Opracowanie pytań otwartych z Historii Polski

dr. Piotr Stachowiak

1. Zagrożenia bezpieczeństwa państwa polskiego w okresie jagiellońskim

Jagiellonowie byli dziedzicznymi Wielkimi Książętami Litewskimi w latach 1377-1392 oraz w latach 1440-1572. W okresie od 1386 do 1572 zasiadali na elekcyjnym tronie Polski. Założycielem tej dynastii był Władysław II Jagiełło. Hołd jemu złożyli książęta: Mołdawii, Wołoszczyzny, Besarabii, Wielki Mistrz Krzyżacki sprawujący rządy w Prusach. Jagiełło stał się panem ogromnego imperium katolickiego powstałego kosztem kościoła prawosławnego oraz z drugiej strony zakonu krzyżackiego.

Korona Czech i Węgier przeszła w ręce Habsburgów w następstwie układu wiedeńskiego.

Za czasów Jagiellonów zniszczona zastała potęga Zakonu Krzyżackiego. Zaczęło się to od Bitwy Pod Grunwaldem. Polska uzyskała pozycję silnego państwa w Europie! Po pokoju toruńskim uzyskaliśmy tylko zwrot Żmudzi i Ziemi Dobrzyńskiej, ale zyskaliśmy ogromne fundusze z kontrybucji oraz wykupu jeńców. Pl nie była jednak stanie podbić Malborka. Brakowało Polakom pieniędzy za działania wojenne, a zaopatrzenie Malborka pozwalało na kilkumiesięczną obronę. Zakon wspierany był przez zachodnie prowincje. Dużo zyskaliśmy za panowania J., ale też dużo straciliśmy: Mogliśmy uzyskać więcej podczas pokojów z Krzyżakami, nie pozbyliśmy się całkowicie Zakonu dając mu się przekształcić w Prusy. Największym błędem Jagiellonów była polityka wewnętrzna. Doprowadziliśmy do tego, że szlachta (10% społeczeństwa) dyktowała warunki królowi. Chciała stworzyć sobie jak najlepszą pozycję. Mieszczaństwo nie rozwijało się.

2. Główne cechy systemu demokracji szlacheckiej.

Rzeczpospolita szlachecka, l. 1454-1795, stanowiła odmianę monarchii stanowej, w której obok monarchy w sprawowaniu władzy państwowej uczestniczył wyłącznie stan szlachecki, który podporządkowywał sobie inne stany. Okres RP SZLACHECKIEJ dzielimy na 3 podokresy:
a)demokracji szlacheckiej od początku do 1652r. (do pierwszego sejmu na podstawie liberum veto)

b)oligarchii magnackiej do 1764r.(do reform sejmu konwokacyjnego)

c)początków monarchii konstytucyjnej do 1792r. (do uchwalenia i obalenia Konstytucji 3 Maja)

a)Gwarantował masom szlacheckim prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa, a także miał być przykładem tolerancji i formalnej równości praw w łonie samego stanu szlacheckiego. 
Szlachta zbierała sie na sejmikach ziemskich gdzie wybierała przedstawicieli, którzy mieli reprezentować dany obszar na sejmie walnym. Mieli oni ściśle określone jak mają głosować w każdej sprawie, były to instrukcje sejmikowe. Po zakończeniu sejmu walnego ponownie zbierały się sejmiki, a posłowie zdawali relacje z obrad. 
W skład sejmu wchodził król oraz członkowie izby poselskiej i senatu. W izbie poselskiej zasiadali posłowie, czyli przedstawiciele szlachty wybrani na sejmikach ziemskich. Senat stanowili członkowie dawnej rady królewskiej, tj. dostojnicy duchowni i świeccy oraz najwyżsi urzędnicy królewscy. Członkiem senatu zostawało sie z racji pełnienia wyższego stanowiska, a nie na skutek wyboru. Króla uważano za jednoosobowy trzeci stan sejmujący. Sejm walny zbierał się co dwa lata na okres 6 tygodni. 
Szlachta w ogromnej większości nie zgłaszała się i nie głosowała na sejmikach ziemskich. Udział w głosowaniach nie przekraczał 5% narodu szlacheckiego. Obywatelami Rzeczypospolitej byli posiadacze ziemscy, którzy w minimalnym stopniu dopuszczali do głosu szlachtę. 
Do Konstytucji 3 maja został załączony aneks "Prawo o sejmikach", który wykluczał z życia obywatelskiego szlachtę bez własnej ziemi tzw. gołotę. 
Główne cechy demokracji szlacheckiej to:

• wolna elekcja- znaczenie:
  -artykuły henrykowskie i pacta conventa jako swoisty kontrakt pomiędzy nowym monarchą a szlachtą

-umocnienie pozycji szlachty kosztem władzy królewskiej, a w szczególności pozycji magnaterii

-możliwość ingerencji innych państw w proces wyboru króla

• sejmy i sejmiki szlacheckie

Sejmy od 1573r. dzieliły się na zwyczajne (nie dłużej niż 6 tyg., przedłużenie obrad na kolejne 2 tyg. wymagało zgody wszystkich posłów) i nadzwyczajne (zwoływane w razie potrzeby na nie dłużej niż 2 tyg.).

Sejmiki, wg. kryterium terytorialnego: ziemskie, wojewódzkie, generalne
lub wg. kryterium przedmiotowego: przedsejmowe, relacyjne, elekcyjne, kapturowe, deputackie, gospodarcze.

• senat- powstał z dawnej rady królewskiej a jego skład ustalił się w czasach Zygmunta Starego. Arcybiskupi, biskupi rzymsko-katoliccy, wojewodowie, kasztelanowie oraz urzędnicy centralni. Po unii lubelskiej skład rozszerzono o analogicznych urzędników litewskich. W skład senatu nie wchodzili hetman i podskarbi nadworny. 140 dożywotnich senator ów.

• przywileje szlacheckie

Podział władzy:

• władza wykonawcza: monarcha

• władza ustawodawcza: sejmy i sejmiki szlacheckie oraz senat

władza sądownicza: sądy

3..Przyczyny osłabienia i upadku państwowości polskiej w XVIII w.

Początki kryzysu polskiej państwowości sięgają połowy XVII wieku, i czasów gdy w wyniku wielu czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych znacznie osłabła potęga Rzeczpospolitej. W dotychczasowej historii, XVII wiek był najtragiczniejszym stuleciem od początków polskiej państwowości. To czas wyniszczających wojen z Turcją, Rosją oraz "potop szwedzki", który zmiótł z powierzchni kraju dziesiątki osad i zamków. Duży kryzys dotknął polski parlament, w którym już nie liczyło się dobro ojczyzny tylko prywata i pomnażanie majątków magnackich. Warstwa magnatów, posiadaczy ziemskich szczególnie niechlubnie zasłużyła się dla rozpadu polskiej państwowości, dążąc do osłabienia władzy centralnej na rzecz powiększania swoich wpływów. Do tego doszło powstanie Kozaków na Ukrainie. W wyniku ciągłych konfliktów zmniejszeniu uległa liczba obywateli Rzeczpospolitej, skurczyło się także terytorium kraju. Nie bez wpływu pozostały ciągłe przemieszczanie się wojska na terenie kraju, co znacznie niszczyło nie tylko miasta, ale także zlokalizowane tam: rzemiosło i handel. Prawo liberum veto, które dawało posłom możliwość zrywania sejmu z byle jakiego powodu, uniemożliwiało uchwalenie czegokolwiek i blokowało sejm. Jednocześnie przy naszych granicach rosły potęgi państwowe, tylko czyhające na możliwość zaatakowania Rzeczpospolitej.

Następnym destrukcyjnym czynnikiem na kondycję państwa polskiego była dynastia Sasów i okres jej panowania na polskim tronie. Unia personalna z Saksonią zobowiązywała Rzeczpospolitą do uczestnictwa w wojnie północnej. Wojska, które korzystając z terytorium Polski odbywały przemarsze, niszczyły plony a co za tym idzie powodowały głód i ubóstwo. Tym nie przejmował się zbytnio monarcha. Spór o tron między przedstawicielami dynastii Sasów a Stanisławem Leszczyńskim, podzielił obywateli i wywołał powstania dwóch wrogich obozów.

