Dzieje myśli o sztuce, Dzieje mysli


Pitagoras, VI w. p.n.e.

Poglądy znane z relacji uczniów.

Świat zbudowany matematycznie - harmonia oparta o liczby i proporcje.

Piękno - pojęcie harmonii (zgodność i jedność składników)

Proporcja i miara

Nie myśleli o uprawianiu estetyki, harmonia była własnością kosmosu.

  1. Ład, dobra proporcja - symetria. Jest piękna i użyteczna, obiektywna własność rzeczy.

  2. O harmonii decyduje prawidłowość, regularność i ład.

  3. Harmonia - prawidłowy układ wielu części.

  4. Harmonia zależy od liczby, miary i proporcji.

Matematyczne traktowanie muzyki - początek, ustalenie klasycznych kanonów.

Piękno jest rzeczą ładu, prawidłowości w układzie (ew. miary i liczby - wtedy: symetria)

Psychagogia - kierowanie duszami

Ethos muzyki. Muzyka jest potęgą działającą na duszę (moralno - duchowa siła oddziaływania sztuki). Muzyka uwzniośla duszę lub ją psuje. Połączenie funkcji psychologicznej z etyczną.

Idea oczyszczenia i wyzwolenia duszy przez sztukę

Motyw orficki (dusz więziona w ciele za swoje winy, wyzwoli się gdy się z nich oczyści poprzez misteria z tańcem i muzyką). Oczyszczenie duszy jest wyrwaniem z codzienności (Arystoteles - katharsis). Religijno - mistyczna funkcja sztuki.

Psychagogia - dobre uczynki i działanie; oczyszczenie - „stan bezinteresowności”.

Kontemplacja

Kontemplacja przeciwstawiona postawie czynnej. Prowadzi do poznania przez oderwanie duszy od codzienności. Oglądanie piękna prowadzi do prawdy. Bierny (bezinteresowny) stosunek do rzeczy - konfrontacja z idealnym pięknem i prawdą.

„Życie jest jak igrzyska” - różne postawy, przyglądanie się jest równoznaczne z chęcią poznania.

Pitagorejczycy negowali odbiór uwikłany w codzienne przyzwyczajenia, nie szukali w obrazach tego, co aktualne.- postulat bezinteresowności.

Pitagoreizm - ustawiczny punkt odniesienia, żywy do XIX wieku.

Demokryt z Abdery, V/IV w p.n.e.

Materialista, empirysta, determinista z grupy filozofów jońskich.

Przeciwstawny Heraklitowi, pierwszy twórca teorii sztuki

Sztuka a przyroda

Zależność sztuki od przyrody. Naśladowanie zwierząt (pająk - tkanie, ptaki - śpiew). Naśladowanie przyrody - mimesis, ale chodzi o naśladowanie sposobów działania, a nie wyglądu (jak Sokrates). Umiejętność rozpoznania piękna jest darem natury.

Oglądanie pięknych dzieł daje radość. - hedonizm (funkcja sztuki - przyjemność; pitagorejczycy - psychagogia)

Poezja

Wysoki status. Punkt odniesienia dla sztuk plastycznych.

Uważano ją za wieszczą, efekt natchnienia muzy. Poeta był tłumaczem bogów. Poezja jako wynik „boskiego szału” - Platon (poezja wieszcza i potępienie poezji mimetycznej).

Powstawanie sztuki (poezji)

By być dobrym poetą potrzebny jest furror - szaleństwo. Twórczość kierowana siłami mechanicznymi nie natchnieniem muz. Wynika z entuzjazmu, ale natchnienie to mechanizm (tworzenia wymagał nadnormalnych warunków). Demokryt nie negował natchnienia, ale jego nadprzyrodzony charakter. Warunkiem poezji było „rozpromienienie się ducha”. Siła działania rzeczy na umysł i zmysły pochodzi od wrodzonej zdolności, natchnienie nie pochodzi od bogów.

Piękno

Rozumowe, emocjonalne, cielesno - fizyczne - przyjemność, satysfakcja estetyczna, dotycząca stanu ducha. Piękno nie może przemawiać jedynie do rozumu i zmysłów, ale do uczuć.

Piękny jest umiar. Nadmiar i brak nie podobają się. Postulat umiaru. Jeśli się przekroczy właściwą miarę, to najprzyjemniejsze może stać się najnieprzyjemniejszym

Deformacje w sztuce

Wskazówki na podstawie analizy widzenia. Nie normował, ale analizował.

Barwy elementarne

Muzyka rzeczą zbytku

Sztuki to dzieło przyrodzonych sił człowieka. Powstają bez natchnień boskich, przyroda jest ich wzorem, a przyjemność celem.

Brak matematyki i mistyki.

SOFIŚCI

Sztuka a natura

Przeciwstawienie sztuki naturze, sztuka jest wytworem człowieka, a przyroda istnieje od niego niezależnie.

Sztuka przeciwstawiona przypadkowi. Nie każdy wytwór człowieka jest sztuką, lecz tylko umyślny, dokonany świadomie według określonych zasad. Sztuka jako wytwór celowego działania, wykluczającego dowolność i przypadkowość. (podstawa arystotelesowskiej technae - umiejętności opartej na wiedzy i regułach). Motyw teleologiczny: działanie człowieka ma cel. Natura działa przypadkowo. Koncepcja kosmologiczna.

Przyjemność/ pożytek

Isokrates: 2 rodzaje wytworów ludzkich - służące użytkowi i dające przyjemność.

Sztuki estetyczne: poezja, muzyka, rzeźba; pożyteczne np. stolarstwo (może być też estetyczne).

Definicja piękna

Piękne jest to, co przyjemne dla wzroku i słuchu. Estetyczny wyraz hedonizmu i sensualizmu. Piękno estetyczne, nie moralne.(sprzeciw Platona i Arystotelesa)

Sztuka nie oczyszcza, nie leczy dusz, nie kształtuje charakterów, ale DAJE PRZYJEMNOŚĆ.

Relatywiazm piękna. Jest względne, zależy od wielu czynników (płeć, wiek, epoka, pochodzenie). Pojęcie piękna zmienia się. Piękno nie jest kanonem. Nie istnieje uniwersalne piękno. Ujawnia się w zależności od kontekstu. Zasada stosowności estetycznej. Rzecz będzie piękna, gdy będzie stosowna do swojej natury, przeznaczenia, czasu, warunków (podstawa decorum) - Sokrates. Pogląd w zgodzie z całą filozofią (względna prawda, względne dobro - człowiek jest miarą wszechrzeczy). Indywidualizm estetyczny.

Talent a wykształcenie

Talent i sztukę trzeba ćwiczyć

Gorgiasz

Retor, Obrona Heleny - słowa mogą o wszystkim przekonać, wzbudzają różne uczucia. Oszukują duszę, wprowadzają ją w stan złudzenia, omamienia, iluzji - apate. Widz poddaje swą wiedzę magii iluzji. Stan ułudy - wyrwania z rzeczywistości. Analogiczne zjawisko obserwował w malarstwie. Przeciwieństwo wobec myśli pitagorejczyków.

3 antyczne rodzaje przeżycia estetycznego:

Sofiści:

Sokrates (469 - 399)

Źródło: Wspomnienia o Sokratesie - Ksenofont.

Zagadnienia podobne do sofistów, ale inne poglądy. Brak relatywizmu dobra i prawdy, ale relatywizm w sztuce. Istnienie dobra i prawdy bezwzględnej. Prawda musi być dobra. Żeby stać się dobrym, muszę dotrzeć do prawdy. Piękno jest poznaniem dobra, cnotą etyczną, a więc prawdą (etyczną wiedzą).

Sztuki odtwórcze

Sztuka naśladuje rzeczy widzialne. Malarstwo i rzeźba powtarzają i naśladują to, co wykonała przyroda (rzemiosła - nie). Mają charakter odtwórczy. Malarstwo jest odtworzeniem tego, co widzimy (rozmowa z Parrazjosem). Nie używał terminu mimesis. Radość z mimetyzmu jest racjonalna, oparta na myśli, odbiorca nie daje się mu omamić (jak u Gorgiasza).

Idealizacja w sztuce

Czerpanie z wielu modeli, wybieranie najdoskonalszych fragmentów. Idealizacja przyrody przez sztukę (Zeuksis i podobizna Heleny). Mimesis i motyw selekcji. Krytyczne, wybiórcze naśladowanie.

Piękno duchowe

Sztuka (rzeźba) przedstawia nie tylko ciała, ale i dusze. - wpływ: ekspresja oczu w rzeźbie (Praksyteles). Koncepcja piękna duchowego. U pitagorejczyków piękno polegało na proporcji, było formalne, tu: na wyrazie duszy. Piękno duchowe naśladuje uczucia i psychikę. Mimesis sięga w głąb przez głęboką zewnętrzną obserwację. Nie naśladuje jednak idei (Platon) tylko ekspresję.

