"Podstawy prawa dla ekonomistów"
Bogusława Gnela

Rozdział I - Ogólne wiadomości o prawie (1.1-1.5)

Prawo przedmiotowe - zbiór norm pochodzących od kompetentnych organów władzy publicznej, na których straży stoi przymus państwowy. Biorąc pod uwagę sposób tworzenia to całość norm czyli reguł postępowania uznanych lub ustanowionych i chronionych przez państwo. Ogół przepisów zawartych w aktach normatywnych oraz uznanych norm prawa zwyczajowo, jakie obowiązują w danym państwie.

Prawo zwyczajowe - kształtowanie w określonej społeczności przez długie lata, przez społeczeństwo postrzegane jako obowiązujące, więc przez państwo również postrzegane jako obowiązujące, jeżeli nie jest sprzeczne z prawem stanowionym. Ma charakter normatywny, dlatego sądy stosują jego normy bezpośrednio.

Prawo stanowione - stanowione przez kompetentne organy przez uchwalania lub wydawanie aktów normatywnych.

Prawo podmiotowe - możność określonego zachowania sie lub tez możność domagania sie określonego zachowania od osób do tego zobowiązanych. Dzielimy je na:

-względne - skuteczne tylko wobec określonych osób
-bezwzględnie - skuteczne wobec wszystkich

-majątkowe - mają wartość w sensie ekonomicznym
-niemajątkowe - nie mają wartości w sensie ekonomicznym

-zbywalne - może być przeniesione na inną osobę
-niezbywalne - mogą należy tylko do konkretnej osoby

Funkcje prawa podmiotowego:
-kontrola zachowań;
-rozdział dóbr i ciężarów (obciążeń);
-regulacja konfliktów.

Na zachowania można wpływać stosując sposoby normatywne i nienormatywne.

Zasada sprawiedliwości formalnej (reguła równej miary) - osoby, sytuacje, stany rzeczy, które pod istotnymi względami są podobne, powinny być podobnie traktowane.

Reguła sprawiedliwości materialnej - decyduje jakie osoby, stany rzeczy i sytuacje należą do tej samej kategorii wymagającej jednakowego traktowania (reguły sprawiedliwości rozdzielczej i wymiennej).

Reguły sprawiedliwości proceduralnej - służą do zapewnienia uczciwej procedury postępowania.

Rozstrzygnie sporów:
-tryb umowny - strony same rozwiązują konflikt przez zawarcie porozumienia;
-tryb mediacyjny - mediator pomaga stronom dojść do porozumienia;
-tryb arbitrażowy - decyzja arbitra ma charakter władczy;
-tryb ajudykacyjny - postępowanie zmierzające do rozstrzygnięcia sporu toczy sie wedle zasad ustalonych przez ustawodawca, jego decyzja jest wiążąca, strony nie mają wpływu na wybór adjudykanta.

Norma prawna - jednej ze stron przyznaje uprawnienia, na drugą nakłada obowiązki.

Norma moralna - przewiduje tylko moralny obowiązek postępowania w określony sposób.

Prawo:
-tworzone przy zachowaniu odpowiednich procedur;
-z jego funkcjonowaniem wiąże sie wiele instytucji;
-normę prawną można stworzyć, zmienić lub uchylić;
-źródłem są akty normatywne;
-za ich naruszenie grożą sankcje przymusu państwowego;
-interesują je zewnętrzne przejawy zachowań;
-przedmiotami mogą być osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne;
-powiązane z istnieniem państwa i z jego instytucjami tworzącymi, stosującymi i egzekującymi prawo.

Moralność:
-norm moralnych nie tworzy żaden organ;
-nie ma instytucji związanych z funkcjonowaniem tych norm;
-nie można ich zmienić ani uchylić;
-oceny dobra i zła;
-za ich naruszenie grożą wyrzuty sumienia lub dezaprobata społeczności;
-interesują ją zewnętrzne przejawy zachować, jak i również myśli;
-podmiotami są wyłącznie ludzie;
-nie jest powiązana strukturalnie z organizacją państwa.

Norma prawna - chroniona przez państwo reguła postępowania, jednej stronie przyznaje uprawnienia, a na drugą nakłada obowiązki. O obowiązujących normach prawnym decydują przepisy prawne zawarte w aktach normatywnych.

Przepis prawny jest elementarną jednostką systematyzacji aktu normatywnego.

Norma prawo składa sie z hipotezy, dyspozycji i sankcji.
W hipotezie określony jest adresat normy  oraz sytuacja prawna.
Dyspozycja wskazuje wzór powinnego zachowania.
Sankcja określa konsekwencje niezachowanie sie w sposób wskazany w hipotezie.

Koncepcje budowy normy prawnej:
-dwuczłonowa - posiada hipotezę i dyspozycję lub hipotezę i sankcje;
-trójczłonowa - hipoteza, dyspozycja i sankcja;
-dwuczłonowa norm sprężonych - składa sie z reguły sankcjonowanej i sankcjonującej.

Normy prawne według kryterium zachowania:
-zakazujące;
-nakazujące;
-upoważniające;
-mieszane.

Normy prawne według sposobu obowiązywania:
-dwukierunkowe bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - charakterystyczne dla prawa publicznego;
-jednokierunkowe bezwzględnie obowiązujące (semiimperatywne);
-względnie obowiązujące (dyspozytywne) - charakterystyczne dla prawa prywatnego.

Normy imperatywne są charakterystyczne dla prawa publicznego, a dyspozytywne dla prawa prywatnego.

Zdarzenie prawne powoduje powstanie, ustanie lub zmianę treści stosunku prawnego. Jest elementem stosunku prawnego, którym jest stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawa. Podmioty stosunku prawnego mogą być różnie określane, przedmiotem stosunku prawnego są określone zachowania, a jego treścią są wzajemne prawa i obowiązki stron.

Prawo publiczne - strony nie mają równorzędnego względem siebie statusu prawnego. Co najmniej po 1 stronie występuję organ państwa lub organizacji samorządu terytorialnego. Strony stosunków publicznoprawnych nie mają równorzędnego względem siebie statusu prawnego. Do niego zaliczamy:
-prawo konstytucyjne;
-prawo administracyjne;
-prawo finansowe;
-prawo karne.