Koniec panowania Augusta III to próby ratowania kraju przed anarchią i ostatecznym rozkładem. Reformy sejmu konwokacyjnego z 1764 roku nie miały większego znaczenia, a jedynie zapoczątkowały nową politykę wobec mieszczaństwa. Ostatnim królem polskim, za czasów którego, przestała istnieć Rzeczpospolita był Stanisław August Poniatowski, silnie popierany przez carycę Katarzynę II. Nowy król błędnie sądził, że w Rosji może mieć sojusznika do reform. Tak naprawdę był tylko marionetką w rękach Katarzyny II.

W kraju miały miejsce większe i mniejsze wystąpienia co bardziej patriotycznie nastawionych szlachciców, utworzono konfederację barską.

Pierwszy rozbiór Polski nie wpłynął na zmianę dotychczasowej polityki i naprawę Polski. Los Rzeczpospolitej nie był jeszcze przesądzony. Dużo zależało od postawy Polaków. Jednak przekupiona szlachta, potwierdziła uchwały sejmu porozbiorowego.

Gdy nad Polską zawisło widmo kolejnego rozbioru, część bardziej światłych szlachciców zbierała się na sejmikach, co w konsekwencji doprowadził do zwołania Sejmu Wielkiego i uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Jej postanowienia zmieniały charakter kraju. Król początkowo popierający konstytucję, przyłączył się do Targowicy. Drugi rozbiór był wydarzeniem tragicznym. Ostatnim wielkim ruchem społecznym była insurekcja kościuszkowska - jej zdławienie było jednoznaczne z ostateczną likwidacją Rzeczpospolitej, co nastąpiło podczas III rozbioru. Od 1795 roku Polacy musieli czekać na szansę wyswobodzenia kraju spod zaborców, aż do wybuchu I wojny światowej w 1914 roku. Przez ten czas próżno było szukać Polski na mapach

4. Wpływ koniunktury międzynarodowej na położenie `kwestii polskiej” w okresie zaborów

5.Przedstaw koncepcje kształtu granic niepodległego państwa polskiego po 1918 roku.

Koniec I wojny Światowej przyniósł odbudowę państwa, którego istnienie przerwał III rozbiór. Formowanie się terytorium państwa polskiego rozpoczęte pod koniec 1918 trwało do 1922 i t w takim kształcie przetrwało do wybuchu II wojny światowej.

strona 230-234

6. Wojna polsko - bolszewicka.

GENEZA:

-upadek Rosji carskiej postawił na porządku dziennym problem przynależności państwowej ziem wschodnich dawnej RP

-koncepcja federacyjna Piłsudskiego polegająca na zamiarze utworzenia powiązanych z PL, ale suwerennych państw: ukraińskiego i białoruskiego ( w naturalny sposób odgradzających PL od Rosji)

- dążenie rosyjskich komunistów do ekspansji komunizmu i wspomożenia rewolucji w Niemczech

-bezpośrednią przyczyną: zajęcie w styczniu 1919 Wileńszczyzny i Kowieńszczyzny przez oddziały Armii Czerwonej.

PRZEBIEG:

a)walki w 1919

-bolszewicy dążą do przeniesienia rewolucji na zachód Europy to prowadzi do ofensywy Armii Czerwonej na terytorium litewskie i białoruskie. Upadł rząd białoruski, a Litwini zostali zmuszeni do wycofania się z Wilna

-luty 1919- początek kontrofensywy polskiej prowadzonej siłami Frontu Litewsko- Białoruskiego pod dowództwem gen. Szeptyckiego przeciwko bolszewikom

-w kwietniu wojska polskie wkraczają do Wilna; Odezwa Piłsudskiego zapowiadająca stworzenie możliwości samookreślenia politycznego tego obszaru

-jednocześnie od początku 1919 trwały walki polsko- ukraińskie o Galicję Wschodnią. Rejon Rawy Ruskiej i Chyrowa- walka z wojskami Zachodniej Republiki Ludowej, a w Wołyniu z siłami kijowskiej Ukraińskiej Republiki Ludowej. Te były też atakowane przez bolszewików, dlatego Polakom udało się wyprzeć Ukraińców na Wołyniu. Od maja do lipca wojska polskie w wyniku podjętej ofensywy opanowały całą Galicję Wschodnią aż po rzekę Zbrucz. Wyparte za tę rzekę wojska zachodnioukraińskie podporządkowały się Dyrektoriatowi URL.

-wrzesień 1919- ustabilizowanie się frontu polsko- bolszewickiego wzdłuż linii Połock- Borysów- Bobrujsk- Zasław- Zbrucz; zatrzymanie ofensywy polskiej w okresie najzaciętszych walk pomiędzy bolszewikami a oddziałami gen. Denikina

b) wyprawa kijowska

-wojna domowa w Rosji oraz sukcesy wojsk polskich na wschodzie- Piłsudski realizuje koncepcję federacyjną

-Armia Czerwona prowadzi przygotowania do agresji na PL. Liczą na wywołanie rewolucji europejskiej

- 21. 04. 1920 Piłsudski podpisuje umowę z atamanem Semenem Petlurą reprezentującym Dyrektoriat Ukraińskiej RP Ludowej; PL uznawała w tej umowie niepodległość Ukrainy w granicach na wschód od rzeki Zbrucz a Ukraina obejmowała sojusz wojskowy przeciwko bolszewikom

-25.04.1920 wojska polskie z oddziałami ukraińskimi S. Petlury rozpoczęły ofensywę na Ukrainie

-wojska polskie zajęły większą część prawobrzeżnej Ukrainy i 7 maja wkroczyły do Kijowa. Powołany rząd ukraiński uległ wyczerpaniu

c) kontrofensywa radziecka

-14 maja 1920 Armia Czerwona wykorzystująca zaangażowanie sił polskich na Ukrainie pod dow. Tuchaczewskiego rozpoczęła ofensywę na Białorusi, powstrzymaną po ciężkich walkach przez armię polską

-wojska polskie opuszczają Kijów i rozpoczynają odwrót aż na linię Wisły i Wieprza, 10 czerwiec 1920

- 1 lipca zagrożenia bytu państwa, sejm powołany na wniosek premiera Grabskiego powołała pozakonstytucyjny organ: Radę Obrony Państwa z Piłsudskim na czele

- 4 lipca ofensywa frontu płn.- zachodniego Armii Czerwonej, w 2 tyg. bolszewicy zajęli Wilno i dużą część Białorusi

-lipiec i sierpień- zacięte walki na froncie ukraińskim , wojska bolszewickie próbują zdobyć Lwów

- 28 lipca w Białymstoku powołano Tymczasowy Komitet Rewolucyjny PL a jego celem było utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej podporządkowanej Moskwie

- 10 sierpnia wojska polskie opuściły linię Bugu, dokonując w trakcie marszu przegrupowań i zajmując pozycje do decydującej bitwy. W tym samym czasie bolszewicy podeszli do przedpola Warszawy. 4 Armia bolszewicka wdarła się pod Mławę i Płock

d) bitwa warszawka i kontrofensywa polska

- Piłsudski przygotował plan kontrofensywy wg. którego główne siły bolszewickie miały zostać związane walką pod Warszawą, a grupa manewrowa w sile 5. dywizji miała wykonać decydujące uderzenie znad Wieprza na płn. na skrzydło wojsk bolszewickich

-14-15 sierpnia 1920 w zaciętych walkach pod Radzyminem zatrzymano natarcie wojsk bolszewickich na Warszawę, tzw. cud nad Wisłą

- 16 sierpnia grupa manewrowa rozpoczęła natarcie znad Wieprza i rozbiła tzw. grupę mozyrską Armii Czerwonej, w wyniku czego oddziały Tuchaczewskiego zostały zmuszone do wycofania się spod Warszawy w kierunku Niemna; niektóre oddziały Armii Czerwonej przechodzą przez granicę Prus Wschodnich

-wyparcie oddziały radzieckie za Zbrucz i górny Styr

-na północnym froncie doszło do walk pod Grodnem, Wołkowyskiem, Druskiennikami ale w bitwie pod Niemnem doszło do pokonania wojsk Tuchaczewskiego, co było na + dla PL.

