ŚRODOWISKO LOKALNE

- STRUKTURA, FUNKCJE, PRZEMYSŁ

I GENEZA

• Środowisko lokalne obok rodziny było najważniejszym czynnikiem socjalizacji

• Jego siła i znaczenie wynika m.in. stąd, że jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem otoczenia życia jednostki

• W związku z istnieniem tego pojęcia wśród pedagogów pojawił się kontrowersje związane z tym, iż:

• Jest to pojęcie wieloznaczne =>możliwe do zrozumienia przez wyliczenie jej składników, z których każdy ma samoistne znaczenie (jest, zatem niepotrzebne)

• Jest ono kategorią historyczną =>opisuje byt idealny, który dziś nie ma odpowiedników (jest niepraktyczne)

• Jest nazwą określającą pewien typ ładu społ. i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej - służy, jako wzorzec działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym

• Pojęcie powstało w XIX w. a jego narodziny wiązane są z Ferdynandem Toenisem, który w swoim głównym dziele Gemeinschaft Und Geschelschaft charakteryzuje pojęcie wspólnoty i stowarzyszenia:

• Wspólnota => zbiorowość pierwotna; typ zbiorowości społ., który powstaje w sposób „naturalny”, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stosunek pokrewieństwa, związki rodowe, więź sąsiedzka;

• Stowarzyszenie => zbiorowość wtórna; grupa celowa, powołana świadomie dla zrealizowania określonych zadań;

Różnice między typami zbiorowości

STOWARZYSZENIE	WSPÓLNOTA
-przynależność dobrowolna -grupa zorganizowana wg. reguł formalnych -posiada określone cele -posiada strukturę, organizację wewnętrzną członków -kieruje się określonymi wzorami zachowań -posługuje się określonymi sankcjami wobec członków	-przynależność przez urodzenie -organizacja wynikiem aprobaty społecznej, nieformalna -cele nieartykułowane nie mają postaci pisanej -struktura organizacyjna i członkowie określani są zadami. -tradycjami i poczuciem przynależności -rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązki grupowe, konformizm -istnieje system kontroli społecznej

• Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społ. zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instyt. Służących organizacji życia zbiorowego takich jak:

• Kościół

• Szkoła

• Instytucje usługowe

• Urządzenia socjalne lub rekreacyjne

• Mech. regul. zach. jednostkowe i stos. międzyludzkie (obyczajowość, normy moralne, autorytety, wzory zachowań

II DEFINICJE I WŁAŚCIWOŚCI:

• Środowisko lokalne =>gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wew. bezpieczeństwa.

• Wolność jednostki w społ. lokalnej zredukowana jest do granic wyznaczonych interesem zbiorowości w określeniu celów i zasad wych. socjalizacji - to konformizm i rygoryzm, wobec których wolność jednostki schodzi na drugi plan.

III WIĘZI W ŚRODOWISKU LOKALNYM

• Więź społeczna => zorganizowany system stosunków, instytucji środków kontroli społ. - skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju

• Więzi tworzą się w sposób spontaniczny, wykształcają w toku życia, nawarstwiają często przez pokolenia. (Wielką rolę odgrywa tu czynnik czasu)

• Kryteria pomagające identyfikować określoną zbiorowość jako społeczność lokalną:

• Kryterium postrzegania swojego środowiska jako akceptowanego miejsca, sposobu życia zbiorowego

• Na określenie takiej postawy St. Ossowski użył określenia aprobująca świadomość uczestnictwa. Natomiast jej rozszerzenie tego określenia było zapożyczone od F. Znanieckiego intencjonalne współdziałanie.

