POLITYKA WYŻYWIENIA LUDNOŚCI dr inż. M. Pysz

Test na koniec

Wykład 1 (13.10.2011)

CELE POLITYKI ŻYWIENIA

Jednym z podstawowych warunków zapewnienia zdrowia człowieka i jego dobrostanu, rozumianego jako wysoka jakość życia, jest właściwe pod względem ilościowym i jakościowym żywienie.

Odnosi się to zarówno do człowieka jako jednostki jak i całego społeczeństwa.

Znane są i naukowo udowodnione związki przyczynowo skutkowe między wadliwym żywieniem i stanem odżywienia, wpływające na rozwój i sprawność biologiczną w ciągu całego życia człowieka, a zapadalnością na choroby i umieralnością.

Dlatego rządy wielu krajów od lat podejmują kompleksowe działanie w celu poprawy sytuacji w zakresie żywienia przez jego zbliżenie do modeli prozdrowotnych, ustalonych na podstawie aktualnego stanu wiedzy w tej dziedzinie. Te kompleksowe działalności rządów w zakresie żywienia to właśnie polityka wyżywienia ludności.

Słowo polityka wywodzące się z greckiego, od politikc, określa działalność władz państwowych obejmujących zarówno sprawy wewnętrzne jak i zagraniczne państwa.

W rozumieniu potocznym to zręczne układane działanie w celu osiągnięcia określonych zamierzeń. (obniżenie zgonów ze względu na choroby dieto zależne, poprawienie jakości produktów, odpowiednia służba zdrowia).

Odpowiednio do dziedziny działalności państwa rozróżnia się szczegółowe polityki, wśród których coraz ważniejsze miejsce w wielu krajach przypada polityce wyżywienia ludności jako składowej polityki społeczno-gospodarczej.

Polityka wyżywienia wg WHO to skoordynowany zestaw zadań i działań opartych na mandacie rządowym, podejmowanym w celu zapewnienia dobrego stanu zdrowia społeczeństwu w wyniku udostępniania żywności bezpiecznej i odpowiedniej pod względem żywieniowym.

Celem polityki wyżywienia ludności jest osiągniecie przez społeczeństwo optymalnego tj. możliwie najlepszego poziomu wyżywienia w danych warunkach geograficznych i ekonomicznych.

Polityka wyżywienia ludności związana jest nie tylko ze zdrowiem publicznym, ale także z dostarczeniem odpowiedniej żywności co łączy się z gospodarką żywnościową i polityką rolno- żywnościową.

Polityka ta powinna być ukierunkowana m.in. na koordynację procesów zachodzących na rynku oraz kontrolę jakości produktów rolno- spożywczych.

Potrzeba tworzenia polityki wyżywienia wynika z sondaży i informacji na temat żywności, żywienia i zdrowia ludności oraz założeń społeczno-politycznych w zakresie tych trzech sfer.

W związku z tym obszary polityki wyżywienia obejmują:

- podaż żywności

- jakość żywności

- popyt na żywność

Instrumentami wykorzystywanymi w tym zakresie są m.in.

- przepisy prawne oraz fiskalne

- oświata

- badania naukowe

Sondaże i inf. na temat żywności, żywienia i zdrowia			Założenia polityki w zakresie żywności, żywienia i zdrowia
Podaż		Jakość		Popyt
Polityka rolna	Polityka przem. spoż.	Standardy jakościowe żywności		Opieka zdrowotna	Kształcenie specjal. w zakesie żywienia
Dystrybucja i marketing	Żywienie zbiorowe	Bezpieczeństwo żywności		reklama	Kampanie inf. na temat żyw.
Handel żywnością	Pomoc żywieniowa	Wzbogacanie żywności		Inf. żyw. Na etykietach	Wskazania żywieniowe
Przepisy prawne	Przepisy fiskalne	Oświata		Podział dóbr i usług	Badania naukowe

KONSTRUKCJA POLITYKI WYŻYWIENIA (To samo co w tabeli)

1. Podaż żywności, determinuje ją:

- polityka rolna

- dystrybucja i marketing (kupujemy znane, reklamowane produkty)

- handel żywnością (gęstość sklepów)

- polityka przemysłu spożywczego

- żywienie zbiorowe (otwarte i zamknięte)

- pomoc żywnościowa najuboższym

*przepisy prawne i fiskalne decydujące o jakości żywności

2. jakość żywności

- standardów jakościowych żywności (surowców które sprowadzamy)

- bezpieczeństwo

- wzbogacanie żywności

*oświata

3. popyt na żywność

- reklama

- opieka zdrowotna

- kształcenie specjalistów w zakresie żywienia

- kampanie informujące na temat żywienia

- wskazania żywieniowe

*podział dóbr i usług

*badania naukowe

KREOWANIE POLITYKI WYŻYWIENIA

Jako że działanie w sferze aktywności i żywienia są złożone i obejmują wiele poziomów łańcucha żywnościowego, w tym producentów, przetwórców i dystrybutorów żywności, za priorytetowy cel podejmowanych aktywności uznaje się zdrowie konsumentów.

Rolę nadrzędną w procesie równoważenia konkurencyjnych interesów uczestników łańcucha żywnościowego powinny pełnić instytucje publiczne, regulacje prawne oraz informacje.

Przesłanki zdrowotne określają kierunek aktywnego kształtowania zwyczajów żywieniowych ludności poprzez najszerzej pojęte upowszechnienie wiedzy o żywności i żywieniu.

Ważne jest, aby inne uwarunkowania w tym ekonomiczne, prawo kulturowe były także uwzględniane w procesie tworzenia polityki wyżywienia i jej wdrażania, ponieważ w zasadniczy sposób wpływają na jej skuteczność. Efektywne kreowanie polityki wyżywienia oznacza:

- sformułowanie zadań i celów

- wybór i wprowadzenie w życie instrumentów, które pozwolą zrealizować wytyczone cele

- określenie planu strategicznego i form działania mających na celu realizację założeń oraz ocenę ich skuteczności

- stworzenie politycznego i społecznego klimatu dla przeprowadzania zamierzonych działań

Praktyczna realizacja polityki wyżywienia wymaga formułowania praktycznych zaleceń żywieniowych. Są one adresowane bezpośrednio do konsumenta i informują jakie produkty, bądź składniki są preferowane z punktu widzenia nauki, a jakich unikać.

Zalecenia te są ujęte w postaci ilościowej oraz jakościowej i obejmują też wskazówki, co do stylu życia i aktywności fizycznej.

W polityce tej określane są także cele żywieniowe wyznaczające strukturę diety oraz poziom zawartości - w przeciętnej racji pokarmowej - składników (np. cholesterolu, soli kuchennej, NNKT) istotnych dla zdrowia.

EFEKTY POLITYKI WYŻYWIENIA W UE

Przykładem krajów, w których od wielu lat istnieją usankcjonowane prawne dokumenty określające szczegółowe cele i założenia polityki wyżywienia ludności, są państwa skandynawskie, Holandia, Malta oraz USA.

W narodowych programach działań w obszarze wyżywienia ludności tych krajów podkreślona jest odpowiedzialność zbiorowa, w tym organizacji pozarządowych oraz prywatnych w realizacji zadania, jakim jest dbałość o zdrowie konsumentów, szczególnie dzieci.

Notowane są pozytywne (głownie w Norwegii, Finlandii, Islandii oraz Danii) skutki działań, wyrażające się pożądanymi zmianami w strukturze spożycia żywności oraz zahamowaniem, a nawet odwróceniem niekorzystnych wskaźników epidemiologicznych (zwłaszcza dotyczących chorób spowodowanych wadliwym żywieniem). Zmiany te jednak następują bardzo powoli.

W Polsce stwierdza się relatywnie wysoką w porównaniu z innymi krajami europejskimi, umieralność niemowląt (niedoinwestowanie służby zdrowia) oraz częstą zapadalność na choroby układu krążenia i choroby nowotworowe, a także wzrasta zachorowalność na inne schorzenia powstające na tle wadliwego żywienia.

Ponad 50% zgonów w Polsce powstaje w następstwie chorób dietozależnych tj. w wyniku chorób układu krążenia - ok.48%, nowotworów złośliwych - ok. 24%, urazów i zatruć pokarmowych - ok.7%.

Postępująca cały czas polaryzacja w strukturze grup społecznych powoduje, że niezmiernie ważne jest ustalanie zasad, celów i kierunków długotrwałej polityki wyżywienia oraz niezwłoczne przystąpienie do jej realizacji.

W polityce wyżywienia ludności kluczowe znaczenie mają:

- warunki demograficzne

- warunki socjalno - ekonomicznym

- tradycje żywieniowe oraz zachowania konsumenckie

- potencjał produkcyjny całej gospodarki żywnościowej

Te czynniki są kluczowe zwłaszcza w Polsce i należy je traktować jako punkt wyjściowy do sformułowania polityki wyżywienia w naszym kraju.

W ostatnich latach tj. od początku lat 90tych do roku 2005 w Polsce występował ujemny przyrost naturalny, a więc liczba ludności systematycznie się zmniejsza.

W latach 2006-2010 nastąpiło lekkie odwrócenie tego trendu i obecnie odnotowuje się wzrost liczby ludności w Polsce.

Należy pamiętać że przyrost naturalny nie uwzględnia migracji ludności danego kraju. Liczba ludności w danym państwie może zmniejszyć się pomimo przyrostu naturalnego, na skutek migracji ludności. Wartością, która uwzględnia migrację jest rzeczywisty przyrost naturalny.

ROZWÓJ DEMOGRAFICZNY

Z punktu widzenia polityki wyżywienia groźny jest nie tyle spadek liczby ludności w Polsce co zmiany w strukturze wiekowej ludności, które są konsekwencją mniejszej ilości urodzin.

