Polskie ośrodki władzy w czasie I w. św.

1. Pasywiści (Dmowski). W swojej ideologii wychodził od darwinizmu i naturalizmu. Uznawał naród w sensie biologicznym. Za wroga miał Niemcy, a za sojusznika słabszą Rosję.

2. Aktywiści:

- lewicowcy (Piłsudski) - chcieli walczyć o niepodległość, głównym wrogiem była Rosja, a Niemcy potencjalnym sprzymierzeńcem - gdy jest wojna pomoc zawsze nadchodzi z zachodu;

- lojaliści (konserwatyści) - nie proponowali walki o niepodległość, chcieli wejść w sojusz z Habsburgami i wejść do Austro-Węgier jako Austro-Polsko-Węgry;

- grupa Daszyńskiego i Witosa - działali na rzecz Polski w parlamencie w Wiedniu.

3. Internacjonaliści (SDKP/SDPiC) Nie chcieli walczyć o niepodległość. Głównym celem była globalna rewolucja i powszechna zbiorowość bez państw.

Koncepcje Polaków dot. kształtu państwa polskiego

1. Orientacja prorosyjska (ND z Dmowskim). Za głównego wroga niepodległej Polski uznawał Niemcy, którzy nigdy się nie zgodzą na zjednoczenie ziem polskich. Należy wspierać słabszą militarnie i cywilizacyjnie Rosję przeciw silniejszym od niej Niemcom. W razie zwycięstwa Rosji dojdzie do zjednoczenia wszystkim ziem polskich pod rosyjskim berłem i Polska uzyska autonomię w ramach imperium rosyjskiego. Opcja ta miała sprzymierzeńców we wszystkich trzech zaborach. Jej ważnym posunięciem było stworzenie w 1917 r. w Szwajcarii Komitetu Narodowego Polski, celem dążenia do niepodległości Polski przy pomocy państw Ententy. KNP zostało uznane za oficjalną reprezentację Polski na arenie międzynarodowej.

2. Orientacja proaustriacka (PPS- Frakcja Rewolucyjna, PPSD, NZR, ZWC Piłsudskiego). Jedynie Galicja posiadająca szeroką autonomię mogła spełnić rolę polskiego ośrodka niepodległościowego. W ramach tej orientacji istniał odłam tzw. lojalistów, jej zwolennicy liczy, że w razie zwycięstwa Austro-Węgier, przyłączą oni ziemie polskie go Galicji t2orząc Austro-Polsko-Węgry.

3. Orientacja lewicy prorewolucyjnej (SDKPiL, PPS - Lewica). Stanowisko antywojenne. Przedkładali interesy klasowe ruchu robotniczego nad dążenie do niepodległości. Należy wykorzystać zbrojny światowy konflikt do wywołania rewolucji robotniczej, która obali dotychczasowe rządy i wprowadzi nowe porządki, w którym nie ma już miejsca dla państw.

Powstanie państwa polskiego po I w. św.

- Kryzys przysięgowy - Kiedy w 1917 r. zażądano od Polaków służących w Polskich siłach Zbrojnych przysięgi na wierność państwom centralnym, Piłsudski i żołnierze I i III brygady odmówi, w konsekwencji czego żołnierze zostali internowani w obozach jenieckich a Piłsudski aresztowany.

- Tymczasowa Rada Stanu z uwagi na kryzys przysięgowy i małe poparcie społeczeństwa podaje się do dymisji, a w jej miejsce niemiecka władza powołuje Radę Regencyjną złożoną z 3 Regentów (księcia Lubomirskiego, arcybiskupa Krakowskiego i ziemianina Ostrowskiego). Rada powołuje polski rząd z Kucharzewskim na czele. Jej władza była mocno ograniczona i miała małe wpływy. W chwili likwidacji zaborczych struktur społeczeństwo polskie tworze tez inne, lokalne ośrodki władzy politycznej: w zaborze austriackim w Krakowie powstaje Polska Komisja Likwidacyjna (PSL Piast, PPSD), a w Cieszynie Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego; w zaborze pruskim w Poznaniu Naczelna Rada Ludowa, a w Królestwie Polskim Daszyński w Lublinie tworzy Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej.

- W 1918 wraca Piłsudski i przejmuje władzę nad wojskiem. Chce stworzyć jeden ogólnopolski rząd. Rada Regencyjna oddaje mu władze, a wszystkie pozostałe ośrodki władzy po kolei okazują mu poparcie. Premierem rządu zostaje Moraczewski, który wydaje dekret, na mocy którego Polska staje się republiką, a Piłsudski staje się Naczelnym Wodzem Sił Zbrojnych.

- W styczniu 1919 r. w wyzwolonej części Polski mają miejsce wybory do Sejmu Ustawodawczego. Wybrany sejm przekazuje Piłsudskiemu urząd Naczelnika Państwa i uchwala tzw. Małą Konstytucję.

Walka o granice Polski po I w. św.

- Konferencja pokojowa w Wersalu 1919 r. - pierwsze decyzje w sprawie przyszłego kształtu Polski, podpisano tu traktat pokojowy w Niemcami, na mocy którego ustalono granicę zachodnia Polski, z tym, że na Śląsku oraz Warmii i Mazurach plebiscyty miały zadecydować o dalszym kształcie naszych granic.

- Plebiscyt na Warmii i Mazurach skończył się dla Polaków klęską - 3% poparcia, Polska otrzymała 8 gmin.

- Powstania Śląskie. Trwał terror niemiecki wobec ludności polskiego, to wzmagało jej opór. Strajk robotników, a następnie ich masakra w Mysłowicach stały się bezpośrednią przyczyną wybuchu I Powstania Śląskiego (08.1919 r.), który szybko został stłumiony przez Niemców. W toku przygotowań do plebiscytu narastał terror niemiecki, wskutek czego w 1920 r. wybucha II Powstanie Śląskie, którego konsekwencją była decyzja Komisji Międzysojuszniczej o powstaniu polsko-niemieckiej Policji podlegającej Komisji oraz o zaprzestaniu terroru wobec Polaków. W marcu 1921 r. odbywa się plebiscyt na Śląsku, Polacy przegrywają go wskutek niefortunnej decyzji dopuszczenia wszystkich obywateli urodzonych na Śląsku, a niekoniecznie na nim mieszkających, co spowodowało zalew Śląska Niemcami. Po przegranym plebiscycie Anglia proponuje Polakom bardzo niekorzystny podział Śląska, m. in. odebranie nam Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W odpowiedzi wybucha strajk generalny, który przekształca się w III Powstanie Śląskie (05.1921 r.). Wtedy Liga Narodu przeprowadza nowy podział spornego terenu i oddaje Polakom 29% Śląska, na którym znajduje się większa część przemysłu górnośląskiego.

- Powstanie Wielkopolskie. W Poznaniu (12.1918) Sejm Dzielnicowy powołuje do życia Naczelną Radę Ludową, celem pokojowego rozstrzygnięcia kwestii dalszego losu Wielkopolski. Kiedy do Poznania przybywa Paderewski, niemieccy żołnierze próbują rozpędzić wiwatujące manifestacje polskie oraz znieważają ludność polską i jej symbole narodowe. Doszło do zbrojnych starć w całym mieści i w okolicach, które przekształciły się w Powstanie Wielkopolskie. Na wyzwolonych przez powstańców terenach kontrolę przejmowała Naczelna Rada Ludowa. Do połowy stycznia 1919 r. Polacy zdołali opanować znaczną część Wielkopolski, a z oddziałów powstańczych utworzono regularną armię wielkopolską. W Trewirze zostaje podpisany rozejm. O dalszych losach Wielkopolski miał zadecydować traktat z Niemcami.

- Śląsk Cieszyński. Na południu kraju trwał spór o Śląsk Cieszyński. Po kilku nieudanych próbach rozwiązania problemu. Rada Ambasadorów państw Ententy podjęła decyzję o zaniechaniu plebiscytu i arbitralnym podziale tego obszaru. Mocarstwa koalicji przyznały wtedy Czechosłowacji większą cześć spornych terenów, także Zaolzie.

