Gleboznawstwo cz. III
Dr Wojciech Kwasowski
Katedra Nauk o Środowisku Glebowym SGGW
Systematyka gleb Polski
Jednostki systematyki gleb :
Dział - to nadrzędna jednostka systematyki grupująca gleby wytworzone pod przeważającym wpływem jednego czynnika glebotwórczego, lub przy współdziałaniu wszystkich czynników bez przewagi jednego z nich.
Rząd - grupuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, stopniu wietrzenia, o zbliżonym typie materii organicznej.
Typ - jest podstawową jednostka systematyki. W ramach typu gleby wykazują taki sam układ głównych poziomów genetycznych, zbliżone wł. chemiczne i fizykochemiczne, jednakowy rodzaj
wietrzenia, podobny typ próchnicy. W warunkach naturalnych każdemu typowi odpowiada określone zbiorowisko roślinne. Typ stanowi względnie trwałą fazę rozwoju gleb.
Podtyp - gleby wyróżniamy gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się cechy dodatkowego procesu glebotwórczego powodujące modyfikację wł. tworzącej się gleby.
Rodzaj - opisuje genezę i właściwości skały macierzystej.
Gatunek - określa uziarnienie (skład granulometryczny) gleby.
Główne poziomy glebowe
Na podstawie form i intensywności przeobrażeń skał
macierzystych przez rozwijające się procesy
glebotwórcze wyróżnia się następujące główne
poziomy glebowe :
O - poziom organiczny, zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno-organicznych tworzy się on na powierzchni utworu mineralnego.
A - poziom próchniczny, powstaje w powierzchniowej warstwie gleby mineralnej. Jest ciemno zabarwiony, ciemniejszy od poziomów niżej leżących, to zabarwienie wynika z zawartości próchnicy glebowej, (< 20% m.org.)
E - poziom wymywania (eluwialny), tworzy się pod poziomem O lub A, zawiera mniej materii org. od poziomu A lub O (jeśli A nie występuje), jak również mniej półtoratlenków i frakcji ilastej od poziomu położonego bezpośrednio pod nim. Charakteryzuje go jaśniejsza barwa od poziomów sąsiadujących i większa zawartość kwarcu i krzemionki.
B - poziom wzbogacenia, leży pomiędzy poziomami A lub E a poziomem C, G lub R. Cechuje go nagromadzenie półtoratlenków i materii org. na skutek wmycia lub akumulacji rezydualnej, oraz frakcji ilastej w wyniku wmywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia wtórnych min. Ilastych.
C - poziom skały macierzystej, nie wykazuje cech innych poziomów glebowych. Jest stosunkowo nieznacznie zmieniony przez procesy glebotwórcze, może jednak posiadać cechy wietrzenia abiotycznego (mechanicznego), nagromadzenia węglanów i innych soli rozpuszczalnych, oraz oglejenia.
G - poziom glejowy, to poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach beztlenowych. Ma barwę stalowoszarą, a odcieniem niebieskawym lub zielonym.
P - poziom bagienny, to część profilu gleby organicznej objętej procesem bagiennym.
D - poziom podłoża mineralnego, to mineralne podłoże gleb organicznych.
M - poziom murszenia, część profilu gleby organicznej objęta procesem murszenia.
R - poziom podłoża skalnego, lita lub spękana skała zwięzła (magmowa, osadowa lub metamorficzna) występująca w podłożu.
Część profilu w którym widoczne są równocześnie cechy morfologiczne dwóch sąsiednich poziomów nazywamy poziomami przejściowymi i oznaczamy je literami właściwymi dla poziomów głównych np. AE, BC.
Gdy istnieje konieczność podziału poziomów głównych na podpoziomy, wówczas po literach O, A,... oznaczających poziom dodajemy liczby
arabskie np.. A1, A2, A3.
Przyrostki do oznaczania cech i właściwości poziomów.
Cechy towarzyszące, wskaźnikowe dla procesów glebotwórczych lub ich genezy zapisujemy małymi literami alfabetu dodawanymi do symboli poziomów głównych i podpoziomów np.
a - oznacza dobrze zhumifikowaną materią org.w warunkach silnego uwilgotnienia.
br - oznacza akumulację in situ (w miejscu tworzenia), typowa dla gleb brunatnych Bbr.
ca - akumulacja węglanu wapnia, stosuje się z różnymi poziomami.
es - wymycie zw. Fe i Al., stosuje się do poziomu E w glebach bielicoziemnych i glejo-bielicoziemnych, np. Ees.
et - wymycie frakcji ilastej, stasuje się do poziomu E gleb płowych Eet.
g - cechy oglejenia od wód opadowych, stosujemy do różnych poziomów np. Eg, Bg.
gg - cechy oglejenia od wód gruntowych, stosujemy do różnych poziomów np. Egg, Bgg, Cgg.
fe - akumulacja żelaza, stosujemy do poziomu B w glebach bielicoziemnych Bfe.
t - akumulacja frakcji ilastej w glebach płowych Bt, lub oznacza torf w glebach organicznych Ot.
DIAGNOSTYCZNE POZIOMY POWIERZCHNIOWE (EPIPEDONY)
MOLLIC (miękki) - ciemny poziom mineralny, kryteria:
barwa wg atlasu Mansella jasność w stanie wilgotnym <3,5 a stanie suchym >5,5 oraz nasycenie w stanie wilgotnym <3,5
zawartość Corg. >o,6%
gdy kryterium barwy jest pomijane (np. w rędzinach ze względu na duży udział rozdrobnionej skały wapniowcowej):
wysycenie kationami o charakterze zasadowym >50%
struktura gruzełkowa, ziarnista lub koprolitowa
występuje głównie w czarnoziemach, czarnych ziemiach, madach próchnicznych, rędzinach czarnoziemnych
UMBRIC (cień) - kryteria wydzielania jak dla poziomu mollic. Poziom umbric obejmuje miąższe cimno zabarwione poziomy powierzchniowe, których kompleks sorpcyjny jest wysycony zasadami < 50%. Występuje na słabszych odmianach czaronziemów i czarnych ziem oraz w glebach brunatnych.
OCHRIC (blady) - poziom ten nie spełnia kryteriów innych poziomów (mollic, umbric, plaggen i histic) ponieważ :
zbyt suchy
zawiera zbyt mało materii organicznej
lub ma zbyt małą miąższość.
MELANIC (ciemny) zwany w Polsce poziomem murszastym, pod względem barwy podobny do mollic, różni się większą zawartością materii organicznej, niewielką ilością frakcji ilastej (uziarnienie piasku luźnego lub słabogliniastego) co powoduje brak połączeń próchniczno-ilastych. Występuje w glebach murszastych.
ANTHROPIC - podobny z barwy, struktury i zawartości materii organicznej do poziomu mollic, powstaje w wyniku długiego użytkowania rolniczego i nawożenia odpadami z gospodarstw domowych przy zabudowaniach, jak również na terenach
systematycznie nawadnianych i nawożonych nawozami organicznymi. Wyróżniającą cechą tego epipedonu jest większa niż w innych poziomach zawartość P2O5 rozpuszczalnego w 1% kwasie cytrynowym (> 250 mg/kg gleby).
PLAGGEN (darń) - poziom o miąższości ponad 50 cm. utworzony w wyniku wieloletniego nawożenia obornikiem, mieszaniną ściółki leśnej, słomy i piasku tworzącymi ciemno zabarwioną masę mineralno-organiczną. W poziomie tym widoczne są płaty i warstewki różnych materiałów. Często wykazuje on ślady przekopania oraz pozostałości cienkich warstewek piasku.
HISTIC (tkanka) - jest to poziom organiczny gleb mineralnych, o niedużej miąższości (<30cm) występujący na powierzchni gleb mineralnych.Może być przykryty cienka warstwą utworów mineralnych (<20cm). Zbudowany jest z torfu, mułu gytii lub murszu. Jeżeli miąższość tego poziomu niż 30cm. To gleby zaliczamy do organicznych.
UWAGA !!
Wszystkie wymienione powierzchniowe poziomy diagnostyczne mimo różnych nazw oznacza się w systematyce tym samym symbolem - A. (jedynie w ostatecznym opisie doprecyzowując charakterystykę poziom A dodaje się nazwę epipedonu np. A ochric, czy A mollic.
DIAGNOSTYCZNE POZIOMY PODPOWIERZCHNIOWE (ENDOPEDONY)
1. Endopedony wymywania - E
ALBIC (biały) - symbol Ees poziom o białawej lub jasnoszarej barwie (barwa od ziarn kwarcu bez otoczek żelazistych), z którego uległy wymyciu produkty chemicznego rozkładu krzemianów - półtoratlenki. Występuje w glebach bielicowych, bielicach, glebach glejobielicowych i glejobielicach.
LUVIC (wypłukany) - symbol Eet poziom wymywania frakcji ilastej, barwa słomkowożółtej, (jasno beżowej). Występuje w glebach płowych.
2. Endopedony wzbogacania - B
CAMBIC (zmieniać) symbol Bbr (br od procesu brunatnienia). Poziom rezydulanej akumulacji produktów procesu glebotwórczego zachodzącego w materiale mineralnym o uziarnieniu piasków gliniastych i bardziej drobnoziarnistych. Charakterystyczna brązowa barwa pochodzi od próchniczno-żelazistych związków kompleksowych tworzących brązowe otoczki na ziarnach mineralnych. Poziom ten nie wykazuje śladów przemieszczania frakcji ilastej ani półtoratlenków oraz zawiera mniej węglanów od skały macierzystej. Występuje w glebach brunatnych, madach brunatnych i rędzinach brunatnych.
SIDERIC (żelazo) - symbol Bv poziom podobny do poziomu cambic ale występuje w glebach bezwęglanowych o uziarnieniu piasku luźnego lub słabogliniastego. Specyficzna rdzawa barwa pochodzi od tlenków żelaza tworzących otoczki na ziarnach mineralnych. Od poziomu cambic różni się niewielką zawartością frakcji ilastej i kompleksów próchniczno-ilastych oraz brakiem lub bardzo słabą strukturą agregatową. Występuje w glebach rdzawych.