Rezultatem przemian w procesach demograficznych, a przede wszystkim głębokiej depresji urodzeniowej w latach 90tych oraz na początku tego stulecia, jest gwałtowne zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży. Szacuje się, że w końcu 2008 r. ich udział w ogólnej liczby ludności wyniósł ok. 19,2% w 2000 r. 24,4 %, w 1990 r. 29%

Dzieci w wieku poniżej 15 roku życia stanowią obecnie ok. 15,3% ogólnej populacji wobec prawie 25% w 1990 r. (w 2000 r. - 19%).

Szczególnie duże zmiany można zaobserwować także w grupie osób w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18-59 lat, mężczyźni 18-64 lata).

Wykład 2 (27.10.2011)

Rozwój demograficzny c.d.

Szacuje się, że od 1990 r. odsetek osób w wieku zdolności do pracy (w ogólnej liczbie ludności) wzrósł o ponad 6 pkt, tj. z poziomu 58,2% do ok. 64,5% w 2008 r. (w 2000 r. wynosił 60,8%), przy czym tempo przyrostu ludności w wieku produkcyjnym jest coraz wolniejsze.

Począwszy od 2002 r. wiek produkcyjny osiągają coraz mniej liczne roczniki 18-latków. W końcu 2001 r. było ich ponad 694 tys., zaś w 2008 r. na rynek pracy mogło wejść tylko 554 tys. 18-latków. W 2001 r. przybyło 265 tys. osób w wieku produkcyjnym, natomiast w 2008 r. tylko ok. 52 tys.

W ostatnich latach obserwowany jest także dalszy wzrost liczby osób w wieku emerytalnym (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej). Udział tej grupy w ogólnej populacji wynosi obecnie 16,3%, w 2000 r. - prawie 15%, w 1990 r. niespełna 13%.

Szacuje się, że w końcu 2008 r. ludność w wieku poprodukcyjnym liczyła ok. 6,2 mln osób, w 2000 r. - 5,7 mln, w 1990 r. - 4,9 mln.

Struktura płci i wieku ( w 2007 r):

- w wieku do 44 roku życia - na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet

- w wieku powyżej 44 r.ż. - na 100 mężczyzn przypada 124 kobiet

- w wieku 65 lat i więcej - na 100 mężczyzn przypada 165 kobiet

W 2007 roku statystyczny mieszkaniec Polski miał 37,3 lat:

Mężczyźni średnio 35,3 lat

Kobiety średnio 39,4 lat

W 2000 roku statystyczny mieszkaniec Polski - 35,4 lat:

Mężczyźni średnio 33,4 lata

Kobiety średnio 37,4 lata

Dane z 2010 roku:

Na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 30 osób w wieku przedprodukcyjnym oraz 25 osób w wieku poprodukcyjnym.

W 2000 roku było to odpowiednio 40 i 24 osoby. W 1990 roku 50 i 22 osoby.

Udział osób w wieku 65 lat i więcej (razem mężczyzn i kobiet) stanowi obecnie 13,5%, w 2000 r. wynosił 12,4%, a w 1990 r. 10,2%.

Warunki socjalno - ekonomiczne

Dochody z pracy w Polsce stanowią obecnie źródło utrzymania dla ok. 52 - 55% gospodarstw domowych.

Już około 1/3 gospodarstw utrzymuje się z pracy w sektorze prywatnym, zaś dla około 43 - 45% gospodarstw główne źródło utrzymania pochodzi ze źródła niezarobkowego (emeryci i renciści).

Blisko 4% gosp. nie posiada własnego źródła utrzymania i pozostają na utrzymaniu osób spoza ich gospodarstwa albo na utrzymaniu państwa.

Najwyższe zarobki w Polsce w 2008 roku odnotowano w Warszawie. Średnia dochodów wynosiła tam 4,6 tys. zł i była o 53% wyższa niż zanotowana dla ogółu badanych. Stolica od kilku lat zajmuje pierwsze miejsce wśród polskich miast pod względem wysokości wynagrodzeń. Co więcej, poziom zarobków jest tu o 37% wyższy niż we Wrocławiu (3350 zł), który zajął drugie miejsce. W mieście z najniższymi płacami - Białymstoku pracownicy zarabiają średnio 2,4 tys. zł, niewiele ponad połowę tego co w Warszawie.

Polska niestety w 2010 r. nadal jest krajem o najniższym średnim dochodzie na mieszkańca w Europie. Wg danych III edycji raportu rynkowego Cetelem - wartość średniego dochodu na mieszkańca w Polsce w 2006 r. wyniosła 8 tys. 145 euro, zaś w 2010 r. wyniesie 10 tys. 10 euro.

Wybrane czynniki ekonomiczne warunkujące sposób żywienia i stan odżywienia jednostki:

1. Czynniki makroekonomiczne

1. PKB: produkt krajowy netto, dochód narodowy, PKB na 1 mieszkańca

2. Podaż żywności

3. Stan koniunktury i równowagi rynku żywnościowego

4. Stan infrastruktury społecznej, technicznej, gospodarczej a w tym handlowej

5. System finansowy

2. Czynniki mikroekonomiczne

1. Dochód: dochód nominalny, dochód rozporządzalny, dochód dyspozycyjny gosp. domowego

2. Wydatki na żywność: bezwzględne, względne

3. Ceny produktów żywnościowych

4. Pozostałe czynniki materialnej zasobności gosp. domowego

Poziom PKB na 1 mieszkańca

	Relatywnie wysoki	Relatywnie niski
Poziom wydatku na żywność	Wyższa wartość wydatków na żywność przy niższym ich udziale w wydatkach ogółem	Niższa wartość wydatków na żywność przy wyższym ich udziale w wydatkach ogółem
Poziom spożycia ludności	Wyższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych, a zwłaszcza droższych, wygodnych w użyciu o wyższej jakości	Niższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych
Struktura energetyczna diety	Wysoki udział energii z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego oraz niski udział energii z węglowodanów	Wysoki udział energii z węglowodanów i niski udział z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego
Bezpieczeństwo żywnościowe	Wyższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego	Niższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego
Poziom zagrożenia chorobami dietozależnymi	wyższy	niższy

Na tle znanego zróżnicowania źródeł utrzymania należy zauważyć, iż dotychczasowy rozwój gospodarki rynkowej w Polsce łączył się ze wzrostem zróżnicowania płac, a co za tym idzie poziomu życia.

Mając na uwadze zwiększającą się polaryzację społeczeństwa pod kątem warunków socjalno - ekonomicznych - struktura spożycia żywności ulega zróżnicowaniu.

Statystyczny Polak przeznacza znaczną część dochodów na zaspokojenie potrzeb żywnościowych.

W grupach społecznych, gdzie dochód rodzinny jest niski wydatki na żywność sięgają nawet 42 - 45%.

Europejczycy wydają na żywność zdecydowanie mniej, ok. 15% swoich dochodów, a Niemcy tylko 10%. To świadczy o zamożności poszczególnych społeczeństw.

W Polsce wydajemy poza żywnością na: mieszkanie, odzież, obuwie, opał, energię elektryczną i cieplną, ochronę zdrowia i kulturę.

Struktura wydatków konsumpcyjnych w polskich gospodarstwach domowych dość znacznie różni się od struktury UE.

W ostatnich latach (2009 r.) udział żywności w wydatkach domowych systematycznie spada, ale nadal stanowi ok. 24% .

Emeryci i renciści wydają 42 - 45% na żywność. Wydatki poszczególnych grup społecznych są bardzo zróżnicowane.

Europejczycy na żywność wydają 15% swoich dochodów, a Niemcy tylko 10%.

Tradycje żywieniowe oraz zachowania konsumenckie

W ostatnich latach w ślad za ogromnym postępem na rynku żywnościowym zmieniła się znacznie podaż żywności przypadająca na przeciętnego mieszkańca Polski.

Wg danych bilansów żywności istotnie zwiększyło się spożycie tłuszczów i olejów roślinnych, mięsa drobiowego, owoców i warzyw. Zmniejszyło się spożycie mięsa wołowego, masła, mleka i przetworów mlecznych, tłuszczów zwierzęcych oraz cukru i przetworów zbożowych. Spadek spożycia dotyczył także większości podstawowych składników odżywczych: białka ogółem i zwierzęcego, tłuszczu, węglowodanów, wapnia, witaminy A, ryboflawiny i tiaminy.

Wśród tych zmian za szczególnie niekorzystną tendencję należy uznać zmniejszenie zawartości wapnia w diecie z 1200 mg w latach 90-tych do ok. 850 mg obecnie.

Pozytywną zmianą w strukturze diety było zwiększenie spożycia wit. C oraz NNKT, co wiąże się ze wzrostem spożycia warzyw i owoców oraz zmianą w strukturze spożycia tłuszczów.

Struktura energetyczna diety:

Białko 11%, tłuszcze 36%, węglowodany 53%

Najgorzej odżywiają się rodziny o niskich dochodach, wielodzietne, w szczególności ze środowiska miejskiego.

FAO wyróżnia 5 stanów odżywienia [przeciętna dobowa podaż energii na osobę]:

- krańcowa niska podaż energii - poniżej 1800 kcal

- niska podaż energii - 1800 - 2200 kcal

- prawidłowa podaż energii - 2200 - 2800 kcal

- nadmierna podaż energii - 2800 - 3000 kcal

- nadkonsumpcja absolutna - powyżej 3000 kcal

Wg FAO wszystkie kraje UE osiągnęły wysoki poziom wyżywienia powyżej 3000 kcal.

Średnia wartość energetyczna przeciętnej dziennej racji pokarmowej w Polsce wynosi ponad 3000 kcal. występuje tańszy model energetyczny:

• niski udział energii z produktów pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza białka

• nadmierna podaż tłuszczu i cukru rafinowanego.

