Ochrona zdrowia w polityce społecznej

Dlaczego polityka społeczna interesuje się zdrowiem?

Zainteresowanie polityki społecznej zdrowiem wynika z wielu przesłanek:

1. ochrona zdrowia jest jedną z dziedzin zabezpieczenia społecznego,

2. dostęp do świadczeń medycznych jest elementem kształtującym poczucie bezpieczeństwa socjalnego obywateli,

3. brak zdrowia, choroba są główną przyczyną niepełnosprawności, która powoduje gorsze funkcjonowanie w wymiarze jednostkowym i społecznym, niewykorzystanie potencjału ludzkiego w rozwoju społeczeństwa.

W Polsce mamy do czynienia ze społeczną kwestą zdrowia. Skład się na nią:

1. niezadawalający stan zdrowia populacji,

2. niedostatek środków publicznych na ochronę zdrowia,

3. ograniczony dostęp do usług medycznych znacznej części społeczeństwa.

Podstawowe dane statystyczne dotyczące zdrowia w Polsce:

1. wydłuża się przeciętne trwanie życia Polaków:

• dla mężczyzn wynosiło ono: w 1995 r. - 67,6 lat, w 2000 r. - 69,7 lat, w 2005 r. - 70,8 lat

• dla kobiet odpowiednio: w 1995 r. - 76,4 lat, w 2000 r. - 78,0 lat, w 2005 r. - 79,4 lat

2. spada współczynnik umieralności niemowląt:

• z 19,3 promila w 1990 r. do 6,4 promila w 2005 r.

3. utrzymuje się znaczny, ponad 14% udział osób niepełnosprawnych w populacji

4. wśród przyczyn zgonów wciąż dominują choroby cywilizacyjne

• łącznie choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, urazy i zatrucia stanowią 80 % przyczyn zgonów w Polsce

Czym różni się tradycyjne rozumienie zdrowia od nowoczesnego?

W literaturze pojawiają się definicje zdrowia, które można zaklasyfikować do jednej z dwu grup - definicji negatywnych bądź definicji funkcjonalnych.

(1) Definicje należące do pierwszej grupy koncentrują się na braku zdrowia:

„Zdrowie to wolność od fizycznej choroby lub bólu”

(2) Definicje funkcjonalne uwzględniają zdolność jednostki do pełnienia ról społecznych:

„… zdrowie jest stanem optymalnej zdolności do wykonywania cenionych zadań”

Model medyczny:

utożsamia zdrowie z brakiem choroby

choroba jest identyfikowana z jedną z pozycji wpisanych do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób

za zdrową uznajemy osobę, u której nie stwierdza się żadnych jednostek chorobowych wymienionych w tym dokumencie

zakłócenia w funkcjonowaniu jednostki, jej subiektywne odczucie dyskomfortu nie są w podejściu medycznym traktowane jako brak zdrowia, gdyż ocena stanu zdrowia opiera się wyłącznie na kryteriach obiektywnych

Nowoczesne podejście do definiowania zdrowia:

nie ogranicza się do przeciwstawiania zdrowi chorobie, lecz uwzględnia subiektywne odczucie zdrowia

poszerza medyczne kryteria oceny stanu zdrowia o kryteria pozamedyczne, postrzega zdrowie w całym kontekście norm i wartości

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

utożsamia zdrowie ze stanem zupełnej pomyślności fizycznej, psychicznej i społecznej, a nie jedynie brakiem choroby lub ułomności

Zdrowie:

jest ujmowane jako wieloaspektowe zjawisko przede wszystkim społeczne, w którym medycyna jest zdolna tylko stosunkowo wąski zakres zagadnień

Zdrowie publiczne

nauka i sztuka zapobiegania chorobom i przedłużania życia, a także zorganizowany wysiłek społeczności, nakierowany na:

• kontrolę stanu sanitarnego środowiska

• kontrolę chorób zakaźnych

• uczenie jednostek zasad higieny osobistej

• organizowanie usług medycznych i pielęgniarskich, zapewniających wczesną diagnozę i świadczenia zapobiegawcze

• rozwój mechanizmu społecznego zapewniającego każdemu osiągnięcie poziomu życia właściwego dla utrzymania zdrowia, a właściwe zorganizowanie tego wysiłku tworzy warunki umożliwiające każdemu obywatelowi realizację jego przyrodzonego prawa do zdrowia i długości życia

System ochrony zdrowia

Polityka społeczna zajmuje się zarówno problemem zaspokojenia potrzeb zdrowotnych obywateli, jak i organizacją usług medycznych, które funkcjonują w ramach szeroko pojmowanego systemu ochrony zdrowia (systemu zdrowotnego).