Dostosowanie do celu

Rozmowy z Arystypem. Każda rzecz jest piękna, gdy dobrze służy swojemu celowi. To, co dobre jest piękne. Piękno rzeczy polega na ich celowości (nacisk na architekturę). Piękno wiązane z użytecznością (funkcjonalizm), u sofistów z indywidualnym gustem (subiektywizm) - różnice w ujęciu relatywizmu. Piękno jest celowe, rzecz musi zmierzać ku dobru (dobrze służyć).

Eurytmia

Dwa rodzaje dobrych proporcji. Jeden z nich zależał od celowości i odpowiedniości.

Piękno celowe - harmonia, potem decorum./ formalne - pulchrum.

Dobre proporcje nacechowane są miarą i rytmem. Nazywał je eurytmicznymi.

Ksenofont, Uczta

Piękno rzeczy polega na ich dostosowaniu do celu. Tworzy je m. in.ład.

Platon (427 - 347)

Rzeczpospolita, Prawa, Uczta

Prawda, Dobro i Piękno

Pochwała piękna Uczta. Wszystko, co budzi zachwyt.

Dialog Hippiasz Większy. Spór o istotę piękna. Szerokie pojęcie, nie tylko estetyczne, również moralne i poznawcze.

Słynna triada najwyższych wartości (Faidros).

Sprzeciw wobec hedonizmu i funkcjonalizmu piękna (piękno to stosowność i przyjemność). Definicje przedplatońskie.

To, co stosowne może być środkiem do dobra, ale samo nim być nie musi, a piękno jest zawsze dobre. Istnieją rzeczy piękne same przez się, które nie mają celu.

Przyjemność nie może definiować piękna, ponieważ istnieją przyjemności z nim niezwiązane. Nie stanowi o nim jedynie widzialność, czy słyszalność.

Nie ograniczał piękna do formalnego.

Idea piękna

Najdoskonalszym bytem są idee. Piękno nie ograniczało się do ciał, istniało też piękno dusz i idei. Piękno idei jest najwyższe. Człowiek wykonuje piękne przedmioty na jej podobieństwo. Piękno idei jest wieczne. Miarą piękna rzeczy realnych jest stopień ich podobieństwa do idei. Miarą sofistów była przyjemność, pitagorejczyków - forma, Sokratesa - cel.

Platon - idea doskonałego piękna, którą mamy w umyśle i którą mierzymy piękno realne. Koncepcja zgadzała się z myślą pitagorejczyków (prawidłowość i harmonia). Moralny aspekt piękna, piękne było to , co dobre.

Piękno można uchwycić tylko myślą, do zmysłów docierają jedynie jego odblaski

Piękno

Definicja z Uczty. Najwyższa idea (Fajdros)

Piękno jest abstrakcyjne, niedostępne zmysłowo, niematerialne. Jest duchowe. Materia jest nośnikiem brzydoty. Idea piękna może rugować brzydotę i pojawiać się w materii (emanacja). Brzydota nie jest bytem. Jest właściwością niebytu.

Nasz byt jest cząstkowy. Drogą sublimacji i uwznioślenia dążymy do pełniejszego oglądania piękna, doznawania dobra i poznawania prawdy - cel istnienia. Cielesne życie jest bezcelowe. Sens duchowy nadaje mu wtórną celowość - zbliżenie do idei.

Piękno rzeczy jest odbiciem idealnego. Piękno miary, ładu myśli i proporcji, ład matematyczny.

Obiektywizm

Piękno jest wartością obiektywną, a nie subiektywna reakcją ludzi. nie ogranicza się do rzeczy zmysłowych. Jego sprawdzianem jest wrodzony zmysł piękna. Nie wszystko, co się podoba jest naprawdę piękne (piękno prawdziwe i pozorne).

W ciągu życia opowiadał się za różnymi koncepcjami piękna, ostatnią była pitagorejska

Piękno jako ład i miara

Definicja pitagorejska. Ład, miara, proporcja. Istota piękna tkwi w mierze i proporcji. poczucie piękna jest wyrazem pokrewieństwa człowieka z bogami. Doceniał sztukę egipską, współczesną krytykował (za liczenie się ze zmysłową i uczuciową reakcją ludzi). O pięknie decyduje nie wygląd, ale układ części.

Poznanie

Do piękna dochodzimy przez miłość, duchowe zespolenie z ideą. Pokonujemy droge miłości od ciał, przez naukę do absolutu. Poznanie przez amplifikację (poszerzanie od jedności, przez wielość do pełni) i ascendencję (wznoszenie).

Pojęcie sztuki, poezja a sztuka

Sztuka jako umiejętność wytwarzania (techne) - talent, rozpoznanie, doktryna. Poezja natomiast wypływała z natchnienia. Poezja wyłączona poza sztuki. W dobrego poetę wstępuje bóstwo, poeci są tłumaczami bogów. Poezja ma początek w boskim umysle i woli. To wzniosłe szaleństwo. Nie jest naśladowcza. Jest bezpośrednim kontaktem z ideą, drogą dotarcia do najwyższego piękna.

Przeciwstawienie natchnienia i rzemiosła. Przeciwstawił poezje sztuce, rzemiosło natchnieniu. Poezja: techniczna i „maniczna” - wieszcza. Rzemiosło i jedna z najwyższych czynności człowieka.

Podział sztuki

Użytkujące, wytwarzające i naśladujące - wyodrębnienie sztuk mimetycznych. Czy sztuka naśladuje rzeczywistość zgodnie z prawdą? Sztuki wytwórcze są lepsze, odtwórcze (malarstwo, rzeźba) - gorsze.

Sztuki obrazotwórcze

Artysta wytwarza obraz podobny do rzeczywistości, ale nierealny (malarstwo, rzeźba, poezja nie wytwarzają prawdziwych rzeczy). Iluzjonizm sztuki oceniał nisko.

Mimesis

Uwikłane w materię, nie może być dobre. Kryterium zgodności z prawdą. Obraz stołu jest odbiciem odbicia idei, najniższym stopniem w hierarchii świata (hierarchia twórcy: demiurg, rzemieślnik, artysta).

Malarstwo jest naśladowaniem widoku, nie prawdy. Odciąga od prawdy. Platon lekceważy naśladownictwo.

Potępienie sztuki

Potępienie iluzjonizmu, deformacji. Sztuka odtwarza powierzchowny obraz rzeczywistości. Daje cząstkowy obraz rzeczy, kłamie, jest niezgodna z matematycznym ładem. Wg Platona zewnętrzny, zmysłowy wygląd rzeczy jest fałszywy. Sztuka działa na uczucia, odwołuje się do zmysłów, nie do umysłu, a człowiek powinien kierować się wyłącznie rozumem. Rozum odrzuca deformacje optyczne, ale wzrok je przyjmuje. Działając na uczucia osłabia charaktery. Piękno musiało być podporządkowane prawdzie i cnocie.

Zadania sztuki

Użyteczność moralna, kształtowanie charakteru. Sztuka powinna mieć swój udział w tworzeniu idealnego państwa. Prawdziwość, każde odchylenie od praw rządzących światem jest błędem. Gwarancję właściwości dają sztuce matematyka i miara (układ, ład, kompozycja, struktura). Dzieło musi być całością, jak organizm, każda część musi być pięknie oddana.

Spór filozofii i sztuki

Pouczanie ludzi - rola poezji czy filozofii? Poetów uważał za jasnowidzów.

Artstoteles (384 - 323)

Poetyka, Retoryka, III ks. Polityki

Sztuka jest czynnością ludzką, to różni ją od przyrody. Twory przyrody powstają z konieczności, sztuki - nie (przez sztukę powstaje to wszystko, czego forma jest w duszy). Czynności ludzkie są badaniem, działaniem lub wytwarzaniem. Każda sztuka jest wytwarzaniem, ale nie każde wytwarzanie jest sztuką. Sztuka (techne) to wytwarzanie świadome i oparte na wiedzy, znajomości reguł. W definicji mieściły się zarówno sztuki piękne, jak i rzemiosło. Zdolność intelektualna. Aby tworzyć artysta musi mieć wrodzoną zdolność. Ważniejszy proces tworzenia niż sam wytwór. Sztuka ma początek w umyśle artysty. Sztukę i naturę zbliża celowość. Określając sztukę jako umiejętność zbliżył ją do nauki.

Sztuki naśladowcze

Punktem wyjścia dla podziału był stosunek sztuki do przyrody. Sztuki uzupełniają przyrodę w tym, czego nie zdołała zrobić, lub naśladują ja w tym, co zrobiła (sztuki naśladowcze, mimetyczne - malarstwo, rzeźba, poezja). Naśladowanie jest dla niektórych sztuk celem, nie tylko środkiem. W sztuce podoba się nawet naśladowanie rzeczy brzydkich.