-12.10 delegacja polska i bolszewicka podpisały w Rydze umowę rozejmową i podjęły rokowania pokojowe

- 9.10 zajęcie Wilna przez gen. Żeligowskiego. To początek funkcjonowania do 1922 Litwy Środkowej

POSTANOWIENIA PKOJU RYSKIEGO Z 18 MARCA 1921 ROKU

-ustalenie wspólnej granicy na linii Dzisna- Dokszyce- Słucz- Ostróg- Zbrucz

-zrzeczenie się na rzecz Rosji Radzieckiej pretensji do wsch. części Ukrainy i Białorusi; fiasko koncepcji Piłsudskiego

-zagwarantowanie praw mniejszościom narodowym w dziedzinie szkolnictwa i kultury

- uzgodniony zwrot PL dóbr kultury zagarniętych po 1772

-przyznanie PL odszkodowania - 30 mln rubli, tytułem rekompensaty za udział ziem polskich w życiu gosp. Imperium Rosyjskiego

-postanowienia pokoju ryskiego nie odnosiły się do tzw. Litwy Środkowej (Wileńszczyzny), która na podstawie przeprowadzonego plebiscytu została włączona do PL w 1922r.

7. Przyczyny słabości systemu demokracji parlamentarnej w II RP.

Model demokracji parlamentarnej stanowił odmianę demokracji pośredniej. Obywatele mający uprawnienia do głosowania, wybierają swoich przedstawicieli w wolnych wyborach do parlamentu. W PL. w skład parlamentu wchodzą posłowie i senatorowie. Liczba przedstawicieli zależy od głosowania na poszczególne partie polityczne. Partia, która ma największe poparcie w wyborach, ma w parlamencie największą liczbę reprezentantów w parl. Demokracja parlamentarna ukształtowała się jako system polityczny w 15 w.

Przyczyny:

1. rozbicie na 3 odrębne organizmy gospodarcze i wynikająca z tego konieczność unifikacji państwa

2. odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych I wojny światowej

3. konieczność znalezienia nowych rynków zbytów na wytwarzane towary, ponieważ dotychczasowe rynki przestały istnieć

4. problem z mniejszościami narodowymi, łącznie 30%

5. problem z przeprowadzeniem reformy rolnej, udało się to w 1925

6. walka o granice państwa z Rosją Radziecką

7. narzucenie Polsce, tzw. małego traktatu wersalskiego, który ograniczał suwerenność państwa poprzez zgodę PL na ingerencję Ligii Narodów w wew. sprawy PL

8. wojna celna z Niemcami w 25r. o węgiel

9. wysoki poziom analfabetyzmu w byłym zaborze austriackim

10. wielki kryzys gospodarczy w latach 30. który spowodował złamanie się polskiej gospodarki, upadek handlu i przemysłu co najmniej do 35r.

11. Złudna wiara sanacji w to, że PL Siły Zbrojne są potęgą militarną i zdołają odeprzeć atak Niemiec

12. przeświadczenie o mocarstwowości PL na arenie międzynarodowej

13. „podcięcie skrzydeł” lotnictwu wojskowemu RP przez Józefa Piłsudskiego który w rozkazie z 29r. mówił o jego powstaniu i mówił, że ma służyć tylko do wywiadu

14. złe położenie geopolityczne PL, znajdującej się między dwoma nieprzyjaźnie nastawionymi mocarstwami, tj. III Rzeszą i ZSRR

15. wewnętrzne spory w kraju, w latach 1918-26r. kilkunastokrotne zmiany rządu, 26-29r. rządy SANACJI(wiele nadużyć)

16. brak programu politycznego sanacji

17. złe stosunki dyplomatyczne Pl z sąsiadami, brak jakichkolwiek z Litwą.

18. realizację reformy rolnej zaczęto w 25r. ale z powodu niewielkiego rozmachu do 39r. nie zaspokoiła ona „głodu ziemi” chłopów

8. Polityka zagraniczna II RP w latach 30-ych.

Na początku lat 30. państwa zachodnie odczuwały skutki wielkiego kryzysu gospodarczego, co doprowadziło do wzrostu nastrojów pacyfistycznych i antydemokratycznych. w 1932r. zawieszono plan YOUNGA. Dojście do władzy partii hitlerowskiej ozn. na początku prześladowania komunistów niemieckich i napięcie w stosunkach do ZSRR. To oddalenie obu państw wykorzystała PL, zawierając traktaty regulujące stosunki pomiędzy nimi. 25.07.1932r. podpisano PL- radziecki pakt o nieagresji. a 5 maja przedłużono go na kolejne 10 lat. w styczniu 26r. podpisano deklarację o niestosowaniu przemocy we wzajemnych stosunkach między PL a Niemcami. Zamierzeniem Hitlera było wciągnięcie PL w strefę wpływów niemieckich a jednocześnie osłabienie sojuszu Polski i Francji. Od 32r kierownikiem polskiej polityki zagranicznej był Jozef BECK który zgodnie z instrukcjami Piłsudskiego starał się realizować politykę równej odległości między Niemcami i Rosją, choć sam P. nie wierzył w 34 aby dobre stosunki polski niemieckie trwały długo. Ze wzrostem potęgi Niemiec rosło zagrożenie PL. W 35r. Niemcy zawarły umowę z Wielką Brytanią, która zezwalała Niemcom na znaczną rozbudowę marynarki wojennej. W 38r. na mocy układu w Monachium przyznano im Kraj Sudecki, który do tej pory należał do Czechosłowacji. Układ ten też przewidywał zwołanie konferencji ws. rozstrzygnięcia granicznych kwestii spornych Pl i Czechosłowacji. w 38r. Polskie wojska zajęły Zaolzie, za co obarczono w przyszłości PL zarzutem współpracy z Niemcami. Minister spraw zagranicznych Joachim Ribbentrop złożył Pl propozycję zawarcia paktu o nieagresji na 25 lat w zamian za zgodę polskiego rządu na włączenie Gdańska do Rzeszy i budowę eksterytorialnej drogi i linii kolejowej przez polskie Pomorze, pomiędzy Niemcami a Prusami Wschodnimi. PL odrzuciła. pogorszyła się sytuacja stos. PL -> Rzesza. Polska szuka pomocy w razie pomocy napaści niemieckiej. Premier Wlk. Brytanii Chamberlain ogłosił w parlamencie w 39r. gwarancje wobec Pl. 6 kwietnia 39r. w Londynie opublikowano komunikat o wzajemnej pomocy. kilka dni poźniej rząd Francji potwierdził swe zobowiązania wobec PL. Mocarstwa Zachodnie szukają porozumienia z Związkiem Radzieckim. rozmowy w Moskwie przerwane przez Rosjan. Do Moskwy zaproszono min. spraw zagranicznych 3 Rzeszy. i podpisano niemiecko rosyjski pakt o nieagresji. Zawierał tajny protokół o planie podziału stref wpływów w Europie Środkowo Wschodniej. Wg. niego Pl miała przestań istnieć jako suwerenne państwo i zostać rozdzielona pomiędzy Niemcy a Związek Radziecki. w sierpniu zawart układ sojuszniczy polsko- brytyjski, w którym Brytyjczycy zobowiązali się do udzielenia PL w przypadku napaści natychmiastowej pomocy wojskowej. 25.08 Hitler wyznaczył na datę uderzenia na PL, ale gdy dowiedział się o tym pakcie, wycofał się, przełożył na 1 września.

9. Utworzenie i działalność polskich władz na uchodźstwie.

Rząd RP Polskiej n altach 1939-1990. Była to kontynuacja władz II RP, które były zmuszone opuścić PL po agresji III Rzeszy i ZSRR na Pl we wrześniu i okupacji całego terytorium przez agresorów. Siedzibą rządu był Paryż, a ns. Angers a od kapitulacji Francji- Londyn. Władze na uchodźstwie zakończyły działanie po wyborze i zaprzysiężeniu L. Wałęsy na prezydenta PL i przekazaniu mu insygniów władzy przez Kaczorowskiego.

POWSTANIE:

Władze rumuńskie pod naciskiem 3 Rzeszy, ZSRR i Francji podjęły niespodziewaną decyzję o internowaniu władz polskich, co uniemożliwiło im sprawowanie swoich konstytucyjnych funkcji. W tej sytuacji prezydent I. Mościcki podjął decyzję o ustąpieniu ze sprawowanego urzędu i wyznaczeniu następcy. Tylko tak mogła być kontynuowana ciągłość władz.

Mościcki zdecydował się na ówczesnego ambasadora PL w Rzymie gen. B. Wieniawę- Długoszowskiego. Sprzeciw Francji. Mościcki zmienia decyzję. i mianuje następcą Raczkiewicza. Misję utworzenia rządu Raczkiewicz powierzył Władysławowi Sikorskiemu.

1.10.1939 nastąpiło zaprzysiężenie rządu gen. Sikorskiego. W skład gabinetu weszli przedstawiciele 4 stronnictw przedwojennej opozycji: Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe, Polska Partia Socjalistyczna.