Systemy zdrowotne obejmują wszystkie organizacje, instytucje i zasoby, które są przeznaczone na działania zdrowotne.

Cele systemu ochrony zdrowia:

Celem każdego systemu medycznego jest organizowanie, produkowanie i udzielanie świadczeń zdrowotnych tym, którzy tych świadczeń potrzebują, oraz używanie dostępnych zasobów, wiedzy i technologii po to, by zapobiegać i przynosić ulgę w chorobie, niesprawności i cierpieniu w zakresie możliwym w istniejących warunkach.

Zgodnie z zasadami społeczeństwa demokratycznego obywatele powinni:

być jednakowo traktowani w systemie zdrowotnym,

mieć swobodę wyboru producenta świadczeń medycznych, podstawowych i specjalistycznych, w wariancie optymalnym także swobodę wyboru płatnika,

mieć wpływ na organizację systemu oraz wprowadzane zmiany.

Z punktu widzenia państwa ważne jest zapewnienie:

efektywności makroekonomicznej, rozumianej jako przeznaczenia na usługi medyczne takiej wielkości środków PKB, która umożliwi zaspokojenie potrzeb zdrowotnych, nie naruszając przy tym równowagi ekonomicznej,

efektywności mikroekonomicznej, rozumianej jako uzyskanie najlepszych efektów zdrowotnych i zadowolenia konsumentów usług przy możliwie niskich kosztach.

Podział odpowiedzialności za finansowanie usług i procedur medycznych między Ministerstwo Zdrowia i Fundusz Zdrowia:

z budżetu Ministra Zdrowia są finansowane m.in. wysokospecjalistyczne, zatem szczególnie kosztowne procedury medyczne, których koszty trudno byłoby pokryć z funduszu składkowego,

Fundusz Zdrowia bezpośrednio odpowiada za finansowanie usług medycznych, zarówno podstawowych, jak i specjalistycznych.

Uwarunkowania stanu zdrowia

Jakimi czynnikami jest uwarunkowany stan zdrowia społeczeństwa?

Uwarunkowania zdrowia z punktu widzenia zdrowia indywidualnego:

• genetyczne (10-15%) zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń,

• ekologiczne (11-14%) wpływ środowiska przyrodniczego,

• psychospołeczne (7-10%) stosunki społeczne, skala zagrożeń,

• osobniczo-zależne (51-65%) związane ze stylem życia - osobiste zachowania zdrowotne (dbanie o zdrowie, zwyczaje dietetyczne, aktywność fizyczna, stronienie od nałogów),

• zależne od poziomu opieki zdrowotnej (7-10%) funkcjonowanie opieki zdrowotnej, w ujęciu ilościowym i jakościowym.

Uwarunkowania zdrowia z punktu widzenia zdrowia populacji:

• czynniki demograficzne struktura populacji wg wieku i płci,

• biologiczne dotyczące indywidualnych uwarunkowań genetycznych oraz związane z warunkami środowiska przyrodniczego),

• warunki fizyczne, społeczno-gospodarcze, polityczne i kulturowe, w których żyje społeczeństwo,

• funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej.

Zgodnie z WHO zdrowie populacji zależy od:

1. korzystania z praw i swobód obywatelskich,

2. zatrudnienia,

3. warunków pracy,

4. warunków mieszkaniowych,

5. kondycji psychofizycznej stosownej do płci i wieku,

6. wykształcenia,

7. zaopatrzenia w żywność i odpowiedniego stanu odżywiania,

8. poczucia bezpieczeństwa,

9. możliwości oszczędzania,

10. komunikacji z innymi ludźmi,

11. możliwości wypoczynku, regeneracji sił i rozrywki,

12. dostępności odpowiedniej odzieży.