Prawo prywatne - strony swobodnie kształtują wzajemne relacje prawne i mają równorzędny względem siebie status prawny. Status stron stosunków prawnych jest równorzędny względem siebie. Do niego zaliczamy:
-prawo cywilne;
-prawo pracy (w coraz mniejszym stopniu).

Prawo międzynarodowe publiczne - reguluje przede wszystkim stosunki między państwami oraz relacje między państwami, a organizacjami międzynarodowymi.

Prawo unijne (wspólnotowe) jest autonomiczne, wyodrębnia się w nim prawo pierwotne oraz prawo pochodne. W sprawach objętych kompetencją unii, prawo unijne ma pierwszeństwo nad prawem wewnątrzpaństwowym.

Prawo wewnątrzpaństwowe - tworzone przez organy danego państwa i obowiązuje na jego terytorium.

Gałęzie prawa obejmują spójne i usystematyzowane normy prawne regulujące określone rodzaje stosunków prawnych. Prawo dzielimy również na dyscypliny dydaktyczne, których zakres zawiera się w różnych gałęziach prawa.

Hierarchia aktów normatywnych:
-Konstytucja RP;
-ratyfikowane umowy międzynarodowe;
-ustawy oraz rozporządzenia z mocą ustawy;
-rozporządzenia wykonawcze;
-akty prawa miejscowego.

Akty normatywne podlegają ogłoszeniu w:
-Dzienniku Ustaw RP - Konstytucje RP, konwencje międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia Prezydenta RP oraz rozporządzenia centralnych organów administracji rządowej;
-Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" - zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy, uchwały RM i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wydane na podstawie na podstawie ustawy;
-dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz w dziennikach urzędowych urzędów centralnych - akty normatywne organy wydające dany dziennik;
-wojewódzkim dzienniku urzędowym - między innymi akty prawa miejscowego.

Rozdział III - Elementy prawa konstytucyjnego

W Polsce obowiązuję konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie przyjęta w ogólnonarodowym referendum konstytucyjnym.

Źródłami prawa konstytucyjnego oprócz konstytucji są również ustawy konstytucyjne, mające taką samą moc, jak Konstytucja RP, jednakże ich zakres przedmiotowy jest wąsko ujęty, ustawy inne niż konstytucyjne, o ile regulują "materię" konstytucyjną, oraz uchwały organów władzy o podobnym zakresie mające umocowanie w Konstytucji RP.

Zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej:
1. Zasada suwerenności narodu (suwerenem władzy jest naród, sprawujący swoją władze z reguły przez przedstawicieli);
2. Zasada niepodległości i suwerenności państwa (wiążę się z zasadą nienaruszalności i niepodzielności terytorium państwa, suwerenność odnosi się do stosunków zewnętrznych, oznacza zdolność o samodzielnego decydowania o wszystkich jego sprawach);
3. Zasada demokratycznego państwa prawnego (określana przez wiele innych zasad);
4. Zasada podziału władz (jedna z najstarszych zasad, połączona z systemem hamulców mającym na celu zapewnienie równowagi między wymienionymi organami władzy);
5. Zasada społecznej gospodarki rynkowej (wiążę dwie idee: gospodarki rynkowej i państwa socjalnego, Konstytucja RP odrzuca zatem liberalne rozumienie gospodarki rynkowej i dopuszcza ingerencję państwa w sprawy gospodarcze);
6. Zasada przyrodzonej godności człowieka (godność człowieka ma przymiot nienaruszalności i niezbywalności, a władze publiczne obowiązane są do jej poszanowania i ochrony).

Korzystanie z wolności i praw może być ograniczone:
-wyłącznie w drodze ustawy;
-w razie konfliktu z takimi wartościami, jak bezpieczeństwo i porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej lub ochrona wolności i prawa innych osób;
-w taki sposób, aby nie prowadziło do odmowy uznania lub pozbawienia człowieka (obywatela) zupełnie jego wolności lub praw.

Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Każdemu człowiekowi Konstytucja zapewnia prawną ochronę życia. Konstytucja zabrania poddawania człowieka eksperymentom naukowym bez jego zgody, torturom, okrutnemu i poniżającemu traktowaniu.

Konstytucyjną rangę mają również niektóre zasady prawa karnego (np. zasada domniemania niewinności), prawo do sądu, prawo do prywatności i wolności poruszania się.

Konstytucja zapewnia również wolność słowa, religii, zrzeszania się, zgromadzeń i prawo inicjatywy ustawodawczej. Zapewnia dostęp do służby publicznej. Konstytucja wskazuje również prawa wyborcze i prawo do udziału w referendum.

Konstytucja RP określa również wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Przewiduje prawo każdego do żądania naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie.

Do obowiązków obywatelskich Konstytucja RP zalicza: wierność wobec państw i troskę o dobra wspólne, przestrzeganie prawa, ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, obowiązek ochrony ojczyzny oraz dbałość o stan środowiska naturalnego. Państwo jest obowiązane zapewnić każdemu warunki niezbędne do wykonania nałożonych na niego obowiązków obywatelskich.

Funkcja prawodawcza - władza ustawodawcza (legislatywa).
Funkcja polegająca na rządzeniu - władza wykonawcza (egzekutywa).
Funkcja sądownicza - sądy i trybunały.

Poza tradycyjnym trójpodziałem władz funkcjonują także inne organy konstytucyjne, jak Rzecznik Praw Obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizjii.

Sejm i Senat razem tworzą Zgromadzenie Narodowe, które nie jest dwuizbowym parlamentem.

Sejm - składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Kadencja sejmu trwa 4 lata (może być skrócona lub przedłużona), kończy się w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Sejm obraduje w posiedzeniach, a więc działa permanentnie. Ma organy kierownicze (Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu oraz Konwent Seniorów) i pomocnicze (komisje sejmowe). W skład wymienionych organów wchodzą wyłącznie posłowie. Funkcje pomocnicze pełnią także sekretarze, którzy jednak nie są organami sejmu. Kancelaria Sejmu nie jest również organem, lecz stanowi aparat urzędniczy o funkcjach organizacyjno-technicznych i doradczych. Strukturami organizacyjnymi posłów są kluby oraz koła poselskie. Poseł musi mieć minimum 21 lat.

Posłom przysługuje nietykalność i immunitet formalny (ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby ze względu na pełnioną funkcję) oraz materialny (obejmuje wszelkie czyny wchodzące w zakres sprawowania mandatu, w czasie jego wykonywania jak i po jego wygaśnięciu).

