SOCJOLOGIA OGÓLNA
Socjologia jako dyscyplina naukowa. Powstanie socjologii jako odrębnej dyscypliny. Przedmiot badań socjologicznych. Subdyscypliny socjologii. Relacje między socjologią a innymi dziedzinami humanistyki. Główne nurty teoretyczne w socjologii: holizm - indywidualizm metodologiczny; nomotetyzm - idiografizm; stanowiska ontologiczne. Emergencja. Przełom antynaturalistyczny w humanistyce.
Makrostruktury. Typy ujęć struktury społecznej. Nierówności społeczne - władza, wiedza, bogactwo. Gospodarka a struktura społeczna. Zmiany struktury społecznej we współczesnej Polsce. Robotnicy, chłopi - klasy zanikające? Industrializacja i społeczeństwa postindustrialne. Problem ubóstwa. Podklasa. Problem klasy średniej. Stratyfikacja społeczna. Reprodukowanie struktury społecznej.
Ład społeczny. Typy ładu wg Ossowskiego. Więź społeczna. Typy więzi. Stosunki społeczne. Instytucje a organizacje. Kontrola społeczna. Socjologia problemów społecznych. Władza w społeczeństwie.
Teorie kultury. Kulturowy wymiar procesów gospodarczych. M.Weber - etyka protestancka a rozwój kapitalizmu. Normy i wzory zachowań. Socjalizacja i jej rodzaje. Teorie B. Malinowskiego i funkcjonalizm, M.Mead, P. Sorokina. Instytucjonalizm i neoinstytucjonalizm. Styl życia, czas wolny. Kultura organizacyjna.
Grupy społeczne. Zbiór - zbiorowość. Procesy wewnątrzgrupowe - facylitacja, konformizm, przesunięcie ryzyka, grupowe myślenie, naśladownictwo, dezindywidualizacja, dyfuzja odpowiedzialności, anonimowość. Struktury grupowe. Testy socjometryczne.
Wyjaśnianie ludzkich zachowań i działań społecznych. Behawioryzm. Teoria nagród i kar. Teoria postaw. Teoria działań społecznych M.Webera. Koncepcja definicji sytuacji. Czynności autoteliczne. Teoria ról społecznych. Osobowość społeczna. Interesy a działania. Koncepcje człowieka.
Paradygmat interpretacyjny - podstawowe założenia. Społeczne tworzenie rzeczywistości. Interakcjonizm symboliczny. Koncepcja dramaturgiczna E. Goffmana, Etnometodologia. Teoria ugruntowana.
Teorie zmiany i rozwoju społecznego. Teorie integracyjne i koercyjne. Historycyzm K.Poppera. Ewolucjonizm i neoewolucjonizm. Dyfuzjonizm. Teorie modernizacji i rozwoju zależnego. Społeczeństwa ponowoczesne.
Metody i techniki badań socjologicznych - badania ilościowe i jakościowe.
GLOBALIZACJA
zespół procesów, które tworzą jeden wspólny świat (Ronald Robertson)
kurczenie się świata i intensyfikacja świadomości o świecie jako całości (R. Robertson).
kompresja czasu i przestrzeni (David Harvey)
rozprzestrzenianie zwyczajów, wartości i technologii w taki sposób, że wpływa to na ludzkie życie na całym świecie (M.Albrow).
proces prowadzący do zwiększenia współzależności i wzajemnej świadomości (refleksyjności) pomiędzy ekonomicznymi, politycznymi i społecznymi elementami świata oraz pomiędzy aktorami w ogóle (M.Guillen).
ogół procesów, w wyniku których narody świata zostają włączone w jedno światowe społeczeństwo, społeczeństwo globalne (M.Albrow).
intensyfikacja stosunków społecznych o światowym zasięgu, która łączy różne lokalności w taki sposób, że lokalne wydarzenia kształtowane są przez zdarzenia zachodzące w odległości wielu tysięcy mil i same zwrotnie na nie oddziałują (A. Giddens).
proces hybrydyzacji, tj. mieszania „składników” wziętych z przestrzeni globalnej oraz lokalnej prowadzący do powstawania nowych jakości (Jan N. Pieterse).
proces prowadzący do restratyfikacji świata (Z.Bauman).
GLOBALIZACJA
Czy globalizacja rzeczywiście ma miejsce?
Czy wytwarza zbieżność?
Czy podważa władzę państw narodowych?
