Wojny napoleońskie to ciąg konfliktów zbrojnych toczonych przez Francję - najpierw republikę, a następnie cesarstwo w czasach supremacji Napoleona Bonaparte, generała, I Konsula, wreszcie cesarza - z kolejnymi koalicjami zawieranymi przez Zjednoczone Królestwo z wieloma państwami kontynentu europejskiego celem obalenia Rewolucji Francuskiej i przywrócenia monarchii, a następnie zniesienia blokady kontynentalnej, wprowadzonej przez Napoleona celem pokonania Wielkiej Brytanii, najgroźniejszego przeciwnika Francji w jej dotychczasowej historii.
Wojny te, dzięki talentom dowódczym Napoleona, początkowo zwycięskie - co zaowocowało pobiciem w polu armii większości dawnych mocarstw europejskich - zakończyły się przegraną Francji i najpierw abdykacją, a po ostatniej kampanii, znanej jako "100 dni Napoleona" zesłaniem b. cesarza na wyspę św. Heleny.
Wojny napoleońskie przyczyniły się pośrednio do powstania w wielu krajach Europy nowego stylu myślenia, a w konsekwencji do walki o wyzwolenie narodowe w Polsce, Belgii, we Włoszech i na Bałkanach.
Gdy Napoleon Bonaparte, jako Pierwszy Konsul, przejmował 9 listopada 1799 r. (18 brumaire'a roku VIII) dyktatorskie rządy we Francji, wojna drugiej europejskiej koalicji przeciwko rewolucyjnej Francji praktycznie wygasła. Koalicja zawiązała się w grudniu 1798 r. i obejmowała Anglię, Rosję, Turcję, Austrię, Szwecję, Portugalię, Neapol i kilka państw niemieckich, lecz bez Prus. Wojna trwała niespełna rok i ograniczyła się prawie wyłącznie do działań ekspedycyjnych armii rosyjskich na terenie Włoch i Holandii, przy minimalnym wsparciu innych koalicjantów. Austria starała się jedynie umocnić swe świeżo zdobyte pozycje w północnych Włoszech, zaś Wielka Brytania, po morskich zwycięstwach, nie przejawiała chęci angażowania swych sił na lądzie. Toteż Rosja wycofała się z wojny. Wtedy inicjatywę wojenną przejął Napoleon, żądając by Austria wycofała się z Półwyspu Apenińskiego. Gdy ultimatum nie zostało przyjęte, Napoleon, po ryzykownej przeprawie wojsk francuskich przez Przełęcz Świętego Bernarda w Alpach (14-21 maja 1800 r.), rozbił siły austriackie 14 czerwca pod Marengo. Następnie Francuzi zajęli Monachium i zagrozili Wiedniowi, stolicy Austrii. Austriacy po kilku miesiącach zawieszenia broni wznowili działania, ale 3 grudnia gen. Moreau pokonał ich pod Hohenlinden w Bawarii, gdzie znakomitą postawą odznaczyli się ułani z polskiej Legii Naddunajskiej. Zmusiło to Austrię do zawarcia 9 lutego 1801 r. pokoju w Lunéville, przywracającego stan posiadania, jak po włoskich zwycięstwach Napoleona z 1797 r. W 1802 i 1803 roku Napoleon wysłał 40-tys. korpus interwencyjny, w tym 2 polskie półbrygady (ok. 6 tys. ludzi), utworzone z resztek włoskiego legionu Dąbrowskiego, na wyspę Santo Domingo na Karaibach, będącą kolonią francuską. Doszło tam do buntu Mulatów i Murzynów przeciwko restytucji niewolnictwa. Ciężkie dla Europejczyków warunki klimatyczne, żółta febra i walki zdziesiątkowały interwencyjne wojska i zmusiły je w listopadzie 1803 r. do wycofania.