Sejm pełni funkcje:
-ustrojodawczą - przejawia się w kompetencjach do udziału w procedurze uchwalania i zmiany konstytucji;
-ustawodawczą - do Sejmu należy uchwalanie ustaw (zwykłą większością głosów przy co najmniej połowie ogólnej liczby posłów), chociaż uprawnienia kontrolne w zakresie tej funkcji mają Senat, Prezydent RP oraz Trybunał Konstytucyjny, zaś inicjatywa ustawodawcza należy do Senatu, Prezydenta RP, Rady Ministrów, co najmniej 15 posłów i 100 tysięcy obywateli;
-kreacyjna - sejm powołuje skład wielu organów kolegialnych oraz obsadza określone stanowiska (np. prezesa Trybunału Stanu, Trybunału Konstytucyjnego, na wniosek Prezydenta powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, prezesa NBP, a za zgodą Senatu - prezesa NIK oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Współstanowi o składzie Krajowej Rady Sądownictwa, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji i Rady Polityki Pieniężnej. Prezes Rady Ministrów ubiega się o uzyskanie ze strony Sejmu tzw. inwestytury czy zgody na rozpoczęcie działalności tej rady oraz udzielenie jej wotum zaufania.
-kontrolną - w stosunku do rządu (wotum zaufania, wotum nieufności), uchwala budżet, udziela lub nie rządowi absolutorium (uchwała sejmu akceptująca wykonanie przez rząd ustawy budżetowej oraz przyjmująca informacji o stanie zadłużenia państwowego). Realizuje się także przy pomocy komisji, które mogą same tworzyć zespoły kontrolne lub podjąć w tym zakresie współprace z NIK.

Senat - składa się ze 100 senatorów, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich w głosowaniu tajnym. Nie są równe w sensie materialnym (określona jest liczba mandatów w poszczególnych województwach). Oparte na zasadzie większości zwykłej. Kadencja pokrywa się z kadencją Sejmu. Organami wewnętrznymi są: Marszałek Senatu, Prezydium Senatu, Konwent seniorów oraz komisje senackie. Senator musi mieć minimum 30 lat.

Senat pełni funkcje:
-ustrojodawczą - bierze udział w uchwalaniu Konstytucji oraz może przedłożyć projekt jej zmian;
-ustawodawczą - gdyż ma inicjatywę ustawodawczą, ma prawo rozpatrywać przekazaną przez Sejm ustawe, którą może przyjąć bez zmian lub uchwalić do niej poprawki lub odrzucić ją w całości. Sejm może przyjąć lub odrzucić uchwałę senatu o poprawkach lub odrzucenie ustawy bezwzględną większością głosów przy quorum;
-kreacyjną - wyraża zgodę na powołanie przez sejm określonych organów (prezesa NIK oraz rzecznika Praw Obywatelskich) powołuje jednego członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a także 2 członków Krajowej Rady Sądownictwa.

Prezydent - wybierany przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym na okres 5 lat z możliwości reelekcji. Oparte na zasadzie większości bezwzględnej, na ogól w 2 turach. Kandydat mus mieć ukończone 35 lat i zgłasza go conajmniej 100 tysięcy obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Jest organem wykonawczym, jego organizacjami pomocniczymi jest Kancelaria Prezydenta RP.

Jest najważniejszym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych oraz gwarantem ciągłości władzy państwowej. Nadaje ordery i odznaczenia, stosuje prawo łaski, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, powołuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach, przyjmuje odwołuje akredytowanych przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych, a w zakresie polityki zagranicznej współpracuje z Prezesem Rady Ministrów oraz właściwymi ministrami. Ma również kompetencje:
-wobec organów władzy ustawodawczej - np zarządza wybory do sejmu i senatu, zwołuje ich pierwsze posiedzenie, ma prawo inicjatywy ustawodawczej i weta (które może być odrzucone przy quorum większością 3/5 głosów) oraz podpisuje ustawy, wygłasza orędzia, współdziała z sejmem w powoływaniu rządu;
-wobec rządu - desygnuje prezesa RM, powołuje zaproponowany rząd, przyjmuje dymisję rady i odwołuje ministrów, współdziała z rządem lub ministrami w zakresie polityki zagranicznej i obronności kraju, może zwołać Radę Gabinetową (Rada Ministrów) i przewodniczyć jej obradom;
-wobec władzy sądowniczej - mianuje sędziów Krajowej Rady Sądownictwa, a także obsadza np Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Trybunału Konstytucyjnego, prezesa Naczelnego Sądu Adminsitracyjnego itp), może występować z wnioskami do TK i Trybunału Stanu.

Prezydent wydaje akty prawne - rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia i postanowienia, a także inne akty urzędowe. Wymagają podpisu prezesa RM czyli kontrasygnaty, z wyjątkami określonymi w Konstytucji RP (tzw. prerogatywy).

Na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny lub wyjątkowy (muszą być przedstawione w ciągu 48 godzin sejmowi, a sejm może podjąć uchwałę o ich uchyleniu).

Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej przed Trybunał Stanu.

Organem władzy wykonawczej jest również Rada Ministrów, powołuje się ją przez desygnowanie przez Prezydenta Prezesa Rady Ministrów który proponuje skład rządu. Następnie Prezydent powołuje Prezesa RM wraz z pozostałymi członkami Rady. Prezes przedstawia Sejmowi program działania Rady, tzw. expose, z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania bezwzględną większością głosów. Przy niepowiedzeniu sie trzeciej próby powołania rządu, Prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza nowe wybory.

Rada ministrów jest organem kolegialnym, nie jest określona liczba jej członków, składa się z prezesa, ministrów, wiceprezesów i przewodniczących poszczególnych komitetów. Przedstawicielem rządu w województwie jest wojewoda.

Prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną oraz kieruje administracją rządową. Konstytucja RP ustanawia domniemanie kompetencji RM w zakresie władzy wykonawczej. W szczególności pełni funkcje:
-zapewnia wykonanie ustaw, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, wydaje rozporządzenia, uchwały;
-chroni interesy Skarbu Państwa;
-koordynuje prace organów administracji rządowej;
-uchwala budżet państwa;
-zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne, zewnętrze, kieruje stosunkami międzynarodowymi.