Czy jest czymś innym niż nowoczesność?
Czy tworzy się globalna kultura?
Cztery główne paradygmaty w naukach społecznych:
|
Regulacja
|
Radykalna zmiana |
Obiektywność
|
Funkcjonalizm |
Radykalny strukturalizm |
Subiektywność
|
Paradygmat interpretacyjny
|
Radykalny humanizm |
(Wg Burrell Gibson, Morgan Gareth, 1979, Sociological paradigms and organizational analysis, Heinemann, London )
MODELE ROZWOJU GRUPY:
deklaracja członkostwa formowanie
wyłanianie podgrup
konfrontacja ustalanie norm
zaznaczanie różnic indywidualnych działanie
rozpad
(Tuckman B.W. i Jensen M.A. 1977) (Cohen A., Fink S, Gadon H. i Willits R. 1980)
(Carol K. Oyster, 2002, Grupy, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań s.83)
FAZY TWORZENIA SIĘ GRUP ZADANIOWYCH:
Etap formowania się grupy
Wyłanianie się przywódcy grupy
Wzrost spójności
Realizacja podstawowych zadań
HIERARCHIE WARTOŚCI:
MAX SCHELER:
Wartość tego co święte
Wartości duchowe (prawda, piękno, sprawiedliwość)
Wartości witalne
Wartości hedonistyczne
NICOLAI HARTMANN:
Wartości poznawcze (prawda)
Wartości estetyczne (piękno)
Wartości moralne (dobro)
Wartości witalne (wszystko co sprzyja życiu)
Wartości hedonistyczne (przyjemnościowe)
Wartości dóbr (utylitarne i instrumentalne)
Iluzja aksjologiczna - zafałszowanie samych wartości, pomieszanie porządków wartości (wartości niższe uchodzą za wyższe lub odwrotnie) jakieś klasy wartości nie są dostrzegane i realizowane.
STRUKTURA SPOŁECZNA - Układ grup społecznych z nierównym dostępem do powszechnie pożądanych dóbr. W tym sensie w strukturę społeczną wpisana jest nierówność społeczna. Miejsce jednostki w strukturze społecznej jest podstawową charakterystyką pozwalającą zrozumieć świadomość społeczną i społeczne zachowania.
3 formy społecznej dyferencjacji:
struktura klasowa,
stratyfikacja społeczna
podziały społeczno - psychologiczne
Analiza struktury społecznej w terminach relacji społecznych, szczególnie relacji kontroli i podporządkowania pewnych grup przez inne jest ujmowane jako podejście klasowe.
Dystrybucja powszechnie pożądanych dóbr - podejście stratyfikacyjne.
Podejście socjo - psychologiczne - wyodrębnienie kategorii społecznych charakteryzujących się podobnym systemem wartości, podobną tożsamością (autoidentyfikacją) i doświadczających podobnych przeżyć.
(Social Structure: Changes and Linkages. The Advanced Phase of the Post-Communist Transition in Poland, ed.by Kazimierz M. Slomczynski, IFiS Publishers, Warsaw 2002 s. 11-13)
STRUKTURA SPOŁECZNA W POLSCE „REALNEGO SOCJALIZMU”:
(cechy odróżniające od społeczeństw kapitalistycznych o podobnym poziomie rozwoju)
nomenklatura
robotnicy wielkoprzemysłowi
chłopi zależni od państwowego zaopatrzenia i systemu dystrybucji
urzędnicy(ukryte bezrobocie)
organizatorzy gospodarki
częściowo zinstytucjonalizowana opozycja
SCHEMAT STRUKTURY KLASOWEJ W POLSCE:
właściciele (pracodawcy)
menedżerowie
specjaliści
pracownicy biurowi
kierownicy, brygadziści
właściciele własnych firm (samozatrudnienie)
robotnicy wykwalifikowani
robotnicy niewykwalifikowani
chłopi
(Social Structure: Changes and Linkages. The Advanced Phase of the Post-Communist Transition in Poland, ed.by Kazimierz M. Slomczynski, IFiS Publishers, Warsaw 2002 s. 15-17)
FORMY AKTYWNOŚCI I RELACJI MIĘDZYLUDZKICH
POJĘCIE SOCJOLOGICZNE CECHA DEFINICYJNA
ZACHOWANIE RUCH FIZYCZNY
DZIAŁANIE ZNACZENIE
CZYNNOŚĆ SPOŁECZNA KIERUNEK KU INNYM
DZIAŁANIE SPOŁECZNE ORIENTACJA NA REAKCJĘ INNYCH
KONTAKT SPOŁECZNY WZAJEMNE SPORADYCZNE REAKCJE
INTERAKCJA SEKWENCJA WZAJEMNYCH REAKCJI
INTERAKCJA POWTARZALNA PORZYPADKOWE EPIZODY INTERAKCJI
INTERAKCJA REGULARNA RYTMICZNE EPIZODY INTERAKCJI
INTERAKCJA REGULOWANA PRZEBIEG NORMATYWNIE WYZNACZONY