W porównaniu do UE, w Polsce występuje:

• niskie spożycie mleka,

• wysokie spożycie cukru i ziemniaków,

• wysoka zawartość tłuszczów zwierzęcych,

• niskie spożycie tłuszczów roślinnych,

• niskie spożycie owoców,

• niskie spożycie ryb.

W badaniach preferencji konsumentów potwierdzono stopniowy lecz bardzo powolny wzrost świadomości żywieniowej oraz znajomość zależności pomiędzy żywieniem a kondycją.

Czynnikami pozaekonomicznymi kształtującymi popyt na żywność są np. reklamy, czynniki ekologiczne, a także konieczności rozwoju badań naukowych w zakresie żywności i żywienia w powiązaniu ze zdrowiem.

Potencjał produkcyjny gospodarki

W rozwiniętych gospodarczo krajach europejskich przyjmuje się, iż w celu osiągnięcia samowystarczalności, własna produkcja żywności na bieżące potrzeby powinna pokrywać zapotrzebowanie co najmniej w 90%.

Strategicznym celem polskiej gospodarki żywnościowej powinno być dążenie kraju do samowystarczalności.

Koncepcja polityki wyżywienia

Generalną intencją polityki powinno być zharmonizowanie produkcji rolniczej i przetwórstwa żywności oraz polityki importu, eksportu z potrzebami i wymaganiami społeczeństw w zakresie żywienia i zdrowia. W świetle naszkicowanej diagnozy spożycia żywności i jej uwarunkowaniach, proponowana harmonizacja wymaga wyznaczenia zdrowotnych i społecznych celów strategicznych.

Cele zdrowotne:

1) Zahamowanie umieralności z powodu chorób układu krążenia i naczyń mózgowych oraz chorób nowotworowych

2) Obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt

3) Zmniejszenie niedoborów energetycznych i białkowych u dzieci oraz u innych szczególnie zagrożonych grup społecznych

4) Zmniejszenie częstości występowania stanów niedoborowych niektórych składników odżywczych w diecie (jod, magnez, żelazo, wapń)

Cele społeczne polityki wyżywienia

Zapewnieni dostępności różnych produktów zgodnie z oczekiwaniami i możliwościami nabywczymi konsumentów.

Takie cele wymagają współpracy:

- producentów żywności

- dystrybutorów, handlowców

- oświaty oraz czynników rządowych

Zadania dla producentów, przetwórców i dystrybutorów żywności

- wzrost udziału produktów spełniających rolę ochrony lub poprawy zdrowia (żywność ekologiczna, funkcjonalna)

- wzrost udziału żywności dla specyficznych grup demograficznych np. niemowląt, dzieci, osób starszych

- wzrost udziału produktów autentycznych pod względem smaku, zapachu, konsystencji (produkcja niszowa, regionalna)

- wzrost udziału produktów w wysokiej stabilności, jakości i wartości spożywczej

Zadania dla oświaty

- popularyzacja zasad prawidłowego żywienia

- popularyzacja informacji i żywności bezpiecznej dla zdrowia oraz sposobach zapobiegania chorobom na tle nieprawidłowego żywienia

- popularyzacja informacji na temat skutków żywienia niedoborowego oraz naddoborowego

- szkolenie kadr potrzebnych w przemyśle, oświacie i na stanowiskach urzędniczych odpowiedzialnych za politykę wyżywienia

Zadania dla czynników rządowych

- aktualizacja, harmonizacja i dalszy rozwój legislacji żywnościowej i zarządzeń wykonawczych

- przemyślana i rozsądna polityka podatkowa

- skuteczna polityka celna dotycząca artykułów żywnościowych

- modernizacja wymagań jakościowych w stosunku do surowców, produktów, metod przetwarzania

- monitoring produkcji i spożycia żywności

Realizacja polityki wyżywiania w praktyce

- opracowanie programu działania

- przeprowadzenie szerokiej, krytycznej dyskusji w środowiskach zainteresowanych i mających wpływ na realizację tego programu.

- nadanie założeniom polityki wyżywienia rangi uchwały sejmowej

- stworzenie skutecznych ram organizacyjnych dla realizacji zadań przez powołanie komisji lub rady do spraw wyżywienia

- opracowanie systemu kontroli efektywności działania w zakresie polityki wyżywienia

3 Wykład 10.11.2011

Główne obszary działań polityki wyżywienia na przełomie XX i XXI wieku dla krajów europejskich.

W skali globalnej wiodącą rolę w budowaniu polityki wyżywienia w aspekcie ochrony zdrowia, a także środowiska i rozwoju rolnictwa pełniły od początku swojego istnienia, tj. od połowy lat 40 dwie agendy:

1) Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

2) Organizacja Żywności i Rolnictwa (FAO)

Zadania tych organizacji dotyczące polityki wyżywienia są przedstawiane na wspólnej konferencji i światowych szczytach.

Na jednej z takich konferencji określono priorytetowe obszary tych działań:

- poprawa bezpieczeństwa żywnościowego

- ochrona konsumentów poprzez poprawę i kontrolę jakości żywności

- zapobieganie niedoborom składników odżywczych

- propagowanie zdrowych modeli wyżywienia i stylu życia

- ocena, analiza i monitorowanie poziomu, struktury spożycia żywności

Na światowym szczycie żywnościowym w 1996 r. przyjęto następującą definicję bezpieczeństwa żywnościowego.

Bezpieczeństwo żywności - nieprzerwany dostęp do żywności wystarczającej dla wszystkich ludzi do zdrowego i aktywnego życia.

W Europie podobnie jak w innych rozwiniętych regionach świata, do grup populacyjnych szczególnie narażonych na niedożywienie należą m.in.:

• osoby o niskich dochodach

• bezrobotni

• bezdomni

• imigranci oraz dzieci

Pierwszy Plan Działań dla Europy

W związku z tymi problemami WHO opracowało tzw Pierwszy Plan Działań dla Europy na lata 2000-2006, który ma opierać się na 3 filarach polityki wyżywienia:

1. Bezpieczeństwo żywności

2. Jakość żywności

3. Żywienie

ad I. Zakładał, iż w celu zapewnienia zrównoważonego, bezpiecznego dla populacji i środowiska poziomu podaży żywności konieczne jest:

• opracowanie mechanizmów pobudzania produkcji rolniczej oraz konsumpcji (dotacje dla rolników)

• wdrażanie programów pomocy grupom tzw. zwiększonego ryzyka

W odniesieniu do tego zadania na obszarze UE w ramach Wspólnej Polityki Rolnej funkcjonuje Program Pomocy Żywnościowej dla Najuboższych (PEAD).

Podstawą działania programu PEAD są nadwyżki produkcyjne UE (zapasy interwencyjne), a koordynacją procesów rozdysponowania pozyskanej żywności zajmują się akredytowane agencje i organizacje społeczne

Od kilku lat budżet PEAD zwiększa się i w 2006r. przekroczył już 259 mln euro.

Wg danych Komisji Europejskiej największymi beneficjentami pomocy są Włochy, Francja oraz Hiszpania, a spośród nowych krajów członkowskich m.in. Polska.

Głównym koordynatorem programu w Polsce jest Federacja Polskich Banków Żywności (1997) i zrzesza kilkadziesiąt banków w różnych częściach kraju (świata).

Misją Banków Żywności, które są wyspecjalizowanymi organami społecznymi (pozarządowymi), jest zmniejszenie obszarów niedożywienia oraz przeciwdziałanie marnotrawieniu żywności.

Organizacje opierają się na trzech zasadach:

• zasada non-profit (działalność bez zysku) realizowana poprzez bezpłatne pozyskiwanie żywności oraz bezpłatny rozdział,

• zasada kierowania żywności do potrzebujących poprzez organizacje charytatywne zajmujące się bezpośrednio dożywieniem,

• zasada apolityczności i różnorodności światopoglądowej.

Banki Żywności udzielają w Polsce systematycznej pomocy ok 2000 organizacji i instytucji wspierając ok 1,5 mln osób.

Dla porównania w USA funkcjonuje 15 programów pomocy, których łączne finansowanie w 2005 r. przekroczyło 51 mld USD.

Największy program w USA Food Stamp Program wspierała w 2005 r. ponad 25 mln osób miesięcznie.

Ad II. Celem II filara dla Europy, związanego z jakością żywności, jest eliminacja w krajach europejskich:

• zagrożeń związanych ze skażeniem żywności środkami biologicznymi i chemicznymi,

• podejmowanie działań kontrolnych w obrębie łańcucha żywnościowego,

• obecnie w UE rolę niezależnego doradcy w tym zakresie pełni Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (ESFA - European Food Safety Authority)

Instytucja ta powołana w 2002 r., ma także zapewnić wsparcie naukowo-techniczne w kwestiach prawodawstwa i polityki wspólnotowej we wszystkich dziedzinach, które wywierają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo żywności i pasz.

(Afera BSE - zakaz pasz z mączek kostnych, zakaz „kanibalizmu” zwierzęta nie mogą jeść mączki wytworzonej z kości tej samej rasy)

EFSA:

• zajmuje stanowisko w sprawie oświadczeń umieszczanych przez producentów na opakowaniach,

• jest odpowiedzialna za zbieranie i analizę danych oraz monitoring zagrożeń związanych z żywnością i paszami,

• ma także przyczynić się do lepszego poziomu ochrony życia i zdrowia ludzkiego.

Ad III. Strategicznym celem III filaru jest żywienie - redukcja ryzyka chorób dietozależnych w populacji

• Prowadzona w tym celu działalność profilaktyczna obejmuje np. zapobieganie deficytom składników w dziennej racji pokarmowej poprzez suplementację lub wzbogacanie żywności.

• Ważnym elementem tego obszaru jest edukacja żywieniowa, szczególnie istotna w odniesieniu do dzieci.