Prezes RM:
-zapewnia wykonanie polityki RM, koordynuje i kontroluje jej prace;
-jej zwierzchnikiem pracowników administracji rządowej;
-sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego;
-wydaje rozporządzenia terytorialne.

Prezes RM nie może odwołać członka RM, musi sie z tym zwrócić do prezydenta.

Ministrowie kierujący konkretnymi działami - ministrowie resortowi.
Ministrowie nie kierujący konkretnymi resortami - ministrowie bez teki.

Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

Członkowie RM ponoszą przed sejmem odpowiedzialność solidarną - skutkiem może być wyrażenie przez sejm konstruktywnego wotum nieufności lub odpowiedzialność polityczną - skutkiem może być wypowiedzenie wotum nieufności konkretnemu ministrowi.

W myśl konstytucji wymiar sprawiedliwości RP sprawują bowiem Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Trybunał konstytucyjny - bada konstytucyjność i legalność aktów normatywnych i ustaw międzynarodowych. Orzeka w sprawach:
-zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją RP;
-zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi;
-zgodności wydawanych przepisów;
-skarg konstytucyjnych;
-rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;
-zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
-stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP.
Trybunał bada zgodność z Konstytucją odpowiedniego aktu normatywnego na podstawie którego został wydany wcześniejszy wyrok. Każdy sąd może przedstawić TK pytanie prawne.
Składa się z 15 sędziów, wybieranych na 9 lat. Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP, wyposażeni są w immunitet sędziowski. Orzeczenie TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Trybunał Stanu - orzeka o odpowiedzialności karnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe (Prezydent RP, Prezes RM oraz jej członkowie, Prezes NBP, Prezes NIK, Prezes KRRiT, osoby którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Również posłowie i senatorowie, ale tylko jeśli łamią konstytucyjny zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo zakaz nabywania tego majątku) za zawinione naruszenie Konstytucji TP lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania.

Sąd Najwyższy - nadzór nad działalnością sądów powszechnych i sądów wojskowych w zakresie orzekania. Na czele stoi Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego powołany przez Prezydenta RP na 6 lat. Prezydent powołuje również prezesów SN, stojących na czele izb: cywilnej, karnej, pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych oraz wojskowych.

Sądy powszechne - rejonowe (organem prezes), okręgowe i apelacyjne (organami prezes i kolegium).

Sędziowie są niezawiśli, gwarancją tego jest zasada podległości sędziów tylko Konstytucji RP i ustawom oraz sposób ich powoływania przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony.

Podstawowym działaniem Krajowej Rady Sądownictwa jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W jej skład wchodzą np prezesi SN i NSA oraz inni wybierani na 4 lata.

Sędziowie są nieusuwalni. Mają immunitet sędziowski, sędzia nie może być zatrzymany ani aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku.

Sądy administracyjny - sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrole pod względem legalności działalności administracji publicznej. Są nimi Naczelny Sąd Administracyjny i wojewódzkie sądy administracyjne. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących wątpliwości, rozstrzyga spory pomiędzy organami samorządów terytorialnych, a organami administracji rządowej. Dzieli się na Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną. Prezesa NSA powołuje prezydent na 6 letnią kadencje.

Sądy wojskowe - rozpatrują odpowiedzialność karną żołnierzy w czynne służbie wojskowej.

Sąd wyjątkowy - może byś ustanowiony tylko na czas wojny.

Najwyższa Izba Kontroli - naczelny organ kontroli państwowej, działa na zasadzie kolegialności. Kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Podlega Sejmowi i przedstawia mu coroczne sprawozdanie ze swej działalności. Nie ma możliwości stosowania środków władczych. Podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu i jego organów na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy. Prezesa NIK powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres 6 lat. Prezes NIK musi spełniać wiele wymogów gwarantujących jego obiektywizm, posiada immunitet formalny.

Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Jest niezawisły i niezależny od innych organów. Powołuje go sejm na okres 5 lat. Corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności. RPO nie ma uprawnień do wiążącego rozstrzygnięcia sprawy.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego, samodzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter publicznej radiofonii i telewizji. Pełni funkcje: prawodawczą, kontrolną, opiniodawczo-programową, koncesyjną i kreacyjną. Może stosować kary finansowe. Wydaje rozporządzenia, a w indywidualnych sprawach podejmuje uchwały. Członkowie podejmowani przez Sejm, Senat i Prezydenta RP na 6 letnią kadencję. Ponoszą indywidualną odpowiedzialność przed powołującymi je organami i odpowiedzialność konstytucyjną przez Trybunałem Stanu.


Rozdział IV - Elementy prawa administracyjnego

Pojęcie „administracja” stosowane jest dla oznaczenia pomocy, służby lub sprawowanie zarządu w cudzym interesie.

W znaczeniu podstawowym - struktura organizacyjna.

W znaczeniu przedmiotowym - działalność służebna.

Przedmiotem prawa administracyjnego są stosunki z zakresu administracji publicznej, w ramach której wyróżnia się:

-administracje rządową (państwową) - załatwiającą sprawy publiczne o znaczeniu krajowym;

-administracje samorządową - zajmującą się sprawami o znaczeniu lokalnym lub regionalnym.

Zadania administracji publicznej mają charakter ciągły.

Polska:

-ponad 2300 gmin;

-379 powiatów;

-16 województw.

Funkcjonują również podziały pomocnicze (np. osiedla, dzielnice).

Organ administracji publicznej - osoba lub grupa osób działająca w strukturze organizacyjnej państwa lub samorządu terytorialnego, powołana w celu realizacji norm prawa administracyjnego ze skutkami ustawowo określonymi.

Centralne organy administracji bublicznej: Prezydent RP, Rada Ministrów z jej prezesem i ministrowie. Organy terenowe: wojewodowie i inne podległe im organy. Samorządowymi organami są upoważnione ustawowo organy osób prawa publicznego.

Odwołania od decyzji administracyjnej wnosi się do samorządowych kolegiów odwoławczych działających w strukturach administracji rządowej.

Stosunki administracyjnoprawne - indywidualne relacje zachodzące przy wypełnianiu zadań publicznych, oparte na władztwie upoważnionego organu (innego podmiotu administrującego) względem podmiotu administrowanego nazywa się stosunkami administracyjnoprawnymi. Są odgraniczone od pozostałych stosunków prawnych w oparciu o kategorie: podmiotowe, przedmiotowe, metodologiczne.