Nazwy te pasują do pojęcia wprowadzonego przez H. Radlińską „siły społeczne”; te 2 cechy są też nieodłączną właściwością wolontariuszy służby społecznej

• Wyróżnienie społeczności o solidarności mechanicznej i społeczności o solidarności organicznej (za Durkheimem)

• Społeczność mechaniczna => oparta na archaicznych cechach mechanicznej tożsamości

• Społeczność organiczna => oparta o poczucie wzajemnej niezbędności

• W nowoczesnych społ. coraz większego znaczenia nabiera świadomość wspólnego interesu zbiorowości terytorialnych, świadomości pewnych powinności etycznych wobec otoczenia. (Na drugi plan schodzą więzi wypływające z poczucia tożsamości religijnych)

• W tych zjawiskach mieszczą się 2 klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych:

• 
  Styczność przestrzenna => postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjonalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to postrzeganie jego „przypisania” do naszej przestrzeni”

Dlatego ped. Społ. do środowiska lokalnego nie zalicza zbiorowości wielkiego miasta. W granicach miasta może utworzyć się wiele środowisk lokalnych, natomiast wielkie miasto lub mniejsze z jego terytorialnymi przybudówkami odpowiadają pojęciu środowiska okolicznego (J. Pieter). Pojęcie to obok środowiska miejscowego (lokalnego) i osobistego (domowego) tworzy 3 kręgi oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu. (jest to Koncepcja kręgów środowiskowych J.Pietra)

Jest to inna koncepcja metodologiczna „stopnia istnienia” danej zbiorowości z typologii F. Toenniesa.

„stopień istnienia” => istnienie rosnącej lub malejącej siły więzi społecznej, rosnącej lub malejącej świadomości osobistych powiązań i zależności od otoczenia, rosnącym lub malejącym znaczeniu w formułowaniu wzorców zachowań i sprawowania kontroli nad jednostką w jej własnych odczuciach.

Kręgi środowiskowe Pietera

Koncepcja kręgów środowiskowych zawiera też obraz rozwoju osobniczego poprzez stałe poszerzanie obszaru swego osobistego kontaktu od rodzicielki do społ. globalnego. Ten ruch można określić jako spiralę rozwoju.

• Łączność psychiczna => aprobujące uczestnictwo, tzn. gotowość nawiązywania kontaktów trwałych związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swego lokalnego, społ. otoczenia dyktowane bądź naturą „homo socius”, bądź wyrozumowaną dyrektywą wzajemnej służebności, niezbędności. (Źródłem więzi jest więc zarówno „solidarność mechaniczna”, jak i „solidarność organiczna”)

Rodzi się na gruncie swoistej identyfikacji, czyli utożsamiania się z innymi na płaszczyźnie tożsamości etnicznej, zawodowej, religijnej. Na płaszczyźnie stałych kontaktów w klubach, uczelniach. W wyniku poszukiwania własnych celów lub realizacji podobnych zadań.

Jest wielkim zadaniem przygotowania człowieka i okoliczności, które sprzyjać będą rozwijaniu i wzbogacaniu związków psychicznych ludzi. (Człowiek od dzieciństwa powinien być wychowywany w nastawieniu prospołecznym)

H. Radlińska i A. Kamiński w swojej ped. Używają pojęcia „służby” dla określenia postawy ofiarności i gotowości pomocy drugim. (Pojęcie służby przyswoiła sobie metodyka wych. harcerskiego i metodyka kształcenia pracowników socjalnych)

System wych. powinien traktować zad. społ.. dziecka otwarcie go i uwrażliwienia na potrzeby drugiej osoby jako doniosłe zad. budowania ładu społ.

IV ANTYNOMIE UCZESTNICTWA SPOŁECZNEGO

• 
  Człowiek uwikłany jest w skomplikowany świat stosunków społecznych - oznacza to uczestnictwo w różnego rodzaju zbiorowościach, instyt., organ. Czasem jest ono wymuszane regułami prawa lub zwyczaju częściej jednak jest dobrowolne. Niekiedy natomiast jest źródłem istotnych zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym człowieka.