Naśladowanie

Naśladowanie nie było wiernym kopiowaniem. Artysta naśladując może przedstawiać rzeczywistość piękniejszą lub brzydszą. Trzy sposoby naśladowania:

trzy koncepcje mimesis:

Odejście od naturalizmu. Sztuka ma przedstawiać zdarzenia i rzeczy o ogólnym znaczeniu, typowe. Poezja jest bliższa filozofii niż historia, bo przedstawia to, co ogólne, a nie to, co szczegółowe i indywidualne. Sztuka przedstawia to, co konieczne. Zadaniem poety jest mówić o tym, co mogło się stać. O możliwości decydują zaś prawdopodobieństwo i konieczność. Jeśli służy to celowi, można przedstawiać również rzeczy niemożliwe. W dziele nie są ważne jego poszczególne części, ale ich układ i zestrój. Całość ocenia się nie porównując z rzeczywistością, lecz biorąc pod uwagę wewnętrzną budowę i konsekwencję.

Naśladowanie:

Sztuka a poezja

Poezja uznana za sztukę naśladowczą. Została zrównana ze sztukami. Nie uznawał „boskiego szału”. Powstaje tak, jak inne sztuki, może być przedmiotem nauki (poetyki). Wyższość sztuki nie polega na jej rodzaju, ale na stopniu perswazji. Równoważność sztuk.

Różnice między sztukami

Sztuki różnią się środkami, przedmiotami i sposobami naśladowania.

Oczyszczenia przez sztukę

Koncepcja zawarta w definicji tragedii. Wzbudzenie litości lub trwogi dokonuje oczyszczenia uczuć.

Przeżycie katarktyczne, 3 interpretacje:

W naszym umyśle istnieje energea - siła twórcza, odpowiednik bożej iskry, która wypływa z natury - przyrodzonego talentu artysty. Ona sprawia, że dzieło oddziałuje katarktycznie.

Pojęcia katharsis i mimesis są sprzeczne. Przeżycia nie zachodzą równocześnie. Przeżycie katarktyczne wyklucza pozostałe. Mimetyczne i estetyczne idą w parze

Cel sztuki

W sensie oddziaływanie dzieła.

Arystoteles łączył te poglądy. Sztuka przyczynia się do szczęścia, jako szlachetna rozrywka łącząca przyjemność z pięknem moralnym.

Przyjemność z mimetyzmu pochodzi z dostrzeżenia podobieństwa (wyobrażenie musi być przedstawione zgodnie z naszym pojęciem) i z kunsztu artysty (przeżycie estetyczne, przyjemność wynikająca z tego, że coś jest ładnie zrobione).

Prawda artystyczna

Autonomia sztuki w stosunku do praw moralnych i prawdy. Istnieje prawda artystyczna różna od poznawczej. Zdania w poezji nie są ani prawdziwe ani fałszywe. Jej funkcją nie jest poznanie.

Kryteria sztuki

Dzieło sztuki powinno być zgodne z prawami logiki, moralności i własnymi prawami sztuki. Każda sztuka podlega właściwym sobie prawom. Prawem sztuki naśladowczej jest to, co potrzebne, aby była przekonująca i wzruszająca. Wymagania estetyczne były bezwzględne, logiczne - względne. Jeśli wymaga tego cel utworu, przedstawienie czegoś niemożliwego nie jest błędem.

Uniwersalizm. Sztuka ma przedstawiać zagadnienia ogólne i w sposób powszechnie przekonywujący (podobnie jak Platon). Sztuka podlega regułom. Oceniać ją mogą ci, którzy się na niej znają.

Pojęcie piękna

Naśladowanie - twórczość. Piękno - harmonia i rytm. Pięknem jest to, co samo przez się jest cenne, a dla nas przyjemne. Pożytek nie stanowi kryterium. Każde piękno jest dobrem, ale nie każde dobro pięknem, każde piękno jest przyjemnością, ale nie każda przyjemność pięknem. Pięknem jest to, co jest zarazem dobrem i przyjemnością.

Ład, proporcja i wielkość

Ład to forma, istota rzeczy. Do motywu proporcji dodał odpowiedniość. Proporcja czyni rzeczy pięknymi przez to, że odpowiada naturze i celowi rzeczy. Piękno polega na wielkości i porządku (zestroju). Wielkość - rozmiar właściwy przedmiotom. Przedmioty większe podobają się bardziej od małych. Musimy mieć od razu całościowy ogląd. Ograniczenie - uchwytność, przejrzystość dla zmysłów. Gdy dzieło sztuki jest uchwytne łatwiej dostrzegamy jego jedność. Jedność dzieła daje największe zadowolenie. Integritas zasada uporządkowanej jedności. Części łączą się nierozerwalnie i są niezastąpione. W dziele doskonałym niemożliwe są zmiany, dodatki, ujęcia bez naruszenia jego harmonii.

Przeżycie estetyczne

Właściwe tylko człowiekowi, pochodzi z wrażeń zmysłowych. Rozkosz pochodzi z samych wrażeń.

Prawda realna i artystyczna

Rozróżnienie prawdy realnej i artystycznej stanowi podstawę fikcji. To, co w rzeczywistości okropne, namalowane może sprawiać przyjemność (meduza). Rzeczy brzydkie przez mimesis stają się piękne. Fundament dla rozwoju tendencji ekspresjonistycznych w sztuce hellenistycznej.

Zasada prawdopodobieństw

Zadaniem poety jest przedstawienie tego, co stać się mogło, historiografa - rzeczywistych wydarzeń. Sztuką rządzi konieczność przedstawiania tego, co być powinno, jest dobre, bez względu na to, czy się wydarzyło (ale jest prawdopodobne). Artysta musi wyławiać to, co typowe, charakterystyczne, znamienne dla sytuacji (Homer). W fantazjowaniu musi być obecny umiar, nadmiar błędów niszczy zasadę perswazji.

Idea wyższości poezji nad historiografią. Aspiracje malarstwa i rzeźby do rangi poezji. Arystoteles nie wyklucza równości między nimi.

Sztuka jest retoryką. Nie ma sztuki nieperswazyjnej. Sztuka jest dobra, gdy przekonuje odbiorcę. Realizuje się dzięki widzowi.

Dzieło istnieje zawsze (nawet gdy widz nie przyjdzie). Jest bytem obiektywnym, nie relatywnym. Jego celem jest jednak przekonanie widza. Podstawą przekonania widza do prawdy artystycznej jest umiejętność artystyczna oparta na retoryce.

Ideał ma pierwszeństwo przed potoczną rzeczywistością.

HELLENIZM I RZYM

Od III w. p.n.e. do III w. n.e. upadek Grecji, rozkwit i schyłek imperium Rzymu. Brak radykalnych zmian w teorii sztuki i estetyce. Rzym zaczerpnął wzorce kultury umysłowej z hellenistycznej Grecji. W Grecji powstają szkoły filozoficzne. Okres powstania wielu pism estetycznych i traktatów teoretycznych. Wpływ artystów nie tylko filozofów.

Epikureizm

Epikur (340 - 271) Nie zajmował się bezpośrednio problemami sztuki. Więcej rozważań estetycznych u Lukrecjusza (95 - 55). O naturze wszechrzeczy. Materializm, hedonizm i sensualizm. Nie interesował się pięknem duchowym,. Wartość piękna i sztuki tkwi w przyjemności, którą dostarczają. Przyjemność i piękno wiązali z wrażeniami zmysłowymi. Sztuka postrzegana jedynie praktycznie, ze względu na przyjemność, która była celem życia. Lukrecjusz uważał, że formy sztuki wywodzą się z natury, jednak naśladowania nie uważał, jak Arystoteles, za konieczne.

Sceptycyzm

Niemożność poznania prawdy, dobra i piękna. Negacja nauki o pięknie i sztuce. Relatywizm estetyczny - różnorodność gustów. Poezję i muzykę uważali za raczej zbędne. Sztuka ma prawo do fantazji i swobody, dlatego nie można dotrzeć do jej reguł, nie ma obiektywnych własności. Sekstus Empiryk

Stoicyzm

Od III w. p.n.e.( najwcześniej Zenon, Filon, Marek Aureliusz i Seneka).

Estetyka moralna. Wartości moralne są najwyższymi i wartości estetyczne powinny być im podporządkowane. Piękno jest wyrazem cnoty (jak u Sokratesa). Świat był przesycony Logosem i rozumny (Platon). Rozumność, doskonałość i piękno przypisywali światu realnemu. Zakładali, ze świat jest piękny. (Koncepcja logoistyczna stanowi punkt wyjściowy dla humanizmu. Świat może zaistnieć tylko przez słowo. Człowiek jest w stanie tylko przez słowo tworzyć. Adam miał moc nazywania. Studia lingwistyczne i filologiczne miały na nowo opisać świat.)