Jednym z uczestników jest upoważniony organ lub inny podmiot administrujący.

Przedmiot stosunku dotyczy sprawy administracyjnej.

Stosunki materialno prawne - o charakterze podstawowym - konstruowane bezpośrednio w związku z treścią sprawy administracyjnej.

Stosunki proceduralne - wyznaczające tok załatwiania sprawy.

Stosunki sądowo administracyjne - nawiązywane w postępowaniu przed sądem kontrolującym prawidłowości rozstrzygnięć administracyjnych.

Stosunki wewnątrzadministracyjne - zachodzące w strukturach administracji publicznej.

Obszary prawa administracyjnego:

-o ustroju administracji - reguluje organizacje i funkcjonowanie aparatu administracyjnych;

-o podstawach jej działania (materialne) - wzajemne uprawnienia i obowiązki organów administracyjnych i podmiotów administrowanych;

-o sposobach załatwiania spraw (proceduralne) - normy wyznaczające postępowanie administracyjne, mające na celu urzeczywistnienie norm materialnych w konkretnych sytuacjach, procedurę rozpoznawczą, egzekucję w administracji, tryb kontroli itd.

Działania:

-o charakterze wykonawczym - podejmowane wyłącznie na podstawie wyraźnych przepisów prawa;

-kreatywne - podejmowane na podstawie ogólnych upoważnień ustawowych.

Akty normatywne oraz indywidualny akty administracyjne, zwane aktami administracyjnymi, należą do aktów władczych (jednostronnie kształtujących sytuacje innego podmiotu), natomiast ugody, porozumienia i umowy stanowią grupę aktów niewładczych (równorzędna pozycja podmiotów).

Akt normatywny - władcze działanie organu wyrażające normy skierowane do ogólnie oznaczonych adresatów w abstrakcyjnie określonych sytuacjach. Podlegają one urzędowemu badaniu nadzorczemu przez organy zwierzchnie.

Indywidualny akt administracyjny - oparte na przepisach prawa administracyjnego jednostronne i władcze oświadczenie woli właściwego organu administracji publicznej, określające sytuacje prawną imiennie wskazanego adresata w indywidualnej sprawie.

Przyrzeczenia administracyjne i stanowiska interpretacyjne organów podatkowych - z uwagi na samozwiązanie się organu uznawane są ostatecznie za akty administracyjne.

Akty konstytutywne - zezwolenia, zarządzenia - tworzą, znoszą lub zmieniają stosunki prawne, skutkują na przyszłość, kreując nowe sytuacje.

Akty deklaratoryjne - orzeczenia, ustalenia - nie tworzą nowych sytuacji, wywołują wsteczne skutki prawne.

Akty prawa związane - wydane na podstawie dokładnie wyznaczonych dyspozycji, ograniczają swobodę orzekania.

Akty prawa uznaniowe - wskazują tylko na możliwość wydania aktu, pozostawiając organowi swobodę wyboru sposobu i treści rozstrzygnięcia. Samodzielność ta nosi nazwę uznania administracyjnego.

Decyzja administracyjne - jako akty prawa zewnętrznego podlegają wyczerpującemu unormowaniu co do trybu wydawania, skutków prawnych, kryteriów wadliwości oraz możliwości zaskarżania. Postanowienia wydaje się w toku postępowania administracyjnego co do kwestii incydentalnych, nie rozstrzygają więc o istocie sprawy.

Rozstrzygnięcia nadzorcze - stanowią wyraz ingerencji organu w sferę działania innego organu.

Akty administracyjne wewnętrzne adresowane są do organów instytucji lub pracowników podległych służbowo organowi, zazwyczaj w postaci dyspozycji kierowniczo-organizacyjnych lub poleceń niewymagających szczególnych podstaw prawnych.

Akt administracyjny można zastąpić ugodą polegającą na pisemnym, dobrowolnym porozumieniu między stronami postępowania.

Porozumienia - czynności prawne w sprawach administracyjnych pomiędzy podmiotami wykonującymi administrację publiczną.

Samorząd wykonuje zadania własne i rządowe.

Ustrój wewnętrzny poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego reguluje statut uchwalony w zgodzie z ustawą przez organ stanowiący.

Miasto na prawach powiatu - gmina miejska licząca ponad 100 tysięcy mieszkańców. Zadania powiatu w takim przypadku wykonuje bezpośrednio organ gminy.

Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego sprawują władzę w sposób bezpośredni (wybory organów oraz uczestniczenie w referendum lokalnym) lub pośredni (za pośrednictwem kadencyjnych organów stanowiących - rada i sejmik i wykonawczych - wójt, zarząd powiatu lub województwa).

Samorząd terytorialny może tworzyć wyspecjalizowane jednostki organizacyjne. Są to przede wszystkim jednostki o statusie jednostek wewnętrznych, wchodzące bezpośrednio do struktury organizacyjnej gminy, powiatu lub województwa, funkcjonujące w postaci jednostek budżetowych lub zakładów budżetowych, czasami również w postaci komunalnych osób prawnych.

Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi państwowemu z punktu widzenia legalności, a w zakresie zadań rządowych stosuje się także kryteria celowości, rzetelności i gospodarności.

Organy nadzoru: Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w sprawach finansowych regionalna izba obrachunkowa.

Ustawa musi być przedłożona w celu weryfikacji w terminie 7 dni od podjęcia.

Zadania gminy:

-zapewnienie mieszkańcom ładu przestrzennego i warunków do należytej gospodarki gruntowej;

-ochrona środowiska lokalnego i przyrody;

-utrzymania dróg, ulic i mostów (drogi wewnątrzgminne);

-należyta organizacja ruchu drogowego;

-zaopatrzenie w wodę, kanalizację, energię elektryczną, cieplną i gaz;

-lokalny transport zbiorowy;

-podstawowa służba zdrowia (budowa i wyposażenie ośrodków zdrowia);

-pomoc społeczna;

-edukacja publiczna w zakresie szkolnictwa podstawowego i gimnazjum;

-upowszechnianie kultury, urządzeń sportowych i rekreacyjnych, targowisk i hal targowych, mieszkań dla ubogich, porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli i cmentarzy.

Oprócz tych zadań gmina wykonuje również odpłatne zadania rządowe, takie jak prowadzenie ewidencji ludności, organizacja wyborów parlamentarnych czy akta stanu cywilnego.