- Wojna polsko-bolszewicka - Kwestii granicy wschodniej nie rozstrzygnięto w Wersalu. Kiedy Niemcy zaczęli się wycofywać z Ukrainy i Białorusi, Armia Czerwona rozpoczęła marsz na zachód, zajmując stopniowo te tereny. Bolszewicy dążyli do wsparcia rewolucji w Niemczech i rozszerzenie jej na inne kraje. Powstanie niepodległej Polski stało się przeszkodą dla innych planów. W lutym 1919 r. dochodzi do pierwszych starć oddziałów polskich z Armią Czerwoną, które rozpoczynają wojnę. W lipcu 1920 r. Armia Czerwona wkracza na ziemie polskie i dociera do Warszawy, gdzie 13.08.1920 r. ma miejsce decydująca bitwa warszawska. Polakom udało się obronić stolicę i do końca września wyprzeć wojska bolszewickie za Mińsk. W marcu 1921 r. zostaje podpisany traktat pokojowy, a w marcu 1923 r. granicę wschodnią Polski zatwierdza Rada Ambasadorów.

Sprawa Polski podczas I w. św.

Państwa biorące udział w wojnie zabiegały o pozyskanie poparcia społeczeństwa polskiego przeciwko swoim przeciwnikom, służyć temu miały liczne odezwy i deklaracje dot. przyszłości Polski. Już w 1914 r. została wystosowana odezwa naczelnego wodza wojsk rosyjskich księcia Mikołajewicza głosząca zjednoczenie wszystkim ziem polskich pod berłem rosyjskiego cara. Odpowiedzią państw centralnym był akt cesarza Franciszka Józefa i Wilhelma II z 11.1916 r. mówiący, iż z ziem wydartych Rosji powstanie samodzielne Królestwo Polskie pod kuratelą państw centralnych. Odpowiedzią Rosji była rozkaz cara Mikołaja II (1916) o stworzeniu wolnej polski ze wszystkich trzech zaborów, ale mającej pozostać w unii z Rosją. W Rosji dochodzi do Rewolucji. W marcu 1917 r. Tymczasowy Rząd przyznaje prawo Polakom do samostanowienia, ale państwo polskie miało być wiązane sojuszem wojskowym z Rosją. Dla sprawy Polskiej bardzie duże znaczenie miało orędzie prezydenta USA Wilsona wygłoszone w styczniu 1919 r., w którym stwierdzał wyraźną potrzebę obudowy niepodległej Polski z dostępem do morza.

Sprawa Polski w Wersalu.

Konferencja pokojowa 1919 r. Tu miała zostać rozstrzygnięta sprawa granicy polsko-niemieckiej. Udział w niej brała także delegacja polska (Dmowski, Paderewski). Rada Najwyższa konferencji utworzyła Komisję do Spraw Polskich i opracował wstępny zarys traktatu. Jednak projekt ten upadł z powodu ostrego sprzeciwu strony niemieckiej, wrogiej postawy brytyjskiego premiera i niezdecydowanej postawy prezydenta USA Wilsona. Po długich negocjacjach, w czerwcu 1919 r., podpisano w Wersalu traktat pokojowy Polski z Niemcami, zgodnie z jego postanowieniami Polska otrzymywała Pomorze Wschodnie bez Gdańska i prawie całą Wielkopolskę, a na terenach Górnego Śląska oraz Warmii i Mazurach miały się odbyć plebiscyty. Z Gdańska utworzono wolne miasto pod zarządem komisarza Ligi Narodów.

Polska w czasie kryzysu gospodarczego

Pierwsza wojna światowa w Polsce była wojną ruchomą. Rosjanie stosowali taktykę „spalonej ziemi” - rozkradano fabryki, podpalano wsie i miasta. W 1918 r. Polska była złożona z trzech różnych części ekonomicznej - przemysłowej rosyjskiej (włókiennictwo), rolniczej niemieckiej i austriackiej. Bankiem narodowym była Polska Kasa Pożyczkowa. W kraju wprowadzono reglamentację towarów i usług. Pojawił się problem z dochodami i luka w operacie skarbowym. Podstawowym środkiem zaradczym stał się dodruk pieniędzy oraz pożyczki. Powstaje ogromny deficyt, a większość wydatków pochłania wojsko. Po reformie rolnej w 1919 r. następuje rozdrobnienie rolnictwa i zubożenie społeczeństwa - pojawia się „głód ziemi”. W 1923 r. inflacja przekształca się w hiperinflację, rząd Witosa próbuje urealnić podatki i zahamować hiperinflację oraz rozpoczyna pracę nad nową walutą - złoty polski. Wtedy lewica kontrolująca związki zawodowe wyprowadza ludzi na ulicy. Rząd upada. Powołuje się rząd pozaparlamentarny (Grabscy). Grabski wprowadza podatek majątkowy dot. większych majątków i fabrykantów. Na wiosnę 24 r. pojawia się pierwszy wpływ z podatków. Powstaje Bank Polski z pieniędzy uzyskanych z akcji. W 24 r. następuje nieurodzaj i właściciele ziemscy nie mają z czego opłacić podatku. Grabski bierze zewnętrzne pożyczki - 50 mln od USA. Pierwsza transza (25 mln) dociera już w 24 r. i pozwala domknąć budżet państwa na rok 24-25. II transza nie dociera z powodu wojny celnej. Mimo to w 27 r. następuje zrównoważenie budżetu. Lata 27-29 to lata prosperity. Zakończyła się odbudowa kraju po wojnie i nastał czas na rozbudowę gospodarki. W latach 29-35 następuje kryzys nadprodukcji. Początkowo rząd nie reaguje, a potem wprowadza rozwój infrastruktury. Interwencjonizm przynosi efekty. Uznano, że trzeba kontynuować plan 4-letgni Centralnego Okręgu Przemysłowego, a w 1939 r. powstaje idea planu 15-letniego (obronność, drogi, rolnictwo, urbanizacja, wyrównywanie szans Polski A i B).

Nurty polityczne w Polsce międzywojennej

- Nurt integracyjny. Przed 1918 r. istniały cztery różne partie w różnych zaborach: Ruch Narodowy i Towarzystwo Demokratyczno-Narodowe w zaborze pruskim, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe w austriackim i Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne w rosyjskim. Po roku 1919 r. tworzą razem Związek Ludowo-Narodowy (Grabscy). Były to partie narodowe, ale nie nacjonalistyczne, gdzie podkreślano solidarność narodową, popierali gospodarkę kapitalistyczną, ustrój republikański. Wrogiem byli Niemcy, a sprzymierzeńcem Francja.

- Nurt chrześcijańsko-społeczny. Z nurtów prawicowych utworzono Polskie Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne z Korfantym z poparciem na Śląsku, w Małopolsce, Wielkopolsce. Antysocjaliści, antykomuniści, przeciwni liberalizmowi gospodarczemu. Chcieli połączenia państwa i kościoła i konkordatu z Watykanem. W tym nurcie działa też Narodowa Partia Robotnicza z poparciem w centrum kraju (Popiel). Istotność narodowa, ale też walka o lepsze jutro dla robotników.

- Nurt ludowy. Odwoływał się do wsi. PSL Piast - centroprawicowy - przeciwstawny istnieniu senatu (Witos, Rataj). Odwoływali się do średniego stanu chłopskiego. Chcieli reformy rolnej, przejmując ziemię od największych posiadaczy z odszkodowaniem dla nich. PSL Wyzwolenie - radykalnie lewicowe - odwoływali się do biednego i małorolnego chłopa. Odbierani ziemi bez odszkodowań. Poprawa warunków życia poprzez posiadanie ziemi (Traugutt).

- Nurt socjalistyczny i komunistyczny. PPS - socjaliści. Chcieli walki o niepodległość, podnosić poziom edukacji. Byli za utworzeniem związków zawodowych, 8-godzinnego dnia pracy, minimalnej płacy, ubezpieczeń społecznych. Antykatoliccy (Daszyński, Limanowski, Barlicki, Piłsudski).

Komunistyczna Partia Polski - sterowana z Moskwy, chcieli ogólnoświatowej rewolucji, ideologia komunistyczna (Kostrzewa, Warski).

Obóz sanacyjny po 1926 r. - Piłsudczykowski. Typowa partia wodzowska. Szukali poparcia wśród konserwatystów. Rozbijali inne partie, by przejmować posłów. Jego następcą był BBWR - Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (Sławek), ideologią był Piłsudski.