STOSUNEK SPOŁECZNY SCHEMAT INTERAKCJI MIĘDZY POZYCJAMI (ROLAMI)
(Opracowano na podstawie: Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wyd. Znak, Kraków 2002, Diagram 3 str.107)
PRZEDMIOT SOCJOLOGII:
interakcje spoleczne
stosunki spoleczne
struktura grupowa
zachowania spoleczne
procesy spoleczne
zjawiska spoleczno-kulturowe
człowiek w społeczenstwie
Definicja Jana Szczepańskiego:
Socjologia jest nauką o zbiorowościach ludzkich - przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Społeczeństwo globalne - forma zbiorowości, która wytwarza wartości kulturowe, instytucje, nieformalne wzory zachowania i normy działania, która zapewnia integrację kulturową szeregu zbiorowości, zapewnia integrację osobowości uczestniczącej w wielu grupach o zmiennych, nieraz rozbieżnych systemach wartości.
|
Homo oeconomicus |
Homo sociologicus |
Podmiot: |
Jednostka |
Grupa, wspólnota (jednostka jako członek wspólnoty, grupy) |
Motywacja: |
Interes własny |
Wartości (np. tradycja, solidarność, wolność, równość, wiara) |
Kryteria ocen: |
Racjonalność kalkulacyjna, utylitarne (np. zysk vs. strata) |
Wielość racjonalności, nieracjonalności i irracjonalności Normatywne (np. dobre vs. złe) |
Zasada działania: |
Wolny wybór, ograniczenia „twarde” (np. kapitał, kadry) |
Ograniczenia w działaniu („miękkie”), działają inni, działania mają różne znaczenia, potęga zwyczajów, nawyków |
Przestrzeń działania: |
Rynek Sfera prywatna |
Społeczeństwo (rynek to instytucja społeczna) sfera publiczna |
Zasada organizacji przestrzeni społecznej: |
Interakcje jednostek wg preferencji i racjonalności proceduralnej |
Wpływ polityki, władzy wg kryteriów racjonalności substancjalnej (np. sprawiedliwości społecznej) |
Cele analizy: |
Przewidywanie |
Opis, wyjaśnienie, interpretacja |
Metody: |
Formalne, matematyczne |
Empiryczne, jakościowe |
Metodologia: |
Redukcjonizm, indywidualizm |
Holizm, organicyzm |
Tradycja intelektualna: |
Smith Marshall Keynes Samuelson |
Marks Durkheim Weber Parsons |
(Morawski Witold, 2001, Socjologia ekonomiczna. Problemy. Teoria. Empiria. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.)
GRUPA SPOŁECZNA to zbiorowość o wykrystalizowanych strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych komponentach świadomościowych i specyficznej kulturze.
(Encyklopedia socjologii tom.1)
STRUKTURY WEWNĄTRZGRUPOWE:
struktura socjometryczna
struktura przywództwa (władzy)
struktura komunikowania
PROCESY GRUPOWE:
konformizm
naśladownictwo
dezindywidualizacja
dyfuzja odpowiedzialności
anonimowość
efekt liberalizacji
przesunięcie ryzyka
facylitacja
syndrom grupowego myślenia
SYNDROM GRUPOWEGO MYŚLENIA - SYMPTOMY:
złudzenie, że „niepowodzenia zdarzają się tylko innym” - nadmierny optymizm, podejmowanie maksymalnego ryzyka;
wspólne tworzenie racjonalizacji, po to aby zneutralizować ostrzeżenia, które powinny zmusić członków grupy do powtórnego rozpatrzenia przyjętych założeń;
wiara w niepodważalną moralność grupy - ignorowanie etycznych i moralnych konsekwencji podejmowanych decyzji;
stereotypowa ocena przywódców wrogich grup - albo jako zbyt złych, albo jako zbyt słabych i głupich;
nacisk na każdego z członków grupy, który wypowiada argumenty przeciwko jakiemukolwiek grupowemu stereotypowi - danie mu do zrozumienia, że tego typu postawy nie są mile widziane;
cenzurowanie własnego myślenia - minimalizowanie własnych wątpliwości i kontrargumentów;
złudzenie jedności stanowisk - jedność ta odzwierciedla pogląd większości;
pojawienie się samozwańczych „strażników myśli” - członków grupy, którzy starają się nie dopuścić do niej informacji, które mogłyby naruszyć pełne zadowolenia przekonanie o efektywności i zgodnych z moralnością rozwiązań podjętych przez grupę.