• W nurt tych działań wpisuje się Program Działań Interwencyjnych przeciwko Chorobom Zakaźnym (CINDI) realizowany przez WHO.

Obecnie program CINDI obejmuje 30 krajów europejskich (w tym Polskę) oraz Kanadę.

• Jego celem jest prowadzenie i koordynowanie działań ukierunkowanych na zapobieganie i kontrolę czynników ryzyka, w tym palenia papierosów, nadciśnienia i otyłości i niskiej aktywności fizycznej.

• Innym przykładem międzynarodowej współpracy w ramach filaru „Żywienie” jest opracowany przez Nordycką Radę Ministrów, Wspólny Program Działania. Jest on związany z wieloletnią tradycją kooperacji 5 krajów skandynawskich oraz ich zaangażowania w przekazywaniu zdobytych doświadczeń państwom bałtyckim w ramach Nordycko - Bałtyckiej Sieci ds. Zdrowia Publicznego.

Plan zakłada m.in. stworzenie katalogu podejmowanych inicjatyw jako źródła inspiracji dla polityków oraz budowę bazy danych o zmianach w konsumpcji żywności.

Strategiczne dokumenty agend ONZ przyjmowane w pierwszych latach XXI w., w tym Globalna Strategia ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, wskazują na konieczność przyspieszenia tempa oraz koordynacji działań podejmowanych w obszarze „żywienia”.

Szczególną uwagę przypisano systematycznym badaniom zmian wzorców wyżywiania ludności oraz gromadzenie danych na temat wpływu żywienia na ryzyko zachorowania na niezakaźne choroby przewlekłe.

Do działań priorytetowych zaliczono też m.in. :

• opracowanie zrozumiałych dla konsumenta zaleceń dotyczących żywienia oraz aktywności fizycznej,

• rozpowszechnianie tych informacji oraz prowadzenie kampanii edukacyjnych.

Do bardzo ważnych inicjatyw prowadzonych od lat w wielu krajach zalicza się kampanie zwiększające spożycie owoców i warzyw.

Niski poziom spożycia tych produktów (poniżej 400g/osobę/dzień) jest jednym z kluczowych czynników ryzyka rozwoju chorób dietozależnych w krajach rozwiniętych.

Zaleca się spożycie w ilości 5 porcji dziennie (po 80g i więcej).

Podejmowane akcje mogą być skierowane do całej populacji lub skupiać się na konkretnej grupie osób.

W państwach europejskich promocję spożycia warzyw i owoców rozpoczęto w latach 90' XX w.

W Danii program taki obejmuje 3 strategie informacyjno-promocyjne:

• owoce w miejscu pracy (bezpłatne owoce dla pracowników),

• owoce w szkole (opłacane np. przez rodziców)

• owoce w zbiorowym żywieniu.

• Do takich działań konieczna jest współpraca możliwie jak największej ilości partnerów - organizacji pozarządowych ds. zdrowia publicznego, instytucji państwowych oraz przedstawicieli rynku.

• Obecnie są prowadzone programy promujące spożycie warzyw i owoców m.in. w Norwegii, Holandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech oraz na Węgrzech.

Drugi Plan Działań dla Europy

• w zakresie polityki wyżywienia ludności (na lata 2007-2012), przedstawiony przez WHO we wrześniu 2007 r., podkreśla konieczność dalszej intensyfikacji aktywności w ujęciu zdrowotnym, żywieniowym, bezpieczeństwa oraz jakościowym.

Niezbędne okazało się także przyjęcie zintegrowanych Planów Działania przez rządy państw oraz organizacji międzynarodowych.

Do ich wdrażania zobowiązane zostały zarówno instytucje państwowe jak i partnerzy prywatni.

Drugi Plan WHO obejmuje 6 szczegółowych obszarów, które podejmują kwestie najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w dziedzinie żywienia, jakości i bezpieczeństwa żywnościowego:

• wspieranie tzw. Zdrowego Startu (karmienie piersią oraz rozwój programów żywieniowych dla szkół i przedszkoli),

• poprawę dostępności owoców i warzyw, promocję reformulacji i wzbogacania produktów spożywczych,

• zapewnienie odpowiednich praktyk marketingowych i znakowania żywności,

• walkę z niską aktywnością fizyczną, paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu,

• zaangażowanie personelu medycznego w promocję zdrowego stylu życia,

• rozwój badań nad zmianami w konsumpcji żywności oraz monitoring efektywności podejmowanych działań.

Szczególnie ważnym dokumentem w aspekcie praw nad polityką wyżywienia ludności w Europie jest przyjęta w 2007 r. przez 48 krajów Regionu Europejskiego WHO tzw. Europejska Karta Walki z Otyłością.

Podkreśla ona, że epidemia otyłości stanowi z poważniejszych problemów zdrowia publicznego w tym regionie i uznaje za działanie priorytetowe ograniczenie związanego z nią zagrożenia.

• Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Strategii Komisji Europejskiej w zakresie zagadnień związanych z żywieniem wskazane są zmiany w uregulowaniach prawnych oraz budowa partnerstw publiczno-prywatnych

• Wg danych WHO w regionie europejskim funkcjonuje obecnie 35 narodowych partnerstw publiczno - prywatnych ukierunkowanych na walkę z otyłością.

Wykład 4 (24.11.2011)

Drugi Plan Działań dla Europy c.d.

Na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego powołana została w Polsce w dniu 12.11.2007 r. przez Ministra Zdrowia Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, która ma podejmować, monitorować i koordynować działania na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości z uwzględnieniem zaleceń europejskich oraz programu narodowego.

Członkami Rady są przedstawiciele 25 organizacji związanych ze środowiskiem naukowym i akademickim, rynkiem żywności, organizacji pozarządowych i konsumenckich, takich jak: Ministerstwa Zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Sportu i Turystyki, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny, Instytutu Żywienia i Żywności w Warszawie, Instytutu Matki i Dziecka, SGGW, AWF Warszawa, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Stowarzyszenia Zdrowych Miast Polskich, Federacja Konsumentów, Krajowej Rady Reklama, Polskiego Towarzystwa Technologów Żywności, Telewizji Polskiej są, Krajowej Izby Gospodarczej, Stowarzyszenia Krajowa Unia Producentów Soków, Polskiego Związku Fitness&Wellness, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji, Stowarzyszenia Konsumentów Polskich, Stowarzyszenia Komunikacji Marketingowej SAR, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Polskiej Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców.

Zadania rady:

- pełni funkcję organu opiniodawczo-doradczego w zakresie działań na rzecz zapobiegania nadwadze na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej pt. ”Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z żywieniem, nadwagą i otyłością” oraz innych programów w tym zakresie

- określanie priorytetowych działań w zakresie promocji zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i zdrowia oraz określanie kierunków ich realizacji w całym kraju

- opiniowanie i wspieranie inicjatyw organizowania akcji, ruchów koalicji na rzecz zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz w zakresie zapobiegania chorobom niezakaźnym wynikającym z nadmiernej masy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publiczno-prywatnego

- działanie na rzecz promocji zdrowego stylu życia, zwłaszcza zbilansowanej diety i aktywności fizycznej dla poszczególnych grup wiekowych, w szczególności środowiskach lokalnych i środkach masowego przekazu.

Biała Księga - strategia dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością. Celem Białej Księgi jest określanie zintegrowanego podejścia UE mającego na celu przyczynienie się do zmniejszenia występowania chorób wynikających z nieprawidłowego odżywiania, nadwagi i otyłości.

W ciągu ostatnich 30 lat drastycznie wzrosła liczba przypadków nadwagi i otyłości wśród ludności UE, a zwłaszcza wśród dzieci, gdzie szacunkowy współczynnik nadwagi w 2006 roku wyniósł 30%.

Wskazuje to na pogarszanie się tendencji do nieprawidłowego sposobu odżywiania i niskiego poziomu aktywności fizycznej wśród ludności UE i z tego powodu w przyszłości spodziewany jest dalszy wzrost przewlekłych dolegliwości, takich jak: cukrzyca typu 2, udary, nadciśnienie, choroby układu krążenia, niektóre nowotwory, zaburzenia mięśniowo-szkieletowe, a nawet szereg zaburzeń psychicznych.

W dłuższej perspektywie będzie to miało negatywny wpływ na średnią długość życia w UE oraz pogorszenie jakości życia wielu osób.

Wszystkie działania publiczne, które mogą zostać podjęte w tej dziedzinie na poziomie wspólnotowym powinny brać pod uwagę 3 czynniki:

1. Każda osoba ostatecznie odpowiada za swój tryb życia oraz za tryb życia swoich dzieci.

2. Tylko dobrze poinformowany konsument może podejmować racjonalne decyzje.

3. Optymalną reakcję na to zagadnienie można osiągnąć poprzez wspieranie komplementarności integracji zarówno różnych istotnych obszarów polityki jak i różnych poziomów działania.

Komisja Europejska zobowiązała się do wspierania (finansowania) polityki wyżywienia w tym zakresie na poziomie krajowym, ale równocześnie sama podejmuje działania, które mają zająć się gromadzeniem lokalnych lub krajowych inicjatyw i tworzenie ogólnoeuropejskich mechanizmów wymiany najlepszych praktyk.

Zasady działania polityki w tym zakresie:

- zajmowanie się tą istotną kwestią zdrowia publicznego wymaga całościowej integracji polityki, począwszy od żywności i konsumenta, do sportu, edukacji i transportu

- działania w niniejszym dokumencie skupiają się na 4 zasadniczych aspektach:

1) Działania powinny dotyczyć przyczyn powstawania zagrożeń dla zdrowia. W ten sposób działania ustalone w strategii powinny się przyczynić do zmniejszenia wszelkich zagrożeń związanych z nieodpowiednim sposobem odżywiania i ograniczoną aktywnością fizyczną, w tym zagrożeń związanych z nadmierną masą ciała.