Polskie państwo podziemne

Kiedy polskie władze (prezydent Mościcki, premier Sławoj-Składkowski i cały rząd) przedostali się do Rumunii, Mościcki zgodnie z konstytucją kwietniową przekazuje swój urząd Wł. Raczkiewiczowi, który desygnuje na Prezesa Rady Ministrów gen. Wł. Sikorskiego. W tym czasie gen. Rómmel powierza gen. Tokarzewskiemu misję zorganizowania w kraju podziemnej organizacji do walki z wrogiem - tak powstaje Służba Zwycięstwu Polsce - organizacja polityczno-wojskowa. Sikorski obawiając się w niej zbyt silnych wpływów sanacyjnych generałów, przekształca ją w Związek Walki Zbrojnej podlegający Rządowi RP na uchodźstwie, a następnie celem scalenia wszystkich gryp wojskowych podziemnych organizacji politycznych w jedną podległą Rządowi RP - Armię Krajową. W Warszawie mianowano też Delegata Rządu na Kraj w randze wiceministra, pod jego rządami działały podziemne sądy, szkolnictwo, wydawnictwa i inne. Ruch oporu obejmował wszystkie dziedziny życia i dlatego został nazwany państwem podziemnym. W jego ramach działały trzy piony:

- wojskowy - AK - którego celem była rozbudowa militarna, aby dać Polakom możliwość walki o suwerenność, a także chronił pion cywilny i był łącznikiem między okupowanym krajem a Rządem na uchodźstwie (komendanci AK: Rowecki, Bór-Komorowski, Okulnicki);

- cywilny - miał na celu utrzymanie ciągłości wszystkich instytucji państwowych i przygotowanie się do przejęcia władzy po wojnie (Delegat Rządu na Kraj: Ratajski, Piekiełkiewicz, Jankowski);

- polityczny - Polityczny Komitet Porozumienia złożony z SN z Narodową Organizacją Wojskową, SL z Batalionami Chłopskimi, WRN z Gwardią Ludową i SP z Unią).

Sprawa grani Polski w czasie II w. św.

Kampania wrześniowa zakończyła się dla Polaków klęską. Z ziem polskich, które znalazły się pod okupacją hitlerowską część została bezpośrednio wcielona do Rzeszy, z pozostałych utworzono Generalną Gubernię. Do Rzeszy zostały wcielone: Pomorze, Poznańskie, większa część Łódzkiego, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie oraz zachodnie powiaty Krakowskiego wraz z Suwalszczyzną. Władze radzieckie zaś przyłączyły obszary na wschód od Bugu i Sanu. Na wyzwolonych terenach władzę obejmuje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Rząd radziecki uznaje PKWN za oficjalny rząd Polski, który po jakimś czasie przekształca się w Rząd Tymczasowy RP, na czele tego rządu staje Osóbka-Morawski, a w randze wicepremierów Gomułka i Janusz. Curchil i Rossevelt mieli zastrzeżenia co do uznania tego rządu i w celu omówienia tej sprawy trzy zainteresowane mocarstwa spotykają się w 02.1945 r. w Jałcie. W sprawie terytorium nowej Polski strona radziecka wysunęła uzgodniony już z Rządem Tymczasowym postulat odzyskania przez Polaków ziem po Odrę i Nysę oraz ustalenia wschodniej granicy Polski. Ustalenie zachodniej granicy miało się odbyć na konferencji wielkiej trójki w Poczdamie (07/08.45 r.), gdzie ustalono, że byłe terytoria niemieckie na wschód od Bałtyku do Świnoujścia, a stamtąd wzdłuż Odry, zachodniej Nysy do granicy czechosłowackiej oraz Gdańsk zostaną oddane pod administrację polską. Wkrótce po tej konferencji zosta zawarty układ miedzy Polską a ZSRR, który wytyczył ostatecznie granicę na wschodzie Polski. Nieco później (w 46 r.) uregulowane zostały sprawy sporne między Polską a Czechosłowacją dotyczące granicy w rejonach Cieszyna i Kłodzka.

Powstanie i przejęcie władzy przez komunistów

Polacy komunistom byli niechętni. Stalin wysyła do Polski grupę inicjującą na czele z Nowotko. W styczniu 42 r. w trakcie konspiracyjnego spotkania powstaje PPR. W 43. PPR tworzy Gwardię Ludową jako alternatywę dla AK. W opozycji do Rządu na uchodźstwie tworzą w kraju Krajową Radę Narodową na czele z Bierutem, która tworzy Armie Ludową. W 44 r. Stalin, oficjalnie w Chełmie, a nieoficjalnie w Moskwie, tworzy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego przejmując formalnie władze w Polsce. Rola PPR w Polsce umacnia się. W trakcie I zjazdu PPR (12.45) wybrano Komitet Centralny, z którego wyłoniono Biuro Polityczne (Gomułka, Minc, Berman). Niejawnym członkiem BP był Bierut.

- Odrodzenie PSL

- Przejęcie SP przez Zrywowców

- Próba stworzenia Bloku Stronnictw Demokratycznych (PPS, PPR, SL i SD). Oferta dla PSL 20% mandatów.

_Referendum - 30.06.1946 r. Rozbicie PSL (powstaje PSL Nowe Wyzwolenie).

- Wybory: Rozbicie SP, na listy wchodzą, PSL, PSL Nowe Wyzwolenie Blok SD i SP.

Sprawa Katynia

17.09.1939 r. na ziemie polskie wtargnęły wojska radzieckie. Pod koniec roku zostają aresztowani przez Armię Czerwoną kilka tysięcy oficerów wojska i policji oraz przedstawicieli elity kultury i intelektualistów, a następnie osadzeni głównie w trzech obozach: Kozielsku, Starobielskui Otoszkowie. W trakcie „rozpracowywania” ich Stalin doszedł do wniosku, że są całkowicie nieprzydatni ZSRR jako, że nie byli skłonni do współpracy, niechętni sowietom i stwarzali zagrożenie dla planów Stalina. W związku z tym Stalin nakazał rękoma NKWD na wiosnę 41 r. większość jeńców rozstrzelać. W kwietniu 43 r. Niemcy ogłaszają światu o odnalezieniu masowych grobów polskich oficerów na terenie ZSRR i oskarżają NKWD. Bolszewicy próbują przelać winę na Niemców. Rząd polski bezskutecznie oczekujący wyjaśnień sowietów, co się stało z polskimi jeńcami przejętymi w 39 r. składa prośbę o wyjaśnienie masowych grobów do organizacji PCK. To samo robią Niemcy. Rozdrażnieni sowieci zrywają stosunki dyplomatyczne z Polską i wysyłają zawiadomienie Churchilowi i Rooseveltowi, jakoby Polska naruszyła postanowienie układu o współpracy (Sikorski-Majski). Wyjaśnienie spraw zamordowanych polskich oficerów stało się możliwe dopiero po roku 1989.

Główne zasady ustrojowe Polski

- Dekret listopadowy (11.1916) wydany przez niemieckiego i austriackiego cesarza, był deklaracją obiecującą Polakom stworzenie samodzielnego państwa. Akt ten umiędzynarodowił sytuację polską. W jego konsekwencji powstała Tymczasowa Rada Stanu, która rozwiązała się po kryzysie przysięgowym w 1917 r. W jej miejsce powstała Reda Regencyjna, która miała rządzić do czasu wyboru nowego monarchy i sejmu. Na podstawie przepisów tego dekretu były wydawane akty prawne, a także funkcjonowały władze centralne i lokalne.

- Mała konstytucja 1919 r. Uchwalona przez I sejm II RP, zgodnie z którą sejm miał suwerenną władzę i uzależniał od siebie władze wykonawczą (Naczelnika Państwa i Radę Ministrów). Sejm stawał się najwyższym organem państwowym, a jego głównym zadaniem było uchwalenie konstytucji zasadniczej.

- Konstytucja marcowa 1921 r. oparta na konstytucji republiki francuskiej z 1875 r. Wprowadzała republikański ustrój. Naród sprawował władzę poprzez wybierany organy w wyborach 5-przymiotnikowych - sejm i senat. Sejm i senat otwierany i zamykany przez prezydenta. Posłów i senatorów chronił immunitet. Władza wykonawcza - Rada Ministrów miała obowiązek realizować ustawy, kierować polityką wewnętrzną i zagraniczną kraju. Prezydent głową państwa, wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe.