ROBERT K. MERTON:
TYPY INDYWIDUALNEGO PRZYSTOSOWANIA
CELE ZINSTYTUCJONALIZOWANE
KULTUROWE ŚRODKI OSIĄGANIA CELÓW
KONFORMIZM + +
INNOWACJA + -
RYTUALIZM - +
WYCOFANIE - -
BUNT +/- +/-
KONFORMIZM PRODUKCYJNY ROBOTNIKÓW
NORMY SPOŁECZNE I POSTAWY
Wyszczególnienie Normy społeczne Postawy pracowników
Stosunek do:
Norm pracy, płacy rób swoje konformistyczna
Akordowej, tempa nie łazikuj
Pracy nie chap
nie psuj normy
Kierownictwa, dozoru nie podlizuj się lojalistyczna
licz się ze słowami
nie pyskuj
nie zadzieraj
trzeba słuchać
współpracowników pomagaj solidarystyczna
trzymaj sztamę
nie podskakuj
nie zadzieraj
Źródło: Kazimierz Doktór, 1964, Przedsiębiorstwo przemysłowe. Studium socjologiczne Zakładów Przemysłu Metalowego „H.Cegielski”, Warszawa.
CZYNNIKI KONSTYTUUJĄCE GRUPĘ SPOŁECZNĄ:
członkowie
cele i zadania
struktura grupy
identyczność
ośrodki skupienia
KLASYFIKACJA GRUP:
małe i duże
formalne i nieformalne
inkluzywne i ekskluzywne
celowe i spontaniczne
członkowstwo automatyczne i z wyboru
gemeinshaft i gesellschaft
COMMUNITY ASSOCIATION
WSPÓLNOTA ZRZESZENIE (STOWARZYSZENIE)
pierwotne i wtórne
RODZAJE GRUP PIERWOTNYCH:
rodzina
grupy rówieśnicze
społeczność lokalna
FUNKCJE RODZINY:
materialno - ekonomiczna
opiekuńczo - zabezpieczająca
prokreacyjna
seksualna
legalizacyjno - kontrolna
socjalizacyjna
kulturowa
rekreacyjno - towarzyska
emocjonalno - ekspresyjna
klasowa
DZIEWIARZ - BRAT MĘŻA
SZURZY - BRAT ŻONY
ZOŁWICA - SIOSTRA MĘŻA
ŚWIEŚĆ - SIOSTRA ŻONY
JĄTREW - ŻONA BRATA MĘŻA
ŚWIEKROWIE - RODZICE MĘŻA
TESCIOWIE - RODZICE ŻONY
RODZAJE TŁUMU:
tłum agresywny:
linczujący
terroryzujący
walczący
tłum uciekający
tłum nabywający (rabujący)
tłum demonstrujący (ekspresywny)
WIĘŹ SPOŁECZNA
Definicja Jana Szczepańskiego:
„Zorganizowany system stosunków społecznych, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w całość zdolną do trwania i rozwoju”
Komponenty więzi społecznej:
styczność przestrzenna
styczność i łączność psychiczna
styczność społeczna
wzajemne oddziaływania
wzory działań społecznych
stosunki społeczne
zależności społeczne
instytucje społeczne
kontrola społeczna
organizacja społeczna
INTERAKCJA SPOŁECZNA (interaction, interaction ritual, interaction order) - procesy i sposoby przy pomocy których aktorzy społeczni odnoszą się do siebie, zwłaszcza w spotkaniach typu face-to face.