Wyodrębnienie piękna duchowego i zmysłowego. Pięknem właściwym było dla nich jednak piękno moralne, tożsame z dobrem. Piękno cielesne może nawet być złem, w zależności od użytku.

Piękno polega na mierze i proporcji. Piękno cielesne polega dodatkowo na barwie.

Decorum - dostosowanie części do całości, do indywidualnego przedmiotu ( symetria to zgodność części, powszechna zgodność z regułami piękna). Uzupełnienie pojęcia i kryterium symetrii. Decorum było relatywne, symetria - obiektywna, bezwzględna.

Decorum ma aspekt jednostkowy. Relacja z symetria jest różnie kształtowana. - fantasia.

Piękno jest samo przez się cenne. Jego wartość jest obiektywna. Rzeczy cenimy dla nich samych, nie dla użytku, ponieważ noszą piętno rozumu. Piękno sztuki stawiali niżej niż piękno przyrody. Piękno estetyczne jest wtórne wobec moralnego. Podkreśla je brzydota.

W poezji prymat wiodła treść, nie forma.

Wyczucie piękna (Diogenes). Piękno nie działa na rozum i przyjemności, za jego rozpoznanie odpowiedzialne jest wrażenie zmysłowe. Może być ono rozwijane i doskonalone.

Cyceron i eklektyzm

Platon, Arystoteles i stoicyzm. Ze wszystkiego wybierali to, co najlepsze. Cyceron (106 - 43). Ogromny wpływ stoików i retoryki. Estetyka budowana na retoryce.

Piękno polega na ładzie, mierze, stosunku, na układzie i zgodności części. Ordo - ład i convenentia partium - zgodność części. Piękno działa swym wyglądem, polega na pięknym widoku (aspectus). Nowe spojrzenie. Wcześniej definicja obejmowała piękno zmysłowe i umysłowe, stoicy je oddzielali, Cyceron - nie zaprzeczał pięknu duchowemu (charakter, obyczaje, czyny, pojęcie moralno - estetyczne), traktował je jako wyższe, ale zawęził definicję piękna do pojęcia piękna zmysłowego (wygląd, tylko estetyka).

Piękno moralne - stosowność (decorum), to, co przystoi; estetyczne - to, co pobudza oczy (pulchrum). Rozróżniali je już stoicy, jednak u Cycerona pulchrum i decorum stały się przeciwstawieniem piękna estetycznego i moralnego. Zmysłowe jest moralne, ma wartość estetyczną, wyzwala moralne, ale nie jest dobre. Bawi, ale nie służy duszy.

Wszystko, co pożyteczne jest piękne (jak Sokrates), ale coś, co nie jest pożyteczne też może być piękne, być czystą ozdobą (ornatus).

Dwa rodzaje piękna - dignitas, gravitas (dostojność) i venustas, suavitas (uroda). Męskie i niewieście.

Piękno podoba się samo przez się. Obiektywna natura piękna. Piękno jest własnością rzeczy, niezależną od reakcji podmiotu. Nie polega jedynie na przyjemności, której dostarcza. Jest nie zależne od użyteczności. Jest wiele rodzajów piękna godnych pochwały. Pluralizm estetyczny. U stoików: 1 piękno odbierane na różne sposoby.

Sztuka jest wytworem człowieka opartym na wiedzy. Dzielił sztuki na wolne i służebne. Wolne - większy wysiłek i pożytek, zmiana podziału, zaliczał do nich sztuki piękne.

Naśladowanie jest różne od prawdy. Artysta czerpie formy nie tylko ze świata, ale z siebie. Tworzy rzeczy na podobieństwo idei w umyśle. Czerpanie z Platona. Dzieło powstaje z idei natchnionego artysty (myśl ważna dla manierystów).

Człowiek posiada zmysł estetyczny.

Plotyn (203 - 270)

Neoplatonizm. Jednak nie do końca zgodny z Platonem. System idealistyczny, spirytualistyczny, transcendentny. Piękno, które znamy, piękno kształtów i barw to odblask innego, doskonalszego piękna.

Przeciwstawienie świata cielesnego i duchowego, doskonałego, do którego można sięgać myślą. Platon uznawał jedynie piękno nadzmysłowe, a Plotyn również zmysłowe. Widział w nim odblask nadzmysłowego. Dla Platona piękno dostępne tylko umysłowi, dla Plotyna również zmysłom. Piękno pochodzi ze świata nadzmysłowego, ale objawia się w zmysłowym. Jest odblaskiem świata nadzmysłowego w zmysłowym. Jest jego najdoskonalszą własnością (bo związaną ze światem doskonałym).

Definicja piękna

Odrzucenie reguły, że piękno polega na stosunku, mierze, matematycznej prawidłowości, proporcji, zgodności części. Wszystkie te warunki są jedynie zewnętrznym objawem piękna, nie jego istotą. Istotą jest nie symetria, lecz to, co się w niej objawia. O pięknie stanowi jedność, ale nie ma jej w materii, więc źródłem piękna jest duch. Pięknem nie jest forma, lecz dusza. Piękno - właściwość świata zmysłowego pochodząca z umysłowego, który się w nim objawia. Świat zmysłowy jest piękny dzięki idei, wzorowi.

Materia jest brzydka, jeśli nie prześwieca przez nią duch. Ducha poznaje jedynie duch, przez swoje pokrewieństwo z pięknem. Tylko piękna dusza widzi piękno. Oko musi być podobne do przedmiotu, by go kontemplować. Kto chce oglądać dobro i piękno musi się taki stać.

Sztuka Ma wartość, jeśli jest zwierciadłem ducha. Sztuki docierają do zasad przyrody. Artysta nie był tylko odtwórcą. Sztuka powstaje dzięki idei artysty, była odblaskiem transcendentnego wzoru.Sztuka jest poznaniem, bo ujmuje ducha, który jest prawdziwym bytem. Mądrość bogów wypowiada się w pięknych obrazach. Zadaniem sztuki jest tworzenie piękna. Piękno jest jakością. Piękno powstaje gdy kształt wewnętrzny przenika materię. Związek sztuk z pięknem. Piękno jako miara i wartość sztuki.

Ze światem duchowym sztuki maja do czynienia, gdy opierają się na rytmie i harmonii, lub gdy mają do czynienia tylko ze sprawami umysłowymi (geometria).

Absolut i emanacja

Byt ma wiele postaci, ale jest jeden, bo wyłonił się z absolutu. Absolut promieniuje jak światło. Emanuje we wszystkich światach. To, co jest odzwierciedleniem absolutu jest pięknem. Piękno i sztuka mogą prowadzić do wyższych sfer.

Program dla sztuki

Myśl chrześcijańska i filozofia neoplatońska. Corpus Dionysiacum. Poglądy na estetykę podobne do greckich Ojców Kościoła. Transcendencja. Teologia apofatyczna - Bóg niepoznawalny w swej istocie.

Piękno

Najwyższe dobro nazywa Pięknem lub Pięknością. Jest wieczne, niezmienne, obiektywne, stałe. Jest identyczne z Dobrem.

Chrześcijaństwo i neoplatonizm

Religijne pojęcie Boga (Biblia) i filozoficzne absolutu (Grecja). Piękno jest atrybutem boga - absolutu. Bóg jest piękny, jeśli widzimy piękno na świecie to jest to odblask piękna boskiego. Czerpanie z Platona (wyższość piękna duchowego) i Plotyna (emanacje). Piękno transcendentne.

Piękno absolutne

Piękno to doskonałość i potęga. Jest zasadą i celem wszechrzeczy. Nie było sprawą empiryzmu, obserwacji i doświadczenia.

Emanacje

Świat nie ma własnego piękna, ale emanacje piękna boskiego. Piękno boskie objawia się w świecie. Byt odbija moce i energie Boga, nie jego istotę. Rzeczy widzialne są obrazami niewidzialnych. Przez piękno widzialne, oddźwięki i obrazy, człowiek może dosięgnąć niewidzialnego. Sztuka musi usiłować zbliżyć się do piękna doskonałego. Artysta musi wpatrywać się w pierwowzorowe piękno. Twórczość jest naśladowaniem doskonałego piękna. Artysta może posługiwać się formami widzialnego świata, bo rzeczy widzialne są obrazami niewidzialnych. Twórczość jest naśladowaniem niewidzialnego piękna przy pomocy widzialnego. Artysta musi usuwać to, co od piękna odwodzi. Piękno jest pomostem prowadzącym do tego, co niewidzialne.

Consonantia et claritas

Emanacja - model światła. Piękno promieniuje. Wprowadzenie pojęcia światła do estetyki. Piękno jest harmonią i światłem (proporcją i blaskiem). Piękno (dobro, prawda) jest źródłem i celem bytu (przez doświadczenie, rozumowanie i kontemplację).