- Konstytucja kwietniowa (1935 r.) Wprowadzona podstępem przez rządy sanacji. Utrzymywała dalej nazwę Rzeczpospolitej Polski oraz zachowała 12 artykułów z konstytucji marcowej. Na czele państwa nadal stał prezydent, któremu przekazano obszerne uprawnienia - zwierzchnik rządu, sił zbrojnych, sądów i kontroli państwowej. Nie ponosił odpowiedzialności. Jemu podlegał też sejm i senat. Kandydatów na posłów zgłaszać miało Zgromadzenie Okręgowe a nie partie, a w każdym okręgu wyborczym była tylko jedna lista. Uległa też wzmocnieniu pozycja premiera. Prezydent miał być wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Elektorów.

- Mała konstytucja (02.1947 r.) Po sfałszowanych wyborach do sejmu, sejm ten uchwala tymczasową konstytucję, w myśl której sejm staje się organem nadrzędnym, znika senat. Organem pośrednim pomiędzy sejmem a rządem staje się Rada Państwa łącząca funkcję ustawodawcze i wykonawcze. Sejm wybierany w 5 przymiotnikowych wyborach z wyborów w okręgach i z listy państwowej. Prezydent wybierany przez sejm na 7 lat.

- Konstytucja PRL (07.1952 r.) Wprowadziła nazwę Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zmierzającą do zbudowania socjalizmu. Ustrój gospodarczy miał się opierać na uspołecznionych środkach produkcji, gospodarce planowej i monopolu państwa w handlu zagranicznym. Odstąpiono od trójpodziału władz. Sejm najwyższym organem władzy, wybierany co 4 lata w 4 przymiotnikowej ordynacji. Znosi urząd prezydenta - zastępuje go Rada Narodowa, która podlega sejmowi, a w przerwach między posiedzeniami przejmowała prawie wszystkie kompetencje izby. Na czele Rady stał przewodniczący - przedstawiciel PZPR.

- Mała konstytucja (10.1992 r.) Uchylała moc konstytucji PRL z 1952 r. Tworzy Rzeczpospolitą jako demokratyczne państwo prawa i przywraca trójpodział władzy. Wprowadza senat i sejm - na 4-letnie kadencje. Przywraca urząd prezydenta jako głowę państwa. Prezydent wybierany na 5 lat w wyborach 4 przymiotnikowych jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Wykluczono możliwość łączenia funkcji głowy państwa i premiera ani sprawować innego urzędu.

Prezydenci polscy XX wieku

1. Gabriel Narutowicz w 1922 r. wybrany na pierwszego prezydenta RP. W tydzień po wyborze padł ofiarą zamachu, którego dokonał fanatyk Eligiusz Niewiadomski.

2. Stanisław Wojciechowski Wybrany na prezydenta RP w 1922 r. przez Zgromadzenie Narodowe. Ze stanowiska prezydenta ustąpił po przewrocie majowym w 1926 r.

3. Ignacy Mościcki Po przewrocie majowym, 4 czerwca 1926 roku został powołany na stanowisko prezydenta RP. Po 13 latach prezydentury przekazał swój urząd Władysławowi Raczkiewiczowi.

4. Władysław Raczkiewicz Po objęciu urzędu prezydenta w 1939 roku mianował premierem gen. Władysława Sikorskiego, a po jego śmierci Stanisława Mikołajczyka.

5. August Zaleski Urząd prezydenta objął w 1947 r. Po zakończeniu 7-letniej kadencji, przedłużył ją na czas nieokreślony. Na swojego następcę wyznaczył Stanisława Ostrowskiego.

6. Stanisław Ostrowski W 1972 r. Stanisław Ostrowski został powołany na stanowisko prezydenta RP. Ustąpił po siedmioletniej kadencji, przekazując funkcję prezydenta Edwardowi Raczyńskiemu.

7. Edward Raczyński Stanowisko prezydenta objął w 1979 r. Urząd sprawował przez 7 lat.

8. Kazimierz Sabbat Uzrąd objął w 1986 r. na 7 lat kadencji.

9. Bolesław Bierut W lutym 1947 roku Sejm wybrał Bolesława Bieruta na prezydenta Rzeczypospolitej.

10. Ryszard Kaczorowski ostatni prezydent Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Sprawował urząd prezydenta w latach 1989-1991.

11. Wojciech Jaruzelski W 1989 roku został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Urząd ten pełnił do grudnia 1990 roku, kiedy to prezydentem RP został Lech Wałęsa.

12. Lech Wałęsa 9 grudnia 1990 roku został wybrany w powszechnych wyborach prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Po zakończeniu pięcioletniej kadencji przegrał w drugich powszechnych wyborach na prezydenta z Aleksandrem Kwaśniewskim.

13. Aleksander Kwaśniewski. Został powołany na prezydenta w 1995 roku. Po 5-letniej kadencji, został na ten urząd wybrany ponownie.

Problem reformy rolnej w XX wieku. Reformy: 1919, 1920, 1925, 1944.

Kwestia agrarna była jednym z najistotniejszych problemów politycznych i gospodarczych Polski na początku lat dwudziestych XX wieku. W Polsce reformę rolną postulował w swej uchwale z 1919 r. Sejm Ustawodawczy. Uchwała ta stanowiła jedynie bazę do opracowania w przyszłości ustawy.

Ustawa została uchwalona w 1920 r. Przewidywała: parcelację całej ziemi państwowej oraz parcelację ziemi wykupywanej przez państwo od obszarników; parcelację dóbr kościelnych; odszkodowanie za wywłaszczone majątki w wysokości połowy ceny rynkowej; możliwość uzyskania kredytu na zakup ziemi w wysokości do 75% wartości parceli; przyznanie ziemi przede wszystkim bezrolnym i małorolnym, Ustawa o reformie rolnej okazała się być sprzeczna z artykułem 99 Konstytucji marcowej. Tym samym zostało sparaliżowane wykonanie reformy.

Kolejną ustawę w tej sprawie uchwalono w 1925 r. Ustawa ta przewidywała parcelacje majątków powyżej 180 ha, na Kresach powyżej 300 ha, a w przypadku majątków uprzemysłowionych powyżej 700 ha. Dotychczasowi właściciele mieli być spłaceni według pełnej ceny rynkowej ziemi, zaś nabywający ja bezrolni i małorolni chłopi oraz robotnicy rolni spłacać mieli jej wartość po 5 latach w ciągu lat czterdziestu. Reforma ta napotkała sprzeciw bogatych kręgów ziemiaństwa. Skromny zasięg reformy zaatakowali też działacze chłopscy.

Po II wojnie światowej, podział ziemi nastąpił na mocy wydanego przez PKWN dekretu o reformie rolnej, z 1944. W latach 1944-1948 reformę rolną przeprowadzono w większości wypadków bez odszkodowania równego wartości rynkowej ziemi - majątki należące uprzednio do Niemców lub do zdrajców narodu, nie podlegały rekompensacie. W pozostałych przypadkach obiecano wypłatę comiesięcznej pensji - wysokością równej przeciętnej pensji urzędnika państwowego średniego szczebla. Reforma rolna zlikwidowała majątki powyżej 50 ha ziemi uprawnej (w byłym zaborze pruskim 100 ha ziemi ogólnej). W czasie przeprowadzanej po 1944 reformy rolnej, ze skonfiskowanych ziem utworzono Fundusz Ziemi. Za jego pośrednictwem poprzez tzw. nadziały tworzono nowe gospodarstwa rolne i powiększano gospodarstwa karłowate. Za otrzymaną z nadziałów ziemię, chłopi płacili równowartość przeciętnych rocznych plonów z danego przydzielonego obszaru, jednocześnie Fundusz Ziemi rozkładał im spłaty zobowiązań z tego tytułu na dalszych 10-20 rat rocznych. Z pozostałych obszarów, w większości stanowiących grunty leśne, gospodarstwa wodne (np. stawy hodowlane), a także z różnych przyczyn tereny wyłączone z parcelacji - utworzono różne ośrodki rządowe, szkoleniowe lub rolnicze placówki wzorcowe. Chociaż reforma rolna poprawiła w pewnym stopniu sytuację ekonomiczną chłopów bezrolnych i małorolnych, to z makroekonomicznego punktu widzenia była zjawiskiem niekorzystnym. Parcelacja uderzała w wielko- i średniopowierzchniowe gospodarstwa towarowe, produkujące na rynek, w których miejsce powstawały gospodarstwa małe, funkcjonujące głównie na własne potrzeby właścicieli, będących w stanie sprzedawać tylko niewielkie nadwyżki wytworzonych produktów. W połączeniu ze spadkiem nakładów inwestycyjnych (na które małorolnego chłopa nie było stać) skutkowało to spadkiem produkcji w rolnictwie.