2) Opisane działania mają funkcjonować w obszarach polityki rządowej i na różnych szczeblach władzy przy zastosowaniu szeregu instrumentów, łącznie z ustawodawstwem, tworzeniem sieci kontaktów, podejściem publiczno-prywatnym i przy zaangażowaniu sektora prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego.

3) W celu zapewnienia skuteczności strategia będzie wymagała podjęcia działań przez szereg podmiotów prywatnych, takich jak przemysł spożywczy oraz podmiotów na poziomie lokalnym, takich jak szkoły i organizacje społeczne.

4) Najważniejszą kwestią jest monitorowanie powyższych działań. Niestety mimo podejmowania działań mających na celu poprawę sposobu żywienia i wzrost aktywności fizycznej, liczba osób z nadwagą każdego roku rośnie.

Jest to prawdopodobnie wynikiem słabego nadzoru nad poszczególnymi projektami, co spowodowało niepełną ocenę na temat tego, co funkcjonuje sprawnie i czy konieczna jest poprawa lub zasadnicza zmiana działań.

Polityka na poziomie wspólnotowym

- lepiej poinformowani konsumenci,

- udostępnianie zdrowych produktów spożywczych

- wspieranie aktywności fizycznej

- grupy priorytetowe i środowiska

- rozwijanie wiedzy w celu wspierania i tworzenia polityki wyżywienia ludności

- rozwijanie systemów monitorowania

Polityka na poziomie państw członkowskich

Ze względu na zróżnicowanie sposobu żywienia w poszczególnych państwach członkowskich, część zadań związanych z walką z nadwagą i otyłością może być realizowana jedynie na poziomie krajowym.

Komisja Europejska będzie tylko zestawiać i oceniać wraz z grupą wysokiego szczebla podjęte działania krajowe i regionalne i udostępniać te informacje na swojej stronie internetowej.

Komisja zamierza wykorzystać wspomnianą grupę wysokiego szczebla do promowania i rozpowszechniania najlepszych praktyk, jak również do udzielania wsparci uznanego za właściwe na poziomie wspólnotowym.

Możliwości działania podmiotów prywatnych

Podmioty prywatne mogą odegrać istotną rolę w zapewnieniu konsumentom możliwości dokonywania wyborów korzystnych dla zdrowia i umożliwieniu im podejmowania dalszej decyzji dotyczących zdrowego trybu życia: ich działania w tym obszarze mogą uzupełniać politykę krajową i inicjatywy UE.

Obecnie wśród regulacji prawnych UE funkcjonuje szereg instrumentów, które mają na celu:

- stabilizację sytuacji na rynku żywnościowym,

- kształtowanie prozdrowotnych zachowań konsumentów.

Do wspólnotowych instrumentów, które potencjalnie mogą się przyczynić do poprawy wzorców spożycia żywności należą np. mechanizmy:

- wzrostu konsumpcji mleka w placówkach oświatowych,

- bezpłatnej dystrybucji owoców i warzyw,

- promocji wybranych produktów rolnych.

UE uczestniczy finansowo w prowadzeniu tych działań, a ich zasady obowiązują we wszystkich krajach członkowskich.

System dopłat do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych skierowany jest do dzieci regularnie uczęszczających do przedszkoli i szkół podstawowych oraz młodzieży z gimnazjów i szkól ponadgimnazjalnych. Dopłatami były objęte: mleko, jogurty, serki topione, twarogi oraz sery.

Każdy uczeń może nabyć 0,25 litra mleka lub przetworu mlecznego po cenie niższej niż rynkowa i nie wyższej niż ustalona ustawowo cena maksymalna. Powodzenie systemu uzależnione jest od stworzenia krajowego programu wspierającego ten program i zaangażowania wielu instytucji.

Krajowy program wspierania realizowany jest m.in.: na Węgrzech, w Szwecji, Francji, gdzie liczba dzieci spożywających mleko sięga w placówkach oświatowych ok. 20-50% ogólnej liczby dzieci.

W Polsce także funkcjonuje taki program, ale obecnie korzysta z niego niespełna 10% dzieci. Najwięcej dzieci korzystało z tego programu w 2006 r., około 11%.

Promocja wybranych produktów rolnych

Na unijnym rynku ogrodniczym od 1997 roku producenci mają prawo uzyskać rekompensaty za wycofanie z rynku produktów i przeznaczenie ich do bezpłatnej dystrybucji, czyli rozdysponowanie do ośrodków pomocy społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych, ośrodków adopcyjnych, szpitali, zakładów karnych oraz obozów wypoczynkowych dla dzieci.

Niestety z powodów organizacyjnych oraz braku zainteresowania producentów, w Polsce program ten nie został do tej pory uruchomiony.

W innych krajach UE roczne wydatki budżetowe na wsparcie tego programu wyniosły ok. 600 mln euro.

Zakłada się, że wdrażane programy muszą się przyczynić do wzrostu popytu na produkty nimi objęte. Programy te wydają się szczególnie pożądane w państwach, które charakteryzują się np. niskim spożyciem owoców i warzyw oraz wysokim potencjałem ich produkcji.

Programy UE obecne w Polsce

Od wejścia Polski do UE został uruchomiony:

- roczny program promocyjno-informacyjny „Mrożonki pełne natury” - dotyczący promocji mrożonych warzyw i owoców na rynku polskim,

- dwuletni program informacyjny „Oryginalność pod ochroną” - odnoszący się do wspólnotowego systemu oznaczeń produktów regionalnych i tradycyjnych,

- w styczniu 2008 r. zainaugurowano 3-letnia kampanię „Stawiam na mleko” skierowaną do dzieci w wieku 7-13 lat, ich rodziców i opiekunów.

Pomimo że programy te znajdują swoje odzwierciedlenie w wytycznych polityki wyżywienia ludności, konieczne jest zwiększenie rozpowszechnienia informacji na temat możliwości i warunków uczestnictwa w tych programach.

Platforma technologiczna „żywność dla życia”

Skierowana do producentów żywności przez Komisją Europejską.

- Postawiła sobie ona za cel doskonalenie produkcji żywności zgodnie z potrzebami i oczekiwaniom konsumentów, a także promocją innowacyjnej, nowoczesnej produkcji żywności, która będzie miała pozytywny wpływ na zdrowie publiczne i ogólnie jakość życia.

- Koncepcja Platformy Technologicznej nawiązuje do zachodzących w Europie procesów demograficznych polegających na przedłużaniu długości życia i starzeniu się społeczeństwa tego regionu oraz konieczności przyjęcia we wszystkich dziedzinach działalności podejścia opartego na „zdrowym starzeniu się”

- Realizacja wizji tej platformy zakłada prowadzenie badań i współpracą w następujących sześciu obszarach:

• Żywność i zdrowie

• Jakość żywności a procesy produkcyjne

• Żywność i konsument

• Bezpieczeństwo żywności

• Zrównoważona produkcja żywności

• Zarządzanie łańcuchem żywnościowym

- Jednocześnie zakłada się, że inicjatywy badawczo-rozwojowe w tych obszarach będą zharmonizowane, przyjmując perspektywę konsumenta za główną siłę napędową.

Polityka wyżywienia w aspekcie przyszłych wyzwań

- W praktyczną realizację polityki wyżywienia zaangażowane są organizacje międzynarodowe, rządy poszczególnych krajów oraz rozmaite stowarzyszenia i organizacje działające na poziomie lokalnym.

- Wśród różnych przesłanek podejmowanych przez nie działań znajdują się m.in. rosnące koszty opieki zdrowotnej, hospitalizacji i usług medycznych, a także wypłacanych rent i innych świadczeń.

- Względy ekonomiczne są i będą w przyszłości ważnym elementem uwzględnianym przy formowaniu i realizacji polityki wyżywienia w różnych krajach.

- W oficjalnych dokumentach ONZ i jej wyspecjalizowanych agend podkreśla się odpowiedzialność poszczególnych rządów za dobrostan ich obywateli

- Ważne jest też stwierdzenia powtarzane w publikacjach Podkomitetu ds. Żywienia Narodów Zjednoczonych: „WŁAŚCIWE WYŻYWIENIE PRAWEM CZŁOWIEKA”!

- W Polsce od lat 90-tych podejmowane są próby stworzenia programu realizacji narodowej polityki wyżywienia.

- Mimo różnych ograniczeń i braku takiej polityki w skali kraju na szczęście na uwagę zasługują rozwijające się inicjatywy na mniejszą skalę, nakierowane np. na zwiększenie dostępności żywności wśród grup tzw. ryzyka, promujące zasady racjonalnego żywienia oraz zdrowy styl życia.

- W Polsce ważną rolę w tym zakresie pełni także Polska Federacja Producentów Żywności, która zrzesza największych producentów - liderów rynku żywnościowego

- Działalność tej organizacji uwzględnia tak ważne dla konsumenta aspekty, jak np. jakość i bezpieczeństwo żywności, oznakowanie żywności, innowacje i przenikanie nowych technologii, itp.

- Realizacja całej polityki wyżywienia wymaga znacznych nakładów finansowych, dlatego konieczne jest zacieśnienie współpracy między sektorem publicznym i prywatnym, a także budowana na zasadzie wzajemnego zaufania kooperacja różnych środowisk związanych z żywnością, żywieniem i zdrowiem.

Wykład 5 15.12.2011

WALKA Z GŁODEM I NIEDOŻYWIENIEM W KRAJACH TRZECIEGO ŚWIATA

SZYBKI WZROST ZALUDNIENIA ziemi - spowodowany głównie wysokim przyrostem naturalnym w krajach Trzeciego Świata sprawia, że wyżywienie ludności staje się jednym z najważniejszych problemów współczesności.