Symbol

Ucieleśnienie bezcielesnego w sztuce jest ustępstwem dla możliwości umysłu (anioły). Symbol jest kategorią estetyczną i ontologiczną. Objaw energii absolutu. Byt jest zatem wielorakim symbolem. Ostrzega przed fałszywym rozumieniem symbolu. Symbol prowadzi w sztuce do piękna.

Teoria obrazu

Obraz niepodobny. Przydatny dla ukazania niepoznawalnego niewidzialnego. Podstawa teologii ikony. Do odtwórczego obrazu prowadzi wpatrywanie w pierwowzorowe piękno. Twórczość jest naśladowaniem piękna niewidzialnego. Trzeba odrzucić to, co odsuwa od piękna (np. piękne rysy. Człowiek nie może się na nich zatrzymywać, musi wznosić się dalej). Światło jest absolutną metaforą Boga.

Wzrasta ranga obrazu jako emanacji Boga

Od VI w. malowidła w świątyniach chrześcijańskich., od IX w. malowidła w liturgii wschodniej obowiązkowe.

Maksym Wyznawca (580 - 662)

Neoplatonik, rozwinął myśl Pseudo - Dionizego. Dzieło Mystagogia. Poglądy przeniknęły do myśli ikonodułów. Teologia apofatyczna, istota Boga jest niepoznawalna. Boga można poznać w jego objawach (świat, Pismo). Człowiek może zbliżyć się do Boga poprzez ekstazę.

Każda rzecz w świecie ma swój cel i ideę, jest wyrazem boskiej myśli. Idee przedmiotów zawarte są w Logosie.

Piękno świata i jego różnorodność są przedmiotem zainteresowania człowieka, pobudzają czynność poznawczą. Poznanie powinno odrywać się od rzeczywistości i wnikać w ukrytą treść rzeczy, aby zbliżyć się do Logosu. Świat zmysłowy jest pobudką dla zbliżenia z Bogiem.

W Logosie idea człowieka, bytu pośredniego między Bogiem a światem. Dąży on do obu. Niesie w sobie Logos i jest jego obrazem, został stworzony na jego podobieństwo. Człowiek dąży do Boga wg zamysłu bożego. Wypełnia zamysł i zdobywa wiedzę o nim.- naturalny, ustanowiony przez Boga ruch (energia, wola człowieka) kierowany ku wspólnocie z Bogiem. Teoria teosis - deifikacji, przebóstwienia. Ruch człowieka ku Bogu jest dążeniem obrazu ku praobrazowi, pokonuje antynomie między bytem boskim i stworzonym. Jest przebóstwieniem, dzięki niemu boska energia przenika do świata zmysłowego.

Obraz i praobraz różnią się charakterystykami bytowymi (antynomie zmysłowy/ ponadzmysłowy, czasowy/ponadczasowy). Obraz różni się od praobrazu sposobem istnienia. Ich wspólnota polega na przenikaniu w obraz energii praobrazu. Powrót obrazu do praobrazu, przedmiotu do Logosu. Chryzocentryzm. Chrystus - prefiguracja przenikania obrazu i praobrazu (dogmat wcielenia). (Jak czczony jest praobraz, powracanie do praobrazu).

Postrzeganie Boga przez religijną praktykę, kontemplację i ekstazę, także przez kult obrazu.

Artysta wciela w materię obrazy postrzegane w akcie boskiego widzenia. Postrzega je wtedy zmysłowo i ukazuje w sztuce.

Św. Augustyn (354 - 430)

Poglądy estetyczne sformułował w okresie przedchrześcijańskim De pulchro et apto. Wpływ pism Plotyna.

Piękno

Koncepcja metafizyczna. Jest obiektywną własnością rzeczy. Podoba się, bo jest piękne. Rytm, miara, harmonia dane światu przez przyrodę. Polega na harmonii, proporcji, stosunku części, linii, barw, dźwięków. Polega na pięknej całości. Właściwy stosunek wytwarza zgodność, porządek, całość, jedność. O właściwym stosunku decyduje miara, a o mierze liczba. Miara i liczba zapewniają ład i jedność, więc piękno. Rzeczy są dobre, gdy maja umiar, kształt, ład.

Piękno rytmu, równości i kontrastu. Istotna rola barwy. Piękno leży w świetle.

Odróżniał piękno od stosowności i przyjemności.

Przeżycie estetyczne

Zmysłowe (barwy, dźwięki), umysłowe (to, co przedstawiają). Pośrednie i bezpośrednie. Mieszczą się one w ramach wiary. Aby dostrzec piękno rzeczy musi zachodzić z nią podobieństwo duszy. Musimy mieć upodobanie do piękna. W przeżywaniu piękna musi być rytm, jak w nim samym. Intelekt ludzki(bosko - naturalne dziedzictwo) poznaje obiektywne wartości piękna.

Piękno świata i Boga

Świat jest tworem Boga, więc musi być piękny. Brzydota jest brakiem piękna, jedności, ładu, harmonii, formy. Ponad pięknem cielesnym jest duchowe. Jest wyższe, bo jego harmonia jest doskonalsza. Najwyższym pięknem jest Bóg. Piękno Boga (pulchritudo) jest wieczne i niezmienne. Żaden obraz nie może go oddać. Augustyn niechętny obrazom. Piękno boskie ogląda się duszą nie zmysłami, oglądają je tylko święci. Piękno doczesne jest odblaskiem najwyższego piękna. Teocentryzm. Piękno zmysłowe stało się jedynie symbolem, drogą, środkiem.

Sztuka

Oparta na wiedzy, wszelka umiejętna działalność. Od sztuk rzemieślniczych oddzielał te, które szukają piękna. Funkcją sztuki jest tworzenie miary i harmonii, a więc piękna. Mimetyzm i iluzjonizm na dalszym planie. Sztuka naśladując potęguje ślady piękna w rzeczach. Naśladując piękno świata widzialnego, szuka śladów wiecznego łatwiej przedstawić je w sposób symboliczny. Piękno świata, w tym sztuki jest potwierdzeniem Boga. W momencie inspiracji ujawniają się boskie idee w duszach artystów. Artystą kieruje Bóg. Artysta (uskrzydlony przez Boga duch) zbiera ślady piękna.

Fałsz w dziele sztuki jest niezbędny.

W malarstwie dostrzegał treść i formę. Sztukę oceniał pod względem etycznym, religijnym i dydaktycznym.

Obraz i podobieństwo

Słowo (Logos) jest myślą, samowiedzą Boga. Logos jest doskonałym podobieństwem absolutu, wzorem wszystkiego, boską ideą. Słowo jest pełnią idei, na wzór których Bóg stworzył świat widzialny.

BIZANCJUM

Ogólne kwestie teologiczne. Teologia bliska mistyce, jej celem nie jest wiedza o Bogu, ale zjednoczenie z nim. Zagadnienia obrazu i podobieństwa. Każdy człowiek jest obrazem Boga i bytem wiecznym. W wyniku grzechu pierworodnego utracił podobieństwo do Boga, ale nie przestał być jego obrazem (możliwość podobieństwa przywrócił Chrystus).

SPÓR O OBRAZY

Oficjalny ikonoklazm w Bizancjum VIII wiek, ale dyskusje wcześniej. III i IV w. - kwestia idoli. Pocz. IV - sztuka chrześcijańska, stosunek nieprzychylny, 2. poł. IV - przychylność. Chrześcijaństwo spadkobiercą judaizmu - zakaz tworzenia obrazów.

Tertulian (160 - 222)

Potępiał obrazy i sztukę jako tworzenie idoli, również artystów.

Klemens Aleksandryjski (poł. II wieku - 216)

Dopuszczał sztukę. Potępiał zbytek, uznawał klejnoty o motywach obojętnych lub chrześcijańskich. Uznawał malowidła dla uczczenia miejsc kultu i pouczenia wiernych. Prawdziwym wizerunkiem Boga jest człowiek.

Orygenes (185 - 254)

Contra Celsum

Kto żyje po chrześcijańsku nosi w sobie obraz Boga. Wizerunki uważał za zbyteczne

Ogólnie uważano wizerunki za zbyteczne. Artystów wykluczały z Kościoła Konstytucja apostolskie, IV w. głównym problemem była obawa przed idolatrią, a nie sama sztuka chrześcijańska. Moc zachowywał zakaz biblijny.

Euzebiusz z Cezarei, pocz. IV w.

Arianin. Wizerunki uważał za oznakę przywiązania do pogaństwa. Poganie czczą je wg dawnego zwyczaju. Ludzka forma, jaka logos przyjął w postaci Chrystusa nie znajduje się już w świecie rzeczywistym. Zainteresowanie jego materialnym obrazem jest niegodne religii. Idee platońskie i Orygenes. W swoich argumentach opiera się na chrystologii i kulcie pogańskim. Toposy ikonoklazmu. Jedynym obrazem Boga jest Eucharystia.