Założenia, realizacja i wyniki planów 3 i 6 letniego w Polsce powojennej

Gospodarka polska po wojnie opierała się na polityce planowania. Już w listopadzie 1945 roku powstał Centralny Urząd Planowania. W lipcu 1947 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę wprowadzającą w gospodarce polskiej plan 3-letni - Plan Odbudowy Gospodarczej. Obejmował lata 1947-1949. Zakładał: podniesienie stopy życiowej Polaków, likwidację szkód wojennych, pełne połączenie Ziem Odzyskanych z resztą Polski, ugruntowanie nowego modelu gospodarczego, osiągnięcie przedwojennej produkcji w przemyśle, wzrost produkcji rolnej w porównaniu do stanu przedwojennego, pełne odbudowanie zniszczonych przedsiębiorstw. Plan 3-letni jako jedyny z powojennych planów gospodarczych Polski został zrealizowany, a założenia osiągnięto jeszcze przed upływem terminu. Rok 1948 przyniósł rozpoczęcie kolektywizacji wsi. Naciski państwa na średnie i drobne przedsiębiorstwa, doprowadziły do przejęcia przez państwo nie tylko dużych, ale znacznej ilości średnich i drobnych przedsiębiorstw. W wyniku tzw. „bitwy o handel” liczba prywatnych punktów handlowych i pośredników zmalała o ponad połowę. Niewydolny handel państwowy, trudności aprowizacyjne spowodowały trudności w zaopatrzeniu sklepów, zmniejszenie punktów handlowych a w konsekwencji - kolejki, pogorszenie jakości obsługi i „czarny rynek”. W okresie realizacji planu państwo przejęło system bankowy. Wzrosły wydatki państwa, braki pieniędzy pokrywano drukiem banknotów, które nie miały pokrycia w złocie, w towarach i w dewizach. Prowadziło to do inflacji.
W lipcu 1950 roku Sejm przyjął ustawę o planie 6-letnim. Plan zakładał: szybką industrializację Polski w oparciu o przemysł ciężki, zbrojeniowy; wzrost w rolnictwie o 50%, wzrost dochodu obywateli o 112%. Wobec wzrostu niepokoju w świecie i początku rywalizacji z demokracjami zachodnimi w Polsce wzrosły nakłady na przemysł ciężki. Odbywało się to kosztem inwestycji w przemyśle lekkim i w rolnictwie. Państwo rozbudowywało przemysł stoczniowy, samochodowy, hutniczy (Huta im. Lenina pod Krakowem) i metali kolorowych. Technologie stosowane w przemyśle były przestarzałe, a wzrost produkcji osiągano przez zwiększanie zatrudnienia, a nie przez unowocześnianie oraz zwiększanie wydajności pracy. Rolnictwo było niedoinwestowane, rolnicy indywidualni obciążani wysokimi podatkami. Wobec braków żywności na rynku stosowano rekwizycje wśród rolników i przymusowe włączanie gospodarstw indywidualnych do spółdzielni. W konsekwencji nastąpił spadek produkcji, a co za tym idzie ciągłe niedobory na rynku i wprowadzenie systemu kartkowego. Państwo nie inwestowało w budownictwo mieszkaniowe, a wobec ciągłych migracji ze wsi do miast sytuacja lokalowa była fatalna. Pogorszenie sytuacji materialnej społeczeństwa przyniosła przeprowadzona w październiku 1950 roku wymiana pieniędzy. Rok 1953 przyniósł podniesienie przez państwo większości cen na towary przemysłowe i żywność, co spowodowało realny spadek wartości płac i obniżenie stopy życiowej ludności. Cechą charakterystyczną planu 6-letniego były ciągłe korekty, zmiany założeń planu. Rok 1955 przyniósł zakończenie realizacji planu; efekty były negatywne.

Rola Kościoła katolickiego w PRL

W pierwszych latach powojennych władze państwowe unikały otwartego konfliktu z Kościołem. Otwarta walka z Kościołem rozpoczęła się dopiero po śmierci prymasa Augusta Hlonda, w końcu 1948 r., kiedy to jego następcą został Stefan Wyszyński. Od tej pory władze komunistyczne rozpoczęły represjonowanie wiernych, duchowieństwa i biskupów. Aresztowano księży, zakonników, szefów stowarzyszeń katolickich, które następnie ulegały likwidacji, oraz publicystów nielicznych pism kościelnych, usuwano ze szkół lekcje religii, zakonom odbierano placówki oświatowe i szpitale, stanowiące ich własność odbierano również ziemię przykościelną i instytucje charytatywne (np. Caritas), wraz z ich majątkiem, a w końcu nakładano na Kościół olbrzymie podatki, wiedząc, że utrzymanie świątyń zależy jedynie od społecznych datków. Znoszono znane sprzed wojny święta religijno-patriotyczne, manifestowanie zaś swych przekonań religijnych zamykało karierę zawodową, a w skrajnych przypadkach groziło więzieniem. Jednocześnie zaktywizowała się grupa tzw. katolików postępowych z Bolesławem Piaseckim na czele, która za cenę deklarowanego poparcia dla poczynań władz komunistycznych mogła powołać do życia Stowarzyszenie PAX. W obliczu zagrożenia podstawowych funkcji Kościoła episkopat zgodził się na podpisanie w kwietniu 1950 r. porozumienia z władzą mającego powstrzymać komunistów od ich polityki represji. Komuniści nie zamierzali jednak respektować podpisanej umowy i wkrótce ze zdwojoną mocą przystąpili do walki z Kościołem, dążąc do zastraszenia biskupów i podporządkowania ich państwu. W lutym 1953 r. wydano dekret państwowy o obsadzaniu stanowisk kościelnych, co w praktyce oznaczało likwidację autonomii Kościoła katolickiego w Polsce i zerwanie prawnych i organizacyjnych kontaktów ze Stolicą Apostolską. Niemal jednocześnie, władze odebrały Kurii Metropolitarnej w Krakowie Tygodnik Powszechny, ostatnie pismo inteligencji katolickiej, uznawane przez biskupów. W odpowiedzi na próby likwidacji Kościoła prymas Wyszyński wystosował do władz państwowych słynny list-memoriał. Stało się to powodem aresztowania Prymasa. Był on następnie bez sądu przetrzymywany w miejscach odosobnienia przez trzy kolejne lata. Powrót Gomułki do władzy w X 1956 r. nie oznaczał końca walki z Kościołem. Prawdziwą oznaką manifestacji uczuć religijnych i patriotycznych stały się obchody millenium chrztu Polski. Liczny udział Polaków w uroczystościach kościelnych, a nie w organizowanych dla przeciwwagi w tym samym czasie uroczystości państwowych świadczył dobitnie, że władzom nie powiodła się próba rozbicia jedności między episkopatem i katolickim narodem. Prawdziwym przełomem w życiu Kościoła polskiego i narodu był wybór 16 X 1978 r. Karola Wojtyły na papieża. W czerwcu następnego roku papież odwiedził swoją ojczyznę. W okresie stanu wojennego Kościół pozostał oparciem dla milionów ludzi. Poprzez organizacje kościelne przychodziły dary z zagranicy, rozdzielane najbardziej potrzebującym. Do szczególnie głębokich przeżyć patriotyczno-religijnych należało uczestnictwo w comiesięcznej mszy świętej za ojczyznę, odprawianej przez duszpasterza Solidarności księdza Jerzego Popiełuszkę w warszawskim kościele Św. Stanisława Kostki. W 1984 r. ksiądz Popiełuszko został bestialsko zamordowany przez funkcjonariuszy MSW. Olbrzymie znaczenie dla narodu miały też dwie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski (w 1983 i 1987 r.). Upadek komunizmu w 1989 r. przyniósł też zmianę sytuacji Kościoła.