Wielka Brytania nie chciała walk lądowych, zwłaszcza wobec wrogości Szwecji i Danii oraz zmiany orientacji rosyjskiej na profrancuską. Ale w 1801 r. po wyparciu Francuzów z Egiptu, zatopieniu przez Nelsona wojennej floty duńskiej u wybrzeży Kopenhagi i śmierci cara Rosji, Pawła I, sojusze znów odwróciły się na korzyść Wielkiej Brytanii. Wówczas mogła pozwolić sobie na kompromisowy pokój z Francją, jaki zawarty został 25 marca 1802 r. w Amiens. Umocnił on także pozycję Bonapartego w państwie francuskim, gdyż i Francuzi byli zmęczeni wieloletnimi wojnami. Jednak już w 1803 r. stało się jasne, że pokój między Francją i Wielka Brytanią nie będzie trwały. Mnożyły się incydenty na morzach, w których Anglicy rewidowali i zagarniali statki francuskie, Francuzi zaś wznowili morską blokadę wysp brytyjskich oraz internowali Anglików z Francji, konfiskując ich majątki. Zagarnęli też niemiecki Hanower i porty nad Morzem Północnym i zaczęli przygotowywać się do inwazji na Wyspy Brytyjskie. Napoleon przygotował w tym celu 90-tys. armię, jaka miała być przewieziona na statkach, gromadzonych w portach nad Kanałem La Manche. Lecz porty te zostały zablokowane przez okręty angielskie i zamiar inwazji okazał się nierealny. Natomiast bez większych przeszkód Napoleon działał na terenie Italii. Do 1805 r. zaanektował Królestwo Piemontu (Turyn) oraz Republikę Liguryjską (Genua), a także przekształcił Republikę Włoch w Królestwo Włoch, mianując się jego królem. Naruszył w ten sposób historycznie ukształtowany system Niemieckiego Cesarstwa Rzymskiego, rządzonego przez niemieckich cesarzy dynastii Habsburgów.
Wszystkie te poczynania Napoleona spowodowały zawiązanie się kolejnej, trzeciej koalicji antyfrancuskiej w składzie: Wielka Brytania, Austria, Rosja, Szwecja i Królestwo Neapolu. Nowa wojna rozpoczęła się we wrześniu 1805 r. od ataku Austrii na Księstwo Bawarii, sprzymierzone z Francją. Wtedy Napoleon ruszył ze swą armią do Niemiec, pobił Austriaków pod Ulm, zajął Wiedeń, po czym wkroczył na Morawy. Tam 2 grudnia Francuzi rozgromili pod Austerlitz połączone siły austriacko-rosyjskie. Austria wycofała się wówczas z koalicji i zawarła z Francją 26 grudnia 1805 roku pokój w Preszburgu, zaś car Aleksander I wycofał resztki swego korpusu interwencyjnego do Rosji.
Pod koniec XVIII wieku, w stosunkowo krótkim czasie, kształtowała się nowa mapa Europy. Upadła Rzeczpospolita Polska, którą podzieliły między siebie Rosja, Austria i Prusy. Imperium rosyjskie zagarnęło znaczne obszary północnego wybrzeża Morza Czarnego i część Finlandii. Francja anektowała Belgię, Luksemburg i niemieckie tereny lewego brzegu Renu. Do 1806 r. Napoleon I Bonaparte podporządkował sobie Holandię, Szwajcarię, Włochy i znaczną część Niemiec. Przyłączył też do Francji szereg innych terytoriów, m. in. Dalmację nad Adriatykiem, utworzył królestwa Neapolu i Holandii, gdzie mianował królami swych braci. Dużą zmianą było scalenie licznych zachodnich państewek niemieckich w Związek Reński. W ten sposób zaistniały 3 duże organizmy państwowe niemieckie: Prusy, Austria i Związek Reński, a likwidacji uległa Rzesza Niemiecka, to jest historyczne Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Prusy, niezadowolone z utworzenia Związku Reńskiego, wystosowały w tej sprawie ultimatum do cesarza Francuzów. W odpowiedzi wkroczył on ze swymi armiami do Prus i po dwóch tygodniach, 14 października 1806 r., Francuzi rozgromili wojska pruskie w dwu bitwach pod Jeną i Auerstedt. Następnie zajęli Berlin i prawie całe terytorium Prus po Warszawę. Wojska pruskie, przy pomocy Rosjan, broniły się jeszcze tylko na części Pomorza. Po nierozstrzygniętej krwawej bitwie z Rosjanami pod Pruską Iławą, zajęciu Tczewa i Słupska przez Polaków, kapitulacji oblężonego Gdańska i klęsce wojsk rosyjskich 14 czerwca 1807 r. pod Frydlandem, Rosja poprosiła o pokój. Francja zawarła wówczas dwa traktaty pokojowe w Tylży: z Rosją 7 lipca i z Prusami 9 lipca. Na ich mocy Królestwo Prus utraciło swe ziemie na zachód od Łaby, powstało Wolne Miasto Gdańsk, a z pruskich terenów II i III rozbiorów Rzeczypospolitej utworzono Księstwo Warszawskie. Rosja i Prusy zobowiązały się też do blokady handlowej przeciwko Wielkiej Brytanii, przy czym Napoleon zaakceptował zajęcie przez Rosję szwedzkiej Finlandii i tureckiej Mołdawii. Więc znów alianse się odwróciły.