Polityka ochrony zdrowia

Ujecie tradycyjne działalność, która ma na celu poprawę stanu zdrowia, zaspokojenie potrzeb zdrowotnych albo udzielanie świadczeń zdrowotnych

Ujęcie współczesne polityka zdrowotna kraju lub społeczności to przyjmowana przez nie strategia, służąca kontrolowaniu i optymalizowaniu wykorzystywania przez nie wiedzy medycznej i dostępnych zasobów stosowanych do rozwiązywania problemów zdrowotnych

Według WHO celem polityki zdrowotnej jest:

• zmniejszenie nierówności w zakresie ochrony zdrowia,

• zapewnienie dostępu do poprawy zdrowia,

• umacnianie zdrowia poprzez zapobieganie chorobom, wypadkom, zagrożeniom,

• zapewnienie takiej organizacji procesów leczenia, aby z fachowej pomocy i opieki zdrowotnej mogły korzystać osoby tego potrzebujące i aby organizacja tej opieki i pomocy zapewniała poszanowanie godności chorego.

Celem zakładanym polityki zdrowotnej jest:

• dążenie do poprawy stanu zdrowia społeczeństwa,

• zapewnienie powszechnego dostępu do podstawowych usług medycznych,

• promowanie zachowań prozdrowotnych i społecznego dobrostanu,

• osiąganie zadowolenia pacjentów,

• zapewnienie wysokiej jakości usług przy zachowaniu zasady efektywnego wykorzystania zasobów oraz stabilności finansowej i organizacyjnej systemu.

Uwarunkowania polityki zdrowotnej:

• polityczce ukazujące, jakie miejsce zajmują problemy zdrowotne w działalności władzy ustawodawczej i wykonawczej, w programach partii politycznych, jaki jest stan zorganizowania grup wpływowych w sferze zdrowia

• ekonomiczne związane z ogólną sytuacją gospodarczą, stanem zamożności społeczeństwa, aktywnością ekonomiczną społeczeństwa, a także z poziomem bezrobocia

• demograficzne i zdrowotne - związane z tendencjami rozwoju ludności, wcześniej realizowanymi politykami zdrowotnymi

Jakie elementy różnicują modele polityki zdrowotnej?

Model Bismarckowki jest oparty na obowiązkowych dla pracodawców i pracowników składkach na ubezpieczenia zdrowotne, płaconych do wyodrębnionych funduszy. Choroba uznawana jest za ryzyko losowe (od którego obywatele są ubezpieczeni w systemie powszechnym), dotacje budżetowe mają charakter uzupełniający, istnieją niezależne od rządu instytucje (np. kasy chorych), które kontraktują świadczenia zdrowotne. Osoby nieobjęte funduszami korzystają z opieki zdrowotnej finansowanej bezpośrednio z podatków lub z systemu ubezpieczeń prywatnych. Zasady modelu bismarckowskiego są praktykowane w Austrii, Belgii, Niemczech, Holandii oraz we Frakcji.

Model Beveridge'a świadczenia zdrowotne są finansowane bezpośrednio z budżetu państwa, czyli opierają się na podatkach płaconych przez obywateli, którzy mają powszechny dostęp do służby zdrowia. Rozwiązania te stosowane są m.in. w Danii, Finlandii, Grecji, Irlandii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech.

Model rezydualny usługi zdrowotne są przedmiotem transakcji handlowych, pełniąc rolę towaru. Generalnie system taki funkcjonuje opierając się na mechanizmie rynkowym. Odpowiedzialność za zdrowie rozdzielono między władze publiczne (zdrowie publiczne) i jednostki (odpowiedzialność za zdrowie w wymiarze indywidualnym). Dla szczególnych kategorii osób: starszych, ubogich, niepełnosprawnych funkcjonują publiczne programy, np. Medicare i Medicaid w USA.