(D.Jary, J.Jary, 1995. Collins Dictionary of Sociology, Glasgow)
INTERAKCJA SPOŁ. JAKO PROCES INTERPRETACYJNY:
interakcja jest konstruowana przez podmiot;
definiowanie jest stałym procesem;
interakcja jest symboliczna;
interakcja zachodzi przez dopasowanie linii działań przez antycypowanie odpowiedzi partnera;
w interakcji stale dokonuje się proces sprawdzania posiadanej koncepcji partnera;
interakcja ma charakter wyłaniania się (emergencji).
TYM TRUDNIEJ WYNEGOCJOWAĆ NORMALNOSĆ SYTUACJI
im bardziej uczestnicy przepełnieni są emocjami;
gdy wymagane jest bardziej złożone działanie w przypadku przyjęcia „normalności” sytuacji;
uczestnicy bardziej pewni są definicji sytuacji jako niezwykłej;
bardziej zaangażowani są w utrzymanie reguł, o których sądzą, że są łamane;
bardziej są doświadczeni w narzucaniu definicji „niezwykłej” sytuacji w sytuacjach podobnych;
gorszy jest ich stosunek do partnera;
wyższy jest ich status w porównaniu do obrońców „normalności” sytuacji;
mniej drastyczne działanie wymagane jest dzięki przyjęciu „niezwykłości” sytuacji.
STRUKTURA SPOŁECZNA - wg Stanisława Ossowskiego - układ stosunkow międzyludzkich, zależności, dystansów i hierarchii, tak w zorganizowanej, jak i niezorganizowanej formie.
WARSTWA SPOŁECZNA - „zbiór (agregat) jednostek o podobnej zazwyczaj sytuacji gospodarczej i zbliżonym poziomie kultury, którym obyczaj, tradycja i wszelkiego rodzaju obowiązujące zasady hierarchizacji społecznej wyznaczają dosyć wyraźnie określone i trwałe stanowisko nadrzędne, względnie podrzędne, w stosunkach z przedstawicielami innych warstw” (Stanisław Rychliński)
UPPER CLASS 1,5%
MIDDLE CLASS 47,7%
WORKING CLASS 46,4%
LOWER CLASS 4,4%
W.LLOYD WARNER, PAUL LUNT - YANKEE CITY:
UPPER UPPER CLASS
LOWER UPPER CLASS
UPPER MIDDLE CLASS
LOWER MIDDLE CLASS
UPPER LOWER CLASS
LOWER LOWER CLASS
MAX WEBER:
„Terminem klasa określać będziemy każdą grupę ludzi znajdujących się w identycznym położeniu klasowym. Położeniem klasowym nazywać będziemy typową szansę: 1. Zdobycia określonej ilości dóbr materialnych, 2. Uzyskania określonych warunków życiowych, 3. Przebycia określonej drogi życiowej, jeżeli szansa ta jest wyznaczana przez zakres i rodzaj władania określonymi dobrami lub kwalifikacjami oraz przez wynikający z tego władania sposób zdobywania dochodów w danym porządku ekonomicznym. Położenie klasowe w tym sensie jest ostatecznie „położeniem rynkowym”.
„W przeciwieństwie do czysto ekonomicznie zdeterminowanego „położenia klasowego” jako położenie stanowe (standische lage) chcemy oznaczać taki typowy składnik życia człowieka, który uwarunkowany jest przez specyficzną, pozytywną lub negatywną ocenę społeczną w kategoriach prestiżu /.../ treściowo prestiż stanowy (die standische ehre) znajduje zwykle wyraz w określonym stylu życia, którego oczekuje się od wszystkich tych, którzy chcą należeć do danej grupybstanowej”
Upraszczając można powiedzieć, że klasy tworzą się według stosunku do produkcji i zdobywania dóbr materialnych, podczas gdy stany według zasad konsumpcji dóbr, przybierających postać specyficznych stylów życia”.
Pitirim sorokin „social and cultural dynamics”.
Supersystemy - typy zintegrowanej kultury:
„Każdy z nich posiada specyficzną umysłowość, własny system prawdy i wiedzy, własną filozofię i sposób ujmowania świata; własny typ religii i kryteria „świętości”; własny system dobra i zła; specyficzne formy sztuki i literatury; odrębne zasady moralne, prawa, kodeksy postępowania; dominujące formy stosunków społecznych, własną polityczna i ekonomiczną organizację oraz odrębny typ osobowości ze specyficzną mentalnością i zachowaniem”.