ARGILLIC (biały ił) - symbol Bt poziom wzbogacony we frakcję ilastą wymytą z poziomu luvic (Eet), na ściankacg agregatów strukturalnych widoczne powłoczki ilaste, barwa brązowa lub
brązowożółta (podobna do poziomu cambic). Występuje w glebach płowych.
SPODIC - symbol Bhfe lub Bhfe i Bfe poziom akumulacji próchnicy i półtoratlenków wymytych z poziomu albic (Ees), zależnie od proporcji ilości próchnicy i tlenków żelaza barwa od rdzawej do prawie czarnej. Występuje w glebach bielicowych i bielicach. Silnie scementowane poziomy spodic nazywane są orsztynem i tworzą mechaniczna przeszkodę dla rozwoju korzeni drzew leśnych.
GLEJOSPODIC - symbol Bhfeoxgg lub Bh i Bfeoxgg poziom wzbogacenia w tlenki żelaza, w mniejszym stopniu tlenki glinu oraz humus w warunkach bliskiego poziomu wody gruntowej. Wzbogacanie w tlenki związane jest zarówno z wymywaniem
z poziomu bielicowania (albic), jak również z wytrącaniem z wody gruntowej, w strefie wahań jej zwierciadła. Występuje w glebach glejobielicowych i glejobielicach.
NATRIC - (symbol na dopisuje się do poziomu głównego) jest to poziom wmycia frakcji ilastej, który poza cechami poziomu argillic wyróżnia się:
Strukturą pryzmatyczna lub słupową w stropie;
dużym wysyceniem sodem kompleksu sorpcyjnego oraz współczynnikiem adsorpcji sodu SAR > 13.
SALIC - (symbol sa dopisuje się do poziomu głównego) jest to poziom wtórnego nagromadzenia soli łatwiej rozpuszczalnych
w zimnej wodzie niż gips. Poziom ten musi zawierać ponad 2% soli rozpuszczalnych, a jego miąższość musi być większa od 15cm.
CALCIC - poziom ten charakteryzuje się wtórnym nagromadzeniem węglanu wapnia i węglanu magnezu. To nagromadzenie wysępuje najczęściej w poziomie skały macierzystej C, ale może też występować w poziomie wzbogacenia B. Poziom calcic może przyjmować dwie formy:
gdy materiał pod nim zalegający zawiera mniej węglanów, ma on wtedy miąższość min 5cm i zawartość CaCO3 ponad 15%
Gdy ma miąższość ponad 15cm i zawiera >15% CaCO3 i ponad 5% CaCO3 wtórnie nagromadzonego w postaci otoczek, konkrecji lub osypki. Jeśli jest to poziom zalegający na wapieniach , marglach i innych skałach zasobnych w węglan wapnia to nie musi zawierać więcej węglanów niż materiały pod nim leżące.
I. DZIAŁ - GLEBY LITOGENICZNE
IA. Rząd - Gleby mineralne bezwęglanowe słabo wykształcone
1.Typ: Gleby inicjalne skaliste (litosole) AC-C
Wytworzone z różnych skał masywnych niewęglanowych.Poziom AC do 10cm. zawiera znaczne ilości skały macierzystej. Występują na obszarach turni, gołoborzy itp. nie posiadających roślinności drzewiastej lub zielnej. Skąpą roślinność tworzą zespoły zbiorowisk naskalnych lub murawowych.
Podtypy:
a) erozyjne
b) poligonalne (strukturowe)
2.Typ: Gleby inicjalne luźne (regosole) (A)/C-C
Tworzą się z różnych osadów klastycznych nie zlepionych lepiszczem (np. żwirów, piasków). Poziom (A)/C do 10cm. Występują w zbiorowiskach roślinności pionierskiej.
Podtypy:
a) erozyjne
b) eoliczne
3.Typ: Gleby inicjalne ilaste (pelosole) AC-C
Wytworzone z glin i iłów na terenach zdenudowanych (np. z odsłoniętych iłów trzeciorzędowych ) lub deluwialnych. Proces glebotwórczy zaznacza się w nich słabo. Próchnicy brak lub b. mało. Brak trwałej struktury.
Ulegają pęcznieniu i kurczeniu, powstają w nich szczeliny. W profilach mogą występować początkowe oznaki oglejenia odgórnego lub gruntowego. Są najczęściej słabo przewiewne. Siedlisko gorszych użytków zielonych lub lasu wilgotnego.
Podtypy:
a) erozyjne
b) deluwialne
4.Typ: Gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał masywnych (rankery) AC-C
Powstają ze skał bezwęglanowych. Poziom AC 10-30cm, dość ciemny,skała masywna nie głębiej niż 50cm. Gleby kwaśne, pH 3-5, Vs 2-6%.
Poziom organiczny (O) z próchn. mor-moder lub mor.
Występują najczęściej w piętrze kosodrzewiny, a także pod płatami acidofilnych zbiorowisk murawowych lub pod borem górnoreglowym.
Podtypy:
a) właściwe O-AC-C - z granitów, gnejsów, czasem z piaskowców i łupków.
b) brunatne O-AC-BbrC-C - ze skał zasobnych w glinokrzemiany. W poziomie BbrC >50% szkieletu.
c) bielicowane O-AE-B/C-C - ze skał ubogich w glinokrzemiany. W poziomie B/C >50% szkieletu.
5.Typ: Gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał luźnych (arenosole) A-C; A/C-C; Ap-C
Pod poziomem A ochric (10-30cm) bezpośrednio skała macierzysta. Gleby te wytworzone są głównie z piasków. Odczyn od obojętnego do kwaśnego. Powstają z gleb inicjalnych luźnych. Siedlisko boru sosnowego suchego z chrobotkiem i boru świeżego sosnowego z bażyną oraz pod suchymi murawami i zespołami stanowisk suchych. Pod borami przechodzą stopniowo w gleby rdzawe lub bielicowe.
Podtyp:
a) właściwe - cechy jw.
IB. Rząd - Gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
1.Typ: Rędziny ACca-Cca-R
Wytworzone ze skał węglanowych (wapieni, margli, dolomitów, opok i skał siarczanowych). Odczyn alkaliczny oraz duże (Vs >65%) lub pełne wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami, znaczny udział w materiale glebowym połączeń próchniczno-wapniawych. (Wytworzone ze skał siarczanowych mają niższe pH i mniejsze Vs.)
Podtyp:
a) inicjalne ACca-Cca - poziom ACca do 10cm, dużo okruchów skały macierzystej. Nieprzydatne do uprawy i trudne do zalesienia, suche.
Szczególnie suche są rędziny wytworzone z wapieni i dolomitów o budowie płytowej z dużą ilością szczelin. Siedlisko kserofitowej roślinności trawiastej. W górach siedliska roślinności naskalnej i murawowej.
b) właściwe ACca-Cca - ACca 10-30cm, próchnica na równinach do 3%, w górach więcej. Siedlisko roślinności kserofilnej, a na marglach lasu z bukiem i dębem szypułkowym. W górach las górski - buczyna karpacka.
c) czarnoziemne ACca-Cca; A-ACca-Cca; Ap-ACca-Cca - A-ACca >30cm, próchnicy >3%, Vs ok. 100%. W poz. A mollic niewiele szkieletu. Powstają z wapieni kredowych, opoki wapiennej, czasem z gipsów. Siedlisko grądowe żyzne.
d) brunatne A-BbrCca-Cca - poziom A >30cm, zawiera do 5% CaCO3 głównie w postaci okruchów skał węglanowych, w częściach ziemistych może brakować węglanów. Odczyn w poz. A obojętny lub sł.kwaśny, próch. <3%. W BbrCca węglanów także <5%, gdy jest ich więcej jest to brązowa zwietrzelina rędzin właściwych. Miąższość poz. BbrCca min. 5cm. Rędziny brunatne tworzą się głównie z twardych wapieni i dolomitów jurajskich lub triasowych, albo z wapieni marglistych. Przydatność rolnicza średnia. Siedlisko lasu świeżego (zbiorowiska grądowe), w górach las górski - dolnoreglowy las bukowo-jodłowy.
e) próchniczne górskie O-ACca-Cca - charakterystyczna duża miąższość poziomu próchnicznego, łącznie z poziomem organicznym (O) od 30 do 70cm, materia.org. często przekracza 6%, (próchnica murszowa). W poziomie ACca nieliczne odłamki skały ale w częściach ziemistych CaCO3 bardzo mało lub brak. Siedlisko lasu bukowo-jodłowego i jaworowego, a w piętrze halnym wapieniolubne (hal kalciofilne) murawy.
f) butwinowe górskie O-ACca-Cca - poziom O >5cm, w Tatrach zwykle 15-35cm, kwaśny. Występują w piętrze regla górnego pod borem świerkowym i w piętrze zwartych płatów kosodrzewiny.)
2.Typ: Pararędziny A-Cca
Wytworzyły się ze skał zasobnych w węglany głównie z łupków ilastych i piaskowców ze spoiwem węglanowym, niekiedy z osadów zwałowych.
Podtypy:
a) inicjalne ACca-Cca - słabo wykształcony poziom próchniczny (A), jego miąższość do 10cm.Ogólna zawartość węglanów w masie glebowej ponad 10% CaCO3, pH >7,2 całkowite wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi. Występują najczęściej na wychodniach fliszowych marglistych skał węglanowych i na pagórkach morenowych pojezierzy. Siedlisko lasu liściastego lub suchej murawy. Nie spotyka się ich jako grunty orne.
b) właściwe ACca-Cca
Poziom próchniczny (A) do 25cm, CaCO3 może być
mniej niż 10%. W poziomie skały macierzystej
(Cca) zawartość CaCO3 ponad 15%. Łącznie z
poziomem (A) gleba ma co najmniej 50cm.
miąższości. Występują na pagórkach morenowych i
niektórych kemach zlodowacenia bałtyckiego oraz
na fliszu karpackim,na stokach bez silnej erozji.