W jego składzie nie znalazły się ugrupowania sanacyjne, ponieważ obarczono ich częściową odpowiedzialnością za klęskę kampanii wrześniowej. Rolę Parlamentu powierzono powołanej do tej funkcji Radzie Narodowej RP. Organ będący odpowiednikiem parlamentu zrzeszał wszystkie partie rządowe. Pierwszym przewodniczącym Rady Narodowej został Ignacy Paderewski a po jego śmierci w 42r. Stanisław Grabski.

Rada Narodowa jako organ doradczy miała za zadanie przygotować zasady przyszłego ustroju państwa polskiego i polskie postulaty na przyszłą konferencję pokojową kończącą działania wojenne.

W listopadzie 39r. Sikorski powołał Komitet Ministrów ds. kraju na czele z gen. Kazimierzem Sosnkowskim. pod koniec 40r. powołano do życia Delegaturę Rządu na Kraj (reprezentacja rządu na emigracji w okupowanej Pl) Pierwszym delegatem Rządu na Kraj został Cyryl Ratajski, a ns. Piekałkiewicz a po tym jak został aresztowany Jan Stanisław Jankowski. Ostatnim delegatem Rządu na Kraj był Stefan Korboński.

W momencie powstania, nowy rząd uzyskał poparcie od wszystkich organizacji politycznych w okupowanej Pl. Gabinet Sikorskiego został uznany przez Francję, Stany i Wielką Brytanię, a ns. przez inne zaprzyjaźnione i neutralne państwa. część z nich bała się reakcji Rzeszy i formalnie nie uznała nowego urzędu, jednak utrzymywała kontakt z polskimi placówkami dyplomatycznymi.

Cele i zadania nowego rządu zostały sprecyzowane w październiku i listopadzie 39r. Obejmowały one: czynne popieranie społeczeństwa w walce z okupantem niemieckim, łączność ze społeczeństwem, organizacja walki z Niemcami razem z Francją i Wielką Brytanią. Po zakończeniu działań wojennych rząd PL na emigracji miał brać czynny współudział w organizacji nowego ładu Europy. pinadto od samego początku okupacji w Pl, rząd angażował się w budowanie struktur Polskiego Państwa Podziemnego.

10. Dlaczego działalność polskiego podziemia podczas II wojny światowej określamy nazwą Polskiego Państwa Podziemnego?

Polskie Państwo Podziemne-tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny światowej, podlegające Rządowi RP na uchodźstwie. To określenie pojawiło się po raz pierwszy na łamach Biuletynu Informacyjnego, 13 stycznia 1944r.

11. Kwestia polska na konferencjach wielkiej trójki (Teheran, Jałta, Poczdam).

Przyczyny postawienia sprawy polskiej: zerwanie przez ZSRR stosunków z rządem RP na uchodźstwie spowodowało, że rozgrywka o losy PL znalazła się w rękach przywódców 3 głównych państw koalicji antyhitlerowskiej: prezydenta USA- Franklina D. Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla oraz przywódcy ZSRR Józefa Stalina. Na tych 3 konferencjach podejmowano kolejne decyzje ws. powojennych losów PL. Stalin wykorzystywał wszelkie swoje atuty czym zmuszał powoli pozostałych partnerów do rezygnacji z obrony interesów PL.

TEHERAN- 28.11-1.12.1943

skład: trójka przywódców

przebieg: sprawa polska na tej konferencji omawiana była kilkakrotnie, zazwyczaj w powiązaniu z kwestią niemiecką. Wszyscy rozmówcy skłaniali się do uznania podziału przyszłej Europy na strefy wpływów. Na posiedzeniu w dniu 28.11 Roosevelt i Churchill w zasadzie zgodzili się na propozycję Stalina przyznania PL granicy na Odrze. Ta konferencja można powiedzieć, że w zasadzie przesądziła sprawę powojennych granic PL, ale jej uzgodnienia miały pozostać w tajemnicy.

JAŁTA- 4-11.02.1945

skład: trójka przywódców

przebieg: Główny spór pomiędzy aliantami dotyczył kwestii wyborów. Stalin dążył do pozostawienia PL w strefie wpływów ZSRR i w związku z tym konsekwentnie odrzucał propozycje kontroli międzysojuszniczej nad wyborami parlamentarnymi w PL. Roosevelt i Churchill musieli zgodzić się na tę argumentację, jednakże zauważając, że PL pozostanie w strefie wpływów ZSRR próbowali osłabić wymowę ustaleń w kwestii polskiej granicy zachodniej. 11.02 ogłoszono ustalenia. Ustalono, że granica wschodnia PL powinna opierać się na linii Curzona z odchyleniami 5-8km na korzyść PL a na Zach. i płn. powinna otrzymać znaczny przyrost teryt. ( o ost. kształcie granicy miała rozstrzygnąć konferencja pokojowa z Niemcami). Działający Rząd Tymczasowy powinien zostać poszerzony o przywódców demokratycznych z samej PL oraz z rządu londyńskiego i powinien wtedy nazywać się POLSKI RZĄD TYMCZASOWY JEDNOŚCI NARODOWEJ. Jego głównym zadaniem miało być zorganizowanie w krótkim terminie, wolnych i nieskrępowanych wyborów parlamentarnych.

POCZDAM- 17-25.07 ORAZ 28.07-2.08.1945r.

skład: nowy prezydent USA Harry Truman, Stalin, Churchill, którego na drugiej części konferencji zastąpił Clement Atlee

przebieg: Ta konferencja miała służyć opracowaniu warunków przyszłego traktatu pokojowego i zdecydować o losach pokonanych Niemiec do chwili zwołania konferencji pokojowej. Stanowisko Wielkiej Trójki sformułowano w 9 rozdziale układu poczdamskiego. Wyrazili oni akceptację dla powstałego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, zobowiązując go do zorganizowania wyborów, ustalono kształt polskiej granicy zachodniej, oddając pod administrację polską terytoria należące wcześniej do Niemiec: na wschód od linii Odra- Nysa Łużycka, obszar Wolnego Miasta Gdańska oraz część Prus Wschodnich. Zastrzeżono, iż ostateczne ozn. zachodniej granicy PL należy odroczyć do konferencji pokojowej z Niemcami. Wielka Trójka zdecydowała o całkowitym przesiedleniu do Niemiec ludności niemieckiej mieszkającej na terenach przyznanych PL.

12. Przyczyny niepowodzenia Planu Burza i Powstania warszawskiego

Przyczyny niepowodzenia Planu Burza(Plan "Burza" został opracowany przez Armie Krajową miał on na celu powszechne powstanie w chwili największego osłabienia Niemiec (na całym terenie polski oprocz Warszawy)):

* nastąpiła zbyt szybka ofensywa Radziecka i plan mógł byc zrealizowany tylko na wschodzie (czyli tereny Wileńszczyzny)

W lutym 1944r. plan zostaje zmodyfikowany: żołnierze AK walczą z Niemcami a po ich pokonaniu występują w roli gospodarza dla Armi Czerwonej
Armia Czerwona jednak wykorzystała ten fakt do likwidacji Armi Krajowej.
Luty 1944r -> Kolejna zmiana w planie: walka z Niemcami ale po ich pokonaniu pozostanie w konspiracji

Przyczyny niepowodzenia Powstania Warszawskiego:

1. Wielki brak broni i amunicji
2. Brak zaskoczenia co spowodowało że uderzenia trafiły na Niemców przygotowanych do obrony
3. Rozproszenie uderzenia powstańców po całym mieście
4. Brak łączności radiowej z dowództwami obwodów co utrudniło koordynację działań

Jako całość działania zaczepne powstańców między 1.08. -4.08 doznały niepowodzenia . Nie zdołano opanować całego miasta a w szczególności obiektów ważnych pod względem wojskowym . Zaostrzający się brak amunicji sprawił że powstanie wyczerpało swoją siłę zaczepną już po czterech dniach walki . W dniu 4.08 Komendant Główny AK wydał rozkaz nakazujący wszystkim dowódcą zaostrzyć oszczędność w zużyciu amunicji . Od tej chwili nie wolno było przedsięwziąć żadnej akcji zaczepnej . Był to praktycznie koniec okresu natarcia sił powstańczych . Powstańcy zostali więc zepchnięci do obrony zanim zdążyli wywalczyć korzystne warunki do tej obrony . Jednocześnie około 5.08 Niemcom udało się zorganizować grupę uderzeniową tzw. korpus von dem Bacha , który przejął główny ciężar walki przeciwko powstańcom

Powstanie Warszawskie było klęską wojskową , ponieważ poniesione straty nie były adekwatne do osiągniętych wyników . Było klęską polityczną , ponieważ nie spowodowało zmian politycznych , Polska pozostała pod wpływami ZSRR przez dalsze 50 lat . . Było klęską materialną , spowodowało totalne zniszczenie Warszawy . Jednakże bohaterstwo , ofiarność i zaciętość powstańców są największym w naszej historii przejawem walki o wolność , jako wartości wyższej niż życie ludzkie i wszystkie dobra materialne .