Antonina Kłoskowska:
„Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”
Alfred Weber:
Społeczeństwo - kultura - cywilizacja
Cywilizacja = nauka + technologie
Kultura = filozofia + religia + sztuka
Robert Maciver:
3 dziedziny bytu: fizyczna-organiczna-świadoma
W ramach bytu świadomego 3 porządki: kulturowy, technologiczny i społeczny
Porządek technologiczny = cywilizacja
Cywilizacja: urządzenia materialne, organizacja techniczna oraz organizacja ekonomiczna i polityczna.
Kultura: systemy wartości, wierzenia, ideologie, sztuka, filozofia, tradycja, kodeksy, zwyczaje, zabawy, „sposoby życia”
Cywilizacja to zbiór środków
Kultura to zbiór celów.
Alfred Louis Kroeber:
Kontinuum: technologie - nauka - filozofia - religia - sztuka.
Postnowoczesność (sfera ekonomiczno - społeczna):
Wzrost roli kapitału ponadnarodowego i powolny zanik gospodarczej roli państw narodowych
Zanik legitymizującej roli państwa tracącego wiarygodność w obliczu upadku „wielkich ideologii”
Zmiana środków sprawowania władzy - przejście od represji do nadzoru
Eksplozja informacyjna, rozwój elektronicznych nośników informacji zmieniających podstawy zarządzania, polityki, edukacji
Unifikacja kultury masowej
Postmodernizm (sfera zjawisk kulturowych):
Upadek „wielkich narracji” - fragmentyzacja, rozbicie, relatywizacja świata idei
Upadek idei uniwersalnego rozumu - uprawomocnienie się „lokalnych” racjonalności i irracjonalności
Zmiana idei podmiotu (kreacja tożsamości)
Odchodzenie od myślenia uogólniającego na rzecz poszukiwania niejednorodności, różnic, nieciągłości i przypadkowości
Zanik wyraźnego podziału na kulturę „niską” i „wysoką”
Zanik linearnego pojmowania czasu na rzecz recentywistycznego „teraz”
Społeczeństwo przemysłowe i konsumpcyjne - dominujące wartości: praca, porządek, osiągnięcia gospodarcze, materialny dobrobyt, postęp, nauka, technika, ojczyzna, rodzina, indywidualna wolność, poszanowanie autorytetów, dyscyplina moralna, religia.
PRZEJŚCIE DO PONOWOCZESNOŚCI:
DYFERENCJACJA SPOŁECZNA
Kolizja norm i wartości reprezentowanych przez różne grupy społeczne; odrzucenie przymusowej homogenizacji.
Wielość subsystemów społecznych kierujących się własną „logiką”, wartościami i normami.
DEINSTYTUCJONALIZACJA
Silne instytucje zapewniają internalizację norm i wartości, „odciążają” jednostkę od trudu stałego podejmowania decyzji, chronią przed zwątpieniem i niepewnością. Świat instytucji posądzany jest o fasadowość skostnienie i bezosobowość.
Tradycja traci na ważności (detradycjonalizacja).
Kończy się epoka masowych organizacji i superstruktur.
Przemiany rodziny - alternatywne formy życia rodzinnego; emancypacja dziecka w rodzinie; wzrost roli rówieśników.
Deinstytucjonalizacja religijności - prywatyzacja religii.
Przejście od tradycyjnych wartości - obowiązku do wartości samorealizacyjnych.
PLURALIZM KULTUROWY
Pluralizm wartości, wzorów osobowych i wzorów zachowań.
Mnogość wyznań i religii (pluralizm religijny), wartości (pluralizm aksjologiczny), grup społecznych (pluralizm społeczny), stylów i „filozofii” życia (pluralizm kulturowy) oraz sił politycznych (pluralizm polityczny).
Odchodzenie od „losu” do „wyboru” od „przymusu” do „zmiennych możliwości”.
Nie ma jednej obiektywnej prawdy. Każdy, kto głosi, iż jego prawda jest jedyna albo najlepsza jest totalitarystą. Upadek monopoli definiujących sensy i znaczenia. Nie odczuwa się potrzeby całości.
STRUKTURALNY INDYWIDUALIZM
Indywidualizacja stylów życia i sposobów bycia. Wyzwolenie jednostki z wszelkich przymusów i konwencji a zarazem utrata więzi społecznych i orientacji (paradoks indywidualizacji) Poszukiwanie oryginalności i niepowtarzalności. Narcystyczny indywidualizm - dążenie do samorealizacji staje się prawem najwyższym.