Gleby uprawne o różnej przydatności zależnie od
uziarnienia. Siedlisko lasu liściastego lub
mieszanego, a w górach lasu górskiego.
c) brunatne A-BbrCca-Cca
Poziom (A) 10-20cm pod lasem i do 25cm na
terenach użytkowanych rolniczo.
W poziomie (Ap) ślady węglanów, głównie
w postaci okruchów, części ziemiste mogą nie mieć
CaCO3, pH 6,0-7,2. Stopień wysycenia kationami
zasadowymi ponad 80%. Pod poziomem (A)
widoczne początki procesu brunatnienia (barwa
szarobrunatna lub żółtobrunatna), zawartość
węglanów w tym poziomie do 5%. Siedlisko lasu
liściastego lub mieszanego.
II. DZIAŁ - GLEBY AUTOGENICZNE
IIA. Rząd - Gleby czarnoziemne
1.Typ: Czarnoziemy A-AC-Cca; Ap-AC-Cca
Gleby reliktowe wytworzone z lessów. Poziom A
>40cm, próchnica ok 3%, nieoglejone.
Stanowią enklawy na terenach lessowych wśród
gleb brunatnych.
Podtypy:
a) niezdegradowane A-AC-Cca; A-AC-C-Cca
Less nieodwapniony poniżej 60-80cm. Vs w A>65%.
Poziom A zwykle mollic, czasem anthropic gdy
zawiera więcej fosforu niż podpoziom głębszy.
Czarnoziemy niezdegradowane zajmują
niewielkie obszary południowo-wschodniej Polski.
b) zdegradowane A-ABbr-Bbr-C (-Cca). Poziom A
płytszy niż w niezdegradowanych, zwykle mollic
dwudzielny. Zdegradowane głównie w wyniku
procesów brunatnienia i ługowania.Czasami
Vs <65%, niekiedy <50% i wówczas są widoczne
symptomy poziomu eluwialnego (rozjaśnienia).
Proces czarnoziemny kształtował się warunkach klimatu suchego na lessach pod roślinnością stepową. Polegał on na dominacji intensywnych procesów biologicznych nad wietrzeniem fazy mineralnej oraz przemieszczaniem produktów wietrzenia. W
efekcie następował ciągły przypływ materii
organicznej do substratu glebowego i tworzenie poziomów próchnicznych o dużej miąższości i wysokiej zawartości zw. humusowych (ponad 3%).
Powstały zw. humusowe o przewadze
kwasów huminowych nad fulwowymi. Wytworzyły się połączenia organiczno-mineralne z minerałami ilastymi.
IIB. Rząd - Gleby brunatnoziemne
1. Typ: Gleby brunatne właściwe O-A-Bbr-Cca;
Ap-Bbr-Cca
Tworzą się z różnych utworów macierzystych
bogatych w zasady. Węglan wapnia wymyty nie
głębiej niż do 60-80cm, brak przemieszczenia
wolnego Fe i Al. Gleby eutroficzne mają odczyn
sł.kwaśny do obojętnego i Vs >60% na 25-75cm, a
gleby mezotroficzne mają odczyn kwaśny lub
sł.kwaśny i Vs 30-60%. Poziom A zwykle o
miąższości 15-30cm. Próchnica nadkładowa mull,
rzadziej mull-moder. Poziom diagnostyczny -
umbric. Skała macierzysta o uziarnieniu piasków
gliniastych i utworów bardziej drobnoziarnistych.
Podtypy:
c) oglejone O-A-Bbrg-Gca; Ap-Bbrg-Ccag
Występują w warunkach nadmiernej wilgotności
oraz wykazują oglejenie w dolnej części profilu nie
głębiej niż 100cm. Na nizinach tworzą siedlisko
lasów wilgotnych w górach las bukowo-jodłowy z
jaworem i jesionem.
d) wyługowane O-A-Bbr(t,fe)-Bbr-C-Cca; Ap-
Bbr(t,fe)-Bbr-C-Cca.
Od gleb brunatnych typowych różnią się brakiem
CaCO3 w profilu do głębokości 1m., oraz
wysyceniem kompleksu sorpcyjnego kationami
zasadowymi do 60%. Siedlisko mezotroficzne lasu
liściastego i mieszanego, głównie grądu niskiego, w
górach buczyna karpacka.
2. Typ: Gleby brunatne kwaśne O-A-Bbr-C; Ap-Bbr-C
Wytworzone ze skał kwaśnych - zwietrzelin granitów, gruboziarnistych piaskowców i bezwęglanowych iłów. Brak CaCO3 w całym profilu, odczyn silnie kwaśny lub kwaśny, Vs <30% na 25-75cm. Próchnica nadkładowa mull-moder, moder, czasem moder-mor. Zawierają dużo wolnego Fe i Al.
Podtypy:
a) typowe O-A-Bbr-C; Ap-Bbr-C. Charakterystyka jak wyżej. Brak cech przemieszczenia wolnego Fe i Al oraz frakcji ilastej. Nie wykazują oglejenia w całym profilu. Siedlisko lasu mieszanego świeżego (grąd wysoki), w górach uboższa buczyna karpacka, buczyna kwaśna lub przejściowe zbiorowiska lasowo-borowe.)
b) bielicowane O-A-AE-Bfe,h,t-Bbr-C Od gleb brunatnych kwaśnych typowych różnią się następująco: Vs <20%, zaczątkowy poziom iluwialny spodic, ślady poziomu eluwialnego albic. Wyraźne przemieszczenie wolnego Fe i Al oraz fr. ilastej wraz z rozpuszczalnymi fr. próchnicy. Siedlisko mezofilno-acidofilne. Uboższe (acidofilne) to lasy mieszany (np. ubogie grądy wysokie), niekiedy bór jodłowy i bór mieszany, w górach kwaśna buczyna z borówką i uboga buczyna karpacka.
c) oglejone O-A-Bbrg-Cg-G. Podobne do typowych, ale oglejone powyżej głębokości 1m. Siedlisko żyźniejszych grądów niskich, a w górach żyźniejszych lasów bukowo-jodłowych z jaworem i jesionem.
Proces brunatnienia przebiega w warunkach klimatu umiarkowanego, głównie pod lasami liściastymi i mieszanymi, na skałach o różnym uziarnieniu, ale zasobnych w zasady. W Polsce najczęściej na glinach morenowych, utworach pyłowych, piaskach gliniastych całkowitych. Proces ten charakteryzuje się intensywnym wietrzeniem fizycznym i biochemicznym. Przemiany chemiczne to: rozpuszczanie i wymywanie węglanów, hydroliza minerałów pierwotnych i tworzenie się wtórnych
minerałów ilastych, uwalnianie półtoratlenków, redukcja i usuwanie wolnych tlenków żelaza wraz z produktami biologicznych przemian materii organicznej. W wyniku tych procesów tworzą się trwałe połączenia substancji próchnicznej z częściami mineralnymi, a głównie kompleksowe związki żelazisto-próchniczno-ilaste o barwie brunatnej. Związki te tworzą na ziarnach mineralnych charakterystyczne brunatne otoczki nadające barwę glebie.
3. Gleby płowe (lessives) O-A-Eet-Bt-C niekiedy Cca, w glebach uprawnych Ap-Bt-C
Gleby płowe posiadają następujące poziomy diagnostyczne: luvic-E, argillic-Bt i ochric-A. Tworzą się z pyłów i glin zwałowych, rzadziej z iłów oraz piasków gliniastych, niekiedy z piasków słabogliniastych. Odczyn zwykle kwaśny. Vs w poziomach A i E 20-60%, a w B 50-80%. Akumulacja próchnicy słaba ze względu na szybką mineralizację. W glebach leśnych próchnica nadkładowa mull, mull-moder, moder, niekiedy moder-mor. W glebach uprawnych często poziom A jest zmieszany przez orkę z poziomem E wówczas gleba może mieć budowę: Ap-Bt-C.
Podtypy:
typowe O-A-Eet-Bt-C (Cca); uprawne Ap-Eet-Bt-C (Cca).
Cechy omówione powyżej, a ponadto: uziarnienie utworów pyłowych, glin różnego pochodzenia, iłów i piasków gliniastych. Są to gleby głębokie. Nie wykazują oglejenia w całym profilu. Vs w poziomie Bt>70%.
b) zbrunatniałe O-A-Bbr-Eet-Bt-C; Ap-Bbr-Eet-Bt-C.
Cechy różniące je od typowych : Poziom płowy luvic jest silnie rozwinięty o znacznej miąższości średnio 60-70cm.W stropie tego poziomu (E) zaznacza się intensywne wietrzenie, wyrażające się brunatnym zabarwieniem wtórnie kształtowanego poziomu cambic (Bbr).
c) bielicowane O-A-Eet,es-Bt,fe-Bt-C; Ap-Eet,es-Bt,fe-Bt-C.
Od gleb płowych typowych wyróżnia je próchnica typu moder-mor (pod lasami iglastymi) Poziom E o cechach jak w gl. bielicowych, poziom Bt ma obok powłoczek ilastych także humusowo-żelaziste lub żelaziste, częściowo cementujące agregaty. Vs w A-Eet,es 20 - 40%, w Bt i C 40-70%.
d) opadowo-glejowe O-A-Eet,g-Btg-Cg; Ap-Eet,g-Btg-Cg.
Od gleb płowych typowych różnią się kontrastowym uziarnieniem poziomów Eet i Bt co powoduje stagnowanie wody w poziomie argilic (Bt) przejawiające się plamami i zaciekami.
e) gruntowo-glejowe O-A-Eetgg-Cgg; Ap-Eet-Btgg-Cgg.