Model Siemaszki obowiązujący w sferze wpływów radzieckich, przewidywał powszechny dostęp obywateli do wszelkich usług zdrowotnych finansowanych z budżetu centralnego

Do którego ze współcześnie ukształtowanych modeli najbardziej zbliżony jest system funkcjonujący w Polsce?

Niemal wszyscy obywatele RP są objęci powszechnym systemem ubezpieczeń zdrowotnych. W ramach ubezpieczenia mają prawo do podstawowych świadczeń zdrowotnych oraz niektórych świadczeń specjalistycznych i do większości świadczeń specjalistycznych na podstawie skierowania od lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty. Koszty usług medycznych są pokrywane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia w ramach kontraktów zawieranych z producentami tych usług. Niektóre procedury są finansowane z budżetu państwa. Pacjenci ponoszą koszty leków i środków ułatwiających życie, ponoszą też część kosztów leczenia sanatoryjnego. System jest wysoce scentralizowany, choć za organizację usług odpowiada także samorząd terytorialny.

Wydatki na ochronę zdrowia w wybranych krajach OECD

Państwo	na 1 osobę, USD (PPP)			w % PKB			udział wydatków publicznych w wydatkach ogółem na ochronę zdrowia
		1999	2003	2005	1999	2003	2005	1999	2003	2005
Australia	2195	2892	-	8,4	9,2	-	70,0	67,5	-
Austria	2701	3236	3519	10,2	10,2	10,2	76,1	75,3	75,7
Belgia	2133	3080	3389	8,6	10,1	10,3	76,1	71,6	72,3
Kanada	2413	3006	3326	8,9	9,8	9,8	70,0	70,2	70,3
Czechy	931	1353	1479	6,6	7,4	7,2	90,5	89,8	88,6
Dania	2297	2297	3108	8,5	9,1	9,1	82,2	84,2	84,1
Finlandia	1637	2045	2331	6,8	7,3	7,5	75,3	76,2	77,8
Francja	2358	3011	3374	9,7	10,9	11,1	78,4	79,4	79,8
Niemcy	2518	3129	3287	10,3	10,8	10,7	79,8	78,7	76,9
Grecja	1468	2616	2981	7,5	10,0	10,1	53,4	46,4	42,8
Węgry	819	1291	-	7,2	8,3	-	72,4	71,3	-
Islandia	2630	3161	3443	9,4	10,3	9,5	83,1	82,5	82,5
Irlandia	1648	2536	2926	6,3	7,3	7,5	72,7	76,7	78,0
Włochy	1901	2281	2532	7,8	8,3	8,9	70,7	74,7	76,7
Japonia	1829	2243	-	7,5	8,1	-	81,1	81,5	-
Korea	695	1051	1318	4,6	5,4	6,0	46,9	51,9	53,0
Luksemburg	2727	4611	5563	5,8	7,6	7,9	89,8	90,3	90,7
Meksyk	469	608	675	5,6	6,3	6,4	47,8	44,1	45,5
Holandia	2134	2910	-	8,1	9,1	-	62,7	-	-
N. Zelandia	1522	1911	2330	7,6	8,0	9,0	77,5	78,3	77,4
Norwegia	2816	3872	4364	9,3	10,0	9,1	82,6	83,7	83,6
Polska	566	754	867	5,7	6,2	6,2	71,1	69,9	69,3
Portugalia	1426	1834	2041	8,2	9,7	10,2	67,6	73,3	72,3
Słowacja	577	798	1137	5,7	5,9	7,1	89,6	88,3	74,4
Hiszpania	1450	1951	2261	7,3	7,8	8,3	72,0	70,3	71,4
Szwecja	2118	2760	2918	8,4	9,3	9,1	85,7	85,4	84,6
Szwajcaria	3019	3861	4177	10,5	11,5	11,6	55,3	58,5	59,7
Turcja	392	514	586	6,4	7,6	7,6	61,1	71,6	71,4
Wlk. Brytania	1713	2328	2724	7,1	7,8	8,3	80,6	85,6	87,1
USA	4317	5684	6401	13,1	15,2	15,3	43,5	44,5	45,1

6

---