Uczestnictwo w zbiorowości małej nie stwarza przeszkód dla poczucia więzi ze zbiorowościami wielkimi, a nawet jest jakąś formą uczestnictwa w zbiorowościach wielkich. Często jednak człowiek uczestniczy w zbiorowościach, których zakresy się krzyżują. Są również czasy i sytuacje, które wymuszają na człowieku przynależność do zbiorowości antagonistycznych w zakresie swoich zasad, idei, porządku moralnego i wymogów etycznych (np. przynależność katolików do partii komunistycznych)

V SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA MIAST I WSI

• MIASTO

• Wtórna forma przestrzennego bytowania człowieka, współcześnie skupia jednak większa część mieszkańców w większości krajów Europy

• 10 cech charakterystycznych dla społeczności miejskiej wg J. Ziółkowskiego (uszeregowane wg. znaczenia w procesie socjalizacji):

• Uczestnictwo mieszkańców, a szczeg. młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych

• Dominacja więzi rzeczowych w życiu społ. i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich

• Obniżenia społ. znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społ. autorytetów osobowych.

• Bezosobowa nierygorystyczna kontrola społ. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych

• Anonimowość życia i działania

• Zanik instytucji sąsiedztwa. (Życie towarzyskie raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi)

• Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych

• Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwość dla awansu i przemieszczeń społecznych

• Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego

• Przestrzenna segregacja warstw i klas społ.

• 4 obszary istnienia społeczności miejskiej wg. Stanisława Rychlińskiego:

• Przestrzeń

• Ekonomika

• Demografia

• Kultura (nie tylko w słownikowym znaczeniu, ale też społ. atrybuty zbiorowości, które pełnią f-cje wych)

Na tych przestrzeniach tworzy się istota miasta, jego czasowe i terytorialne odmienności i jego istotne przeobrażenia.

• Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko-lokalnych owocuje:

• Postępującą anonimowością

• Nasilaniem się zjawisk patologicznych

• 
  Poczuciem osamotnienia, wyobcowania

Pojawia się osobowość dotknięta anomią w durkheimowskim znaczeniu.

Anomia => osoba nieskłonna i niezdolna do kierowania się w zachowaniach regułami grupy, pozbawiona „orientacji społ.”, skazana warunkami wych. na nieprzystosowanie do jakiejkolwiek roli społ. i „uboga w powiązania społ.”

• WIEŚ

• Definicje wsi:

• Stanowi lokalną społ. zupełną, tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków, przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią (Stefan Czarnecki)

• Społ. wiejska jest mała, odizolowana i jednostronna o silnym zmyśle grupowej solidarności. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje zdecydowanie nad myśleniem świeckim. ( R. Redfield)

• Najważniejsze wspólne cechy wsi:

• Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne

• Poczucie jedności i poczucie względnej izolacji

• Dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji

• Społeczny charakter instyt. obsługi i kultury

• Specyficzny układ autorytetów osobowych i instyt.

• Podział pracy i usług

• Dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego

• Kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości

• Presja zew. świata informacji i kultury

• Postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych i kulturowych

• Narastające konflikty wew. międzypokoleniowe

• Szczególna rola szkoły i nauczyciela

• 2 nurty badań pedagogicznych środowiska wiejskiego:

• Badanie konkretnych środowisk czy zbiorowości terytorialnych pod kątem ich funkcji wych.

• Próby mierzenia wpływu wych. rodziny, analizowanie i charakterystyki jej f-cji jako środ. wych.

• Wysiłki badaczy badających te środowiska zmierzają w kierunku odp. na pyt.: co składa się na war. wych. rodziny?

Wg. Stanisława Kawuli warunki wychowawcze każdej rodziny- to ogół warunków środowiska domowego dzieci, rodziców i innych członków rodziny, które wiążą się bezpośrednio lub pośrednio ze strukturą rodziny a zwłaszcza jej funkcjonowaniem

• Współcześni socjolog. Są zdania, że wieś i miasto nie znajdują się na 2 przeciwstawnych biegunach, lecz można je umieścić na skali, której wyst. różne stopnie urbanizacji.