Występują w warunkach nadmiernej wilgotności wykazując oglejenie ciągłe na głębokości powyżej 1m.
f) z poziomem agric Ap-E/agric/-Eet-Bt-C.
Są podobne do gleb płowych typowych, mają rozwinięty poziom agric leżący pod poziomem Ap charakteryzujący się wymyciem do Eet próchnicy i frakcji pyłowej. Materiał przemieszczony stanowi >5% objętości poziomu Eet. Często poziom A to anthropic. Gleby te powstają z innych gleb płowych w skutek długotrwałego >500 letniego użytkowania rolniczego. Mają dobre stos. pow.-wodne.
g) zaciekowe (glossic) O-A-Eet-E/B-Bt-C; Ap-Eet-E/B-Bt-C.
Są to gleby podobne do płowych typowych różni je poziom Bt poprzerywany zwłaszcza w stropie. W całym poziomie Bt języki, plamy i zacieki materiału z poziomu Eet. Brak ciągłych warstw i zbitych, utwardzonych poziomów. Występują głównie na terenach starszych zlodowaceniach.
Gleby płowe wytworzyły się na terenie Polski w
klimacie umiarkowanie wilgotnym pod lasami
liściastymi i mieszanymi najczęściej na pyłach,
glinach, rzadziej iłach i piaskach gliniastych.
Cechuje je wymycie węglanów, a następnie
pionowe przemieszczenie minerałów ilastych
(zwłaszcza frakcji koloidalnej), częściowo
wodorotlenków żelaza i glinu oraz niektórych
form zw. próchnicznych. Wynikiem tego
procesu jest zubożenie poziomów
powierzchniowych we frakcje ilaste. Frakcje te
osadzają się w poziomach głębszych tworząc
poziom wmycia (Bt).
IIC. Rząd - Gleby bielicoziemne
1. Typ: Gleby rdzawe O-ABv-Bv-C
Poziom ABv do 20cm, rdzawoszary. Poziom Bv (sideric) rdzawy. W glebach leśnych poziom organiczny (O) słabo rozwinięty o miąższości kilku centymetrów. Skały - piaski zwałowe i sandrowe bliskiego transportu i inne piaski słabo przesortowane i mało przemyte, często znaczne domieszki szkieletu z glinokrzemianami stanowiącymi rezerwę składników odżywczych. Minerały dość silnie zwietrzałe. Odczyn gleb kwaśny, pH w H2O u górnej części profilu 3,5-5,0, Vs zwykle do 30%.
Podtypy:
a) właściwe O-ABv-Bv-C; ApBv-Bv-C
Cechy jw. Siedlisko - acidofilne zbiorowisko boru
mieszanego, niekiedy acido-mezofilne
zbiorowisko lasu mieszanego. Próchnica typu
moder.
b) brunatno-rdzawe O-ABbrBv-Bv-C
Gleby te stanowią przejście pomiędzy glebami
brunatnymi wytworzonymi z piasków a glebami
rdzawymi.Mniej zakwaszone niż właściwe,
większe wysycenie kationami zasadowymi (Vs).
Od gleb brunatnych różnią się mniejszą ilością
frakcji ilastej i mniejszą żyznością. Siedlisko boru
mieszanego sosnowo-dębowego, czasem
kwaśna buczyna pomorska - uboższe grądy.
c) bielicowo-rdzawe O-AEes-BfeBv-C
Od właściwych są uboższe w składniki pokarmowe bardziej zakwaszone, często wilgotniejsze. Występuje tu przemieszczenie głównie Al, a po dłuższym działaniu procesu bielicowania także wolnego Fe, wówczas w AEes widać białe ziarna kwarcu, a pod poziomem organicznym (O) są jasnopopielate plamy zaczątkowego poziomuEes. Siedlisko boru mieszanego świeżego, niekiedy lasu mieszanego kwaśnego.
Gleby rdzawe tworzą się na skałach
przepuszczalnych i ubogich w składniki
pokarmowe. Są to utwory piaszczyste oraz
zwietrzeliny granitów, gnejsów i
bezwęglanowych piaskowców. Główny minerał
to kwarc a udział krzemianów nie przekracza
20% (szczególnie mało minerałów ilastych). W
procesie rdzawienia powstają w piaskach
nieruchliwe kompleksy próchnicy z
półtoratlenkami. Kompleksy te oraz wolne tlenki
Fe i Al tworzą rdzawe otoczki na ziarnach
minerałów.
Nieruchliwość półtoratlenków wiąże się ze
znacznym ich nagromadzeniem w wyniku
wietrzenia glinokrzemianów i z małą produkcją
kwasów fulwowych. Gleby rdzawe porośniete są
głównie roślinnością leśną - borową lub lasów
mieszanych.
2. Typ: Gleby bielicowe O-A-Ees-Bhfe-C; Ap-Bhfe-C; Ap-Ees-Bhfe-C
Poziom organiczny (O) do kilkunastu cm, wyraźny poziom próchniczny A, zwykle <10cm, przechodzący w szarobiały poziom eluwialny Ees-albic. Niżej poziom Bhfe-spodic.poziom ten dzieli się często na dwa podpoziomy Bh o barwie ciemnobrunatnej i Bfe o barwie żółtobrunatnej. Powstają z silnie przesortowanych, często zwydmionych piasków sandrowych i wydmowych, a w górach ze zwietrzelin granitów, gnejsów, kwarcytów, piaskowców kwarcytowych i piaskowców bezwęglanowych słabo zwietrzałych. pH w H2O w górnej części profilu 3 - 4,5. Vs <20%.
Podtyp:
a) właściwe cechy jw.
3. Typ: Bielice O-Ees-Bh-Bfe-C
Poziom organiczny (O) o dużej miąższości do 25cm, złożony z podpoziomów: surowinowego-Ol, butwinowego-Of i epihumusowego-Oh. W bielicach brak poziomu A lub jest on bardzo słabo wykształcony. Pod poziomem O poziom eluwialny Ees-albic. Niżej występuje poziom Bhfe-spodic. Granica między E i B ostra, czasem z zaciekami. Poziom B jest zwięzły, często zorsztynowany. Skałami macierzystymi bielic są najczęściej piaski
wydmowe, rzadziej przesortowane piaski sandrowe i pradolinowe, oraz gnejsy, granity i piaskowce.
Wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym (Vs) u górnej części profilu jest bardzo niskie kilka-kilkanaście procent. Siedlisko boru świeżego, niekiedy buczyn pomorskich lub boru bażynowego. W górach bór jodłowo-świerkowy, bór wysokogórski, zespoły kosówki, niekiedy na halach wysokogórska roślinność murawowa.
Podtypy:
a) właściwe cechy jw.
Gleby bielicowe i bielice tworzą się na
najuboższych utworach piaszczystych
najczęściej pod borami świeżymi. Proces
bielicowania polega na wypłukiwaniu z poziomu
organicznego (O) ruchliwych kwasów
humusowych o właściwościach
kompleksotwórczych. Kwasy te (głównie
fulwowe) tworzą w górnej części profilu łatwo
rozpuszczalne połączenia kompleksowe z
jonami żelaza i glinu. Migrują one w głąb gleby
wzbogacając się po drodze w półtoratlenki, a po
przekroczeniu wartości granicznej ulegają
wytrąceniu w poziomie iluwialnym.
III. DZIAŁ - GLEBY SEMIHYDROGENICZNE
IIIA. Rząd - Gleby glejo-bielicoziemne
1. Typ: Gleby glejobielicowe Ol-Of-Oh-A(h,e)Ees-Bhfegg(ox)-G
Obecność poziomu A, słabe zorsztynizowanie poziomu glejoiluwialnego-Bhfeoxgg, brak rozdziału na podpoziomy Bh i Bfe, silne oglejenie dolnej części profilu.
Podtypy:
a) właściwe Ol-Of-Oh-AhEes-Ees-Bhfeoxgg-G Woda grunt. na 80cm (wahania 60-140cm), poziom (O) ok.10cm, AhEes ze śladami bielicowania, Ees kilkanaście cm, Bhfeoxgg niezbyt silnie scementowany, ale mogą występować konkrecje orsztynowe. Siedlisko boru mieszanego wilgotnego, niekiedy uboższych lasów mieszanych wilgotnych.
b) murszaste Ol-Of-Oh-AeEes-Bhfegg-G
Woda gruntowa na 70cm (50-120cm), poziom O ma kilkanaście centymetrów,poniżej poziom murszasty - Ae ze śladami bielicowania(Ees). Poziom Bhfegg nie jest silnie scementowany. Skała silnie oglejona. Siedlisko żyźniejszych borów mieszanych wilgotnych lub uboższych lasów mieszanych wilgotnych.
c) torfiaste Ol-Of-Oh-AeEes-Bhfegg-G
Woda grunt. na 60cm (30-80cm). Poziom O zwykle >20cm. Czarno zabarwiony poziom AeEes jest miejscami torfiasty z plamami wybielonego kwarcu. Poziom glejoiluwialny jest rozmyty. Siedlisko przejściowe od boru mieszanego wilgotnego lub boru wilgotnego do boru bagiennego.
2. Typ: Glejobielice Ol-Of-Oh-Ees-Bh-Bfegg-G
Poziom organiczny (O) niekiedy >20cm. Brak poziomu próchnicznego, mogą być tylko jego fragmenty. Poziom eluwialny Ees brudnobiały z szarymi i szarobrunatnymi zaciekami próchniczno-żelazistymi. Poziom glejoiluwialny (Bhfegg) silnie zorsztynowany i dzieli się przeważnie na czarny podpoziom Bh, bogaty w kw. fulwowe i rdzawobrunatny Bfegg. Siedlisko boru mieszanego wilgotnego.
Podtypy:
a) właściwe cechy jw.
