Jaskrowate (Ranunculaceae Juss.) - rodzina roślin należąca do rzędu jaskrowców (Ranunculales). Liczy ok. 2 tysięcy gatunków ( w Polsce ok. 75 gatunków). Występują one w klimacie umiarkowanym i chłodnym, często w obszarach górskich. W Polsce na łąkach i w lasach oraz w górach.
Charakterystyka
Pokrój
Głównie rośliny zielne, nieliczne to małe krzewy i pnącza.
Ułożone skrętolegle, bez przylistków, blaszki podzielone lub silnie powcinane.
Zwykle promieniste, o silnie wypukłym dnie kwiatowym, zróżnicowane na kielich i koronę. Posiadają najczęściej wiele pręcików i słupków (zbudowanych z 1 owocolistka). Słupkowie apokarpiczne, pręciki i słupki ułożone są spiralnie. Część pręcików często przekształca się w miodniki wydzielające nektar.
Biologia
Przedstawiciele:
-Ziarnopłon kusy
-Ziarnopłon wiosenny
-Jaskier kusy
-Jaskier wiosenny
Chronione:
-Przylaszczka pospolita
………………………………………………………………………………………..
Kapustowate (Brassicaceae Burnett - rodzina roślin zielnych, rzadziej drzew i krzewów, należąca do rzędu kaparowców. Dawniej nosiła nazwę krzyżowych (Cruciferae Juss.). Liczy około 3.500.
Pokrój
Rośliny zielne, jednoroczne, dwuletnie lub byliny.
Lirowate, tworzące rozetki, ułożone skrętolegle, bez przylistków, często siedzące.
Łodyga: U wielu łodyga z liśćmi odziomkowymi.
Promieniste, czterokrotne, w obfitych gronach. 6 pręcików dwusilnych; 4 wewnętrzne dłuższe od 2 zewnętrznych, działki korony - 4, działki kielicha - 4 (2+2)-w dwóch okółkach. Słupek jest górny zbudowany z dwóch owocolistków. Zalążnia dwukomorowa z fałszywą przegrodą.
Długa wielonasienna łuszczyna lub krótka łuszczynka. Nasiona bezbielmowe obfite w tłuszcz i białka zawarte w liścieniach. Często zawierają trujące glikozydy siarkocyjanowe. (synigryna i synalbina) i olejek gorczyczny.
Zastosowanie
Bardzo ważna rodzina z punktu widzenia gospodarki człowieka. Zawiera wiele gatunków mających znaczenie w rolnictwie (rośliny olejodajne i paszowe), ogrodnictwie (warzywa) jak i ważne gatunki zielarskie.
Przedstawiciele:
-Pieprzyca gruzowa
-Pieprzyca polna
-Tasznik pospolity
-Pyleniec pospolity
Gat. Uprawiane:
-Pieprzyca siewna
-Pieprzyca owłosiona
………………………………………………………………………………………..
Jasnotowate (Lamiaceae Lindl.), dawniej nazywane wargowymi (Labiateae) - rodzina roślin z rzędu jasnotowców (Lamiales Bromhead). Należy do niej około 7 000 gatunków. Występują na całym świecie.
Charakterystyka
Pokrój
Zwykle 4-kanciasta, krawędzie są wzmocnione pasmami zwarcicy (kolenchymy).
Ulistnienie nakrzyżległe, liście gruczołowato owłosione, aromatyczne.
Mniej więcej wyraźnie grzbieciste lub prawie promieniste. Kielich zrosłodziałkowy, dwuwargowy lub promienisty, 5-ząbkowy. Korona 2-wargowa, warga górna 2-dzielna, powstała ze zrośnięcia 2 płatków; warga dolna 3-dzielna, powstała przez zrost 3 płatków; niekiedy tylko 1 warga - dolna jest dobrze wykształcona. 4 pręciki, nierównej długości, dwusilne (wyjątkowo u szałwi i rozmarynu występują tylko 2 pręciki). Słupek zwykle 2-krotny, zalążnia złożona z 2 owocolistków, już w czasie kwitnienia głęboko przedzielona fałszywą przegrodą na 4 guzki, w środku których osadzona jest szyjka słupka o 2-dzielnym znamieniu. U podstawy zalążni znajduje się pierścieniowaty miodnik. Kwiatostany w postaci wierzchotek dwudzielnych lub skrętek podwójnych, często zebrane w kłosowate lub w główkowate skupienia.
Czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na cztery pojedyncze owocki.
Zastosowanie
Wiele gatunków z tej rodziny zawiera wonne olejki eteryczne, które znalazły zastosowanie w medycynie, kosmetyce, a nawet kuchni.
Chronione:
-Miodnik melisowaty
-Rozmaryn lekarski
Przedstawiciele:
-Jasnota biała
………………………………………………………………………………………..
Bobowate (Fabaceae Lindl.) - rodzina roślin należąca do rzędu bobowców (Fabales Bromhead). Dawniej nosiła nazwę motylkowate (Papilionaceae Giseke). Obejmuje w tropikach rośliny drzewiaste, w klimacie umiarkowanym - rośliny zielne oraz introdukowane drzewa, krzewy oraz rzadko pnącza. Motylkowate rosną na suchych, obfitujących w wapń glebach. Symbioza z bakteriami brodawkowymi umożliwia wykorzystanie azotu atmosferycznego.
Charakterystyka
Osadzone na pędzie spiralnie, są nieparzystopierzaście pojedynczo złożone (np. robinia akacjowa), parzystopierzaście złożone (np. karagana), dłoniaste (np. łubin) lub trójlistkowe (np. koniczyna); występują też liście pojedyncze. U motylkowatych występują przylistki, które mogą być częścią asymilacyjną przy redukcji blaszki liściowej (np. groszek). Częścią asymilacyjną mogą być również osie pędów (np. żarnowiec i janowiec). Z przekształconych części liścia mogą tworzyć się wąsy czepne (np. groszek, groch lub wyka). Ciernie pochodzenia przylistkowego występują np. u robinii akacjowej, pochodzenia liściowego np. u traganka, pędowego np. u wilżyny.
Są to tzw. kwiaty motylkowe o specyficznej budowie. Są grzbieciste, zebrane w grona. Działek kielicha jest 5, zrośniętych ze sobą. Płatki korony ustawione w układzie zstępującym (tzn. płatek górny nachodzi na boczne, a te z kolei na dwa dolne) nadają "motylkowaty" pokrój kwiatu. Płatki różnią się od siebie - płatek górny jest największy i jest nazywany żagielkiem, dwa boczne płatki ze względu na ich kształt są nazywane wiosełkami lub skrzydełkami a dwa dolne tworzą łódeczkę. Ewolucja kwiatu motylkowatych idzie w kierunku zrastania się płatków. U większości gatunków płatki są wolne z wyjątkiem dwóch tworzących łódeczkę, które są brzeżnie zrośnięte ze sobą na pewnym odcinku. U wyki zrośnięte są łódeczka i skrzydełka w środkowym odcinku tych płatków, natomiast ich nasady są wolne. Koniczyna ma wszystkie płatki zrośnięte ze sobą. Pręcików jest 10, ich nitki się ze sobą zrastają i tworzą rynienkę, do której ścieka nektar. Mogą być w ten sposób zrośnięte wszystkie pręciki, lub tylko 9, a jeden, górny jest wolny (np. u grochu: zdjęcie pręcików w kwiecie grochu, [1]). W rynience z nitek położony jest słupek o charakterystycznym kształcie - posiada długą, wąską zalążnię i zakrzywioną szyjkę słupka. Słupek zrasta się z jednego owocolistka. Drugi kierunek ewolucji prowadzi do silnej redukcji czterech płatków, pozostaje jedynie silnie rozrośnięty żagielek. Gatunków reprezentujących tę tendencję w naszej florze nie ma.
Strąk, suchy, wielonasienny, pękający dwoma szwami. Odmianą tego owocu jest strąk przewęzisty rozpadający się na jednonasienne fragmenty (np. seradela) lub jednonasienny niepękający owoc - orzeszek (np. koniczyna). Zabiegi hodowlane pozwalają na wyselekcjonowanie strąków o zmięśniałej owocni - fasolka szparagowa. Groch i łubin są samopylne (samoczynnie w pąku następuje samozapylenie), koniczyna natomiast jest samosterylna (własny pyłek nie kiełkuje na znamieniu).
Chronione:
-Wilzyna ciernista
Przedstawiciele:
-Koniczyna biała
-Babka lancetowata
-Łubin trwały
………………………………………………………………………………………..
Różowate (Rosaceae Juss.) - rodzina roślin należąca do rzędu różowców.Jest szeroko rozprzestrzeniona na kuli ziemskiej. Należy do niej ok. 3000 gatunków, w Polsce występuje ok. 150. Rodzina o dużym znaczeniu gospodarczym. Należy do niej wiele uprawnych drzew i krzewów owocowych oraz roślin ozdobnych i leczniczych.