Bonaparte nie miał już przeciwników w Środkowej Europie, lecz wojna z Anglią trwała nadal, a smak zwycięstwa zaprawiało goryczą rozbicie flot francuskiej i sprzymierzonej Hiszpanii przez flotę brytyjską admirała Nelsona, co dokonało się 21 października 1805 r. pod Trafalgarem w pobliżu Gibraltaru. W kontynentalnej Europie zapanował pokój, z wyjątkiem Portugalii, gdzie Anglicy mieli swoje bazy morskie, z których robili wypady przeciwko francuskim statkom na morzach. Napoleon postanowił spacyfikować ten ostatni wrogi skrawek kontynentalnej Europy. Posłał więc swe wojska przez terytorium przyjaznej Hiszpanii i do listopada 1807 r. Portugalia została podbita, a Hiszpania faktycznie okupowana przez Francuzów. W następnym roku, w proteście przeciwko przedłużającej się okupacji, wpierw abdykował król hiszpański Karol IV, a następnie wybuchło w Hiszpanii powstanie narodowe przeciwko garnizonom francuskim. Napoleon przy pomocy dodatkowych sił utrzymał wprawdzie w swym władaniu cały Półwysep Iberyjski, lecz wojna partyzancka w Hiszpanii tliła się nadal i angażowała znaczne siły francuskie.
Do jesieni 1807 roku Francja zajęła Portugalię, obaliła dynastię Burbonów, a na tronie hiszpańskim osadziła brata Napoleona Wielkiego- Józefa.
4.12.1807 r. Sforsowanie przez szwoleżerów polskich dowodzonych przez J.Kozietulskiego przełęczy Samosierra i otwarcie w ten sposób drogi do Madrytu.
W wielu krajach narastało niezadowolenie z dominacji francuskiej w Europie. Po niepowodzeniach Francuzów na półwyspie Iberyjskim, Austria sprzymierzyła się z Wielką Brytanią, zawiązując piątą koalicję antyfrancuską. Nowa wojna rozpoczęła się w kwietniu 1809 r. kiedy Austriacy zaatakowali na kilku kierunkach, w tym Bawarię, Italię, Saksonię i Księstwo Warszawskie. W Tyrolu wybuchło powstanie górali, a w Westfalii działania dywersyjne prowadził były władca Brunszwiku. W tej sytuacji Napoleon I Bonaparte szybko ściągnął część swych wojsk z Hiszpanii, aby wesprzeć oddziały francuskie stacjonujące w Niemczech. Następnie wraz z kontyngentami wojsk Związku Reńskiego, powstrzymał ofensywę austriacką w Bawarii, a potem zajął Wiedeń 12 maja. Jednak po niepowodzeniu pod Aspern i Essling nad Dunajem, z pewnym opóźnieniem, bo dopiero 6 lipca rozprawił się z Austriakami pod Wagram. Tymczasem Austriacy przegrywali również na innych odcinkach. Francuzi i ich sojusznicy powoli pacyfikowali bunty w Niemczech i Tyrolu. Wicekról Italii pasierb Napoleona Eugeniusz de Beauharnais po początkowych niepowodzeniach pokonał ich w północnych Włoszech w maju i wkrótce wsparł działania Napoleona nad Dunajem. Polacy pod wodzą ks. Józefa Poniatowskiego po oddaniu Austriakom Warszawy podjęli udaną ofensywę w Galicji zajmując wiele miast, w tym Kraków. Po stronie Napoleona występował tu także korpus rosyjski, ale jego działania były pasywne. Austria musiała prosić o rozejm, a następnie 14 października 1809 podpisała traktat pokojowy w Schönbrunn pod Wiedniem. Austria utraciła ostatecznie swe prowincje nad Adriatykiem, a także prowincje Salzburg i Inn na rzecz Bawarii, oraz ziemie polskie III. zaboru 1795 r., o które powiększone zostało Księstwo Warszawskie, a okręg Tarnopola otrzymała Rosja. W grudniu 1809 r. Napoleon rozwiódł się ze swą pierwszą żoną, Józefiną i poprosił cesarza Rosji Aleksandra I o rękę jego młodszej siostry, Anny. Odmówiono mu jednak pod pretekstem zbyt młodego wieku wybranki. Nie przejął się tym i ożenił wkrótce z córką cesarza austriackiego Marią Luizą.