IIIB. Rząd - Czarne ziemie
1. Typ Czarne ziemie Ap-Aa-Cca-G
Powstają na skutek akumulacji substancji organicznej w warunkach dużej wilgotności, przy zasobności skały w CaCO3 i minerały ilaste. Poziom diagnostyczny A-mollic zawierający 2-6% substancji organicznej. Miąższość poziomu A 30-50cm, CaCO3 0-15% (czasem do 20%), odczyn obojętny lub alkaliczny. Występują na glinach, pyłach i iłach, czasem na piaskach gliniastych. Akumulacja substancji organicznej w dużym stopniu jest tu związana z procesem darniowym i wilgotnością gleby. Siedlisko leśne lub łąkowe okresowo zabagnione, np. łęg olszowo-jesion.
Podtypy:
a) glejowe O-Aa-G; Ap-Aa-G . Siedliska leśne lub łąkowe okresowo zabagniane - grądy wilgotne i podmokłe lub lasy wilgotne i silnie wilgotne.
b) właściwe Ap-Aa-Cca-G. Powstają po umiarkowanym odwodnieniu czarnych ziem glejowych. W poziomie A o miąższości 40-50cm jest 3-8% substancji organicznej Poziom Aa ma barwę ciemniejszą od Ap. W poziomie C mogą być konkrecje CaCO3. Występują zwykle jako użytki rolnicze.
c) zbrunatniałe Ap-Aa-AB-Bbr-Cca (-G) Poziom próchniczny różnicuje się na Ap i Aa Poziom przejściowy AB ma ok. 10cm. Poniżej poziom Bbr ciemnobrunatny, zwięzły.
Oglejenie skały występuje tu rzadko. Występują przeważnie na wysoczyznach na skałach zasobnych w glinokrzemiany, z których w wyniku wietrzenia powstaje poz. cambic-Bbr.)
d) wyługowane Ap-Aa-AC-G poziom A-mollic, poziom C szary bez węglanów ale odczyn bliski obojętnemu. Występują w obniżeniach z intensywniejszym przesiąkaniem wód opadowych, wśród czarnych ziem zbrunatniałych, dlatego w poziomie C mają plamy oglejenia, nasilające się w głębszych warstwach tego poziomu.
e) zdegradowane (szare) Ap-Aa-C; Ap-Aa-Bbr-C Występują na terenach dawno i dość intensywnie odwodnionych, co spowodowało intensywną mineralizację i obniżenie zawartości materii organicznej w poziomie A- mollic. Wyługowny jest z nich CaCO3 i w konsekwencji zakwaszenie (pH 5-6). Może występować poziom brunatnienia (cambic) z pewnym wzbogaceniem we frakcje ilaste. Skład granulomertyczny jest tu często luźniejszy niż w czarnych ziemiach właściwych. Zwykle są usytuowane na terenach wyżej położonych.
f) murszaste Ae-Cca-G Powstają po odwodnieniu czarnych ziem glejowych o dużej ilości substancji organicznej w poziomie próchnicznym. Mogą powstawać też z gleb mineralno-murszowych na utworach zasobnych w CaCO3. Zawierają >6% materii organicznej. W poziomie Ae występują cząstki skondensowanej, stwardniałej próchnicy. Występują przeważnie na terenach użytkowanych rolniczo, lub pod użytkami zielonymi.
Powstawanie czarnych ziem związane jest z akumulacja materii organicznej w warunkach silnego uwilgotnienia w mineralnych utworach glebowych, zasobnych w węglan wapnia i frakcje ilastą. W takich warunkach w naturalnych siedliskach leśnych lub łąkowych zachodzi proces łączenia się związków humusowych wysyconych wapniem z iłem koloidalnym w próchniczne związki organiczno-mineralne, nadające tym glebom barwę czarna i strukturę gruzełkową. Poziomem diagnostycznym tych gleb jest poziom mollic.
Cechy charakterystyczne czarnych ziem to:
miąższość poziomu próchnicznego minimum 30cm,
zawartość materii organicznej 2-6%
wąski stosunek C:N (6-9)
zawartość węglanu wapnia zróżnicowana od 0 do 20%
odczyn obojętny lub alkaliczny
czarne ziemie tworzą się głównie na glinach,pyłach i iłach wyjątkowo na piaskach gliniastych.
IIIC. Rząd - Gleby zabagniane
1. Typ: Gleby opadowo-glejowe (pseudoglejowe) A-Gg; A-Gg-Bg-Cg-C
Podtypy:
a) właściwe A-Gg gleby okresowo silnie odgórnie oglejone. Gleby te charakteryzujeą zachodzące na przemian procesy tlenowe i beztlenowe oraz płytko sięgające procesy przemywania iłu koloidalnego. Wolny przebieg procesów mikrobiologicznych umożliwia akumulację substancji organicznej w postaci darni lub próchnicy leśnej zwykle typu mor-moder.
b) stagno-glejowe A-Ag-Gg Oglejenie zwykle także w poziomie próchnicznym. Ma ono charakter trwały w większej części roku. Woda opadowa stagnuje na ciężkim podłożu (ił, ił pylasty, glina ciężka, pył ilasty). Przy dużej wilgotności i niewielkiej zawartości zasad w glebie powstaje próchnica surowa i często pojawia się roślinność torfowisk wysokich. W lasach pod próchnicą mor występuje ciemnoszary lub szaroczarny oglejony poziom Ag, niżej szaropopielaty Cg, często z drobnymi konkrecjami Fe-Mn, a niżej zalegaja ciężkie utwóry o barwie siwej z rdzawym cętkowaniem.
2. Typ: Gleby gruntowo-glejowe A-G
Gleby mineralne lub org.-mineralne o wysokim poziomie wody gruntowej Oglejenie oddolne sięga do 30cm od powierzchni. Gleby te cechuje wstępujący ruch kapilarnie podsiąkających wód. W strefie kontaktowej podsiąkającej wody z warstwą natlenioną wytrąca się Fe w postaci rdzawych plam, bądź powstają konkrecje innych związków, np. Mn, Ca, tworząc podpoziom oksydacyjny Gox. Poziomy glejowe oksydacyjno-redukcyjne są plamiste. Poziomy glejowe z przewagą procesów redukcyjnych są zielonkawoszare lub stalowosiwe. Gdy procesy glejowe obejmują także poziom próchniczny ma on wówczas barwę czarną z wyraźnym odcieniem stalowym.
Siedliska eutroficzne - wody gruntowe ruchome i zasobne (łęgi, olsy, lasy wilgotne) - tworzą próchnicę typu mull. Siedliska dystroficzne - wody gruntowe kwaśne i ubogie, hamujące rozwój mikroorganizmów - tworzą próchnicę mor z grubymi warstwami próchnicy mazistej. Siedliska mezotroficzne - wody gruntowe średnio zasobne - tworzą próchnicę moder lub moder-mull i gleby gruntowo-glejowe mezotroficzne. W ekosystemach łąkowych gleby te występują na grądach.
Podtypy:
a) właściwe A-G występują w obniżeniach terenowych, w dolinach rzecznych i na tarasach zalewowych na różnych utworach macierzystych. Siedliska łąkowe tworzą grądy właściwe świeże lub łęgi właściwe a w lasach, zależnie od zasobności gleby są to siedliska wilgotnych: lasów, lasów mieszanych lub borów mieszanych
b) torfiasto-glejowe Ae-Agg-G warunki bardziej wilgotne niż we właściwych. Są stale podmokłe i bogatsze w materię organiczną. Powstaje utwór torfiasty, zawierający 10-20% materii organicznej.
Tworzy on stropową warstwę w profilu Ae o grubość do 30cm, w którym stopniowo w głąb profilu zmniejsza się zawartość materii organicznej. Siedliska łąkowe to grądy podmokłe zabagnione, a w lasach - wilgotne bory, wilgotne bory mieszane, lasy mieszane wilgotne i lasy wilgotne.
c) torfowo-glejowe OP-Ae-Agg-G warstwa torfu o miąższości do 30cm. Pod torfem jest poziom torfiasty - Ae, stopniowo przechodzący w poziom próchniczny, a następnie w mineralny.Cały profil silnie oglejony, co maskuje morfologicznie materia organiczna.
Siedliska łąkowe to grądy podmokłe zabagniane, w lasach siedliska boru bagiennego, boru mieszanego bagiennego, lasu mieszanego bagiennego i lasu bagiennego.
d) mułowo-glejowe Am-Ae-Agg-G siedliska okresowo zalewane wodami powierzchniowymi o znacznych wahaniach poziomu wód gruntowych. W takich warunkach następuje akumulacja mułu. Warstwa mułu organicznego <30cm. Są to gleby organiczno-mineralne Pod mułem może występować utwór torfiasty lub próchniczny w początkowej fazie zabagnienia.
Od torfowo-glejowych różnią się zawartością w poziomie powierzchniowym bezpostaciowego mułu z próchnicy z osadami mineralnymi. Występują na łęgach łąkowych i leśnych - łęgi rozlewiskowe okresowo zabagniane lub lasy łęgowe i olsy jesionowe.
Procesem glebowym występującym we wszystkich glebach semihydrogenicznych jest proces glejowy. Polega on na redukcji związków żelazowych (Fe+3) do żelazowych (Fe+2) powodowanej przez drobnoustroje beztlenowe w obecności substancji organicznej. Morfologicznie oznacza to szaro-zielonkawo-niebieskie zabarwienie poziomów redukcyjnych (oglejonych).
IV DZIAŁ - GLEBY HYDROGENICZNE
Geneza tych gleb wiąże się ze zjawiskami: sedentacji, sedymentacji i decesji
Sedentacja to osadzanie się materiału powstałego na miejscu jego występowania w formie masy organicznej lub mineralnej. Sedentacja organiczna zachodzi wewnątrz mineralnego utworu glebowego lub na jego powierzchni. W pierwszym przypadku istniejący utwór mineralny zostaje wzbogacony humusem, a w drugim na podłożu powstaje i odkłada się nowy organiczny utwór glebowy. Sedenacja może zachodzić również pod wodą.