Wydarzenia w Polsce w roku 1956, czerwiec i październik i ich znaczenie.

Wiosna 1956 r. W trakcie XX zjazdu KPZR Chruszczow wygłasza referat, w którym rzuca tezę, że socjalizm można też osiągnąć metodami parlamentarnymi, a nie tylko rewolucją oraz skrytykował kult jednostki. W trakcie tajnego referatu Chruszczow zszokował pozostałych poddając druzgocącej krytyce Stalina i jego system. Polityka liberalizacji Chruszczowa polegająca na dopuszczaniu „różnych modeli socjalizmu” sieje ferment w satelickich krajach, szczególnie w PRL, na Węgrzech i w Jugosławii. W kraju po śmierci Bieruta w kierownictwie PZPR pozycja Natolińczyków wyraźnie osłabła, do głosu dochodzą Puławianie, ale ich czołowi przedstawicie żydowskiego pochodzenia (Minc i Berman) byli zbyt skompromitowani działalnością w czasach stalinowskich, by teraz odgrywać liberałów. Na I plan wysuwa się więc Zambrowski i młodzi sekretarze. Grupa puławska mimo swej stalinowskiej przeszłości opowiada się za liberalizacją i odsuwa Natolińczyków. W takiej atmosferze odbywa się VI plenum KC PZPR, gdzie trzeba wybrać następcę Bieruta. Obrady nadzoruje Chruszczow. Ostatecznie wybór pada na Ochabę - tolerowanego przez obie frakcje. Żądano odrzucenia dyktatury proletariatu i wprowadzenia demokracji socjalistycznej. Krytykowano cenzurę i tajną policję. Ferment narastał tez w prasie. Przeprowadza się amnestie i zmniejsza wyroki skazanym w poprzedniej „epoce”, ale niczego się nie odwołuje. Pojawiają się coraz głośniejsze żądania reform gospodarczych.

Czerwiec 1956 r. - Poznański bunt. W kwietniu i w maju załoga ZISPO w Poznaniu zażądała obniżenia norm,, podwyżek płac i zmniejszenia opodatkowania. Zignorowani wpierw przez dyrekcję, potem przez ministerstwo, zorganizowali strajk. Do strajku dołącza się załoga Zakładów Naboru Kolejowego i MPK. Strajkujący zagrozili demonstracjami podczas zbliżających się Międzynarodowych Targów. Władza choć rozpoczęła rozmowy z robotnikami, to tak naprawdę chciała przeciągnąć rozmowy poza okres Targów. Ponownie zgłoszono strajk robotników i podjęto decyzję o zorganizowaniu wielkiej manifestacji ulicznej. W dniu 28.06 demonstracja ruszyła do centrum miasta. Po drodze dołączali się do niej załogi innych fabryk. Tłum dotarł do Komitetu Wojewódzkiego Partii. Część tłumu przeszła pod centralne więzienie, które zdobyto, rozbrojono strażników i uwolniono więźniów. Tłum przeszedł pod budynek UBP, gdzie zaatakowany strumieniami wody, zaczął rzucać w gmach kamieniami i kostką brukową - wtedy padły pierwsze strzały. Na miejscu pojawia się lokalne wojsko, ale ograniczenie zakazem użycia broni, szybko zostaje rozbrojone. Z Warszawy nadchodzi rozkaz stłumienia buntu wojskiem. Strzelanina między wojskiem a cywilami trwa do 4⁰⁰ 29.04. Zajścia poznańskie odbiły się szerokim echem w świecie - na oczach gości Międzynarodowych Targów brutalnie tłumiono demonstrację. Protestują zachodni intelektualiści, np. Camus, protestuje prezydent USA - Eisenhower. Polskie społeczeństwo było oburzone wydarzeniami poznańskimi, a Natolińczycy naciskali na zaostrzenie polityki wewnętrznej. Zaostrza się rozłam w kierownictwie PZPR i podnosi niezadowolenie społeczne. Z misją pacyfikacyjną przybywa delegacja radziecka. Ochaba próbuje załagodzić sytuację. Po zażartej dyskusji ustalono nową ocenę poznańskich wypadków - demagogom i wrogom udało się wykorzystać niezadowolenie robotników. Pojawili się nowi członkowie Gremium - m. in. Gierek. Nastąpiło wzmocnienie centrowej grupy Ochaba. Zrehabilitowano Gomułkę i przywrócono mu członkostwo w PZPR.

Październik 1956 r. i jego konsekwencje. Narastała niechęć robotników i inteligencji do stosunków PRL z ZSRR. Chłopi żądali rękojmi prywatnej własności. Kreml zauważył narastający ferment w kraju. Puławianie, Ochab i Cyrankiewicz zabiegali o powrót Gomułki. Ten żąda stanowiska I sekretarza i miejsc w Biurze Politycznym dla swoich ludzi. Ustalono odejście Natolińczyków - Rokossowskiego i Minca. Ochab proponuje przesunięcie spotkania po plenum. Oddziały radziecka stacjonujące w Polsce ruszają w marsz na Warszawę. W dniu rozpoczęcia plenum ląduje pod Warszawą delegacja radziecka z Chruszczowem na czele. Docierają meldunki o koncentrowaniu się wojsk radzieckich na granicy od strony NRD i ZSRR. Gomułka argumentując, by do nie dopuścić wrażenia sporu między PRL a ZSRR doprowadza do wstrzymania wojsk przez Chruszczowa.. Gomułka przekonuje Chruszoczowa do siebie i nowej linii polityki „demokracji socjalistycznej”, zapewnia, że nie ma w planach osłabienia współpracy z ZSRR ani wyjścia z Układu Warszawskiego. Dochodzi do porozumienia, a delegacja radziecka wraca do Moskwy. Gomułka wygłasza programowe przemówienie krytykujące zło okresu stalinizmu, przeanalizował plan 6 letni i skrytykował zacofanie górnictwa węglowego i kolektywizację. Polacy uwierzyli w zapowiadane zmiany. Wszystko zmieniły wydarzenia na Węgrzech. Krwawa pacyfikacja na Węgrzech spotkała się z powszechnym oburzeniem społeczeństwa i szokiem dla „liberałów” w PZPR.

Wydarzenia marca 1968 roku.

Pod koniec 1967 r. nastąpiło zaostrzenie konfliktów w niektórych państwach komunistycznych. Po konflikcie na Dalekim Wschodzie walki personalne pod hasłami antysemickimi nasilały się w PZPR. Zaostrzała się sytuacja w Czechosłowacji i na Węgrzech.

Praska wiosna. W Czechosłowacji po przejęciu władzy przez Dubceka - liberała - nastąpiła nadzieja na odnowę. Społeczeństwo parły na zmiany. Dubcek tracił zaufanie Moskwy mimo prób hamowania przemian. W Czechosłowacji znosi się cenzurę, rehabilituje ofiary sytemu, wprowadza swobodę wyjazdów zagranicznych i reformy gospodarcze. Inne społeczeństwa demoludów także chciały takich zmian. W PRL pod koniec 1967 r. wrzało. Rosnąca polaryzacja, reformy czechosłowackie, a z drugiej strony apetyty na władzę młodych aparatczyków - grupa Moczara wzmagały napięcie w kraju. Ci ostatni szerzyli propagandę polskiej opozycji z syjonistami i zachodnioniemieckim rewizjonizmem

Po zakazie wystawiania „Dziadów” w Teatrze narodowym Warszawie nasilają się wiece, protesty studentów UW i Literatów przeciw nasilaniu się cenzury. Ze szkół wyższych usuwa się studentów, aresztuje ich. Wszystkie działania władza argumentuje działaniem środowisk żydowskich. Do stołecznych studentów dołączają się w protestach studenci wszystkich większych miast akademickich w Polsce. Nielegalne zgromadzenia są brutalnie rozbijane, profesorowie aresztowani, a wydziały na uczelniach rozwiązywane. Represje położyły kres protestom studenckich. Protesty studenckie stały się jednak pretekstem do masowej nagonki antysemickiej. Wyrzuca się ludzi z PZPR i z rządu

Przyczyny i konsekwencje strajków grudnia 1970 i czerwca 1976 roku.