Istnieją poważne dysproporcje w poziomie odżywiania się społeczeństw różnych krajów, a także poszczególnych warstw społecznych w obrębie tego samego kraju.

Jest to następstwo nierównomiernego rozmieszczenia produkcji żywności i zróżnicowania standardu życia.

ORGANIZACJE DS. WYŻYWIENIA I ROLNICTWA najważniejszą organizacją, która podejmuje decyzje programowe i budżetowe oraz dokonuje przeglądu sytuacji światowego rolnictwa rybołówstwa i leśnictwa oraz wyżywienia i walki z głodem to Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. wyżywienia i rolnictwa (FAO).

Z inicjatywy ONZ od 1960 FAO realizuje Światowy Program Wyżywiania którego celem jest udzielenie pomocy żywnościowej krajom rozwijającym się oraz krajom dotkniętym klęskami żywiołowymi.

Również od 1960 FAO kieruje programem Kampania Walki z Głodem.

Celem tej kampanii jest zmobilizowanie sił i środków głównie niepaństwowych do walki z głodem propagowanie wiedzy na temat problemów rolnictwa produkcji zwierzęcej na świecie oraz sposobów ich rozwiązania oraz podejmowanie równego typu akcji na rzecz rozwoju rolnictwa w krajach rozwijających się.

Działalność FAO jest finansowana ze składek członkowskich a działalność operacyjna także z dotacji Programu Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spr. Rozwoju Międzynarodowego Funduszu rozwoju Rolnictwa oraz wielu innych instytucji międzynarodowych.

Według szacunków FAO

- prawie 25% mieszkańców kuli ziemskiej odżywia się niewystarczająco i niewłaściwie

- w tym ok. 10% głoduje tzn. ich organizm jest w stanie długotrwałego niedoboru składników pokarmowych

- obecnie na świecie głoduje ok.950 mln- mld ludzi

- w każdej minucie na świecie umiera 57 dzieci z przyczyn niedożywienia

- w wyniku głodu i niedożywienia na świecie w ciągu minuty umiera 76 osób

- więcej ludzi w ostatnich 5 latach umarło z głodu niż zostało zabitych w wyniku wojen lub rewolucji i morderstw

- w sumie co roku z powodu głodu umiera 35 mln ludzi

Obszary niedożywienia i głodu

Problemy wyżywienia ludności najczęściej występują w krajach słabo rozwiniętych, w krajach gdzie dostęp do wody jest bardzo trudny a rolnictwo bardzo słabo rozwinięte

W krajach o takiej gospodarce i rolnictwie w sytuacji wytępienia klęski żywiołowej bardzo trudno jest zebrać dostateczną ilość plonów na wyżywianie ludności.

Obszarami permanentnego głodu są kraje słabo rozwinięte gospodarczo o wysokich wskaźnikach przyrostu naturalnego przeważającego nad wzrostem produkcji żywności

Klasyczne przykłady to kraje Afryki, leżące głównie w strefie Sahary: np. Burkina Faso, Czad, Erytrea, Etiopia, Mali, Mauretania, Niger, Sudan, Somalia oraz państwa Azji- Afganistan, Bangladesz, Indie, Kambodża

Przyczyny głodu i niedożywienia

- Obecnie niestety ludzie umierają z głodu nie dlatego że brakuje żywności na świecie lecz dlatego iż państwa ubogie nie mają środków na jej zakup od państw posiadających duże zapasy artykułów rolnych

- Do powstania sytuacji kryzysowych w zakresie wyżywienia ludności często przyczyniają się też konflikty zbrojne które obok problemów komunikacyjnych i innych utrudniają szybką i skuteczną pomoc międzynarodową.

- W Somali w latach 90' ONZ prowadziło operację pod hasłem „Przywrócić Nadzieję” kierowaną do miejscowej ludności

- Wojna domowa w tym kraju doprowadziła do dramatycznej sytuacji - co 4 dziecko umierało do 5 roku życia z głodu, a w niektórych rejonach odsetek zgonów do 5 roku życia wynosił nawet 70% populacji

- Z początkiem 1999 r. 1,5mln z 6mln Somalijczyków było zagrożonych śmiercią głodową, a milion ludzi próbowało uciec z kraju

- Pomoc ONZ tylko w 20% docierała do rąk głodujących - reszta trafiała w ręce uzbrojonych band

- W Zambii w połowie 2002 r. rząd ogłosił stan klęski narodowej i oświadczył, że ok. 4 miliony ludzi walczy z głodem, a żywność całkiem się wyczerpuje

- Ostra susza w tym kraju spowodowała, że na południu i wschodzie kraju żniwa całkowicie były nieurodzajne

- Produkcja kukurydzy spadła o 30% co bardzo radykalnie spowodowało zmniejszenie rezerw

- Bardzo wysoka zachorowalność na różne choroby spowodowała, że większość ludzi, która powinna pracować zmarła z wyczerpania i głodu

W Afryce na większości powierzchni kraju następuje cofanie się produkcji rolnej

- jest to spowodowane bardzo niekorzystną zmianą warunków klimatycznych

- występuje tam bardzo mało pastwisk i gruntów ornych

- największe niedobory żywności występują w Afryce, ponieważ ilość wytwarzanej tam żywności jest dużo mniejsza niż przyrost naturalny ludzkości

Pomoc krajom 3 świata

- przedstawiciele ONZ twierdzą, że obecnie sytuacja w krajach 3 świata jest tak zła, iż już teraz można zapomnieć o osiągnięci jednego z milenijnych celów rozwoju jakim było zmniejszenie o połowę ilości ludzi głodujących do 2015r.

- od wielu lat niedostatki produkcji rolnej w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo rozwiązuje nie tylko FAO ale także inne organizacje charytatywne współpracujące z ONZ

- organizacje te wysyłają do krajów biednych żywność z krajów dobrze rozwijających się

- jednak większość fundacji twierdzi, że regularne dostarczanie żywności do biednych regionów świata nie jest wcale dobrym rozwiązaniem

- taka pomoc bezpośrednia powoduje, że kraje te nie starają się samodzielnie poprawiać swojej sytuacji gospodarczej tylko czekają na pomoc i żyją ze świadomością, że żywność zostanie im dostarczona

- jednym sposobem na poprawę warunków życia w krajach biednych jest wzrost plonów uzyskanych poprzez odpowiednie przeszkolenie i przygotowanie właścicieli gruntów jak i ich pracowników oraz podniesienie ich kwalifikacji w celu stosowania nowoczesnej technologii uprawy

- chodzi tu przede wszystkim o sztuczne nawadnianie terenów, wzrost produkcji żywności, powiększenie obszarów rolnych poprzez zagospodarowanie nieużytków

- innym sposobem rozwiązania problemu głodu może być zwiększenie wydajności zbiorów na istniejących już polach poprzez intensyfikację upraw albo wprowadzenie odmian o wyższych plonach

- w Japonii przy użyciu nowoczesnych metod produkcji rolnej z 1ha uzyskuje się ok. 6t ryżu a w Afryce trzy razy mniej (tylko 2 tony)

- warunkiem radykalnego postępu w rolnictwie wielu krajów 3 świata i doprowadzenie ich do względnej samowystarczalności żywnościowej jest przeprowadzenie reform rolnych i usunięcie hamulców uniemożliwiających optymalne wykorzystanie ziemi

- konieczna jest też długotrwała pomoc finansowa, naukowo-techniczna i organizacyjna dla rolnictwa krajów zacofanych ze strony państw gospodarczo rozwiniętych

- w dłuższej perspektywie czasu skuteczniejsza jest pomoc w wyprodukowywaniu potrzebnej w krajach głodujących żywności niż jednorazowe lub nawet częstsze przekazywanie jej przez państwa wysoko rozwinięte rolniczo

Zielona rewolucja

- nadzieję na poprawę sytuacji żywnościowej świata wiąże się z tzw. zieloną rewolucją, polegającą na stosowaniu wysokoplennych odmian pszenicy i ryżu

- wyhodowanie przez modyfikację, rekordowo wydajnej pszenicy o krótkim źdźble i jej rozpowszechnienie - przede wszystkim w Meksyku, Indiach, Pakistanie oraz upowszechnienie wysokoplennego ryżu na Filipinach przyczyniły się do wyraźnego zmniejszenia niedoboru zbóż w tych krajach

- ryż stanowi podstawowe wyżywienie dla ponad połowy ludności świata, a w ostatnich latach jego produkcja znacznie spadła

- naukowcy stwierdzili również, że wzrost wydajności pól ryżowych zmalał i jest niższy niż wzrost demograficzny

- do roku 2030 światowe zapotrzebowanie na ryż będzie większe o 38% w stosunku do ilości otrzymywanych rocznie w latach 1997-1999

- dobra organizacja upraw ryżu może być bardzo pomocna przy zwalczaniu głodu na świecie

- los prawie miliarda gospodarstw domowych w Azji, Afryce i Ameryce zależy od tych upraw. Stanowią one ich podstawowe źródło pracy i życia

- Powszechnie panuje pogląd, że olbrzymie rezerwy żywności kryją w sobie morza i oceany

- można by znacznie zwiększyć połowy ryb i drobnych zwierząt morskich, uważając jednak, żeby nie naruszać równowagi ekologicznej mórz i oceanów

- w przyszłość dużą rolę w wyżywianiu ludności mogłyby odegrać roślinne zasoby wód, tj. glony, wodorosty, plankton

Afryka centrum głodu i ubóstwa

- Afryka pozostaje nadal kontynentem gdzie problem głodu ma najtragiczniejszy wymiar

- wartość dostarczanej Afryce żywności wynosi ok. 1 mld dolarów rocznie, a i tak liczba niedożywionych wciąż wzrasta