Wtedy rozłożoną materię organiczną pochodzenia roślinnego i zwierzęcego nazywamy detrytusem.
Sedymentacja to osadzanie materiału przetransportowanego przez wodę i wiatr. Najczęściej materiałem transportowanym przez wodę jest zawiesina mineralna, co powoduje tworzenie się głównie utworów mineralnych a rzadziej organicznych.
Sedentacja i sedymentacja stanowią fazę akumulacyjną rozwoju gleb hydrogenicznych. Jest to faza tworzenia się gleb hydrogenicznych. W wyniku tych procesów powstają:
utwory próchniczne, torfiaste, torfy, muły, namuły i gytie.
Na podstawie zawartości materii organicznej utwory dzieli się na:
mineralne właściwe - do 3% mat.org.,
mineralne próchniczne - 3-10% mat.org.,
mineralno-organiczne - 10-20% mat.org.,
organiczne - >20% mat.org.
Najbardziej typowym procesem w fazie akumulacji jest proces bagienny, związany z przewagą warunków beztlenowych nad tlenowymi powodujący tworzenie się torfu. Przy mniejszej
anaerobiozie z okresowym występowaniem warunków tlenowych w glebie tworzą się utwory mułowe lub torfiaste.
Decesja oznacza koniec fazy akumulacyjnej gleb hydrogenicznych. Rozpoczyna się ona gdy uwodnienie zostaje znacznie zmniejszone lub przerwane. Następuje wówczas intensywny proces humifikacji i mineralizacji organicznych składników gleby proces ten nazywamy murszeniem. Rezultatem procesu murszenia jest przeobrażenie powierzchniowych warstw profilu glebowego powstałych w fazie akumulacji w utwory murszaste, murszowate lub murszowe.
Na podstawie miąższości warstwy utworu organicznego w stropie profilu gleby hydrogeniczne dzielimy na:
mineralne - do 10cm warstwy organicznej,
mineralno-organiczne - 10-30cm warstwy organicznej,
organiczne - > 30cm warstwy organicznej
Gleby hydrogeniczne to głównie elementy ekosystemów łąkowych i częściowo leśnych, rzadko są użytkami uprawnymi.
IVA. Rząd - Gleby bagienne
1.Typ: Gleby mułowe POm-Om-D
Występują na obszarach zalewanych okresowo (telmatycznych) lub stale zalanych (limnetycznych). Warunkiem ich powstania jest okresowe natlenienie, stymulujące proces humifikacji materału roślinnego. Warunkach stałego zalewu (limnetycznych)powstanie mułów warunkowane jest natlenieniem wody, co wiąże się z rozwojem planktonu. Przy braku natlenienia odkłada się torf. Różnica pomiędzy torfem a mułem polega na tym, iż muł zawiera minimalną ilość włókna roślinnego
niezhumifikowanego oraz znaczne ilości osadzonej zawiesiny mineralnej, tworzącej z humusem związki organiczno-mineralne (a torf odwrotnie). W przypadku okresowych zmian natlenienia wód powstają utwory torfopodobne typowe dla gleb torfowo-mułowych. Do mułu limnetycznego należy też gytia powstająca w jeziorach przy udziale planktonu i fauny bentosu.
Podtypy:
a) właściwe POm-Om-D występują w dolinach rzek z długotrwałymi (6-9 miesięcy) zalewami powierzchniowymi. W pierwszej fazie zalewu rozwijają się głównie glony, a w czasie ustępowania
zalewu następuje obumieranie i rozkład glenów oraz intensywny rozwój zbiorowisk turzycowo-trawiastych wraz z inna roślinnością zielną. Gleby mułowe tworza się pod łąkami na łęgach rozlewiskowych zabagnianych oraz w lasach łęgowych, jesionowych i olsach. Warstwa organiczna ma zwykle miąższość 30-80cm., co powoduje zaliczenie ich do gleb organicznych płytkich. Gdy w profilu są warstwy namułów mineralnych rozdzielające namuły organiczne, oznacza się je symbolem n, np. POm-Om-n-Om-D. W starorzeczach gleby mułowe mają znaczną miaższość i mogą być opisane wówczas: POm-Om.
b) torfowo-mułowe POtm-Otm-D, mogą występować też wkładki torfu Ot, utworu mułowo-namułowego Omn itp.. Występują na terenach zalewowych z utrudnionym odpływem wód powierzchniowych. O mułowym charakterze utworu stanowi domieszka w torfie osadów mineralnych. Siedliska przejściowe od łęgów rozlewiskowych do łęgów zastoiskowych ze zmienną akumulacją mułu i torfu. W lasach gleby siedlisk przejściowych od łęgów jesionowych do olsów olszynowych.)
c) gytiowe POgy-Ogy, a gdy występuje warstwa bagiennej darni na zarastającym gytiowisku akumulującej torf lub muł - POt-Ogy lub POm-Ogy. Powstają na osadach podwodnych, wydostających się na powierzchnię po obniżeniu poziomu wody w jeziorze. Rodzaj gytii wiąże się z ilością zawartego w niej detrytu (przeobrażona materiaorganiczna pochodzenia roślinnego i zwierzęcego), węglanu wapnia i iłu.
Gytie powstają z opadłego na dno zbiornika planktonu - gytia detrytusowa, z wytrąconego CaCO3 - gytia wapienna lub z kredy jeziornej czy innych części mineralnych - gytia mineralna.
2. Typ: Gleby torfowe PO-O-D; PO-O - w torfach głębokich. Powstają w ekosystemach bagiennych wytwarzających i akumulujących torf. Gleby te mogą występować na terenach stale podmokłych jako torfowo-bagienne, związane z fazą akumulacyjną rozwoju torfowiska oraz na terenach odwodnionych z przerwanym procesem bagiennym jako torfowo-murszowe. Typ gleb torfowych obejmuje torfowiska jako ekosystemy torfotwórcze, dlatego podział na podtypy oparto na zróżnicowaniu naturalnych torfowisk wynikającym z żyzności siedlisk.
Podtypy:
a) Gleby torfowe torfowisk niskich POtni-Otni-D (dla płytkich i średniogłębokich) lub Potni-Otni Powstają gdy woda gruntowe występują płytko, a miejscami tworzą się zastoiska wód powierzchniowych. W bilansie wodnym rozchód na ewapotranspiracje jest równoważony nie tylko opadami ale również dopływem wód. Wody gruntowe (podziemne i powierzchniowe) wzbogacone w sole mineralne korzystnie kształtują troficzność gleb torfowych. Zbiorowiska eutroficzne o przewadze roślinności zielnej, wytwarzające dużą masę organiczną
Woda gruntowa zasobna w sole Ca i Mg neutralizuje kwaśne produkty rozkładu masy organicznej. Odczyn jest zwykle obojętny lub słabo kwaśny (pH >5). W profilach wyróżniamy warstwę torfogenną, w której kształtuje się rodzaj powstającego torfu, oraz warstwę podściełającą, z torfu o ukształtowanych właściwościach, pod torfem zalega podłoże mineralne. Gleby te dzielą się zależnie od rodzaju torfu (składu botanicznego i stopnia rozkładu roślin z których powstał). Według składu botanicznego wyróżnia się torfy niskie: mechowiskowe, turzycowiskowe, szuwarowe i olesowe.
Torfowiska niskie tworzą siedliska bielaw i łęgów zastoiskowych, a w lasach olsów.)
b) Gleby torfowe torfowisk przejściowych POtpr-Otpr lub POtpr-Otpr-Otni Torfowiska mezotroficzne powstają przy powolnym przepływie wód powierzchniowych i podpowierzchniowych. Mały dopływ wód gruntowych ogranicza neutralizację produktów rozkładu masy roślinnej i prowadzi do zakwaszenia środowiska glebowego (pH 4-5). W zbiorowiskach roślinności torfotwórczej zwiększa się udział gatunków oligotroficznych. Torf przejściowy występuje zwykle na torfie niskim jako wyraz zubożenia siedliska.
W dalszym etapie rozwoju może on być przykryty warstwą torfu wysokiego. Torfowiska przejściowe według składu botanicznego dzieli się na: mszarne przejściowe i brzezinowe. Tworzą one siedliska zubożałych bielaw, a w lasach olsy brzezinowe.
c) Gleby torfowe torfowisk wysokich POtwy-Otwy Gleby silnie zakwaszone przez produkty rozkładu masy roślinnej. Odczyn kwaśny i silnie kwaśny (pH <4). Zwykle wiąże się to z zasilaniem torfowiska wyłącznie wodami opadowymi, ubogimi w sole mineralne. Dlatego torfowiska wysokie powstają w warunkach przewagi opadów nad ewapotranspiracją, a więc w północnych rejonach
globu ziemskiego, w górach oraz na obrzeżach oceanów. Torfowiska wysokie stanowią 5% torfowisk Polski. Powstają w miejscach akumulacji wód ubogich w składniki mineralne ze względu na charakter zlewni np. wśród wydm, lub gdy kontakt z wodą gruntową jest przerwany. Silne zakwaszenie wpływa na specyficzny typ roślinności torfowtórczej, gdzie dominują mchy sfangowe. Według składu botanicznego dzielimy je na: mszarne wysokie, wrzosowiskowe, bór bagnowy. W klsayfikacji leśnej torfowiska wysokie są siedliskami borów bagiennych. Tereny bezleśne to mszary i wrzosowiska bagienne.
IVB. Rząd - Gleby pobagienne
1. Typ: Gleby murszowe M-O-D (płytkie i średniogłębokie), M-O (głębokie). Powstają z gleb bagiennych. Warstwa organiczna ma minimum 30cm grubości i zawiera >20% materii organicznej. Gdy na powierzchni tej warstwy zalega utwór nieorganiczny, zawierający mniej niż 20% materii organicznej, glebę traktuje się jako organiczną jeśli miąższość tej warstwy nie przekracza 30cm. Proces murszenia prowadzi do wytworzenia struktury ziarnistej lub gruzełkowatej. Zaawansowanie tego procesu może być różne. Określają go stadia zmurszenia gleby: MI - gleby słabo zmurszałe, MII - średnio, MIII - silnie zmurszałe.