W celu współdziałania tworzą związki międzygminne.

Organy gminy:

-rada o funkcjach stanowiących i kontrolnych (15-25 radnych);

-wójt jako organ wykonawczy.

Jeżeli siedziba rady znajduje się w mieście, a rada nazywa się radą miejską, a organem wykonawczym jest burmistrz (prezydent od 100 tysięcy mieszkańców).

Rada gminy kontroluje działalność wójta na posiedzeniach lub za pośrednictwem wyspecjalizowanych komisji rewizyjnych.

Jeżeli czynność prawna wójta może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy lub innego księgowego wskazująca na istnienie pokrycia finansowego.

Zadania powiatu - tzw. ponadgminne, ponieważ są wspólne dla społeczności większej niż wspólnota podstawowa oraz przekraczają zdolności wykonawcze pojedynczej gminy.

-edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne i placówki specjalistyczne);

-ochrona zdrowia (przychodnie i szpitale ogólne);

-pomoc społeczna (domy pomocy, ośrodki opiekuńcze);

-wspieranie osób niepełnosprawnych (rehabilitacja, szkolenia, ułatwianie komunikacji);

-przeciwdziałania bezrobociu (pośrednictwo pracy, szkolenia);

-ochrona konsumenta;

-budowa i utrzymanie dróg międzygminnych;

-organizowanie międzygminnego transport zbiorowego;

-upowszechnianie kultury;

-ochrona środowiska;

-ochrona przeciwpożarowa;

-porządek i bezpieczeństwo publiczne.

Powiaty mogą tworzyć związki z innymi powiatami w wykonywania zadań.

Organy powiatu:

-rada o kompetencjach stanowiących i kontrolnych (15-20 radnych);

-zarząd pełniący funkcje wykonawcze.

Zarząd (3 do 5 osób) ze starostą na czele wybierany jest przez radę.

Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań majątkowych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika powiatu.

Starosta powiatowy ma również pewne funkcje samodzielne, pełni rolę organu pierwszej instancji w zakresie indywidualnych spraw administracyjnych oraz jest zwierzchnikiem powiatowej administracji zespolonej reagującej zadania rządowe.

Zadania samorządu województwa - łącza się ze strategią rozwoju województwa jako regionu i polityką jego rozwoju.

-pobudzenie aktywności gospodarczej;

-zwiększenie konkurencyjności gospodarczej;

-ochrona środowiska kulturowego i przyrodniczego;

-zachowanie ładu przestrzennego;

-zagospodarowanie przestrzenne regionu;

-rozbudowa regionalnej infrastruktury organizacyjno-technicznej;

-finansowanie zadań użyteczność publicznej;

-ochrona środowiska;

-wspieranie nauk.

Jak również stałe zadana o charakterze regionalnym:

-edukacja publiczna (szkoły specjalne i wyższe);

-ochrona zdrowia (przychodnie, szpitale specjalistyczne i sanatoria);

-kultury (teatry, muzea regionalne, biblioteki);

-pomocy społecznej (dopełnia aktywność gmin i powiatów);

-przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji regionalnego rynku pracy;

-ochrona środowiska i gospodarki wodnej;

-regionalne drogi publiczne i transport zbiorowy;

-kultura fizyczna i turystyka;

-obronność i bezpieczeństwo publiczne.

Organy województwa samorządowego:

-sejmik województwa - 30 radnych, organ stanowiący i kontrolny, jego prace organizuje przewodniczący i wiceprzewodniczący. Sejmik stanowi akty prawa miejscowego, uchwala regionalny plan zagospodarowania przestrzennego, strategii i budżetu województwa, rozpatruje sprawozdania, zwłaszcza z wykonania budżetu województwa, rozstrzyganie o absolutorium dla rządu, wybór i odwołanie zarządu województwa, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych przekraczających zakres zwykłego zarządu;

-zarząd - 5 osób, na czele z marszałkiem jest organem wykonawczym, realizującym zadania, które nie zostały zastrzeżone dla sejmiku.

Marszałek pełni funkcje obsługi kancelaryjnej, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Jest zwierzchnikiem służbowym wojewódzkich jednostek organizacyjnych. Za zgodą sejmiku może składać oświadczenie woli jednoosobowo.

Kontrola - sprawdzenie badanej czynności i jej ocena z punktu widzenia wymagań obowiązującego prawa. Działa preferencyjnie. Uwzględnia 4 kryteria:

-legalność;

-rzetelność;

-celowość;

-gospodarność.

Może być prowadzona jako:

-kompleksowa (obejmuje całą działalność kontrolowanego);

-problemowa (ogranicza się do wybranych zagadnień);

-doraźna (interwencyjna, co do pojedynczej sprawy);

-wtórna (sprawdzająca wdrożenie zaleceń z poprzedniej kontroli).

Kontrola wewnętrzna - samokontrola:

-przez organ nadrzędny oraz obligatoryjny przez kierownika każdej jednostki organizacyjnej funkcjonującej w strukturach administracji (z punktu widzenia wszystkich 4 kryteriów);

-w ramach administracji samorządowej kontrole sprawuje organ stanowiący, w ramach administracji rządowej jako kontrola wewnętrzna działa: kontrola międzyresortowa (premier), kontrole resortowa (minister) oraz kontrola sprawowana przez wojewodę.

Kontrola instytucjonalna - pełnione przez wyspecjalizowany organ pochodzący spoza struktury organizacyjnej kontrolowanego ogniwa administracyjnego, np. parlamentarna, sprawowana przez NIK lub rządowa, sprawowana przez właściwego ministra, wojewodę lub wyspecjalizowane urzędy kontroli skarbowej.

Uzupełniającą role odgrywa kontrola sprawowana przez organy ochrony prawa, zwłaszcza przez aparat prokuratury i CBA.

Kontrola sprawowana przez izby obrachunkowe sprawowana jest na podstawie kryterium legalności i rzetelności.

Kontrola wykonywana przez urzędy kontroli skarbowej, zwłaszcza w zakresie wykorzystania dotacji i udzielania zamówień finansowanych ze środków publicznych.