- raport FAO podaje ze w Afryce na ok. 1 mld mieszkańców ok. 300mln cierpi głód

- na aktualną sytuację w Afryce Południowej wpływa szereg niesprzyjających czynników: skrajna bieda, katastrofy ekologiczne, niedorozwój rolnictwa, konflikty zbrojne, epidemie AIDS i innych zakaźnych

- Afryka przez cały XX wiek bezskutecznie zmagała się z ubóstwem - niestety walkę tę ciągle przegrywa

- w 2002 w Mozambiku 69% populacji żyło poniżej granicy ubóstwa

- w latach 1996-2001 ubóstwo w społeczeństwie Zambii wzrosło z 69 do 86%

- w Malawi w tym samym czasie skala ubóstwa wzrosła z 60 do 65%

- w pozostałych krajach regionu sytuacja jest podobna

- aby wszyscy mieszkańcy Afryki mogli się wyżywić produkcja rolna powinna wzrosnąć aż trzykrotnie

- tymczasem w całej Afryce brakuje ziemi, która nadawałaby się do produkcji rolnej

- tylko 15% gruntów może rodzić plony wyjątkiem na skalę całego kontynentu jest Sierra Leone czy Ruanda gdzie 30-50% ogólnego areału nadaje się do uprawy

- Niezadowalająco przedstawia się poziom techniczny produkcji rolnej, która właściwie opiera się na pracy rąk ludzkich

- w efekcie produkcja rolna rośnie bardzo wolno, od lat 60 wzrosła w Afryce ponad dwukrotnie, gdy w Ameryce Łacińskiej blisko 3,5 krotnie

- brak dostępu do wody pitnej, systemów irygacyjnych i racjonalnej polityki rolnej dodatkowo komplikuje sytuację

- wdrażanie programów, które mogłyby zmienić sytuację wymaga olbrzymich nakładów finansowych społeczności międzynarodowej przy czym żeby przyniosły oczekiwane efekty powinny być podtrzymywane przez afrykańskie państwa, które są zbyt słabe i nieudolne by temu zadaniu podołać

Opieka medyczna

Głód nie zbierałby tak tragicznych plonów, gdyby nie katastrofalny poziom zdrowia mieszkańców kontynentu. Wycieńczeni chorobami ludzie łatwo ulegają głodowi, na skutek czego śmiertelność wywołana głodem jest znacznie wyższa.

Niski poziom medycyny, bardzo trudny dostęp do podstawowych usług medycznych i liczne plagi Południowej Afryki poczynając od biegunki, cholery, malarii, kończąc na AIDS, skutecznie niszczą podstawy społecznej egzystencji

- wiele dzieci w ogóle nie jest objętych stałą opieką lekarską

- w Kenii jeden lekarz przypada na 20 tysięcy osób,w Ghanie na 25 tysięcy osób, a w Burkina Faso aż na 265 tysięcy osób

Dla porównania we Włoszech jeden lekarz ma pod opieką średnio 211 osób

- co roku na biegunkę w Afryce umiera 3 mln ludzi

- blisko 33% społeczeństwa regionu jest zarażona wirusem HIV, co wywiera dramatyczne piętno na gospodarce afrykańskiej

- ludzie nie są w stanie normalnie pracować, zaspokajać podstawowych potrzeb. Często ciężar utrzymania rodziny spada na dzieci.

Klęski żywiołowe

- w całej Afryce Południowej wyjątkowo niesprzyjająca pogoda zniszczyła i ciągle niszczy i tak niewystarczające plony

- ciężkie ulewy, cyklony, - wzrasta zagrożenie malarią, cholera

- kraje afrykańskie są jeszcze dodatkowo gnębione przez własne rządy i politykę wewnętrzną

- w imieniu wyższych potrzeb miejscowa ludność jest spychana na obszary nieżyzne

Podsumowanie

- państwa Afryki południowej i środkowej nie poradzą sobie samodzielnie z problemem głodu i niedożywienia

- wszędzie widoczny jest chaos i słabość władz państwowych rozdzieranych wewnętrznymi waśniami i przygniatanych własną nieudolnością

- dotychczasowe propozycje i pomoc państw rozwiniętych (przede wszystkim UE i USA) niestety potwierdzają, że nie ma łatwego rozwiązania tej tragicznej sytuacji

- kraje zachodnie w olbrzymim stopniu finansują pomoc humanitarną

- niestety nikomu dotychczas nie przyszło do głowy, aby stworzyć odpowiednio silną finansowo organizację do walki z głodem - organizację, która mogłaby wykupywać wszelkie nadwyżki produkcji rolnej w Europie i Ameryce Północnej i kierować je do głodujących ludzi, aby hańba śmierci głodowej przeszła do historii.

- w dobie globalizacji i nowych możliwości problem Afryki ciągle pozostaje starym wyzwaniem

- aby sytuacja w Afryce uległa poprawie potrzebne są ogromne nakłady finansowe i zaangażowanie wielu fundacji i instytucji międzynarodowych, a także wola polityczna wszystkich mocarstw świata.

Wykład 6 12.01.2012

ŻYWIENIE A ZDROWIE SPOŁECZNE W PERSPEKTYWIE XXI WIEKU

Historia nauki o żywieniu człowieka

- Od zarania dziejów ludzkości pierwszym i podstawowym zajęciem warunkującym jej egzystencję było zdobywanie pożywienia

- w miarę upływu wieków pojawiały się coraz to nowe rodzaje żywności i sposoby jej przyrządzania

- rosnące tempo życia, wyższy status ekonomiczny spowodowały że potrzeby żywieniowe realizowane są niejednokrotnie odbiegając od zasad racjonalnego żywienia

Zasady prawidłowego żywienia powstawały stopniowo w miarę rozwoju nauki o żywieniu człowieka, która jest stosunkowo młoda , bowiem jej początek przypada na koniec XVIII w.

Pierwsze wzmianki o leczeniu dietą pojawiły się jednakże już w starożytności

W związku z tym klasyfikowano żywność, np. zależnie od jej charakteru na:

• osuszającą,

• nawadniającą,

• wzdymającą,

• rozgrzewającą,

• moczopędną,

• powodującą powstawanie dobrych lub złych cieczy w organizmie.

W okresie średniowiecza i kilku pierwszych wieków nowożytnych nie dokonano zasadniczych postępów w dziedzinie, ponieważ nie wiedziano:

- jakie składniki odżywcze i jakie ich ilości są potrzebne do prawidłowego żywienia

- jaką rolę pełnią i jakie są źródła pochodzenia

Dopiero w końcu XVIII w. dzięki pracy Antoine Lavoisiera uznawanego z ojca nauki o żywieniu człowieka. Kiedy w 1777 r. obalając teorię flogistonu, ogłosił swoje prace z zakresu teorii spalania składników pokarmowych w żywym organizmie - naukowe podstawy żywienia w zasadzie nie istniały. (z użyciem kalorymetru)

Dzięki jego badaniom udało się ustalić, że pokarm po spożyciu ulega spaleniu a podczas oddychania zostaje dostarczona odpowiednia ilość potrzebnego do tego celu tlenu i wydalony powstający w czasie spalania CO₂

Jednocześnie w wyniku tego procesu wytwarza się ciepło, którego ilość Lavoisier wspólnie z Laplacem zmierzyli w kalorymetrze.

O olbrzymim znaczeniu tych prac świadczy fakt, że aż do początku XX wieku głównym, a właściwie jedynym miernikiem wartości odżywczej pożywienia była jego wartość energetyczna. Za pomocą kalorii wyrażano też zapotrzebowanie pokarmowe człowieka.

W XIX i na początku XX stulecia zajmowano się głównie odkryciem i identyfikacją podstawowych składników pokarmowych oraz konsekwencjami ich niedoboru w pożywieniu, nie zwracając uwagi na ich elementy składowe, tj. kwasy tłuszczowe, błonnik, aminokwasy

Dopiero w końcu XIX i na początku XX w. odkryto białka, mające podstawowe znaczenie jako budulec wszystkich organizmów żywych

Dopiero XX wiek określamy mianem „złotego” w nauce o żywieniu człowieka, przyniósł znaczący postęp i rozszerzenie kierunków badawczych.

Wykazano, że wiele zaburzeń rozwojowych i schorzeń wieku dojrzałego jest rezultatem wadliwego, niedoborowego i jednostronnego żywienia.

Stwierdzono powiązania z nadmiernym spożywaniem żywności niektórych chorób (np. otyłości, nowotworów, próchnicy).

Pozwoliło to opracować zalecane normy żywienia i wyżywienia, które po raz pierwszy pojawiły się w latach 30' XX w. w Anglii, USA i Kanadzie.

W miarę rozwoju innych nauk jak biologia, fizyka czy chemia, nauka o żywieniu człowieka przeszła ogromną ewolucję spowodowaną także znacznym wzrostem liczby ludności świata na przestrzeni minionych stuleci.

Ta eksplozja demograficzna, rosnące tempo życia oraz postęp technologiczny w produkcji i przetwórstwie żywności pociągnęły za sobą zmianę sposobu żywienia człowieka.

Wprawdzie wydłużyła się przeciętna długość życia, ale jednocześnie w skali świata prawie miliard ludzi głoduje i jest niedożywionych, a setki milionów cierpi z powodu przekarmienia.

W rezultacie tych nieprawidłowości pojawiły się choroby, których podłożem jest nieprawidłowe żywienie.

Choroby te są determinowane nie tylko niedocenianiem znaczenia żywienia dla zachowania zdrowia, ale również sytuacją ekonomiczną, tempem życia, czynnikami środowiskowymi, kulturowymi i cywilizacyjnymi.

Należy sądzić, że główne kierunki badawcze są w nauce o żywieniu człowieka w XXI w. będą dotyczyć wyjaśnienia genetycznych powiązań żywienia z chorobami dietozależnymi oraz możliwości ich prewencji.