Ustalenia stadium zmurszenia gleb dokonuje się na podstawie wykształcenia poziomów murszowych: M1 - darniowego, M2 - poddarniowego i M3 - przejściowego, a w glebach uprawnych na podstawie miąższości warstwy murszowej. Podział tych gleb na podtypy wiąże się z rodzajem skały organicznej. Na podstawie miąższości warstwy organicznej dzieli się gleby murszowe na: płytkie (30-80cm), średniogłębokie (80-130cm) i głębokie (>130cm).
Podtypy:
a) Gleby torfowo-murszowe Mt-Ot lub Mt-Ot-D Powstają po odwodnieniu torfowiska. Istnieją
dopóki warstwa torfu nie spłyci się do 30cm na skutek mineralizacji. Przechodzą wtedy w gleby mineralno-murszowate. Podstawą wydzielenia tego podtypu jest występowanie pod murszem warstwy torfu.Tworzą siedliska murszowe na łąkach, a w lasach odwodnione siedliska olsu, olsu jesionowego, lasu mieszanego, boru mieszanego i boru.
b) Gleby mułowo-murszowe Mm-Om-D, czasem Mm-Om Powstają po odwodnieniu gleb mułowych z warstwą mułu o grubości powyżej 30cm. Po spłyceniu warstwy organicznej gleby te często tworzą gleby mineralno-murszowate.
Siedliska łęgów rozlewiskowych murszejących, a w lasach łęgów jesionowych.
c) Gleby gytiowo-murszowe Mgy-Ogy lub Mt-Ogy, rzadziej Mgy-Ogy-D Powstają w miejscach gdzie gytia jest macierzystym utworem gleb po osuszeniu jezior lub po melioracji bagien. Wchodzą w skład siedlisk łąkowych określanych jako murszowo-gytiowiskowe lub po ponownym zabagnieniu jako łęgi zastoiskowe.
d) Gleby namurszowe AO-Mt-Ot; AO-Mt-Ot-D Gleby organiczne z mineralnym lub mineralno-organicznym utworem powierzchniowym miąższości 10-30cm. Utwór powierzchniowy
jest pochodzenia namułowego (aluwialny lub deluwialny) albo antropogenicznego (np. piaskowanie). Utwór powierzchniowy mniejszej miąższości niż 10cm nie jest podstawą do wyróżniania tych gleb. Ten podtyp wyróżnia się ze względu na dużą wartość rolniczą tych gleb. Warstwę korzeniową stanowi trwały utwór mineralny, a głębiej zalega torf o dużej zdolności gromadzenia wody. Gleby te oznaczają się dużą produkcyjnością i są dość łatwe w uprawie. Siedliska grądów namurszowych namywanych lub antropogenicznych.
2. Typ: Gleby murszowate AOM-A-C; AOM-D gdy u góry jest utwór organiczny lub AM-C gdy u góry profilu jest utwór organiczno-mineralny lub próchniczny. Są to gleby mineralno-organiczne wytworzone z:
utworu zawierającego mniej niż 20% materii organicznej przy miąższości utworu >30cm,
lub z utworu zawierającego >20% materii organicznej przy miąższości utworu <30cm. Powstają po odwodnieniu gleb gruntowo-glejowych: torfiasto-, torfowo- i mułowo-glejowych, a także z płytkich gleb torfowych lub mułowych, w których
mineralizacji warstwa organiczna jest cieńsza niż 30cm. Mursz tych gleb ma ziarnistą lub gruzełkowatą strukturę. Domieszka części mineralnych (ilastych) powoduje zmianę struktury w kierunku gruzełkowej. Gleby murszowate i murszaste różnią się od murszowych domieszką masy mineralnej.
utwory murszowate (oznaczane symbolem e) zawierają 10-20% części organicznych.
utwory murszaste (symbol i) zawierają 3-10% części organicznych.
Podtypy:
a) Gleby mineralno-murszowe
AOM-D - płytki utwór organiczny na mineralnym podłożu, AOM-Cn-D - gdy gleba składa się z dwóch utworów, przedzielonych wkładką ilastą;
AOM-AM-A-C - płytki utwór organiczny na utworze organiczno mineralnym (stopniowe przejście od utworu organicznego do mineralnego);
AOMm-AMm-A-C - gleba mineralno-murszowa powstająca z mułu,
AOM-Dca - gleby mineralno-murszowe leżące na kredzie jeziornej.
Gleby mineralno-murszowe są typowe dla siedlisk łąkowych.
b) Gleby murszowate właściwe AM-AC-C Powstają z utworów torfiastych. Torfowa materia organiczna tych utworów po odwodnieniu wydziela się z masy mineralnej w formie drobnych. Łatwo wysychających cząstek. Tworzą siedliska grądów właściwych.
c) Gleby murszaste A(M)-AC-C Dalszy etap rozwoju gleb murszowatych. Powstają po zmniejszeniu się w utworze glebowym ilości masy organicznej na skutek mineralizacji. Zawierają 3-10% substancji organicznej murszastej. Siedliska grądów właściwych.
V. DZIAł - GLEBY NAPłYWOWE
VA. Rząd - Gleby aluwialne
Typ: Mady rzeczne A-C lub A-C-D płytkie
Powstawanie mad jest etapem rozwoju doliny rzecznej związanym z energią przepływu i ilością wody w rzece oraz czasem trwania zalewu, jak również z wahaniami poziomu wody gruntowej. Akumulacja utworów aluwialnych wiąże się z dużą ilością i energią przepływu wód powierzchniowych oraz znacznymi wahaniami poziomu wody gruntowej (do 4m)
Podtypy:
a) Mady rzeczne właściwe A-AC-G; A-AC-DG, lub A-AC-C; A-AC-D - przy braku oglejenia. Mają warstwowaną budowę profilu. Osadzane namuły w fazie ich akumulacji są glebą. Ich przeobrażenia zależą od tempa wzrostu masy organicznej, jej składu i tempa mineralizacji. W madzie rzecznej zależnie od wahań poziomu wody gruntowej pojawia się oglejenie (lub znika). Tworzą siedliska łęgów właściwych, niekiedy łęgów łozowych lub innych. Po odwodnieniu tworzą grunty orne o wartości użytkowej zależnej od składu granulometrycznego oraz miąższości warstwy namułowej.
b) Mady rzeczne próchniczne A-AC-CG; A-AC-DG
W poziomie A zawierają 3-10% substancji organicznej. Powstają w siedliskach wilgotnych, w obniżeniach terenowych, przeważnie z namułów o znacznej zawartości części pyłowych i spławialnych. Siedliska łęgów właściwych, po odwodnieniu najczęściej grunty orne.
Jeśli gleba zawiera 10-20% sub.org. zalicza się ją do gleb torfiastych lub murszowatych, a jeśli namuł zawiera >20% części organicznych w poziomie A - glebę określa się jako mułową.
c) Mady rzeczne brunatne A-Bbr-C
Powstają w odwodnionych częściach dolin rzecznych. Mają mniej substancji organicznej lub są częściowo wyługowane z zasad w warstwie powierzchniowej, szczególnie przy mniejszej zawartości części spławialnych, w stosunku do mad próchnicznych. Mady brunatne wykształcone z utworów średniozwięzłych i zwięzłych są często użytkowane jako grunty orne o wysokiej wartości bonitacyjnej. Siedliska łęgów zgrądowiałych typowych na madach średnich i ciężkich lub łęgów zgrądowiałych zubożałych na madach lekkich okresowo przesychających.
2. Typ: Mady morskie A-C
Występują na bardzo niewielkich obszarach wzdłuż wybrzeża na terenach polderu żuławskiego, obejmującego część Zalewu Wiślanego. Powstają z osadów morskich, przeważnie warstwowych. Kompleks sorpcyjny wysycony głównie jonami Ca i Na, co wpływa na ich właściwości fizyczne.
VB. Rząd - Gleby deluwialne
1. Typ: Gleby deluwialne A-C-D
Występują w dolinach i obniżeniach terenowych. Powstają z namułów osadzonych przez wodę powierzchniową , zmywanych ze stoków. Miąższość deluwiów musi być minimum 30cm.
Podtypy:
a) Gleby deluwialne właściwe A-C-D namuły deluwialne przeobrażone w glebę przez procesy darniowe przy umiarkowanej wilgotności. Są przeważnie płytkie (warstwa namułów 30-40cm). Siedliska typowych grądów popławnych.
b) Gleby deluwialne próchniczne A-C-G; At-A-G Powstają w siedliskach wilgotnych co sprzyja akumulacji materii organicznej pochodzenia darniowego (5-10%), która przy większej zawartości (powyżej 10%) często ma charakter torfiasty. W profilu występuje oglejenie. Przy silniejszym zabagnieniu powstają tu gleby torfowo-glejowe na namułach deluwialnych. Siedliska grądów popławnych zabagnionych.
c) Gleby deluwialne brunatne A-Bbr-C-D Powstają po odwodnieniu terenu, co powoduje zmniejszenie się ilości materii organicznej w poziomie A oraz stopniowe tworzenie się poziomu Bbr. Po odwodnieniu gleb napływowych zabagnionych i wysoko próchnicznych może w poziomie A występować utwór murszasty lub murszowaty. Siedliska grądów popławnych typowych.
VI. DZIAł - GLEBY SłONE
VIA. Rząd - Gleby słono-sodowe
Gleby słone do głębokości 100cm zawierają warstwy z dużą ilością łatwo rozpuszczalnych w wodzie soli. Miąższość warstwy musi być większa niż 15cm, a zawartość soli większa niż 0,2% (ECe >4dS/m, przy 25 C). Często gleby te mają poziom salic (iloczyn miąższości tego poziomu w cm i % soli w nim zawartych jest większy niż 60). Wraz z zasoleniem gleb solami sodowymi powiększa się w ich kompleksie sorpcyjnym udział sodu wymiennego.