• Zestawienie warunków społ. - ekonom. oraz wychowawczych głównych typów środowisk wg. S Kawuli:

L.P	Miasto	Wieś tradycyjna	Wieś współczesna
1.	Różnorodność zawodowa	Jednorodność zajęć ludności - praca na roli	Różnorodność zawodowa z dominacją zawodów rolniczych
2.	Praca rodziców źródłem dochodów rodziny	Rodzinna wspólnota pracy	Rodzinna wspólnota pracy w gosp. rolnym (udział dzieci w wieku szkolnym ograniczony), często dodatkowo lub wyłącznie praca rodziców poza gospodarstwem
3.	Luźna więź rodzinna w gronie krewnych i powinowatych, zanik więzi sąsiedzkich	Silna więź rodzinna w kręgach krewniaczo - sąsiedzkich	Rozluźniona więź rodzinna i sąsiedzka
4.	Rodziny dwupokoleniowe, niezbyt liczne	Rodziny trójpokoleniowe, wielodzietne	Zarówno rodziny dwu- jak i trójpokoleniowe, wskaźnik dzietności wyższy niż w mieście
5.	Różnorodność wzorów wych.	Swoisty tradycjonalizm i sztywność wzorców wych.	Różnorodność wzorców wych.; lecz nie tak szybka jak w mieście ich akceptacja i przyswajalność
6.	Różnorodność w zakresie podziału ról i obowiązków w rodzinie	Wyraźnie zaznaczony podział ról i obowiązków wszystkich członków rodziny, zależny od płci i wieku i pozycji w rodzinie	Różnorodność w zakresie podziału ról i obowiązków; decydującą rolę odgrywa typ ekonom. funkcj. rodziny
7.	Praktyczny zanik instyt. głowy rodziny; dominuje model partnerstwa	Patriarchalny typ stosunków w rodzinie, któremu były podporządkowane dorosłe i nawet zamężne, ale jeszcze niesamodzielne ekonom. dzieci	Zanik patriarchatu w trad. formie; w rodzinach rolniczych funkcjonuje rola kierującego gospodarstwem; coraz częściej pełnią ją obecnie kobiety
8.	Rozwinięte aspiracje oświatowe; kształcenie jedyną szansą zdobycia zawodu i samodzielności ekonom. przez dzieci	Brak aspiracji oświatowych, wiedza przekazywana systemem trad. z „ojca na syna”	Przekonanie o konieczności zdobywania zawodów przez dzieci, które opuszczają wieś i gosp.; niezbyt silne aspiracje do kształcenia na poziomie szkoły wyższej
9.	Znaczący udział instyt. w procesie wych.	Wych. wyłącznie w rodzinie i kręgu krewniaczo-sąsiedzkim	Ograniczona rola instyt. wych. niewielki udział społ. lokalnej
10.	Dostępność dużej liczby instyt. kulturalnych	Życie kulturalne organizowane jest spontanicznie przez mieszkańców wsi	Ograniczona liczba instyt. kult., znikoma rola inicjatyw społeczności wioskowej; Uczestnictwo mieszkańców wsi w kulturze masowej

• 
  W rezultacie złożonych przemian i procesów środowisko dzisiejszej wsi polskiej odznacza się wielkim stopniem dysfunkcyjności. Znacznemu zubożeniu uległy możliwości wych. oddziaływania społ. lokalnej przez kryzys autorytetów i rozpad więzi społ.

Przełamanie izolacji, agresja marginesów kultury, upadek autorytetów, procesy urbanizacyjne - odbierają wsi klasyczne atrybuty środowiska lokalnego jako przemożnej siły socjalizacyjnej jednostki

• Rozpad środowiska lokalnego jest procesem stałym i wiele wskazuje na to, że nieuchronnym - liczne próby zahamowania tego procesu okazały się nieuchronne.

---