Charakterystyka
Pokrój
Rośliny zielne, drzewa lub krzewy.
Pojedyncze lub złożone, przeważnie z przylistkami, ustawione skrętolegle.
O symetrii promienistej, obupłciowe, wolnopłatkowe, liczba pręcików jest najczęściej wielokrotnością 5.
Zazwyczaj tzw. owoc zbiorowy. Nasiona bezbielmowe.
Przedstawiciele:
-Dzika róża
-Jarząb pospolity
-Pięciornik gęsi
………………………………………………………………………………………..
Goździkowate (Caryophyllaceae Juss.) - rodzina roślin zielnych należąca do rzędu goździkowców. Liczy ok. 2000 gatunków występujących przede wszystkim w krajach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.
Charakterystyka
Liście pojedyncze, całobrzegie, ułożone naprzeciwlegle, wyrastające ze zgrubiałych węzłow.
Promieniste, najczęściej 5-krotne, często zróżnicowane na kielich i koronę. Płatki korony są zwężone czasem u nasady w tzw. paznokieć.
Chronione:
-Goździk kartuzek
-Goździk kropkowany
Przedstawiciele:
-Glistnik jaskółcze ziele
-Mak polny
-Bniec biały
………………………………………………………………………………………..
Astrowate (Asteraceae Dum.), dawniej złożone (Compositae Gis.) - rodzina roślin należąca do rzędu astrowców (Asterales). Jedna z najliczniejszych rodzin roślin naczyniowych, obejmuje około 30 tysięcy gatunków.
Charakterystyka
Kwiaty zebrane w kwiatostan zwany koszyczkiem na rozszerzonym szczycie pędu - płaskim lub wypukłym osadniku, przez co powstają bardzo gęste kwiatostany imitujące kwiat, otoczone okrywą listków zwykle łuskowatych. Zewnętrzne kwiaty często znacznie większe od wewnętrznych i posiadają koronę grzbiecistą (kwiaty języczkowe), wewnętrzne mniejsze i o symetrii promienistej (kwiaty rurkowe). Pręciki zrośnięte są zawsze pylnikami w rurkę, nitki wolne. Kwiaty mogą być dwupłciowe, jednopłciowe lub płone. Są one zazwyczaj przedprątne.
|
Kwiat rurkowaty Schemat budowy kwiatu rurkowatego:
|
|
Kwiat języczkowy Schemat budowy kwiatu języczkowego:
|
Przedstawiciele:
-Krwawnik pospolity
-Rumianek pospolity
-Chaber bławatek
-stokrotka pospolita
………………………………………………………………………………………..
Szorstkolistne, ogórecznikowate (Boraginaceae), rodzina obejmująca około 2 tys. gatunków drzew, krzewów i roślin zielnych występujących głównie na półkuli północnej. Kwiaty promieniste, 5-płatkowe, korona zrosła, często barwna, owoc rozłupka. Całe rośliny pokryte są sztywnymi włoskami.
Charakterystyka
Pokrój
Rośliny pokryte są sztywnymi włoskami.
Ulistnienie skrętoległe, liście pojedyncze, zwykle szorstko owłosione.
Kwiaty przeważnie promieniste, tylko rzadko niewyraźnie grzbieciste, np. u żmijowca. Korona kwiatowa najczęściej z osklepkami (łuskami zamykającymi jej gardziel). Występuje tu pięć pręcików. Słupek górny, zalążnia dwukomorowa, podzielona już w czasie kwitnienia przez fałszywą przegrodę na 4 jednonasienne, wypukłe gniazda, pomiędzy którymi pośrodku, we wgłębieniu, osadzona jest szyjka słupka. Korona barwna. Kwiaty zebrane są w spiralne sierpiki lub skrętki.
Czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na 4 pojedyncze owocki.
Przedstawiciele:
-Niezapominajka polna
………………………………………………………………………………………..
Liliowate (Liliaceae Juss.) - rodzina roślin należąca do klasy jednoliściennych. Wszystkie rodzaje i gatunki można spotkać wyłącznie na półkuli północnej. Wyróżniają się one posiadaniem cebuli właściwej. W wyniku badań filogenetycznych znacznie przebudowana została systematyka tej rodziny. Kiedyś do liliowatych zaliczano także rośliny kłączowe i czasami drzewiaste (jak np. dracena czy jukka). Dawne szerokie ujęcie obejmowało nie powiązane filogenetycznie rośliny, z liliowatych wyodrębniono więc szereg rodzin, z których część (np. czosnkowate) trafiła nawet do innego rzędu.