Zasolenie gleb ogranicza wzrost roślin, a nadmiar Na wymiennego niszczy strukturę gleby.
Gleby słone występujące w Polsce ukształtowały się pod wpływem słonych wód morskich lub solanek, a niekiedy wskutek zanieczyszczeń przemysłowych. Gleby te występują u wybrzeży Bałtyku, wzdłuż Wału Kujawsko-Pomorskiego oraz na obszarze występowania gipsów (słone źródła siarczanowe).
1. Typ: Sołonczaki Asa-Aasa-Bcnsa(g)-Csagg; Ap-Bcnsa-Csa(gg)ca, gleby z poziomem słonym (salic) w profilu do głębokości 100cm. Miąższość tego poziomu jest większa niż 15cm, a zawartość soli >2%. Udział sodu wymiennego w kompleksie sorpcyjnym tych gleb jest <15%. Zależnie od składu soli w obrębie podtypów można wyróżnić sołonczaki: chlorkowe, siarczanowo-chlorkowe, chlorkowo-siarczanowe, siarczanowe, wodorowęglanowo-siarczanowe, siarczanowo-wodorowęglanowe i inne.
Podtypy:
a) Sołonczaki powierzchniowe Asa-Aasa-Bcnsa(g)-Csagg
Są zwykle silnie zasolone w całym profilu. Mają białe naloty soli na powierzchni w okresach suchych. Występują w pobliżu solanek lub zakładów przemysłowych.
b) Sołonczaki wewnętrzne Ap-Bcnsa-Csa(gg)ca Gleby głęboko zasolone. Sól została tu wypłukana do głębszych warstw.
2.Typ: Gleby sołonczakowate
Budowa jak gleb semihydrogenicznych i hydrogenicznych, przy czym poziomy z akumulacją soli oznaczone są literami sa. Do 100cm występuje poziom o zawartości 0,2-2,0% soli rozpuszczalnych. Ilość sodu wymiennego w kompleksie sorpcyjnym <15%. Występują tu duże sezonowe wahania zawartości soli rozpuszczalnych, związane zwykle z ilością opadów.
3. Typ: Sołońce A-Bna-Cnasa; A(na)-Bnasa-Csanagg
Gleby alkaliczne (sodowe). Sód wymienny zajmuje >15% pojemności kompleksu sorpcyjnego ( w poziomie natric), a zawartość soli łatwo rozpuszczalnych jest zwykle mniejsza niż w sołonczakach. Wykazują dużą dyspersję frakcji ilastej, dużą lepkość gdy są mokre i znaczny stopień zbitości w stanie suchym. Poniżej poziomu próchnicznego lub uprawnego ich struktura jest zwykle grubopryzmatyczna.
Podtypy:
a) Sołońce typowe A-(AE)-Bna-Cnasa, lub budowa zbliżona do czarnych ziem, gleb płowych, glejowych lub organicznych. Do głębokości 100cm poziom lub warstwa wysycona sodem wymiennym w >15%. W całej warstwie do 100cm <0,2% soli łatwo rozpuszczalnych - ECe <4dS/m,25 C.
b) Sołońce sołonczakowate A(na)-Bnasa-Csanagg. Gleby słono-sodowe. Do głębokości 100cm poziom lub warstwa wysycona sodem wymiennym w >15% oraz poziom lub warstwa zawierająca 0,2-2,0% soli łatwo rozpuszczalnych.
VII. DZIAł - GLEBY ANTROPOGENICZNE
VIIA. Rząd - Gleby kulturoziemne
Gleby przeobrażone pod wpływem intensywnej uprawy i wysokiej kultury rolnej. Poziomy próchniczne miąższości 40-60cm o charakterze antropogenicznym (poziom diagnostyczny anthropic). Racjonalna uprawa i intensywne nawożenie przekształcają profil glebowy tak silnie, że poziomy lub warstwy, zwłaszcza powierzchniowe ulegają całkowitemu przeobrażeniu. Gleba nabiera nowych, wyjątkowo korzystnych właściwości dotyczących żyzności i produkcyjności.
1.Typ: Hortisole (gleby ogrodowe)
Duża ilość i jakość substancji organicznej zbliża te gleby do gleb czarnoziemnych lub czarnych ziem.
2.Typ: Rigosole (gleby regulówkowe)
Przeobrażenia na skutek regulówki lub b. głębokiej orki, albo poprzez wprowadzenie warstw obcego materiału do profilu glebowego.
VIIB. Rząd - Gleby industrio- i urbanoziemne
Powstają w wyniku oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej, przemysłu oraz górnictwa głębinowego i odkrywkowego. Zaliczane są tu też gleby mechanicznie lub hydrologicznie zniszczone oraz gleby zapylone w takim stopniu, że zmieniło to trwale układy biofizykochemiczne profilów glebowych. Bezpośrednie oddziaływanie przemysłu, a zwłaszcza górnictwa powoduje ciągłe lub nieciągłe deformacje powierzchni co niekorzystnie zmienia stosunki wodne gleb i mechanicznie uszkadza profile.
Pośrednie oddziaływanie przemysłu na otaczające gleby wyraża się w zmianach chemicznych właściwości gleb i w zmianach hydrologicznych w profilach glebowych. Urbanoziemy występują na obszarach dużych aglomeracji miejskich. Są one przekształcone zarówno mechanicznie (przekopane, nasypowe) jak i chemicznie (zasolone, zakwaszone, zalkalizowane, zanieczyszczone metalami ciężkimi itp). Gleby skażone przez gazy spalinowe, pyły i metale ciężkie występują też wzdłuż szlaków komunikacyjnych.)
1.Typ: Gleby antropogeniczne o niewykształconym profilu
Tworzą się na nasypach, wyrobiskach, zwałowiskach i skarpach. Należą tu też gleby głęboko przekopane i przemieszane.
2.Typ: Gleby antropogeniczne próchniczne
Występują głównie w miastach. Powstały w wyniku oddziaływania zabudowy i przemysłu. Zwykle mimo grubej warstwy próchnicznej, są przekształcone mechanicznie, chemicznie lub hydrologicznie.
3.Typ: Pararędziny antropogeniczne
Zawartość CaCO3 w warstwie powierzchniowej minimum 5%. Zawierają domieszki gruzu lub pyłu wapiennego.
4.Typ: Gleby antropogeniczne słone
Powstają na skutek solenia ulic zimą oraz na skutek zanieczyszczeń przemysłowych. Do głębokości 125cm zawierają poziom słony o miąższości >15cm i zawartości soli ponad 0,2%.
Proces brunatnienia - polega na stopniowym rozpadzie pierwotnych krzemianów i glinokrzemianów, a następnie uwalnianiu si_ z nich zwi_zków żelaza i glinu w postaci nierozpuszczalnych wodorotlenkówi kompleksów z kwasami próchnicznymi, które z kolei osadzaj_ si_ na powierzchni ziarn gleby nadaj_c im
brunatn_ barw_; prowadzi do powstania w profilu gleby poziomu brunatnienia
Proces przemywania (płowienia, lessiwa_u) - polega na przemieszczaniu w gł_b profilu glebowego wymytych z wyżej le__cych poziomów cząstek koloidalnych b_d_cych w stanie
rozproszenia, bez ich uprzedniego rozdrobnienia; prowadzi do powstania w profilu gleby poziomu przemywania (poziomu płowego) i poziomu iluwialnego
Proces bielicowania - polega na rozkładzie glinokrzemianów i koloidów glebowych, na wymywaniu w gł_b profilu gleby składników, w pierwszej kolejno_ci zasadowych, a nast_pnie na uruchamianiu kwasów
próchnicowych oraz zwi_zków _elaza i glinu, przy równoczesnej cz__ciowej redukcji zwi_zków _elaza; prowadzi do powstania w profilu gleby poziomu eluwialnego oraz poziomu iluwialnego (wmywania)
Proces glejowy - polega na redukcji ró_nych mineralnych zwi_zków (_elaza, manganu i in.) gleby
w warunkach nadmiernej wilgotno_ci (utrudnionego dost_pu powietrza); oglejenie oddolne - powstaje w wyniku działania wysokich wód gruntowych gleby gruntowo-glejowe) oglejenie odgórne - powstaje pod
wpływem wód opadowych (gleby opadowo-glejowe)
Proces bagienny - polega na gromadzeniu si_ i humifikacji szcz_tków ro_linnych w warunkach
nadmiernego uwilgotnienia
Proces murszenia - zachodzi w odwodnionych warstwach gleb organicznych (torfowych, mułowych,
gytiowych)
Morfologia gleb - zespół cech dostrzegalnych wzrokowo, zale_y od wła_ciwo_ci skał macierzystych
i przebiegu procesów glebotwórczych
Profil glebowy - pionowy przekrój gleby ukazuj_cy jej budow_ z poziomami zró_nicowania (poziomami
genetycznymi)
Poziomy glebowe (genetyczne) - warstwa mineralna, organiczna lub organiczno-mineralna znajdująca si_
w obrębie profilu glebowego, w przybliżeniu równoległa do powierzchni gleby,
odró_niaj_ca si_ od poziomów sąsiednich stosunkowo jednorodn_ konsystencji_,
uziarnieniem, składem chemicznym, ilości_ i jakości_ materii organicznej i innymi
wła_ciwo_ciami ukształtowanymi głównie przez procesy glebotwórcze
Poziom diagnostyczny (poziom główny) - określany na podstawie dominujących form i intensywno_ci
przeobra_e_ skały macierzystej ukształtowanych w czasie procesu glebotwórczego;
stanowi_cy podstawowe kryterium w typologii gleb; wydzielane w klasyfikacjach gleb