Rozdział V - Elementy postępowania administracyjnego i sądowo administracyjnego (5.1.3, 5.1.4, 5.1.8)

Strony w postępowaniu administracyjnym - każdy czyjego interesy prawne lub obowiązki dotyczą postępowania, albo każdy kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Może wystąpić 1 strona albo więcej. Nie ma pojęcia przeciwnych stron.

Stronami mogą być osoby fizyczne, jak również jednostki nieposiadające osobowości prawnej.

Jednostki te posiadają zdolność administracyjnoprawną.

Zdolność do czynności prawnych daje stronie zdolność procesową. Osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych działają przez swoich przedstawicieli. Strona posiadająca zdolność prawną może działać również przez pełnomocnika (pełnomocnictwo udzielone na piśmie lub zgłoszone do protokołu).

Na prawach stron mogą występować organizacje społeczne, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz inne podmioty.

Prawa strony - wyłącznie prawa procesowe.

Organizacja społeczne - występuje na prawach strony, gdy bierze udział w załatwianiu cudzej sprawy, które mieście się w jej celach statutowych albo dotyczy interesu społecznego.

Prokurator - ma następujące prawa procesowe: prawo żądania wszczęcia postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem, prawo do udziału w każdym stadium postępowania w celu zapewnienia aby to postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem, prawo wniesienia środków zaskarżenia od decyzji ostatecznej, tj. sprzeciwu i skargi. Jeżeli bierze udział w postępowaniu głównym lub prowadzonym w trybach nadzwyczajnych, wówczas służą mu procesowe prawa strony.

Rzecznik Praw Obywatelskich - bierze udział w postępowaniu na podobnych zasadach co prokurator, wykonuje funkcje na zasadzie subsydiarności, a więc podejmuje działania wówczas, gdy osoba której prawa zostały naruszona wykorzystało uprzednio wszystkie dostępne jej środki ochrony prawnej.

Uczestnicy postępowania administracyjnego - osoby zainteresowane, które mają w sprawie interes faktyczny, oraz inne osoby, które występują w postępowaniu w określonych rolach i mają w nim pojedyncze uprawnienia procesowe.

Wezwanie - czynność dokonywana z zachowaniem jawności, musi mieć dokładnie określoną osobę wezwaną, termin stawiennictwa oraz pouczenie o skutkach niezastosowanie się do wezwania. Organ administracyjny może wezwać osobę do udziału w podejmowanych przez siebie czynnościach oraz do złożenia wyjaśnień lub zeznań osobiście, przez pełnomocnika lub na piśmie. W sprawach szczególnie pilnych możliwe jest wezwanie telefoniczne, telegraficzne lub inne.

Doręczenie - wywołuje określone skutki w sferze prawa materialnego i procesowego.

Doręczenie właściwe - pismo dostarcza się adresatowi do jego rąk. Potwierdzone datą i podpisem adresata.

Doręczenie zastępcze - pozwala na oddanie pisma osobie, która zobowiąże się do oddania go adresatowi.

Doręczenie fikcyjne - wywołuje taki skutek, że pomimo braku rzeczywistego odbioru pisma przez adresata, pismo uznaje się za doręczone, a od dnia fikcyjnego doręczenie biegną wszelki skutki prawne (występuje w 3 przypadkach: gdy pismo złożone w urzędzie pocztowym lub urzędzie gminy nie zostanie odebrane przez adresata, adresat odmawia odbioru pisma, strona zmieniła miejsce zamieszkania w czasie toczącego się postępowania administracyjnego i nie poinformowała o tym organu administracyjnego.

Protokół - forma podstawowa (powinien odpowiadać wymaganiom formalnym i materialnym), adnotacja - pomocniczy sposób utrwalenia wspomnianych czynności procesowych.

O tym czy dany akt administracyjny jest decyzją przesądza jego treść, a nie nazwa.

Decyzja administracyjne: orzeczenie, zezwolenia, koncesje, pozwolenia, zakazy, nakazy, wydane po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, rozstrzygające co do istoty indywidualnej sprawy z zakresu administracji publicznej. Są aktami prawnymi zewnętrznymi.

Każda decyzja powinna mieć podstawę prawną, rozstrzyga co do istoty w całości lub w części.

Decyzje uznaniowe - gdy przepis jest na tyle ogólny, że pozwala organowi administracji na swobodę w zakresie orzekania.

Decyzja musi zawierać:

-oznaczenie organu administracji publicznej;

-datę wydania;

-wskazania adresata decyzji;

-powołanie podstawy prawnej;

-rozstrzygnięcie o istocie sprawy;

-uzasadnienie prawne i faktyczne rozstrzygnięcia;

-pouczenie od sposobie odwołania się od decyzji;

-podpis osoby wydającej decyzję.

Ugoda - sporządzana w formie pisemnej, wymaga zatwierdzenia przez organ administracji publicznej, przed którym została zawarta. Ma takie same skutki jak decyzja administracyjna.

Postanowienie - dotyczą kwestii wynikających w toku tego postępowania, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy, doręcza się je z reguły na piśmie, wydaje się je w sprawach proceduralnych, np. postanowienie o zawieszeniu postępowania.

Rozdział VII - Elementy prawa karnego

Źródłem prawa karnego jest kodeks karny z 6 czerwca 1997 r. oraz inne ustawy zawierające przepisy karne. Zgodnie z zasadą ultima ratio - z prawa karnego należy korzystać wyjątkowo, gdy sankcję z innych gałęzi prawa nie są wystarczające dla zabezpieczenie społeczeństwa.

Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony (zewnętrzne zachowanie się człowieka sterowane wolą) pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Czyn sprawcy powinien być bezprawny, a więc zabroniony przez ustawę obowiązują w czasie jego popełnienia. Zakazanie jest działanie prawa karnego wstecz na niekorzyść sprawcy. Akty normatywne rangi podstawowej nie mogą stanowić typów czynów zabronionych. Zakaz analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść oskarżonego.

Czyn zabroniony - zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

Oprócz elementu formalnego przestępstwa wymagana jest również społeczna szkodliwość w stopniu wyższym niż znikomy.

Wina - stanowi personalnie zarzucaną sprawcy umyślność lub nieumyślność, zależy od zdatności podmiotu do ponoszenia winy, świadomości lub możliwości świadomości i wymagalności zachowania się zgodnego z prawem.

Umyślność lub nieumyślność - stanowi tzw. stronę podmiotową. Jeżeli sprawce chce popełnić czyn - zamiar bezpośredni, przewiduje możliwość jego popełnienia - zamiar ewentualny,

Zbrodnia - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą. Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie.