Epifaniusz, bp. Salaminy, 2.poł. IV w,

Przeciwnik wyobrażeń chrześcijańskich, obrazów. Wizerunki mają charakter bałwochwalczy, Chrystus jako człowiek i tak jest dla nas niepojęty. Wyobrażenia są zaprzeczeniem tradycji Kościoła. Artyści tworzą wg własnych wyobrażeń.

Św. Bazyli (329 - 79)

Piękno polega na zestawieniu części, jedności. O pięknie stanowią też światło i blask. Do uchwycenia piękna potrzebny jest wzrok, odpowiednie ujęcie przez podmiot. Piękno polega na przyjemności i celowości. Przyroda jest jak dzieło sztuki, objawia artystyczny rozum tego, kto ją stworzył.

W miejscach kultu powinny znajdować się wizerunki męczenników i Chrystusa - sędziego, aby wraz z kazaniem prowadzić chrześcijan drogą cnoty. Cześć oddawana wizerunkowi przechodzi na prawzór. Zmysł wzroku pomaga w przekazywaniu chrześcijańskich prawd wiary. W tym okresie podkreślano wychowawcze znaczenie sztuki. Malarstwo ma większą zdolność przekonywania niż słowa.

Cześć oddawana wizerunkowi należy się temu, kogo przedstawia.

Przeciwnicy

Tertulian, Orygenes, Epifaniusz z Salaminy

Zwolennicy

Klemens Aleksandryjski i Bazyli, Grzegorz z Nysy - milczące malowidło przemawia ze ścian i czyni wiele dobra.

Władze kościelna stopniowo uznały przedstawienia, głównie ze względu na wiarę w magiczną moc wyobrażeń. Wyraźna opozycja po 725. ruch ikonoklastyczny wymierzony przeciw erze pojustyniańskiej. Wcześniej intensywność rozwoju sztuki.

692 sobór trullański. Oficjalna aprobata kościoła dla sztuki, zawarta w 3 horosach:

Kościół rzymski pozostał obojętny, wycofał się z tworzenia języka malarskiego.

W okresie pojustyniańskim - intensyfikacja kultu wyobrażeń. VI/ VII wiek początek czci obrazów. Wizerunki wykorzystywano w sporach teologicznych (przeciw monofizytom. Odrzucali dogmat wcielenia, mieli zastrzeżenia do wyobrażeń Chrystusa), rozwój kultu wizerunków cesarzy w sztuce Bizancjum. W VII wieku wygasają kontrowersje chrystologiczne.

Grzegorz z Nysy (332 - 394)

Dydaktyczne znaczenie wyobrażeń. Piękno materialne (kolor, barwa) i nadzmysłowe. Piękno wytworzone prze człowieka łączy się z Wyższym. Pragnienie piękna wznosi się od widzialnego do niewidzialnego, nigdy nie zostaje zaspokojone. Wyobrażenie może być źródłem emocjonalnego doświadczenia.

Od VIII wieku argumentacja Pseudo - Dionizego o łączności wyobrażenia z prawzorem. Opierano się jedynie na Genesis

Przyczyny ikonoklazmu

727, za Leona III pierwsze przypadki niszczenia wyobrażeń. Ściągnięcie wizerunku Chrystusa z bramy pałacu w Halke.

730 prośba do Germanosa o dekret przeciw kultowi obrazów. Odmowa

potem Atanazy podpisuje. Prześladowania czcicieli obrazów, nakaz niszczenia wizerunków.

Rzym przeciw ikonoklazmowi (papieże Grzegorz II i III)

Konstantyn V Kopromyros (741 - 75) - zakaz kultu ikon

754 sobór ikonoklastyczny w Chiera. Brak delegatów papieża i patriarchów wschodu - akephalos - sobór bez głowy. Odwołanie do autorytetu 6 pierwszych soborów i dawną tradycję. Podporządkowanie kwestii ikon władzy świeckiej - kary dla ich posiadaczy. Emigracja wielu mnichów na zachód. Rzym - rozkwit sztuki sakralnej. Rzym cały czas przeciw ikonoklastom.

Wyobrażenie jest identyczne z jego prototypem. Jedynym prawdziwym obrazem Chrystusa jest Eucharystia, czyli Święte Dary. Dla ikonodułów Święte Dary nie są wizerunkiem, ikoną dlatego, że są identyczne z prawzorem (a nie tylko podobne). Ikonoklaści zakładali, że wizerunek można uznać tylko wtedy, gdy jest identyczny z prawzorem. Bez identyczności nie ma wizerunku, ikona - obraz wykonany przez malarza nie mogła zostać uznana za wizerunek Chrystusa. Sztuka figuratywna - bluźnierstwo wobec dogmatu Wcielenia. Ikona nie jest zdolna do przedstawienia 2 natur, więc nie należy jej tworzyć.

Przeciwstawienie się wszystkim wizerunkiem poza znakiem krzyża.

Zakaz niszczenia wizerunków w kościołach - łamany, zakaz czci relikwii - wycofany.

761 krwawe prześladowania zwolenników kultu wyobrażeń

780 cesarzowa Irena - ortodoksja

842 kres ikonoklazmu

843 święto ku czci ortodoksji.

Argumenty ikonoklastów

W okresie ikonoklazmu dużo przedstawień o charakterze świeckim. Religijne - wyłącznie krzyż, nie krucyfiks. Tradycję tworzenia ikon podtrzymano w prowincjonalnych środowiskach klasztornych.

OBROŃCY IKON

Rzeczywistość Zbawienia łączy się z materią przez hipostatyczny związek Boga z ludzkim ciałem. Ikonoklazm atakował całą strukturę zbawienia.

Jan z Damaszku

3 traktaty poświęcone obronie wizerunków.

Przytoczenie argumentu chrystologicznego. Chrystus stał się dla nas widzialny przez swój udział w ciele i krwi. Bóg stał się widzialny z własnej woli, nadając tym samym materii nową funkcję i godność (teoria uświęcenia materii, z której wykonane są wizerunki). Od czasu, kiedy Bóg pojawił się w ciele, wolno przedstawiać to, co jest widzialne w Bogu.

Czcząc materię, czczę Stwórcę materii. Wizerunki, ikony mogą stać się pośrednikami Łaski. Wysoki status ikon.

Cześć oddawana wizerunkom przechodzi na ich pierwowzory ( za Bazylim). Rola wizerunku w przypominaniu wydarzeń, w nauczaniu i dydaktyce.

Stary Testament nie był bezobrazowy. Rola obrazu w nauczaniu.

Rozróżnienie między wyobrażeniem (obrazem, wizerunkiem), a podobieństwem. Przeciw ikonoklastycznej identyfikacji ikony z Bogiem. Nie uważał wizerunków za idole.

787 II Niceanum, sobór powszechny. Brak identyczności obrazu z prawzorem. Obraz zgodny z prawzorem co do imienia, ale nie natury. Argument tradycji i dogmat Wcielenia. Obecność ikon we wnętrzach i liturgii jest konieczna. Przypominają o Chrystusie i świętych. Cześć Theotokos i świętych, moce niebiańskich, apostołów, proroków, męczenników - zakres tematów ikonograficznych. Odwołania do opisu Arki Przymierza. Nawiązania do opinii Grzegorza Wielkiego. Ezechiel, księga Wyjścia, Nowy Testament. Ikony powinny być czczone na równi z Krzyżem. Ikonoklazm uznano za herezję. Kult wizerunku skierowany jest do prawzoru. Ikona równa Pismu w funkcji głoszenia Słowa.

Ikona może być przedmiotem względnego kultu - proksynesis. Prawdziwy kult - latreja jest zastrzeżony wyłącznie dla osoby boskiej.

Sobór nie roztrząsał kwestii chrystologicznych, uznał dwie natury Chrystusa. Powołał się również na realizm ewangeliczny.

Błędne tłumaczenie na łacinę wywołało ikonoklazm Karola Wlk. Libri Carolini, 794 synod we Frankfurcie, ikony nie maja znaczenia dogmatycznego, na zach. Ikona nie jest integralną częścią kultu, nie ma tak dużego znaczenia)

Ok. 813 Leon V aramejski powraca do ikonklazmu (większe sukcesy ikonklastycznych cesarzy). Udział Teodora Studyty w dyskusjach z patriarchą Niceforem. Nowe prześladowania ortodoksów. Ikonoklaści nie maja nowych argumentów. 821 rozluźnienie. 842 cesarzowa Teodora, triumf ortodoksji. Sobór w Konstantynopolu.

Ikonoklaści występowali jedynie przeciw wizerunkom Chrystusa i Matki Bożej. Uznawali tematykę świecką, pejzaże itd.

Teodor Studyta

Prawzór i jego wizerunek nie są identyczne. Ikona przedstawia osobę, a nie naturę (osoba Chrystusa łączy dwie natury). Zgodność z dogmatem chalcedońskim. Ikona w łączności z prawzorem przez osobę i imię. Ikona jest uświęcona imieniem Boga i z tego powodu otrzymuje łaskę Ducha św.