13. Jakie przyczyny zdecydowały o wprowadzeniu w Polsce komunistycznego systemu władzy w latach 1944-1948.

- w okresie wojny i okupacji działała w ramach Polski Podziemnej większość partii i ugrupowań z II RP; zdeklarowane ugrupowania antykomunistyczne, jak np. Stronnictwo Narodowe, które po 44r. bezskutecznie próbowały podjąć legalną działalność, napotkały na represję ze strony nowych władz

-od 44r.. ukształtował się system partii dominującej bo Polska Partia Robotnicza od samego początku zapewniła sobie taką pozycję (pomimo formalnie istniejącego systemu wielopartyjnego)

-w związku z planowanymi wyborami do Sejmu Ustawodawczego ukształtowały się dwa bloki partyjne:

a) blok partii demokratycznych zdominowany przez PPR

b)partie opozycyjne reprezentowane przez PSL i SP

-W 47r. przeprowadzono wybory, odbyły się w atmosferze terroru, przy obecności UB, MO, ORMO; sfałszowano dane- wyniki. Blok Demokratyczny- 394 mandaty

-po wyborach doszło do faktycznego wyeliminowania legalnej opozycji

-powstawały kolejne reprezentacje rządu, np. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, hasła komunistów zawarto w manifeście PKWN.

-wchłonięcie rosnącej w siłę Polskiej Partii Socjalistycznej przez Polską Partię Robotniczą. Stało się to w grudniu 1948 r. Nowym tworem, który przejął całkowitą i realną władzę w kraju była Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.

-Nad indoktrynacją młodzieży miały czuwać organizacje: Powszechna Organizacja „Służba Polsce” i Związek Młodzieży Polskiej

-Stopniowo usuwano religię ze szkół

14. Przejawy odwilży postalinowskiej. Rok 1956 w Polsce.

W 1956 roku w Polsce była bardzo napięta sytuacja. I sekretarzem KC PZPR został Edward Ochab. Nie posiadał on właściwie żadnego autorytetu politycznego. Sytuacja pogorszyła się po tym jak tajny referat Chruszczowa przetłumaczono w Polsce. Oczywiście przeznaczono go do użytku wewnętrznego. Wywołał on ostrą dyskusję, w wyniku której kierownictwo partii podzieliło się na dwie frakcje: Natolińczyków i Puławian. Natolińczycy dążyli do zahamowania szybkiego tempa przemian w Polsce, a także chcieli by sojusz z ZSRR został zachowany. Puławianie natomiast zrzucali na ZSRR całą odpowiedzialność za nadużycia władzy, dążyli do reform a co za tym idzie ograniczenia współpracy z ZSRR.
28 czerwca 1956 roku w Poznaniu wybuchł strajk powszechny, który szybko przekształcił się w walki zbrojne. Do akcji wkroczyło wojsko.Wydarzenia te odbiły się echem w całym kraju. Jesienią w Polsce rozpoczęły się demonstracje - żądano usunięcia doradców radzieckich i przywrócenia Polsce suwerenności. Do kierownictwa partii powołano Władysława Gomółkę, który był z niej w 1948 roku usunięty. Reprezentował on tzw. narodowy nurt w partii. ZSRR próbował nie dopuścić do oderwania się Polski z zasięgu politycznych wpływów. Na Warszawę skierowano oddziały radzieckie stacjonujące w Polsce. Przybyła również delegacja z Moskwy, której przewodniczył Chruszczow. Ale już w październiku sytuacja była bardzo napięta. Gomułka stojący na czele PZPR doszedł jednak do porozumienia ze Związkiem Radzieckim. Polska odzyskując suwerenność w polityce wewnętrznej, pozostała jednak w RWPG( Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) i Układzie Warszawskim. Oddziały radzieckie zostały wycofane do koszar. W tym czasie Polska nie mogła liczyć na nic więcej, bo sąsiedzi Polski - zarówno Czechosłowacja, jak i Niemcy były wierne wobec ZSRR i nie podejmowały żadnych reform. Lojalnie współdziałały natomiast z Moskwą w zwalczaniu polskich dążeń reformatorskich. Poza tym, co bardzo istotne, Polska nie uzyskała wsparcia ze strony Zachodu - wręcz przciwnie - wzywano do zachowania spokoju. Początek rządów Władysława Gomułki wiązał się z rozpoczęciem głębokich przemian w kraju. Na wolność wyszli uczestnicy czerwcowych wydarzeń w Poznaniu. Więzienia opuściło również wielu działaczy niepodległościowych z okresu okupacji. Z aresztu zwolniono także prymas Stanisława Wyszyńskiego (28 październik 1956 r.), a niebawem i innych biskupów. Władze zawarły nowe porozumienie z Kościołem (8 grudzień 1956 r.), na którego podstawie uchylono dekret lutowy z 1953 r., wprowadzając m.in. do szkół dobrowolne lekcje religii. Wielu organizacjom, instytucjom, wydawnictwom, które zostały rozwiązane bądź zawieszone na początku lat pięćdziesiątych, zezwolono na ponowną działalność. Ponadto odwołano marszałka Konstantego Rokossowskiego i innych wyższych oficerów rosyjskich z Wojska Polskiego

15. Polityczne i gospodarcze cechy okresu rządów W.Gomułki.

Polska gospodarka w okresie rządów W. Gomułki.

-          krytyka przez W. Gomułkę założeń planu 6 -letniego

-          zaprzestanie kolektywizacji rolnictwa

-          polityka gospodarcza rządu premiera Józefa Cyrankiewicza (1954 - 1970)

-          realizacja kolejnych planów 5 - letnich

-          odrzucenie przez władze programu reform zmierzających do urynkowienia gospodarki, opracowanego przez Radę Ekonomiczną (ekonomiści - prof. Oskar Lange, prof. Edward Lipiński) przy Radzie Ministrów

-          tzw. gospodarka nakazowo - rozdzielcza (centralnie planowana) i „księżycowa ekonomia” (nieliczenie się przez władze z prawami ekonomii, dogmatyzm władz w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarki, autor sformułowania - prof. Edward Lipiński)

-          niedoinwestowanie przemysłu lekkiego (produkującego tzw. artykuły pierwszej potrzeby) i spożywczego

-          unikanie przez ekipę W. Gomułki zadłużenia wobec państw kapitalistycznych

-          niskie tempo rozwoju gospodarczego, niewielki wzrost dochodu narodowego, niewielki wzrost stopy życiowej społeczeństwa (odczuwany jako stagnacja - „świat idzie do przodu, a my stoimy w miejscu”), mówiono więc w odniesieniu do epoki Gomułki o „siermiężnym socjalizmie” i „naszej małej stabilizacji”

-          samochody produkowane w Polsce w „epoce Gomułki”: „Warszawa” (już w okresie stalinowskim), „Syrena”, początek produkcji „Fiata 125 p”

-          najważniejsze inwestycje: kopalnia węgla brunatnego i elektrownia w Turoszowie,

      petrochemia w Płocku, zakup u schyłku rządów Gomułki licencji na produkcję „Fiata 125 p”, 

      „tysiąc szkół na tysiąclecie” (budowa „tysiąclatek”)

 

 

Polityka  zagraniczna PRL w okresie rządów W. Gomułki.

-          zależność Polski od ZSRR (w ramach RWPG i Układu Warszawskiego),                                           

-          umowa z ZSRR o statusie prawnym wojsk radzieckich w Polsce (17 XII 1956)

-          Plan Rapackiego z 1957 r. (utworzenia w Europie Środkowej strefy bezatomowej obejmującej 4 państwa: Polskę , Czechosłowację, NRD, RFN)

-          prolongata w 1965 r. układu o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy z ZSRR na kolejne 20 lat

-          potępienie przez władze orędzia polskich biskupów do biskupów niemieckich w 1965 r.