Grudzień 1970 r. 12 grudnia 1970 r. Gomułka zapowiedział podniesienie cen podstawowych artykułów żywnościowych i przemysłowych. W 14 grudnia 1970 r. wybuchł strajk Stoczni Gdańskiej. Kilka tysięcy robotników demonstrowało pod budynkiem Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Nastąpiły starcia z milicją, padły strzały i były ofiary śmiertelne. Zamieszki rozprzestrzeniły się na całe Wybrzeże. Gomułka przestraszył się strajków, uznał je za kontrrewolucje i zezwolił na zużycie broni. W starciach w ciągu 4 dni zginęło 45 osób. W tej napiętej sytuacji 20 grudnia 1970 r. zebrało się VII plenum KC i pod nieobecność Gomułki wybrano na pierwszego sekretarza Edwarda Gierka. E. Gierek nowy I sekretarz różnił się od poprzednika, wyglądem (złote okulary, dobrze ubrany), umiał pozyskiwać społeczeństwo. W jego przemówieniach znalazły się nowe akcenty np. zwroty „partyjni, bezpartyjni”, „wierzący, niewierzący”, akcentował, że wychował się na zachodzie Europy we Francji. Zdobył stosunkowo prędko zaufanie, sprzyjał temu szereg decyzji gospodarczo-politycznych. Liberalizacji uległa cenzura. Do kin sprowadzano dużo zagranicznych filmów. Zaczęto wydawać książki poszerzające wiedzę z najnowszej historii. W telewizji były audycje „na żywo”, w których działacze wysokiego szczebla partyjnego odpowiadali na pytania telewidzów. Zmiany były dokonywane w różnych sferach życia społecznego. Hasłem sztandarowym „epoki Gierka” było: budowa „drugiej Polski”.

Czerwiec 1976 r. Na VI Zjedzie PZPR w 1971 r uchwalono bardzo ambitne plany gospodarcze. Plan pięcioletni zakładał wzrost dochodu narodowego, produkcji przemysłowej i rolniczej oraz płacy realnej. Rozpoczęto budowę Huty Katowice i Portu Północnego, obiecano do 1985 r. definitywnie rozwiązać problem mieszkaniowy. Gospodarka Polska „otworzyła się na świat” i napływały do niej kredyty na rozwój gospodarzy. Lata 1972-1975 zachowały się w pamięci Polaków jako najlepsze i najbogatsze w historii PRL. Duża część społeczeństwa, zwłaszcza inteligencja techniczna i środowiska artystyczne, ludzie nauki, kultury i sportu mogli dość swobodnie wyjeżdżać za granicę. Apogeum tego okresu stanowi rok 1975, kiedy to zostaje podpisany w Helsinkach Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W imieniu Polski dokument podpisuje E. Gierek. Następuje aktywizacja niezależnych środowisk opozycyjnych, negatywnie nastawionych do władzy komunistycznej, niezadowolonych z próby zmian w konstytucji. Do protestów włącza się kościół katolicki występując do władz z memoriałami. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych następuje załamanie gospodarcze, decydenci nie dostrzegli zagrożeń tkwiących z zaciąganiu kredytów, powodujących wzrost zadłużenia, a gospodarka źle zarządzana ulegała zastojowi. W końcu 1975 r. zapowiedziano wzrost cen na podstawowe produkty żywnościowe, ogłoszono to 24 czerwca 1976 r. Miały to być podwyżki jeszcze większe niż te z grudnia 1970 r. Rankiem 25 czerwca 1976 r. rozpoczął się strajk robotników w Radomiu. Pracownicy wyszli na ulice i doszło do strać z milicją. Jednocześnie doszło do protestu robotników w URSUSIE na przedmieściach Warszawy, później w Płocku i innych miastach. Po strajkach, przedstawiciele środowisk niezależnych i opozycyjnych, zaczęli występować w obronie dyskryminowanych i represjonowanych robotników. W obronie także zabrał głos episkopat. Te protestujące środowiska powołały w połowie lipca 1976 r. do życia Komitet Obrony Robotników (KOR). Władze licząc na dalsze kredyty z zachodu nie mogły pozwolić sobie na brutalną rozprawę z opozycją. Powstawały niezależne oficyny wydawnicze, poza zasięgiem cenzury. Powstał w Polsce drugi obieg wydawniczy.

Opozycja polityczna w PRL

1945-47 r. Władze komunistyczne, od chwili wyzwalania przez Armię Czerwoną ziem naszego kraju, przystąpiły z całą determinacją do rozprawienia się z podziemiem niepodległościowym, podporządkowanym rządowi polskiemu w Londynie. W kraju trwały masowe aresztowania, brutalne przesłuchania i pokazowe procesy niewinnych ludzi. Żołnierzy AK kompromitowano w oczach społeczeństwa, wysuwając wobec nich absurdalny zarzut współpracy z Niemcami i zdrady ojczyzny. W takiej sytuacji miało dojść, do zagwarantowanych postanowieniami jałtańskimi, wolnych wyborów. Jedyną partią, która reprezentowała interesy niepodległości Polski było PSL, na czele którego stał Stanisław Mikołajczyk. Obawiając się poparcia dla tej partii szerokich mas społeczeństwa, władze komunistyczne przystąpiły do zmasowanych działań, mających na celu zastraszenie potencjalnych wyborców oraz członków PSL. Wreszcie zdecydowano się sfałszować same wybory do Sejmu w 1947 roku. Dalsze represje i oskarżenia kierowane pod adresem Mikołajczyka spowodowały, że szef PSL zmuszony był uciekać z Polski. To wydarzenie oznaczało w praktyce koniec jakiejkolwiek legalnej opozycji w Polsce w tym okresie. Głównym przeciwnikiem politycznym komunistów stał się teraz kościół katolicki. Kulminacją represji wobec jego struktur było aresztowanie Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego w listopadzie 1953 roku.

Rok 1956, czyli początek „odwilży politycznej”. W kwietniu Sejm ogłosił amnestię dla skazanych "za przestępstwa wobec PRL". Po zwolnieniu Prymasa, nastąpił przełom na linii państwo - kościół. Przywrócono dawną redakcję do "Tygodnika Powszechnego" i tygodnika "Znak". Zaczął rozwijać się w kraju ruch inteligencji katolickiej. W Sejmie działało koło katolickie Koło Poselskie " Znak". Przejawy rozluźnienia politycznego zostały jednak rozwiane w czasie obchodów 1000-lecia państwa Polskiego. Władze postawiły na świeckie obchody jubileuszu, znów przystępując do walki z kościołem. Rolę opozycji w państwie zaczęły pełnić środowiska inteligenckie i studenci. Grupy te domagały się poszanowania wolności i praw obywateli.

Marzec 1968 r. Po zakazie wystawiania „Dziadów” dochodzi do ostrych zajść między władzami a studentami. Wtedy to rozpoczęli swą opozycyjną działalność Jacek Kuroń i Adam Michnik. Studenci domagali się zniesienia cenzury, monopolu informacyjnego władz i respektowania praw obywatelskich. Demonstracje zostały jednak krwawo stłumione, a najbardziej aktywni ich uczestnicy represjonowani.

Lata 70-te. Czerwiec 1976 r. Po stłumieniu strajków powstaje Komitet Obrony Robotników. Wkrótce do Komitetu należało wielu intelektualistów i działaczy niepodległościowych. (m. in. J. Kuroń, A. Macierewicz.). Organizował pomoc dla represjonowanych robotników i ich rodzin. Powstał także Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (1977). Wobec powstających organizacji opozycyjnych władze zastosowały represje, które wywołały protest w kraju i za granicą. Na początku roku akademickiego 1977 r. z inicjatywy intelektualistów powstało Towarzystwo Kursów Naukowych. Była to działalność samokształceniowa. Odbywały się niezależne wykłady i seminaria z historii, socjologii, ekonomii. Chęć zmian została spotęgowana wyborem Karola Wojtyły na Papieża. Wielkie znaczenie miała jego pielgrzymka do Ojczyzny w 1979 roku. W kraju zostały rozbudzone nadzieje na poprawę sytuacji. 1980 r. Na fali strajków w całej Polsce powstał NSZZ Solidarność. Na jej czele stanął Lech Wałęsa. 13 grudnia 1981 roku. Zdelegalizowano Solidarność, a jej działaczy internowano. Sytuację odmieniły dopiero strajki, które wybuchły w latach 1987-1988. Zapoczątkowały one przemiany, które przyniosły ostateczne załamanie się ustroju komunistycznego w Polsce.