Pisał w II okresie obrazoburstwa (813 - 842)

Ikona nie jest tylko obrazem człowieka, ale wcielonego Logosu. Znaczenie ewangelii. Logos przyjął wszystkie cechy człowieka łącznie z możliwością opisania go, a ikona jest tego osobowym świadectwem.

Człowieczeństwo Chrystusa jest przebóstwione (Maksym). Odrzuca istnienie energii boskiej w ikonach.

Nicefor

Zwalczał Orygenesa i jego pogląd, że przebóstwione człowieczeństwo oznacza dematerializację. Człowieczeństwo - możliwość opisania i sporządzenia wizerunku. Rozróżnienie wyobrażenia naturalnego i artystycznego. W tym ostatnim związek prawzoru z wizerunkiem polega na widzialnym podobieństwie.

Ikona Chrystusa - wiara w dogmat Wcielenia. Dogmat jest argumentem za tworzeniem i oddawaniem czci wizerunkom. Ikona Chrystusa jest potwierdzeniem dogmatu Wcielenia.

ZACHÓD

Beocjusz (480- 524)

Sztuka jako umiejętność, wiedza i teoria, zespół zasad. Neoplatonik. Bóg porządkuje materię i daje jej natury odwzorowujące idee. Sztuka umysłowa - ars, praca rąk - artificium. Ars - teoria (muzyka), artificium - praktyka, praca rzemieślnicza (malarstwo, architektura). Antyczny podział.

Proces poznawczy zaczyna się od poznania zmysłowego. Piękno - forma, proporcja i liczba (jak Augustyn). Jego źródłem jest jak najprostszy stosunek części. By uchwycić piękno należy nosić je w sobie (neoplatonizm).

Kształt oddziałuje estetycznie. Przyjemny dla zmysłu i umysłu.

Harmonia piękna nie dotyczy jego istoty. Jest cechą wyglądu rzeczy. Nie cenił piękna. Nasze zmysły są słabe, co obniża wartość piękna.

Izydor z Sewilli (560 - 636)

Badanie różnic w pojęciach estetycznych

W materii tkwi piękno zależne od jego istoty lub pożytku.

Pojęcia powabu i dekoracyjnych dodatków (ornatus) - proporcje ciała i artystycznie wykonane przedmioty.

Piękno ciała pochodzi od natury. Składa się z piękna (pulchro) i celowości (apto). Formosus - odniesienie do formy.

Łączył piękno ze światłem.

Hraban Maur

Obraz daje małe zadowolenie, nie budzi wiary i traci prawdę, gdy się zestarzeje.

RENESANS KAROLIŃSKI

Jan Szkot

Przyczyną wszystkiego jest Bóg. Człowiek jest częścią całości, bóstwa.

- Bóg jest naturą, która nie jest tworzona, która tworzy. Jest jedynym Twórcą. Wszystko pochodzi od niego i ku niemu dąży. Jest Absolutem.

Poznanie przedmiotów materialnych zachodzi przy pomocy umysłu, nie zmysłów.

Postawa estetyczna - kontemplacyjna i estetyczna. Tworzenie dla chwały bożej. Nie ma sprzeczności między estetyczną przyjemnością a moralnością.

Libri Carolini, 793

Bernard z Clairvaux

Synteza myśli łacińskiej i greckiej. Obraz/prawzór, natura/łaska. Człowiek może dojść do szczytu poznania. Piękno objawia się na jednym z niższych szczebli poznania. Postulował sztukę ascetyczną.

Dzieła sztuki przeszkadzały w skupieniu, kontemplacji i ekstazie prowadzących do Boga. Zabraniał umieszczania dzieł w świątyniach. Wyobrażenie nie było drogą ani pośrednikiem do Boga.

Piękno jest tylko wewnętrzne. Piękny jest tylko duch - spirytualizm. Piękno zmysłowe podlega zagładzie, budzi pychę i prowadzi do grzechu. Gdy od pychy uwalnia pokora, wtedy piękno duszy może objawić się w cielesnym.

Wartość sztuki zależy od powodu jej wykonania, przeznaczenia i oddziaływania. Powinna głosić chwałę bożą, ale nie przez zbytek. Powinna być dostosowana do odbiorców. Tworzył zasady dla kręgu zakonnego.

Hugon

Zabiegał o przemianę wiedzy w kontemplację mistyczną. Wiedzę należy zdobywać, by następnie ją przekroczyć. 7 sztuk wyzwolonych jest godnych studiowania. Tworzą one całość. Mądrość zdobywa się przez naukę wszystkich. Wiedzę osiąga się na drodze abstrakcji, ale nie odwoływał się do objawień.

Sztuka to wiedza, nie nauka, bo dotyczy spraw prawdopodobnych. Nauka wypowiada się o rzeczach, które nie mogą być inne niż są. Sztuka realizuje się w materii przez działanie. Jest praktyką i wytwórczością (Arystoteles). Artysta tworzy przez znajomość reguł. Zróżnicowanie wiedzy praktycznej i teoretycznej. Bóg tworzy coś nowego, a artysta to (naturę) naśladuje. By tego dokonać musi mieć wyobrażenie przyszłego dzieła. Zdolność wyobrażania jest wrodzona i ma charakter duchowy. Naśladowanie nie dorównuje naturze. Krytyka mimesis.

Cele sztuki: powstały, by zapobiegać słabościom ludzkim, służa wytworzeniu rzeczy koniecznych, stosownych i pięknych - przyjemnych do patrzenia. Piękne nie musi być użyteczne. Sztuka ogranicza braki życia doczesnego, działa świadomie i celowo.

Świat jest symbolem Boga. Alegoryczne tłumaczenie Pisma. Również rzeczy, nie tylko słowa mają w nim znaczenie. Należy je poznać, aby dojść do znaczenia mistycznego. Należy poznawać świat, bo jego piękność wskazuje na Boga. Należy go obserwować, gdyż rzeczy widzialne wskazują niewidzialne.

Piękno widzialne i niewidzialne. Cenił widzialne. Sądził, że budzi podziw i uciechę. Piękno niższe ujmuje się umysłem i wyobraźnią, wyższe poprzez kontemplację. Widzialne jest symbolem, znakiem, obrazem niewidzialnego. Piękno stwarzane przez człowieka ma wartość jako odbicie najwyższego piękna - Boga. Niewidzialne jest proste, widzialne (forma, układ) - złożone i różnorodne. Położenie (wzajemny układ rzeczy), ruch, wygląd (postrzegany wzrokiem) i jakość (inne zmysły). Piękno niewidzialnego tkwi w istocie, widzialnego w formie. Widzialne wskazuje i wyraża niewidzialne, jest jego znakiem i obrazem. Piękno jest różnorodne, w wielu rzeczach.

Obraz jako forma objawienia zawiera się w kształcie i kolorze. Przemawia do naszych zmysłów i uczuć w taki sposób, że pozwalają zgłębić naturę Boga i osiągnąć jego piękno.

Piękno jest we wszystkich wrażeniach zmysłowych. Przeżycie estetyczne to intuicyjne, bezpośrednie postrzeganie Boga, wspomagane przez rozum. Piękno jest rzeczą kontemplacji (od inteligencji do ekstazy).

Ryszard

Forma rzeczy widzialnych jest obrazem niewidzialnych. Doceniał piękno rzeczy cielesnych, tym bardziej duchowych.

Kontemplacja jako trzeci stopień poznania. Dzięki niej człowiek dostrzega nadzmysłowe, jej głównym przedmiotem jest Bóg. Różne stopnie kontemplacji. 2 wyobraźnie, 2 rozum, 2 inteligencja - 6 rodzajów kontemplacji. Pierwsze dwa stopnie odnoszą się do rzeczy widzialnych, można wiązać je z przeżyciem estetycznym. Kontemplacja 2 stopnia: kształtów i barw - estetyczna. Człowiek ogląda najwyższe piękno w najwyższym stopniu kontemplacji.

Przywiązywał wagę do treści. W rzeczach podoba się materia: kształty i barwy. Wszystkie piękna są formalne i symboliczne.

Estetyka wiktorianów była najważniejszą w estetyce XII wieku. Dwa składniki: analityczny i mistyczny. Pierwszy zbliżał ją do traktatów teoretycznych, drugi do cystersów. Część analityczna buduje klasyfikację piękna, uwydatnia jego wielorakość, odbiór wszystkimi zmysłami, oddzielenie widzialnego od niewidzialnego, wieloszczeblowa drabina przeżyć estetycznych (kontemplacji), klasyfikacja sztuk, podział na główne i służebne, źródło sztuk w potrzebach człowieka, cele sztuk, najwyższy szczebel sztuki - rzeczy piękne.