Charakterystyka
Mają układ skrętoległy, rzadziej okółkowy, są pochwiaste lub ogonkowe. Unerwienie jest równoległe lub łukowate.
Występują pojedynczo lub w gronach, wiechach, czasem w pozornych baldachach. Złożone są z dwu trójkrotnych okółków barwnego okwiatu, niezróżnicowanego na kielich i koronę. Listki okwiatu są w różnym stopniu zrośnięte (zimowit) lub całkiem wolne. Posiadają dwa trójkrotne okółki pręcików i jeden górny słupek, zrośnięty z trzech owocolistków z trójkomorową zalążnią. U starszych ewolucyjnie form szyjki słupka są wolne, u młodszych zrośnięte w jedną.
Kwiaty są owadopylne. Rolę powabni spełnia barwny okwiat. Kwiaty mogą wydzielać olejki lotne. Miodniki znajdują się na przegrodach zalążni, a nektar przesącza się na zewnątrz przez wąskie kanaliki, mogą być także położone u podstawy listków okwiatu. Kwiaty osiągają czasem potężne rozmiary, nadając wielu gatunkom znaczenie ogrodnicze.
Wzór kwiatowy dla rodziny liliowatych przedstawia się następująco: *P3+3A3+3G(3).
Torebka lub jagoda. Znajdujemy tutaj torebki pękające wzdłuż przegród np. u zimowita oraz torebki pękające pośrodku pomiędzy szwami np. u tulipana, lilii, szachownicy. Nasiona mają bielmo zrogowaciałe, czasem mięsiste, jest ono bezskrobiowe z hemicelulozą, tłuszczami i białkiem. Niektóre liliowate zawierają trujące alkaloidy i glikozydy.
Przedstawiciele rodziny liliowatych w Polsce rosną na różnych siedliskach, przeważnie na miejscach otwartych, słonecznych i niezbyt wilgotnych.
Chronione:
-Konwalia majowa
Przedstawiciele:
-Lilia złoto głów
-Lilijka alpejska
-Złoć polna
-Złoć łąkowa
………………………………………………………………………………………..
Wiechlinowate (Poaceae (R. Br.) Barnh.), według starszego nazewnictwa trawy (Gramineae Juss.) - rodzina roślin należąca do rzędu wiechlinowców. Liczy ok. 11 tys. gatunków. Stanowi ona główny komponent roślinności stepowej, łąkowej i pastwiskowej. Należą do niej również rośliny uprawne, w tym zboża. W Polsce występuje ponad 150 gatunków traw.
Morfologia
Nazywana źdźbłem, obła, pusta w międzywęźlach, a przegrodzona w węzłach. Tkanka twórcza znajduje się w dolnej części każdego międzywęźla, dzięki czemu pasące się zwierzęta nie przerywają wzrostu. W plemieniu bambusowych łodygi są zdrewniałe (u innych zielne). W plemieniu palczatkowych i kukurydzowych łodygi są pełne. Rośliny często wytwarzają rozłogi.
Dwurzędowo ustawione, naprzemianległe, pochwiaste, równowąskie, żyłkowanie równoległe. W miejscu złączenia blaszki liściowej z pochwą najczęściej występuje języczek, a czasami także uszka obejmujące łodygę. Niektóre gatunki utwardzone są krzemionką, co ma zniechęcić pasące się zwierzęta.
Zebrane w kłoski, u nasady kłoska są przysadki zwane plewami. Kwiaty są trójkrotne, przeważnie obupłciowe, ze zredukowanym okwiatem, zazwyczaj 3 pręcikami o długich nitkach i słupkiem z dwoma znamionami. Kłoski zebrane są kwiatostany typu kłos lub wiecha.
Dwa rodzaje: wyrastające z ziarniaka delikatne korzenie zarodkowe i wyrastające z węzłów trwałe korzenie przybyszowe (wiązkowy system korzeniowy).
Biologia
Są to rośliny zielne, (częściej byliny niż rośliny jednoroczne). Ich charakterystyczną cechą jest zdolność krzewienia się, czyli wypuszczania licznych źdźbeł z tzw. punktów krzewienia występujących w dolnych częściach pędu. Są przeważnie wiatropylne, czasami samopylne. U niektórych gatunków (np. u pszenicy zwyczajnej) występuje klejstogamia.