Struktura społeczna w Polsce XX wieku i jej zmiany: II RP i PRL.

II RP. Do wybuchu II wojny światowej społeczeństwo polskie było typowym społeczeństwem rolniczym. Rolnicy i mieszkańcy wsi stanowili dominującą grupę całej populacji. Przeludnioną wieś zamieszkiwali żyjący nieraz na skraju nędzy średniorolni i bezrolni chłopi. Kolejną pod względem liczebności klasą społeczną w Polsce byli robotnicy. Powstała ona głównie w dużych miastach, gdzie aktywnie rozwijała się przemysł. Niskie zarobki, ledwie co starczały na wyżywienie niewielkiej rodziny, w dodatku złe warunki pracy i długi dzień pracy, złe warunki mieszkalne i sanitarne w przeludnionych miastach. Nieco lepiej przedstawiała się sytuacja pracowników umysłowych i inteligencji (ok. 5,5%) oraz drobnomieszczaństwa (11%). Najwyższą i najlepszą sytuacją mogli się poszczycić właściciele ziemscy (około 0,5%) oraz właściciele zakładów pracy, a więc burżuazja, stanowiąca 2% ówczesnego społeczeństwa polskiego.
Lata 1945-1960 Przemieszczenia geograficzne ludności na wielką skalę, związane ze zmianami granic. Miejsce zamieszkania zmieniło około 33% całego społeczeństwa. Masowe przemieszczenie się ze wsi do miasta związane z gwałtowną industrializacją. Struktura społeczna gwałtownie się zmienia pod wpływem działania władz PRL, a przede wszystkim: reformą rolną (1944), próbami kolektywizacji wsi, nacjonalizacją przemysłu i zwiększoną industrializacją kraju. Znika klasa ziemiaństwa. Duża część gospodarstw poniemieckich i tych pow. 50 ha została podzielona pomiędzy chłopów bezrolnych, małorolnych i średniorolnych. Część ziem przekształcono w Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR). Jednocześnie następował gwałtowny odpływ ludności wiejskiej, szczególnie młodzieży, do miast. Początkowo zajmowali się budową wielkich zakładów przemysłowych, stając się tanią i niewyspecjalizowaną siłą robotniczą. Przedwojenni przedstawiciele grupy inteligencji spycha się na margines społeczny a zastępuje ludźmi z awansu społecznego, ale i często zasłużonymi dla wprowadzenia ustroju socjalistycznego.
Lata 1960-1970 Liczba ludności miast w Polsce była wyższa, niż liczba mieszkańców wsi. Liczba zatrudnionych w przemyśle przewyższyła, liczbę zatrudnionych w rolnictwie. Coraz więcej dobrze wykształconych robotników znajdowało zatrudnienie w przemyśle, który wymagał coraz więcej specjalistów. Na wsi poprawiły się warunki życia m. in. przeprowadzono elektryfikacje wsi. Dalszy rozwój nie wpływał jednak na poprawę warunków materialnych.
Lata 1970-1980 Zwiększyła się rola warstwy robotniczej - dostrzeżono jej dużą społeczną siłę. Robotnicy wielkoprzemysłowi, np. górnicy i hutnicy uzyskiwali specjalne przywileje, niedostępne dla innych robotników. W ten sposób władze starały się zróżnicować i rozbić wewnętrznie warstwę robotniczą. Wzrastał także prestiż społeczny robotników.
Lata 1981-1989 Okres spadku zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle oraz wzroście liczby pracowników umysłowych. Przyczyną tego wzrostu był dynamiczny rozwój sektora usług.

Struktura narodowa w Polsce i jej zmiany: II RP i PRL.

II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowościowym. Polacy stanowili około 50% ludności w kraju. W granicach Polski znalazło się około 4 mln Ukraińców. Była to przede wszystkim ludność wiejska, z małym odsetkiem mieszkańców miast z tworzącą się dopiero inteligencją. Wobec niemożności stworzenia niepodległego państwa ze stolicą we Lwowie, Ukraińcy galicyjscy chcieli uzyskać autonomię. Byli wrogo nastawieni do umacniającego się państwa polskiego. Białorusini byli trzecią, co do liczebności mniejszością narodową w Polsce. Była to ludność w zdecydowanej większości rolnicza, z zalążkiem mieszczaństwa i inteligencji, dopiero kształtująca swoją świadomość narodową. Koloniści niemieccy z okresu zaborów byli popierani przez rząd Rzeszy. W granicach państwa polskiego znalazło się początkowo 1,2 mln Niemców. Wielu z nich wkrótce wyemigrowało. Była to ludność na wysokim poziomie cywilizacyjnym, dobrze zorganizowana i zasobna materialnie. W większości była nieprzychylnie lub jawnie wrogo nastawiona do państwa polskiego. W Polsce po 1918 roku było około 10% ludności żydowskiej. Trzon stanowili Żydzi od dawna osiedleni w Polsce, potem dołączyli do nich tzw. Litwacy i emigranci z Rosji po rewolucji i po wojnie polsko-bolszewickiej. Wśród niech znajdowali się nieliczni zwolennicy asymilacji z ludnością polską, większość stanowili zwolennicy stworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Mniejszość litewska liczyła około 80 tys. osób. Dominowała w tej grupie narodowościowej ludność chłopska. Nieliczna inteligencja pracowała w szkolnictwie, organizacjach społeczno-gospodarczych oraz w wolnych zawodach. Inne mniejszości zamieszkujące Polskę w okresie międzywojennym, to Rosjanie, Czesi, Słowacy i Łotysze. Najliczniejszą grupę stanowili Rosjanie, większość spośród nich utrzymywała się z rolnictwa. Na grupę inteligencji składali się dawni urzędnicy i oficerowie carscy, aktualnie emigranci oraz duchowni prawosławni, nauczyciele, nieco przedstawicieli wolnych zawodów.

PRL W 1946 ludność Polski wynosiła 24 mln, z czego narodowość polską deklarowało 20,5 mln, reszta byli to Niemcy, Ukraińcy i Białorusini. W czasie II Wojny Światowej zginęło około 6 mln obywateli polskich, z czego około 3 mln stanowili polscy Żydzi. Ponadto wojna spowodowała przymusową i dobrowolną emigrację setek tysięcy Polaków. W czasie całej II Wojny Światowej Polska straciła aż 17% swojego stanu ludnościowego. Skutkiem zmniejszenia się terytorium Polski o blisko 1/5 w skład społeczeństwa polskiego przestały wchodzić mniejszości litewska, ukraińska i białoruska. Z terenów Polski wysiedlono ludność niemiecką. Żydzi polscy, którzy przeżyli Holocaust, zostali w większości zmuszeni do opuszczenia Polski w roku 1956, a reszta w 1968.

Wyznania w Polsce w XX wieku.

Według spisu ludności z 1931 w II RP ludność stanowiła wyznawców 5 grup wyznaniowych: katolicy obrządku łac. (65%), grekokatolicy (10%), prawosławni (12%), protestanci (2,5%) i wyznawcy judaizmu (10%). Po II wojnie światowej Polska stała się państwem w dużym stopniu jednorodnym pod wzglądem wyznaniowym (94% ludności stanowią katolicy). Stan ten jest następstwem kilku faktów historycznych: utraty Kresów (zamieszkanych w znacznej mierze przez ludność prawosławną), ucieczki i wysiedlenia protestantów z Ziem Zachodnich i Północnych, wymordowania przez Niemców prawie całej ludności żydowskiej wyznającej Judaizm, emigracji do Niemiec kolejnych grup ludności z Ziem Zachodnich i Północnych oraz emigracji ocalałej z wojny ludności żydowskiej. Politykę wyznaniową Polski pod rządami komunistów charakteryzowało dążenie do laicyzacji społeczeństwa i przekreślenia dziedzictwa państwa przedwojennego, uznającego Katolicyzm za główne wyznanie, przez metodyczne ograniczanie prawa Kościołów (zwł. katolickiego) do swobodnego prowadzenia działalności religijnej. Równie restrykcyjną polityką prowadzono w stosunku do innych wyznań, które (z wyjątkiem Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i Świadków Jehowy) na ogół ulegały naciskom państwa w sprawach organizacyjnych i politycznych.

8

---