Francja niepodzielnie panowała w zachodniej i środkowej Europie, ale wojna z Anglią trwała nadal. Najistotniejszym jej elementem była blokada wysp brytyjskich. Dokuczała ona coraz bardziej wszystkim, również Rosji, rujnując jej handel. Cesarz Aleksander I nie był też zadowolony z dominacji Napoleona w Europie. Gdy latem 1810 r. Jean Baptiste Bernadotte, jeden z marszałków napoleońskich zasiadł na tronie Szwecji, znajdującej się w strefie wpływów Rosji, Aleksander I kazał otworzyć porty rosyjskie dla statków neutralnych, w tym przewożące także towary angielskie. Napoleon I Bonaparte, wierząc najwidoczniej, że wygrać z W. Brytanią może tylko na drodze jej blokady, powziął wówczas zamiar pobicia i zwasalizowania Rosji. Zgromadził na terenach Prus Wschodnich i Księstwa Warszawskiego wielonarodową Wielką Armię, liczącą ok. 600 tys. ludzi (m.in. 300 tys. Francuzów, Włochów i Belgów, 180 tys. Niemców, 90 tys. Polaków) i 24 czerwca 1812 r. przekroczył z nią rzekę Niemen, rozpoczynając swą kolejną kampanię wojenną, którą na użytek Polaków nazwał "drugą wojną polską". Z polecenia Napoleona Sejm Księstwa Warszawskiego 28 czerwca 1812 zawiązał Konfederację Generalną Królestwa Polskiego, która ogłosiła wskrzeszenie Polski i przyłączenie do niej prowincji zabranych. Rosjanie szybko wycofywali się i unikali decydujących bitew. W połowie sierpnia Francuzi dotarli do Smoleńska gdzie stoczono 2 dniowe walki, ale Rosjanie znowu się wycofali. Dopiero pod Możajskiem pod wsią Borodino, w dniach 5-7 września doszło do wielkiej bitwy. Wzięło w niej udział 250 tys. ludzi, zginęło 80 tys., bitwa nie przyniosła rozstrzygnięcia. Dowodzący wojskami rosyjskimi książę marszałek Kutuzow wycofał je, oddając w połowie września ćwierćmilionową Moskwę, po wcześniejszej ewakuacji mieszkańców, wywiezieniu wszelkich zapasów żywności i podpaleniu miasta przez wypuszczonych na wolność więźniów. Wzniecali oni pożary jeszcze przez kilka dni po wkroczeniu wojsk francuskich, spłonęła nawet część pałacu kremlowskiego, z którego Napoleon musiał salwować się ucieczką. Słał on potem do cara propozycje honorowego zakończenia wojny, lecz po miesiącu bezowocnych oczekiwań na odpowiedź, i gdy już spadły pierwsze śniegi, zarządził 18 października odwrót swej Wielkiej Armii. Jej marsz przez bezkresne przestrzenie, wśród ostrych mrozów, bez kwater, dostatku żywności i przy nieustannych podjazdach kozackich, zamienił się w koszmar. Ubytek wielu żołnierzy obniżał wole walki w znacznie osłabionych oddziałach, a rozkład dyscypliny sprawiał, że znaczna część wojska stawała się bezładną masą maruderów. Jednostki odwodowe również poddawały się temu rozprzężeniu, tracąc swoje walory bojowe. Pomimo tego Napoleon wyrwał się z tej matni za cenę znacznych strat. Kolejne ciężkie straty Francuzi ponieśli podczas przeprawy przez rzekę Berezynę na Białorusi. Nad Niemen wróciło tylko kilkadziesiąt tysięcy skrajnie wyczerpanych żołnierzy. Napoleon I Bonaparte opuścił wtedy resztki swej Wielkiej Armii i śpiesznie wrócił do Francji.