Chronione:
-Turówka leśna
-Turówka wonna
………………………………………………………………………………………..
Ciborowate, turzycowate (Cyperaceae Juss.) - rodzina roślin w rzędzie ciborowców. Obejmuje ok 4000 gatunków zgrupowanych w 100-200 rodzajów
Charakterystyka
Charakterystyczne, trawiaste, otaczające łodygę zamkniętą pochwą. Liście nasycone są krzemionką. U ponikła i oczeretu zamierające w trakcie ontogenezy.
Obupłciowe (sitowie, ponikło, wełnianka) lub rozdzielnopłciowe (turzyca), wiatropylne, zebrane w kłosokształtne kwiatostany. Pręciki są zwykle trzy, słupek jeden zbudowany z trzech owocolistków, ale o jednym zalążku.
Przedstawiciele:
-Turzyca babkowata
-Turzyca delikatna
-turzyca bagienna
PODSUMOWANIE:
Caryophyllaceae (Goździkowate)
- ulistnienie naprzeciwległe
- kwiatostan to wierzchotka dwuramienna
- kwiaty zróznicowane na część górną - blaszkę i dolną - paznokieć
- owocem jest torebka
np. Stellaria holostea
Ranunculaeae (Jaskrowate)
- ulistnienie skrętoległe
- owadopylne
- kwiatostan to wierzhcotka lub grono
- miodniki
- owocem jest mieszek, orzeszek, jagoda
np. Ranunculus acer, Ficaria verna
Brassicaceae (Kapustowate, Krzyżowe)
- ulistnienie skrętoległe
- kiwatostan to grono
- owocem jest łuszczyna lub łuszczynka
- nasiona z duża zawartością tłuszczu
np. tobołki polne, chrzan, rzepak, kapusta warzywna
Poaceae ( Wiechlinowate, Trawy)
- ulistnienie skrętoległe
- liście pojedyczne z języczkiem
- kwiatostan to grono, kłos lub wiecha
- owocem jest ziarniak
- rosliny użytkowe
np. jęczmień, żyto, trzcina, owies
Liliaceae (liliowate)
- ulistnienie skrętoległe lub okółkowe
- pędy podziemne, cebule, bulwy
- rozmaity kwiatostan
- owadopylne i ptakopylne
- owocem jest torebka lub jagoda
np. Convallaria maialis, Tulipa sylvestris, Gagea lutea
Lamiaceae (Jasnowate, Wargowe)
- liście pojedyncze
- kwiaty zebrane w "niby okółki'', ulistnienie naprzeciwległe, kwaty grzebieciste, 4 dwusilne pręciki
- łodyga czterokanciasta
- owadopylne
- owocem jest rozłupnia
- bogate w związki aromatyczne, olejki lotne
np. Majeranek, oregano, jasnota biała Lamium album
Fabaceae (Bobowate)
- ulistnienie skrętoległe
- kwiatostan to grono
- korona wielopłatkowa złożona z 5 płatków:
górny- żagielek, boczne- skrzydełka, dolne- łódeczka
- owocem jest strąk
- moga występować przylistki
- większość zdrewniała
- mikoryza z Rhizobium
np. koniczyna, groszek, wyka
Asteraceae (Złożone)
- ulistnienie skrętoległe
- kwiatostan to koszyczek
- kwiatostan zróżnicowany: kwiatu języczkowate (kuszące owady, bezpłodne) i kwiaty rurkowate 9płodne)
- kielich przekształcony w puch kielichowy, 5 pręcików, słupek zbudowany z 2 owocolistków
- owocem jest niełupka
- sok mleczny
- podrodziny:
1. Asteroidae - Turkokwiatowe
- nie zawierają soku mlecznego, np. rumianek, słonecznik
2. Lacturoidae - Języczkokwiatowe
- wyłącznie z kwiatami języczkowymi, zawierają sok mleczny, np. mniszek, cykoria
Rosaceae (Różowate)
- duża ilość gatunków drzew i krzewów
- ulistnienie skrętoległe
- kwiaty promieniste, zawsze 5 płatków, liczne pręcikowie
- owocem jest niełupka, mieszek, torebka, pestkowiec, owoc zbiorowy lub rzekomy
np. Rosa canina, Fragaria vesca