-          odmowa udzielenia zgody na przyjazd do Polski papieża Pawła VI na obchody millenijne w 1966

-          zerwanie przez Polskę (razem z wszystkimi państwami Układu Warszawskiego) stosunków dyplomatycznych z Izraelem w 1967 r. (w związku z tzw. wojną 6 - dniową na Bliskim Wschodzie)

-          poparcie Gomułki  dla doktryny Breżniewa (Gomułka był jednym z sygnatariuszy „listu 5”) i udział wojska polskiego w inwazji na Czechosłowację (20/21 VIII 1968) w celu stłumienia „praskiej wiosny”

-          wizyta kanclerza RFN Willego Brandta w Warszawie i zawarcie układu o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków między Polską a RFN (7 XII 1970): RFN uznała nienaruszalność granicy polsko - niemieckiej, kanclerz Brandt złożył kwiaty przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie, zawarcie układu  było jednym z istotnych aspektów tzw. „nowej  niemieckiej polityki wschodniej”

16. Bunt studencki w III. 1968 r.

Rok 1968 był sam w sobie czasem, kiedy miały miejsce wystąpienia, zamieszki, protesty czy strajki. Udział w nich brali ludzie młodzi, min. uczniowie, studenci.

Ludzie młodzi, karmieni opowieściami o bohaterstwie swych rodziców z czasów wojny stawiali pytania o równość, odpowiedzialność i sens życia w konserwatywnym, skostniałym świecie rozbuchanej konsumpcji i wygody. Wielokrotnie zwiększyła się liczba studentów, przy czym nie wzrosły nakłady na naukę. Ciasnota na salach wykładowych często była pierwszym powodem do strajków. Wśród studentów i elity intelektualnej coraz bardziej popularne stały się myśli lewicowe, nawiązujące do XIX filozofii utopijnych, komunistycznych i anarchistycznych.

W Polsce już od połowy 1967 roku trwała nagonka antysemicka rozpętana przez komunistyczne władze. W marcu 1968 roku wybuchły w całym kraju wystąpienia studentów domagających się wolności słowa i przekonań. "Partyzanci" skutecznie wzniecili nastroje antysemickie w aparacie partyjnym, instytucjach i społeczeństwie. W zakładach pracy organizowano "antysyjonistyczne" wiece. Osobom o domniemanych bądź faktycznych korzeniach żydowskich stawiano charakterystyczne dla owych czasów zarzuty rewizjonizmu i kosmopolityzmu, za czym kryć się miała niechęć do ustroju komunistycznego, a także nadużycia władzy w czasach stalinowskich. Za hasłami antysyjonizmu kryła się czystka w szeregach PZPR oraz w urzędach i instytucjach państwowych: milicji, wojsku, organach bezpieczeństwa, administracji, na wyższych uczelniach. Domniemanych "syjonistów" pozbawiano pracy, mieszkań i obywatelstwa polskiego, ze specjalnie wydanym dokumentem podróży musieli udać się poza granice Polski. W latach 1968 - 1972 zmuszono do opuszczenia Polski co najmniej 20 000 osób. Na wyższych uczelniach coraz bardziej dotkliwe stały się interwencje władz zmierzające do zdławienia swobodnej wymiany myśli i idei, a nagonka antysemicka dotknęła część elity profesorskiej. Symbolem ingerencji władz i cenzury stała się sprawa inscenizacji "Dziadów" Adama Mickiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie, w reżyserii Kazimierza Dejmka z Gustawem Holoubkiem w roli Gustawa / Konrada. Przedstawienie uznane przez cenzurę za posiadające akcenty antyradzieckie cieszyło się popularnością widzów, głównie studentów. 30 stycznia 1968 roku cenzura zdecydowała o zaprzestaniu wystawiania sztuki. Poskutkowało to manifestacją środowisk studenckich i inteligenckich pod pomnikiem Adama Mickiewicza z żądaniem "kultury wolnej od cenzury" i "niepodległości bez cenzury". Demonstracja została brutalnie rozpędzona przez siły milicyjne, a jej uczestników karano. Dwaj studenci, Adam Michnik i Henryk Szlajfer, zostali usunięci z Uniwersytetu Warszawskiego.

Wydarzenia te przyczyniły się do mobilizacji wśród studentów i inteligencji. Jacek Kuroń i Karol Modzelewski wystosowali list otwarty przeciw cenzurze. Petycje tworzyli studenci w Warszawie i we Wrocławiu, głos zabrał Związek Literatów Polskich. Na 8 marca 1968 roku zaplanowano wiec studentów Uniwersytetu Warszawskiego w obronie studentów usuniętych z uczelni. Tymczasem komunistyczne władze prewencyjnie aresztowały liderów ruchu protestacyjnego (Seweryna Blumsztajna, Jacka Kuronia, Jana Lityńskiego, Karola Modzelewskiego, a także samych Henryka Szlajfera i Adama Michnika). Wiec na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego z niezwykłą brutalnością rozpędziły siły milicji i ZOMO. Do pacyfikacji demonstracji władze użyły też robotników uzbrojonych w pałki i narzędzia, których dowożono pod Uniwersytet Warszawski specjalnie zorganizowanymi autokarami. Następnego dnia wiece odbyły się na Politechnice Warszawskiej i w wielu uczelniach całego kraju. 28 marca 1968 studenci Uniwersytetu Warszawskiego ogłosili Deklarację Ruchu Studenckiego, w której domagali się przestrzegania praw obywatelskich i zniesienia cenzury. Na znak represji komunistyczne władze zlikwidowały Wydział Filozofii z katedrami socjologii, psychologii i ekonomii, z którego usunięto też, w ramach czystek "antysyjonistycznych", wybitnych profesorów, takich, jak Zygmunt Bauman i Leszek Kołakowski. Studentów masowo powoływało wojsko. Miejsce dawnych naukowców zajmowały osoby wskazywane przez władze, pośpiesznie awansowane (tak zwani "marcowi docenci"). W ten sposób władzy udało się ostatecznie stłumić rewoltę studencką i bunt inteligencji. Wielu uczestników demonstracji z marca zostało skazanych na kary do trzech i pół roku pozbawienia wolności. Niepokoje z udziałem studentów i inteligencji miały miejsce nie tylko w Polsce. Marzec 1968 był częścią ruchów, jakie przelały się w tym roku przez Europę i Stany Zjednoczone

Stłumienie przez komunistów wystąpień młodzieży i inteligencji, antysemicka agresja i zmuszanie dziesiątek tysięcy ludzi do opuszczenia Polski były przygnębiającym zakończeniem Wydarzeń Marcowych, do atmosfery porażki i zniewolenia przyczyniła się agresja Układu Warszawskiego na sąsiednią Czechosłowację. Podczas Marca 1968 różne warstwy społeczne w Polsce stanęły po dwóch stronach barykady. Robotnicy zgodnie z inspiracją władzy podchwycili "antysyjonistyczne" hasła, brali też udział wraz z milicją w rozpędzaniu demonstracji studenckich. Swoisty sojusz inteligencji i robotników przeciwko niesprawiedliwości władzy komunistycznej uda się zawrzeć dopiero po Wydarzeniach Czerwcowych w 1978 roku, kiedy to powstał Komitet Obrony Robotników (KOR).

Frakcji partyzantów nie udało się przejąć pełni władzy, choć ugruntowali swe wpływy w PZPR. Władysław Gomułka utraci władzę dopiero dwa lata później, po Grudniu 1970 roku, na rzecz Edwarda Gierka.

17. Co zmienił w gospodarce i życiu politycznym PRL E.Gierek?

W trakcie wypadków grudniowych 1970 r. nastąpił przewrót w kierownictwie PZPR. W nocy z 18 na 19 grudnia większość członków Biura Politycznego, po tym jak chorego Gomułkę odwieziono do szpitala (atak nadciśnienia), opowiedziała się za powołaniem na stanowisko I sekretarza PZPR Edwarda Gierka. Ponadto z Biura Politycznego postanowiono usunąć ludzi najbliżej związanych z poprzednim sekretarzem, Władysławem Gomułką, którego obarczono winą za kryzys. 20 grudnia wieczorem Gierek wystąpił w telewizji wygłaszając mowę do narodu. Gierek odciął się od błędów poprzedniego kierownictwa, zbagatelizował masakrę robotników, usprawiedliwiając działania milicji i wojska, a ponadto wspomniał ogólnikowo o możliwości poprawy sytuacji materialnej.