Św. Bonawentura (1221 - 1274)

Oparty na Platonie i Augustynie, czerpał z Arystotelesa. Neoplatonik. Stworzył spójny system teorii sztuki

Świat materialny jest ujawnieniem się Boga. W tworzeniu jednostki mają udział materia (czysta możliwość, pozbawiona formy) i forma. Materia - nieukształtowana różnorodność dążąca do coraz bardziej szczegółowego kształtowania się. Czynnikiem, który wyzwala te dążenia jest światło, czystą i samoistną formą światła jest Bóg. Światło jest formą związaną z materią. Forma światła pobudza ciało ludzkie do działalności. Światło jest emanacją boskości, częścią składową pojedynczych przedmiotów, jest najpiękniejsze, przynosi życie.

Poznanie jest cechą duszy. Wrażenia zmysłowe to stany umysłu. Dotyk i wzrok - łączność z przedmiotami, ich własności bezwzględne (barwa, opór) - zadowolenie estetyczne - wzrok. Słuch i węch - rzeczy przyjemne, smak i dotyk - zadowolenie w dziedzinie zdrowia.

Poszczególne stopnie świata i wszechświata prowadzą do Boga. Ziemski świat odzwierciedla boski porządek i harmonię. Rzeczywistość widzialne to cienie boskiego świata.

Świat jest odblaskiem piękna Boga (transcendentyzm). Fakt ten sprawia, że wiernemu wydaje się on piękny. Bóg jest piękny (optymizm), a świat jest piękny dlatego, że jest tworem bożym. Świat jest księga zapisaną przez Boga. Jest piękny jako całość, ład (integralizm). Piękno duszy jest wyższe od ciała (ascetyzm).

Piękno, dzieło, oddziaływanie

Najpiękniejsze jest światło i forma. Forma polega na zgodności, równości liczbowej, proporcji doznania, równomierności cielesnych kształtów. Dotyczy to rzeczy prostych i złożonych. Przedmioty piękne charakteryzują się:

Piękno składa się z różnorodności i jedności (Augustyn). Zgodność między postrzeganym a postrzegającym. Piękno jest zewnętrznym wyglądem rzeczy zamkniętym liniami (figura).

Wyobrażenie jest piękne, gdy jest podobne do pierwowzoru (imitacja). Dzieło sztuki istnieje jako idea w umyśle artysty. Artysta materializuje tę ideę, nadaje jej kształt. Uważa za piękne zarówno wyobrażenie jak i pierwowzór, naśladownictwo pierwowzoru (relacja podobna jak między osobami Trójcy).

Podobieństwo jest wynikiem duchowego wyobrażenia, jakie ma artysta w umyśle. Odzwierciedlają pierwowzór, ale jednocześnie coś innego. Artysta tworzy stosownie do idei, ale także do innego wzoru. Różne typy podobieństwa łączącego prawzór z odbiciem.

Obok imitacji istnieje imaginacja. Pozwala na tworzenie nowych kompozycji.

Funkcją sztuki jest nie tyle odtwarzanie, lecz wyrażanie. Odtwarzając to, co zewnętrzne artysta kieruje się tym, co wymyślił wewnętrznie.

Celem sztuki jest estetyczne zadowolenie. Artysta tworzy nie tylko dla sławy i korzyści, ale też dla radości - dzieło sztuki użyteczne, trwałe i piękne (kunszt, mistrzostwo, jakość i użyteczność).

Przeżycie estetyczne.

Forma uogólnień empirycznych. Przyjemność estetyczna tworzy jedność z religijnym doświadczeniem. Piękno cielesne odkrywamy przez bezpośredni kontakt, przez postrzeganie, ale równie ważne jest, by świat zmysłowy postrzegać przez duszę. Musi istnieć zgodność miedzy rzeczą postrzeganą, a umysłem tego, który ją postrzega. Piękne, przyjemne, zdrowe - zadowolenie. Piękne - cieszą wzrok (wartości estetyczne), przyjemne - sprawiają przyjemność (wartości hedonistyczne). Piękno polega na stopniowaniu, budzi upodobanie. Im większe piękno, tym większe zadowolenie.

Malowidło jest piękne, gdy dobrze odtwarza przedmiot, ale także gdy jest po prostu dobrze namalowane.

Piękno jest normą obiektywną, jego oddziaływanie przez dzieło sztuki jest medium, instancją pośrednią.

Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 74)

Pojęcie pierwszej substancji. Rzeczywisty przedmiot, substancja składa się z materii i formy. Razem tworzą istotność przedmiotu. Materia nie może istnieć bez formy. Dzięki formie urzeczywistnia się jej określoność. forma jest zasadą bytu, determinuje materię. Sprawia, ze jest ona poznawalna umysłowo.

Blask prześwieca przez wygląd zewnętrzny rzeczy. Piękno ciała wywodzi się z blasku duszy. Blask budzi upodobanie, jest cecha piękna, podobnie jak proporcja. Ma przezroczystą jakość, można poznać go pobożnym rozumem ( u Dionizego był niepoznawalny).

Proporcja jest każdym stosunkiem jednego przedmiotu do drugiego. Obejmuje stosunki ilościowe i jakościowe (rzeczy do wzorów, ciała do duszy itp., obrazu do prawzoru - idei w umyśle). Jest wtedy właściwa i piękna, gdy odpowiada celowi, naturze lub formie rzeczy. Proporcje są różne z zależności od tego, czego dotyczą.

Pełnia/doskonałość. Żadna rzecz nie może być piękna, gdy czegoś jej brak.

Umiar (zgodność części) i claritas (piękny - jasny, nieprzełamany kolor)

Pojęcia ogólne (idee, formy) istnieją w umyśle Boga, jako wzory wg których kształtował świat.

Przyczyną miłości jest dobro. Dobro -dążenie, piękno - kontemplacja. Miłość i piękno są nieoddzielne od bytu. W pięknie znajduje zaspokojenie cała sfera zmysłów.

Piękne są przedmioty, których samo postrzeżenie się podoba. Piękno jest przedmiotem poznania. Poznanie dokonuje się przez postrzeganie. Postrzeganie jest aktem zmysłowym mającym składnik rozumowy. Przedmiot poznawany przenika do podmiotu. Poznanie jest przyswajaniem przedmiotu przez podmiot. Piękne są rzeczy, które się podobają gdy się je ogląda, ale nie stanowi to o ich pięknie. Piękno może być przyczyną upodobania estetycznego. Przedmiot daje nam radość estetyczną, która jest też aktem poznawczym.

Radość i upodobanie zależą od przedmiotów, a nie od samego ich oglądania, ale oglądanie jest warunkiem radości. Piękno to własność przedmiotu, ale w stosunku do podmiotu (Bazyli). Nie ma piękna bez przedmiotu, który budzi radość, ale też bez podmiotu, który tej radości doświadcza. Przyjemność sytuuje się między zmysłami a intelektem. Oddziaływać estetycznie mogą też przedmioty niematerialne (i Bóg). Tylko człowiek może doświadczać przyjemności i radości estetycznej.

Teoria sztuki:

Sztuki piękne i użytkowe. Ars - umiejętność wytwarzania. Sztuka nie wymaga, by artysta dobrze postępował lecz, by tworzył dobre dzieła. Aby tworzyć musi mieć w umyśle ideę, formę. Artysta stosuje ogólne zasady do konkretnych tworów. Dzieło sztuki nie jest wyrazem osobowości artysty, jego moralnej postawy. Jest oceniane ze względu na jego doskonałość, obiektywne cechy piękna i oddziaływanie na wiernych., przeznaczenie, użyteczność, cel. Sztuka naśladuje sposoby działania natury. Natura, jak sztuka ma charakter celowy. Zasada działań artystycznych jest więc poznanie.

Piękno wyobrażenia polega na jego wizualnej wierności. Piękne może przedstawiać coś brzydkiego (Arystoteles).

Sztuka może odtwarzać i przekształcać, ale nie może tworzyć nowych form bytu.. sztuki służą chwale bożej i mają znaczenie dydaktyczne i moralno - religijne.

26


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, dzieje myśli, 20
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD IV, 28.10.10
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD VI, 18.11.10
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD III, 21.10.10
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD II, 14.10.10
DZIEJE MYSLI O SZTUCE WYKŁAD VII, 11 10
dzieje mysli o sztuce skrot
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD 1, 7.10.10
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD VIII, 2 12 10 (Automatycznie zapisany)
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD V, 4.11.10
DZIEJE MYŚLI O SZTUCE, WYKŁAD X, 12 10
frazer zlota galaz oprc, Dzieje myśli teoretycznokulturowej
Dzieje polskiej mysli politycznej w okresie rozbiorowym reprint Antyk
Dzieje myśli społecznej cz2, polityka społeczna fakultet
daty wydań książek dzieje myśli
Psychologia ogólna Historia psychologii Sotwin wykład 7 Historia myśli psychologicznej w Polsce
Otwieranie dłoni myśli(1)

więcej podobnych podstron