Do lutego 1813 r. Rosjanie zajęli Księstwo Warszawskie, zaś w marcu doszli do Łaby. Wtedy Prusy i Austria zawarły sojusze z Rosją i wypowiedziały wojnę Francji. Tymczasem Napoleonowi udało się we Francji odtworzyć ok. 150-tys. armię i z nią wrócił do Saksonii, a nawet odniósł w maju dwa zwycięstwa pod Lützen i Budziszynem nad wojskami pruskimi i rosyjskimi, po których zawarto rozejm w Pielaszkowicach, trwający do początku sierpnia. Napoleon nie mógł jednak polegać na wojskach Związku Reńskiego, które nie przejawiały ochoty do walki. Bwarczycy otwarcie wystąpili przeciw niemu.
Po wznowieniu walk, doszło 16-19 października pod Lipskiem do wielkiej „Bitwy Narodów”, w jakiej starło się 330 tys. Rosjan, Niemców i Szwedów przeciwko 160 tys. Francuzów, Polaków i Sasów, przy czym ci ostatni w trakcie bitwy przeszli na stronę wroga. Zakończyła się ona przegraną Napoleona. Do Francji wraz z Napoleonem wróciło tylko ok. 60 tys. żołnierzy.
W 1814 r. walki przeniosły się na teren Francji, po błyskotliwej kampanii sześciodniowej 31 marca padł Paryż, a Senat francuski ogłosił detronizację cesarza, który 6 kwietnia abdykował, po czym internowany został na wyspie Elbie u wybrzeży Italii. Opuściła go wtedy również jego żona Maria Luiza, która wróciła do swej cesarskiej rodziny we Wiedniu. We Francji zostało restaurowane królestwo i władzę przejął król Ludwik XVIII, młodszy brat Ludwika XVI, panującego do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Koalicja zawarła z nim pokój, zaś we wrześniu rozpoczął się Kongres Pokojowy we Wiedniu, na którym zwycięzcy zamierzali ustalić mapę Europy po wojnach napoleońskich.
W trakcie trwania kongresu wiedeńskiego, w marcu 1815, Napoleon Bonaparte uciekł z Elby lądując w Tulonie, po czym w krótkim czasie dotarł do Paryża, witany entuzjastycznie przez rodaków. Chciał wskrzesić swą władzę, choćby tylko na zasadach monarchii konstytucyjnej. Z trudem udało mu się jednak zebrać 130 tys. nowego wojska i z tą armią pomaszerował do Belgii, gdzie stacjonowały wojska angielskie marsz. Wellingtona i pruskie marsz. Blüchera. Zamierzał je pobić oddzielnie, lecz plan ten się nie powiódł i bitwa pod Waterloo, niedaleko Brukseli, skończyła się totalną klęską Francuzów, dokładnie w setnym dniu po powrocie Napoleona z Elby (18 czerwca 1815). Został on ponownie aresztowany i tym razem zesłany na daleką wyspę Św. Heleny na południowym Atlantyku.