Wzrost napięcia w 1971 r. Przerwanie strajków i demonstracji pod koniec grudnia 1970 r. nie oznaczało uspokojenie nastrojów i "normalizację" stosunków z władzami, które nie cofnęły podwyżek cen, ani nie poprawiły warunków bytowych robotników. Ponadto przemilczana została grudniowa masakra. W drugiej połowie stycznia 1971 r. w stoczniach Trójmiasta i Szczecina rozpoczęły się ponowne strajki. Przyczyną wystąpienia robotników była podawana w prasie i telewizji informacja o rzekomych zobowiązaniach produkcyjnych podjętych w Stoczni Szczecińskiej i ich entuzjastycznym przyjęciu. Dnia 23 stycznia cały Szczecin objął strajk generalny. Stoczniowcy domagali się m.in. cofnięcia podwyżek, demokratycznych wyborów do władz partyjnych i związkowych, gwarancji bezpieczeństwa dla strajkujących i sprostowania fałszywej informacji. Ponadto zażądano przybycia kierownictwa PZPR z Gierkiem i Jaroszewiczem w celu przeprowadzenia rozmów z komitetem strajkowym. Władze w końcu ustąpiły. Dnia 24 stycznia I sekretarz KC PZPR Edward Gierek w towarzystwie Piotra Jaroszewicza, Franciszka Szlachcica, gen. Wojciecha Jaruzelskiego i Kazimierza Barcikowskiego przybył do Stoczni Szczecińskiej, a następnie do Trójmiasta. Gierek ostatecznie doprowadził do przerwania strajku, zdobywając sobie zaufanie załóg fabrycznych i zwracając się do nich z zapytaniem: "To jak pomożecie?", na co robotnicy odpowiedzieli - "Pomożemy". Jednakże władze nie zamierzały bynajmniej cofnąć wprowadzonej uprzedni podwyżki, usprawiedliwiając ją sytuacją. W lutym 1971 r. doszło do kolejnej fali strajków. Tym razem strajk wybuchł w Łodzi w przemyśle tekstylnym. Z początku żądano podwyżki płac, potem pojawił się postulat cofnięcia grudniowej podwyżki cen. Strajkowało kilkadziesiąt tysięcy osób, głównie kobiety. 14 lutego do Łodzi na rozmowy z załogami Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. J. Marchlewskiego i Zakładów im. Obrońców Pokoju, przybył premier Piotr Jaroszewicz wraz z sekretarzem KC Janem Szydlakiem. Władze obawiając się poważnych konsekwencji z wynikłej sytuacji, 15 lutego podjęły decyzję o cofnięciu podwyżki grudniowej. Nastąpiło złagodzenie napięcia w kraju.

Społeczeństwo polskie nabierało stopniowo zaufania do nowej ekipy rządzącej. Wiązało się to ze zmianami jaki dały się odczuć. Podniesione zostały najniższe płace, a ceny na artykuły żywnościowe miały ulec zamrożeniu na najbliższe lata. Nastąpiły także pewne zmiany w sferze kultury. Złagodzono cenzurę. Biuro Polityczne podjęło decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie. Złagodniała także polityka władz wobeckościoła. W niektórych miejscach udzielano pozwolenia na budowę kościołów. W marcu 1971 r. nowy premier Piotr Jaroszewicz spotkał się z prymasem Wyszyńskim.

Główną przyczyną przejęcia władzy przez ekipę Edwarda Gierka były wydarzenia z grudnia 1970 roku. Wprowadzone wówczas podwyżki spowodowały wybuch strajków w Stoczni Gdańskiej i innych zakładach produkcyjnych w różnych regionach kraju. Edward Gierek, „dobry gospodarz ze Śląska”, jak mówiono o nim w partyjnych kuluarach, został wybrany na pierwszego sekretarza KC PZPR 19 grudnia 1970 roku. Jego hasłem przewodnim była fraza „Nigdy więcej grudnia!”, a na zaakceptowanie jego osoby przez większość społeczeństwa wpłynęło w znacznym stopniu niezapowiedziane spotkanie ze strajkującymi robotnikami stoczni w Gdańsku, jakie odbyło się 25 stycznia 1971 roku. 15 lutego 1971 roku władze podjęły decyzję o cofnięciu podwyżek. W kraju występowały ogólne braki w rezerwach mięsa i żywności, nie było też środków do ich uzupełnienia. Związek Radziecki w zamian za „spokój społeczny narodu sąsiedniego” zaoferował kredyt w wysokości 100 mln dolarówna zakup artykułów spożywczych. Półki sklepowe zostały na nowo zapełnione, a Edward Gierek mógł przedstawić społeczeństwu swoje plany dotyczące przyszłości kraju. Program budowy „nowej, lepszej ojczyzny” zakładał ogromne inwestycje oraz poprawę warunków życia ludności poprzez przyspieszenie rozwoju gospodarczego. Głównym środkiem realizacji tych zamierzeń miała być budowa nowych zakładów w sektorze przemysłu ciężkiego, ale rządzący planowali rozwijanie w tym samym czasie również rolnictwa, budownictwa oraz usług. Zapowiadano „mieszkanie dla każdej rodziny w przeciągu dwudziestu lat”.

Wszystko to miało być finansowane z kredytów zagranicznych. Recesja panująca w owym czasie na Zachodzie sprawiała, że pieniądze były tanie, a tamtejsze banki chętnie udzielały krajom socjalistycznym nisko oprocentowanych pożyczek, co opłacało się bardziej niż trzymanie pieniędzy w skarbcach. Uzyskane dzięki temu fundusze oraz wydajniejsza praca obywateli miały pozwolić na budowę potęgi gospodarczej Polski.

Unowocześniony przemysł miał produkować w dużych ilościach wysokiej jakości towary, których eksport zapewniłby środki na spłatę długów. Ekipa Edwarda Gierka zapewniała społeczeństwo, że żądania dotyczące poprawy warunków życia na wszystkich możliwych płaszczyznach zostaną spełnione. Zakładano, że modernizacja gospodarki pozwoli w szybkim czasie na znaczne podwyżki płac, a te przełożą się na wzrost przeciętnej efektywności pracy.

„Czy się stoi, czy się leży, dwa tysiące się należy”

Postawa społeczeństwa polskiego daleka była od tych założeń. Praca była najczęściej źle zorganizowana, niesprawiedliwie opłacana i - wbrew temu, co głosiła krajowa propaganda - bardzo nielubiana i nieszanowana przez dużą część obywateli, SŁABA WYDAJNOŚĆ.

„Aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej”

Ekonomiści Edwarda Gierka stworzyli nowy plan pięcioletni, który zaczął być realizowany w lipcu 1972 roku i był rewidowany na bieżąco. Zakładał ogólny wzrost dochodu narodowego o 35% i przyrost zatrudnienia o 1 800 000 osób. Za podstawę wzrostu uznano sektor przemysłowy. Hasła ekipy rządzącej o „Polaku, który potrafi” czy też budowie „drugiej Polski” przynosiły pewien skutek w postaci większej mobilizacji obywateli. Tempo rozwoju przyspieszyło.

Niestety, sukcesy ekipy rządzącej nie trwały długo. Już w 1973 roku Polsce dał się we znaki światowy kryzys energetyczny. Zdolność eksportowa gospodarki zaczęła się pogarszać. Ciągle zbyt mała była wydajność pracy, która rosła wolniej niż dochody społeczeństwa. By temu zaradzić, władze podjęły decyzję o rozszerzeniu propagandy medialnej. Do załóg poszczególnych zakładów pracy zaczęto wysyłać oficjalne listy od pierwszego sekretarza z prośbą o zwiększenie produkcji. Poza listami wysyłano również krótkie telegramy z pozdrowieniami od Edwarda Gierka, o czym informowały organy samorządu robotniczego: „Edward Gierek nadesłał list do Egzekutywy Komitetu Zakładowego PZPR, w którym złożył gratulacje i życzenia dla załogi Huty” Do hut i fabryk wysyłano ekipy telewizyjne oraz radiowe, wypłacano załogom premie, w zamian za dużą wydajność obiecywano nowe inwestycje i dodatkowe dostawy surowców oraz inych materiałów niezbędnych do zwiększenia produkcji. Przyznawano też ordery. Pomimo słabego wzrostu produkcji, konsumpcja żywności wystrzeliła w górę. Już w 1971 roku wprowadzono dopłaty z budżetu do tak zwanego kompleksu żywnościowego. Im wyższe były ceny żywności, tym większe były też nakłady na ich zniwelowanie. Fundusze na ten cel pozyskiwano ze sprzedaży wyrobów alkoholowych i tytoniowych, a zatem skoro Polak chciał więcej zjeść, „musiał przede wszystkim pić więcej wódki i palić więcej papierosów”

Problemem, któremu starano się zaradzić, był ogromny wyż demograficzny będący skutkiem wejścia w wiek rozrodczy pokolenia powojennego „boomu”. Ekipa Edwarda Gierka wybudowała ponad 2 600 000 mieszkań, ustanawiając tym samym rekord w historii krajowego budownictwa mieszkaniowego i dając dach nad głową ponad 10 000 000 obywateli. Niestety, nie przewidziano innych potrzeb. Powstawały setki tysięcy mieszkań rocznie, natomiast brakowało mebli, wykładzin podłogowych, dywanów, sprzętu AGD oraz RTV i tak dalej. Nowe mieszkania były zatem ubogo urządzone i pozbawione nawet podstawowych sprzętów.