W ostatnich latach dynamicznie rozwijają się badania w zakresie interakcji składników odżywczych ich oddziaływań z ksenobiotykami, lekami oraz wpływu tych interakcji na umysłowy i fizyczny rozwój człowieka.

Zwraca się też baczniejszą uwagę na rolę kodu genetycznego i jego znaczenie dla rozwoju, stanu odżywienia i zdrowia ludzi.

Zawrotny rozwój cywilizacyjny w XX w. stał się przyczyną paradoksu cywilizacyjnego w dziejach ludzkości, polegającego na wydłużeniu życia z jednej strony i jego skrócenia z drugiej.

Wprawdzie w genomie człowieka wyodrębniono gen długowieczności, ale determinuje on długość życia tylko w 15-20%, natomiast reszta w znacznej mierze zależy od środowiska, trybu życia, w tym zachowań żywieniowych określających indywidualny sposób żywienia się a więc także od polityki wyżywienia prowadzonej przez poszczególne kraje.

Zachowania te, najczęściej niewłaściwe, towarzyszą człowiekowi od poczęcia aż do śmierci.

Są one mocno zróżnicowane zależnie od regionu świata, dostępności żywności, ale także religii i czynników kulturowych.

WPŁYW RELIGI NA ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE

Duży udział w kształtowaniu wzorców kulturowych zarówno Polaków jak i innych narodów świata miały i mają po dziś dzień religie.

Do ważniejszych religijnych determinantów sposobów żywienia się należą:

- ograniczenia asortymentu spożywanych pokarmów (pokarmy zakazane)

- posty ilościowe i jakościowe

- pokarmy obrzędowe i świąteczne

Już samo pojęcie produktu jadalnego nie jest uniwersalne, lecz zależy od systemu wartości przyjętego w danej kulturze.

Produkt uważany za jadalny w jednej grupie kulturowej w innej może uchodzić za niejadalny

Na przykład flądra uważana w Europie za smaczną rybę przez mieszkańców Labradoru i Nowej Finlandii traktowana jest jako nawóz.

Mięso psa - chętnie spożywane na Dalekim Wschodzie- przez EU nie jest jadalne zaś ślimak winniczek czy żabie udko uchodzące za przysmak we Francji, przez większość Polaków nie są uznawane za pokarm.

W różnych częściach świata spotyka się wiele różnorodnych potencjalnych pokarmów, którym miejscowa ludność przypisuje wartość magiczną (np. amulety, totemy), nadają status świętości (np. święte krowy) lub z innych przyczyn kulturowych wyklucza ze swojego jadłospisu.

Uwarunkowana kulturowo niejadalność wynika najczęściej z wierzeń i przepisów religijnych.

Z religii uniwersalistycznych najwięcej zaleceń i ograniczeń żywieniowych wprowadza judaizm

Ze względu na zakaz spożywania `”mięsa z z krwią życia” zabijanie zwierząt i obróbka mięsa przebiega w sposób zapewniający całkowite usunięcie z niego krwi.

Słowo koszer (właściwy, odpowiedni) obejmuje całość przepisów dotyczących przechowywania i przyrządzania potraw.

W judaizmie zabronione jest także jednoczesne spożywanie mleka i mięsa

Islam w swej świętej księdze Koranie zawiera zbiór przykazań religijnych i moralnych oraz przepisów dotyczących między innymi żywienia.

Zgodnie z nimi muzułmanów obejmuje zakaz spożywania krwi i mięsa zwierząt nieczystych, do których oprócz wymienionych zalicza się także słonia, muła wydrę, krokodyla, zwierząt padłych lub ubitych w niezgodny z zasadami sposób, oraz zakaz picia alkoholu. Istnieje podział podział na zwierzęta czyste i nieczyste w Islamie

Chrześcijaństwo choć opiera się na Biblii na swoich wyznawców nie nakłada dziś żadnych zakazów, jeśli chodzi o asortyment dostępnych pokarmów.

Jedynie Adwentyści Dnia 7, mormoni oraz niektóre zakony katolickie z pobudek religijnych wykluczają ze swojej diety mięso i jego przetwory.

W hinduizmie, zaleca się powstrzymanie od konsumowania krwi, wszelkiego rodzaju mięsa, jaj, alkoholu, grzybów i niektórych warzy (por, rzepa, cebula, czosnek). Przy czym zaprzestanie ich spożywania jest tu rozumiane jako droga do osiągnięcia doskonałości.

Zalecenia wegetariańskie (hinduizm, buddyzm) - podstawową zasadą jest zakaz zabijania jakichkolwiek istot żyjących.

Z naukowego punktu widzenia akceptowanie jednych produktów zwierzęcych a odrzucanie innych - w większości nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.

Posty mają szczególne znaczenie w każdej religii, ale o ile, np. w religii rzymsko-katolickiej występują sporadycznie i nie nakładają bardzo rygorystyczne zakazów, to już dla muzułmanina ramadan jest to rzecz najważniejsza.

Muzułmanina obowiązuje wtedy całkowity zakaz jedzenia i picia w czasie pomiędzy wschodem i zachodem słońca.

Rozpowszechniony jest pogląd że posty i krótkotrwałe głodówki korzystnie wpływają na stan zdrowia.

Również w krajach rozwiniętych niektórzy lekarze zalecają krótkotrwałe głodówki.

Przeciwieństwem postów i głodówek, są szczególnie obfite i wyszukane posiłki spożywane podczas świąt religijnych.

Tradycje kulinarne różnych grup etnicznych i kulturowych obejmują rozmaite pokarmy okolicznościowe, które zazwyczaj nie są spożywane na co dzień ze względu na swoją specyfikę.

Wszystkie zachowania religijne...

Błędy żywienia skutkują:

- u dzieci przed 2 rokiem życia niższy wzrost

- powikłania w późniejszym wieku - gorsze postępy w nauce

- niezadowalające wskaźniki rozwoju fizycznego

- zwiększone ryzyko występowania otyłości w wieku młodzieńczym

Zbilansowane żywienie w okresie rozwoju jest wyznacznikiem zdrowia w wieku dojrzałym

Cechą charakter. żywienia ludzi w XX i XXI w jest:

- niewłaściwa częstotliwość posiłków (niezależnie od regionów świata)

- nieprawidłowy udział poszczególnych grup produktów spożywczych w dziennej racji pokarmowej

- zła jakość i zbyt mała liczba posiłków

- nieregularność ich spożywania oraz monotonia żywieniowa

Rację pokarmową społeczeństw krajów rozwiniętych w XX w. charakteryzowała:

- wysoka gęstość energetyczna

- niewystarczająca zawartość składników mineralnych

- zbyt wysoka podaż tł zwierzęcego, cukru i soli

- wysoka zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych

- niezadowalający udział warzyw i owoców będących źródłem substancji przeciwutleniających

- niewłaściwa struktura spożycia węglowodanów zawierających w przewadze mono- i disacharydy

- zbyt niski udział błonnika pokarmowego

Konsekwencją takiego sposobu żywienia się był i nadal jest rozwój chorób określanych mianem chronicznych niezakaźnych chorób dietozależnych.

Szacuje się, że do 2020 75% wszystkich zgonów na świecie będzie wynikiem chorób dietozależnych których otyłość postrzegana jest jako epidemia XXI wieku.

Problem zdrowia publicznego w XX w. wynikał zarówno z nadkonsumpcji jak i niedokarmienia.

Niektóre schorzenia mogą być wywołane przekarmieniem jakiegoś składnika lub niedoborem innego, np. nadciśnienie wywołuje nadmiar soli lub niedobór fosforu i potasu.

W skali globalnej szczególnie niepokojące są niedobory witaminy A, jodu i żelaza (ryż nie posiada witaminy A - dlatego stworzono odmianę GMO „złoty ryż”, która ją posiada) .

Niedożywienie stanowiło główną przyczynę śmiertelności dzieci poniżej 5 roku życia w krajach rozwijających się, a podjęte przez WHO działania w tym zakresie nie poprawiły znacząco sytuacji.

Efektem niedokarmienia był także wysoki wskaźnik umieralności okołoporodowej i niska masa urodzeniowa noworodków.

Cechy charakterystyczne sposobu żywienia się ludzi w XX w. determinowane były i będą w przyszłości przez nawyki żywieniowe nabyte w okresie dzieciństwa, oświatę żywieniowa i sytuację ekonomiczną społeczeństw, a także mody żywieniowe, reklamę i szereg innych czynników.

Do 2025 r. zwiększenie liczby ludności do 8 miliardów spowoduje dalszy wzrost zapotrzebowania na żywność.

Być może GMO będzie jedynym sposobem, aby wykarmić ludzi.

Obecnie produkcja żywności zapewniłaby wszystkim ludziom 3000 kcal/dobę/osobę jednak nie jest to możliwe.

Do końca 2030 ¾ zgonów spowodowanych będzie chorobami chronicznymi niezakaźnymi.

70% zgonów w krajach rozwijających się będzie z powodu chorób układu krążenia i cukrzycy.

Liczba zachorowań na cukrzycę do 2025 r. wzrośnie ponad 2,5 krotnie

Otyłość jest i będzie poważnym problemem zdrowotnym w Azji, Ameryce Łacińskiej i części Afryki niezależnie od szeroko występującego głodu i niedożywienia. To wynik zmiany sposobu żywienia w tych krajach i przyjęcia wzorców uprzemysłowionych regionów świata.

Podział na głód i niedożywienie

Najdłużej żyją przeciętnie Japończycy (ok.80 lat) a najkrócej mieszkańcy krajów azjatyckich (ok.50lat) i Afryki Subsaharyjskiej (45lat).

Na ile te wszystkie działania okażą się efektywne pokaże stan zdrowia przyszłych pokoleń.

23

---