarzyszący aktywności sprawczej (Maria Kofta)
Podejście to nie zakłada istnienia popędu do kontroli ale go też nie wyklucza. Kładzie nacisk na poznanie następujących czynników:
warunków sytuacyjnych sprzyjających przyjmowaniu orientacji podmiotowej
sposobu w jaki jednostka definiuje relacje między sobą a środowiskiem w aktywności sprawczej
mechanizmów regulacji psychicznej poznawczych i afektywnych (emocjonalnych) aktywizowanych przy przyjmowaniu tej orientacji
zmian w zachowaniu pod wpływem okoliczności ograniczających zachowanie sprawcze
Orientacja podmiotowa jest to nastawienie na aktywność sprawczą obejmujące następujące czynniki:
Generatywność
Optymizm
Zaufanie do siebie
Selektywność
Poszukiwanie przyczynowości
Ad. 1.
GENERATYWNOŚĆ (nowatorstwo) - skłonność do spontanicznej emisji zachowań - wywoływanie zmian w stanach otoczenia., formułowanie hipotez, poszukiwanie nowych informacji bez oglądania się na koszty i zyski. Oznacza tendencje do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania. Jest do działanie twórcze, niestereotypowe.
Ad. 2.
OPTYMIZM - oznacza, że jednostka spodziewa się zdarzeń pozytywnych, okoliczności sprzyjającej, oczekuje sukcesu a nie porażki
Ad. 3.
ZAUFANIE - wyraża się w stosunku do własnych możliwości behawioralnych i intelektualnych człowieka, ufa trafności własnych wniosków, wiara we własne siły.
Ad. 4.
SELEKTYWNOŚĆ - może przebiegać w sferze ewaluacji i w sferze poznawczej.
W sferze ewaluacji: wyraża się jasnym i zdecydowanym wartościowaniem, jednostka wie co lubi, czego chce, czego nie lubi.
W sferze poznawczej: oznacza ukierunkowanie uwagi na pwne tylko aspekty otoczenia, wydobywanie z pamięci informacji i selektywne przetwarzanie. Podstawą selekcji jest związek napływających informacji z doraźnie rozwijającą się linią aktywności.
Ad. 5.
POSZUKIWANIE PRZYCZYNOWOŚCI - nastawienie na wykrycie związkó przyczynowo-skutkowych między zjawiskami, janostka nie jest biernym rejestratorem zjawisk, przejawia ciekawość świata, formułuje, weryfikuje je poprzez własną aktywność. Bardzo ważne jest nabywanie wiedzy między własnym zachowaniem a ........... otoczenia. Można je zauważyć u dziecka już we wczesnym etapie rozwoju.
Locus of Control - Teoria poczucia umiejscowienia kontroli.
Wewnętrzny Locus - polega na tym, że jesteśmy przekonani, że to co się dzieje jest spowodowane np. tym, że czegoś niedopilnowaliśmy, że miałem wypadek bo przekroczyłem prędkość. To z mojej winy się stało.
Zewnętrzny Locus - tu mają wpływ czynniki zewnętrzne np. los, przeznaczenie, np. miałem wypadek, bo tak musiało być, zawsze mam pecha, tu często są wypaki, to nie moja wina.
Błędy wychowawcze (wg Guryckiej):
Ekstremalna, emocjonalna akceptacja dziecka, która prowadzi do zastępowania, wyręczania, ulegania, bezradności.
Ekstremalne, emocjonalne odrzucenie dziecka prowadzi do agresji, rygoryzmu, hamowania aktywności dziecka, obojętności
Nadmierna koncentracja na dziecku: idealizacja dziecka, rygoryzm i agresja, zastępowanie dziecka
Nadmierna koncentracja na sobie prowadzi do eksponowania siebie, hamowania aktywności dziecka, obojętności dziecka, do ulegania bezradności
Nadmierna koncentracja na zadaniu prowadzi do zastępowania, wyręczania, idealizacji dziecka albo rygoryzmu i agresji
Niedocenianie zadań dziecka prowadzi do ulegania bezradności, hamowaniu aktywności itd.
Niekonsekwencja charakteryzuje się występowaniem w czasie trwania jednej sytuacji wychowawczej różnych niepokrewnych błędów np. agresji i bezradności
Zachowania błędne, zachowania właściwe.:
1.Rygoryzm: bezwzględne egzekwowanie wykonywanie poleceń, pedanteria sztywność.
Zach.właściwe-stawianie realnych wymagań,kontrolowanie ich spełniania z prawidłowym systemem wzmocnień tzn.równowaga kar i nagród lepiej gdy przewaga nagrod. Równoważenie potrzeb dziecka i wymagań zadan.
2.agresja: atak słowny, fiz. lub symboliczny (grożenie),zagrażający dziecku lub poniżający je.
Zachowanie włsciwe - rozwiazywanie kontaktow przez dążenie do racjonalnych stanowisk ,tolerancja.
3.Hamowanie aktywności: przerywanie aktywności dziecka, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez fiz. lub symboliczne zachowanie własne, zmienianie rodzaju aktywności dziecka bez racjonalnych przyczyn.
4.Obojętnosc-obserwowalny dystans do dpraw dziecka i do niego osobiście okazywanie braku zainteresowania dla jego aktywności.
Zachowanie właściwe
Tworzenie warunków dla wyrażenie się samodzielności dziecka,akceptacja dziecka.
5.eksponowanie siebie koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy na potrzebach i odczuciach wtornych do aktualnych potrzeb dziecka, chec imponowania ,obracanie się na dziecko. Zach. Właściwe: demonstrowanie własnych zachowań zgodnych z wymaganiami stawianymi dziecku bez nacisku na naśladowanie i bycie wzorem, skromność w traktowaniu własnej osoby, równoważne traktowanie moich i dziecka potrzeb i interesów.
6.uleganie ,bezradność:spełnianie zachcianek dziecka,rezygnowanie z wymagan stawianych dziecku,demontowanie własnej bedzradnosci wobec dziecka.
Zachowanie właściwe:uzgadnianie,pertraktacje.
7. Zastępowanie, wyręczanie bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka, zastępowanie go w działaniu, przejmowanie zadań dziecka. Zach. Właściwe: pomoc dziecku polegająca na współdziałaniu z zachowaniem aktywności własnej dziecka
8.Idealizacja dziecka i utożsamienie się z nim jako najwyższym dobrem,,ciagłe zajmowanie się dzieckiem,jego sprawami ,czynnościami,zabezpieczającymi przed możliwym nawet nie bezpośrednim ,niebezpiecznym a równocześnie przed zachowaniami dziecka niezgodnymi z idealnym wzorem np.bardzo grzecznej dziewczynki/chłopcem.
Zachowanie właściwe:pozytywne i adekwatne wzmacnianie zachowania dziecka ,krytycyzm połaczony z akceptacja i zrozumieniem.
9. Niekonsekwencja. Zach. Prawidłowe: adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań i właściwości sytuacji z utrzymaniem względnie stałej lini postępowania
9