W 1975 roku obroty w handlu zagranicznym z Zachodem przekroczyły po raz pierwszy obroty w handlu z krajami socjalistycznymi.

Na fali sukcesów ekipa rządząca wprowadziła kolejne hasło, tym razem o zapewnieniu wszystkim dzieciom kolonii lub wczasów poza miejscem zamieszkania. Pierwszy sekretarz PZPR osobiście popierał wypoczynek wakacyjny oraz niedzielny, promował tanią komunikację miejską i dalekobieżną, tanie wczasy krajowe oraz dopłaty do zagranicznych. Niestety, okazało się, że w 1975 roku nakłady inwestycyjne przekroczyły plan o ponad 500 mln złotych. W tej sytuacji ekipa rządząca podjęła decyzję o podniesieniu cen. Postanowiono, że podwyżki wejdą w życie 24 czerwca 1976 roku. Nie informowano o tym społeczeństwa, ponieważ obawiano się, iż może to doprowadzić do wykupienia ze sklepów wszystkich towarów. Już następnego dnia po wprowadzeniu nowych cen doszło do strajków robotniczych w Radomiu, Ursusie, Płocku oraz Łodzi, a władze cofnęły decyzję. Postanowiono zastosować „manewr gospodarczy”, czyli zmienić alokację środków inwestycyjnych, między innymi ograniczając wzrost pensji. Nastroje społeczne natychmiastowo się popsuły.

W latach 1976-1980 dochód narodowy spadł o około 7%, rosły za to niedobory towarów i kolejki przed sklepami. Pojawiły się problemy z dostawami energii dla zakładów, które zaczęto limitować zarówno dla zakładów przemysłowych, jak i odbiorców indywidualnych. Zaczęto wracać do pomysłu wprowadzenia podwyżek.

18. Na czym polegał przełomowy charakter wydarzeń sierpnia 1980 r.?

Kiedy 14 sierpnia 1980 roku wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej nikt nie przypuszczał, że cała Polska, a wraz z nią już niedługo, cała zniewolona przez dyktaturę komunistyczną Europa, wkraczają na drogę wolności. Władza w krajach "obozu socjalistycznego" była przecież ciągle bardzo silna, a Związek Radziecki był jedną z największych potęg na świecie. Władze nie zdawały sobie wówczas sprawy, że ten strajk oznaczać będzie początek końca realnego socjalizmu. Fala strajkowa się jednak rozlewała. Po Polsce krążyło powiedzonko: ”Czy się leży, czy się stoi władza płaci, bo się boi”. 16 sierpnia w imię solidarności ze stoczniowcami stanęły wszystkie zakłady w Trójmieście. Dzień później protestujący stoczniowcy wysunęli wobec władz 21 postulatów. Pierwszy dotyczył prawa do zakładania wolnych związków zawodowych. w sierpniowych dniach strajkowych stawaliśmy się wspólnotą w działaniu na rzecz spraw najważniejszych: godności człowieka, prawdy, wolności Ojczyzny. Przełamywaliśmy podziały i bariery wytworzone przez komunistyczny system pomiędzy robotnikami, inteligencją. Uznanie wszystkich postulatów przez władzę byłoby wydarzeniem bezprecede-komunistycznym i otwierało drogę do wielkich przemian w społeczeństwie i w państwie. Warto wspomnieć o wydarzeniach grudnia 1980 r. Każdy strajkowy dzień był ważny i niepowtarzalny, ale dwa pozostaną niezapomniane: 23 sierpnia i 31 sierpnia. Ten pierwszy to dzień przybycia do Stoczni Gdańskiej delegacji rządowej na czele z wicepremierem Mieczysławem Jagielskim i rozpoczęcie rozmów pomiędzy MKS i przedstawicielami komunistycznej władzy. Po tygodniu ignorowania strajkowego przywództwa przez władze, musiały one uznać podmiotowość strajkujących i reprezentatywność ich przywództwa. Wałęsa był przywódcą strajku.

31 sierpnia to dzień podpisania Porozumienia Gdańskiego. Narodziła się Solidarność, która zmieniła oblicze Polski i naszej części Europy.

19. Kontrowersje wokół przyczyn wprowadzenia stanu wojennego.

Według sondaży wykonywanych niemal corocznie od 1991 roku, większą część społeczeństwa niezmiennie popiera decyzje o wprowadzeniu stanu wojennego. Gen. Wojciech Jaruzelski utrzymuje, że jeżeli stan wojenny nie zostałby wprowadzony to wojska radzieckie prawdopodobnie wkroczyłyby do PL. Argumenty:

♣Doktryna Breżniewa z 81r. nadal obowiązywała, a za jej egzekwowanie odpowiedzialna była min. Armia Radziecka, któ®a na początku lart 80. była doskonale wyszkolona i wyposażona. Także inne armie państw UKŁADU WARSZAWSKIEGO były gotowe wkroczyć do PL, gdzie stacjonowały już zgrupowania Armii Radzieckiej.

♣Ostrzeżenia władz Stanów Zjednoczonych w stosunku do ZSRR,że wkroczenie radzieckiej armii do PL spowoduje poważne kłopoty.

♣naciski władz radzieckich na polskie w postaci map z prezentowanymi planami wkroczenia do PL

Argumenty przeciw wprowadzeniu stanu wojennego: Przeciwnicy wprowadzenia stanu wojennego podnoszą bezzasadność podjęcia takich środków i ich asymetrie wobec rzeczywistego zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Według nich, w grudniu 1981 nie istniało już zagrożenie interwencją ZSRR (realne jeszcze w grudniu 1980), a wprowadzenie stanu wojennego miało po prostu powstrzymać dalsza demokratyzacje ustroju PRL, czego władze komunistyczne w normalnych warunkach nie mogłyby dokonać, o czym świadczy chociażby podjecie prac studyjnych nad możliwoscią wprowadzenia stanu wojennego w końcu sierpnia 1980.

20.Interpretacja politycznych porozumień Okrągłego Stołu.

-Porozumienia zawarte podczas obrad zostały przełożone na język ustaw przez sejm IX kadencji, który na posiedzeniu w dniu 7.04.1989r. znowelizował konstytucję PRL oraz uchwalił ustawy.

- na podstawie uchwalonych aktów prawnych powstały nowe instytucje ustrojowe (Senat, Prezydent), które zmieniły gruntownie strukturę władzy państwowej

-przekształcono politykę policyjnego monologu w polityczny dialog

-stworzono możliwość pokojowego przejścia od dyktatury monopartii do pluralizmu politycznego

-umożliwiona została działalność zdelegalizowanych związków i stowarzyszeń

-zapobieżono konfrontacji zbrojnej pomiędzy władzą, a opozycją.

-zaktywizowano instytucje państwowe i organy przedstawicielskie w wypełnianiu przypisanych im przez konstytucję funkcji. Zasady na jakich funkcjonowało życie polityczne stały się rzeczywistością, tzn:

*zasada suwerenności narodu, pluralizm polityczny, wolność słowa. Stworzono realne możliwości dostępu do wszystkich rodzajów przekazu różnorodnym siłom politycznym; demokratyczny tryb powoływania wszystkich przedstawicielskich organów władzy państwowej; niezawisłość sądów; silny pełnią praw i swobodnie wybranym samorządem teryt.
*zniesiono wszelkie pozawyborcze procedury eliminacji kandydatów do Sejmu i Senatu. Liczba kandydatów do każdego mandatu poselskiego oraz kandydatów na senatorów jest nieograniczona- zależy od liczby prawidłowo dokonanych zgłoszeń.

1

---