Występek - czy zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Liczy sie dolna granica zagrożenia przewidziana w ustawie karnej.

Przestępstwa materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe). Pomiędzy czynem, a skutkiem musi istnieć adekwatny związek przyczynowy.

Przestępstwa mogą występować w trybie podstawowym, uprzywilejowanym i kwalifikowanym w zależności od tego czy dodatkowe znamiona które zawierają, wpływają na zmniejszenie czy na zwiększenie społecznej szkodliwości typu podstawowego.

Ścigane z oskarżenia publicznego, ścigane na wniosek (po złożeniu wniosku przez pokrzywdzonego ściganie następuje z urzędu) i ścigane z oskarżenia prywatnego (sam oskarżony musi sporządzić i popierać akt oskarżenia przed sądem).

Formy stadialne popełnienia przestępstwa - wiążą się z etapami przez które na ogół przechodzi zachowanie sprawcy przestępstwa umyślnego.
1 etap: zamiar sprawcy popełnienia czynu zabronionego.
2 etap: przygotowanie - gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje pewne czynności.
3 etap: usiłowanie - odpowiada za nie ten, kto swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do dokonania czynu, który jednak nie następuje (usiłowanie udolne) lub gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie czynu jest niemożliwe ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego (usiłowanie nieudolne).

Jeżeli sprawca sam realizuje czyn zabroniony - jednosprawstwo.
Inne formy - wielosprawstwo.
Gdy sprawca popełnia czyn zabroniony wspólnie z inną osobą - współsprawstwo.

Ze współsprawstwem mamy do czynienia gdy bez zachowania danej osoby dokonanie czynu było by niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Sprawstwo kierownicze - odpowiada za nie ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Od niej zależy rozpoczęcie, prowadzenie, zmiany i przerwanie danego czynu.

Sprawstwo przez polecenie - odpowiada za nie ten, kto zleca wykonanie danego czynu, jednakże nie kieruje realizacją tego polecenia.

Podżeganie - odpowiada za nie ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego nakłania ją do tego. Wykonawca nie musi popełnić czynu zabronionego.

Pomocnictwo - odpowiada za nie ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie.

Okoliczności wyłączające przestępność czynu:
-wyłączające bezprawność;
-wyłączające winę.
Przestępność wyłącza również znikoma społeczna szkodliwość czynu.

Okoliczności wyłączające bezprawność - kontratypy.

Obrona konieczna - odpieranie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Stan wyższej konieczności - w przypadku działania w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem. Jeśli niebezpieczeństwa można było uniknąć, a dobra poświęcone przedstawia niższą wartość niż dobra ratowane.

Dobro osoby trzeciej można poświęcić tylko gdy według zasady ex ante - gdy nie można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa.

Na działanie w stanie wyższej konieczności nie można sie powoływać, gdy jest ono wyłączone przez przepisy szczególne.

Kontratyp dozwolonego ryzyka - mamy z nim do czynienia w przypadku przeprowadzenia eksperymentu (medycznego, poznawczego itp), jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowości oraz sposób przeprowadzania eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

Okoliczności wyłączające winę - nie osiągnięcie wymaganego wieku (17 lat, a w przypadku najpoważniejszych przestępstw 15 lat), niepoczytalność, błąd, rozkaz oraz w pewnym zakresie stan wyższej konieczności.

Niepoczytalnym jest ten kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznawać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Osoba niepoczytalna nie popełnia przestępstwa i nie wymierza się jej kary, stosuje sie jedynie środki zabezpieczające.

Przestępność czynu nie jest wyłączona gdy sprawca działa w stanie poczytalności ograniczonej. Wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Błąd polega na niezgodności pomiędzy rzeczywistością, a jej odbiciem w świadomości człowieka. Może wystąpić w postaci nieświadomości (gdy w świadomości sprawcy nie odbił się pewien element, który występuje w rzeczywistości) lub urojenia (jeśli w świadomości sprawcy wystąpiło coś więcej niż w rzeczywistości).

Błąd faktyczny - nieświadomość wystąpienia w rzeczywistości jakiegokolwiek znamienia typu czynu zabronionego. Wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne.

Błąd co do prawa - najczęściej w postaci nieświadomości bezprawności czyli sytuacji, kiedy sprawca czyni coś, o czym nie wie, że ustawa zabrania mu to robić.

Błąd co do kontratypu i co do okoliczności wyłączającej winę - nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym, błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę.

Okolicznością łagodzącą winę jest także działanie na rozkaz.

Kary:
-grzywna - wymierza się w formie stawek dziennych. Od 10 do 360;
-ograniczenie wolności - w czasie jej odbywania skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego popytu, jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej mu przez sąd oraz ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywanej kary. Od miesiąca do 12 miesięcy;
-pozbawienie wolności;
-25 lat pozbawienia wolności;
-dożywotnie pozbawienie wolności.

Środki karne:
-pozbawienie praw publicznych;
-zakaz zajmowania określonego stanowiska;
-zakaz wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej;
-zakaz prowadzenia pojazdów;
-przepadek;
-obowiązek naprawienia szkody;
-nawiązka;
-świadczenie pieniężne;
-podanie wyroku do publicznej wiadomości;
-zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich oraz opieką nad nimi;
-obowiązek powstrzymywanie się od przebywania w określonych miejscach lub środowiskach;
-zakaz kontaktowania się z określonymi osobami;
-zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;
-zakaz wstępu na imprezy masowe.

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie:
-warunkowe umorzenie postępowania;
-warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary;
-warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary.

Wymierzając kare sąd uwzględnia w szczególności:
-motywacje i sposób zachowania się sprawcy;
-popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim;
-rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków;
-rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa;
-właściwości i warunki osobiste sprawcy;
-sposób życia przed popełnieniem przestępstwa;
-zachowanie się sprawcy po popełnieniu przestępstwa;
-zachowanie się pokrzywdzonego.

Sąd bierze również pod uwagę pozytywne wyniki mediacji przeprowadzonej pomiędzy pokrzywdzonym, a sprawcą oraz ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

Grzywnę można uiścić w ciągu 30 dni od wezwania lub rozłożyć ją na raty.

Karę ograniczenia wolności wykonuje się zasadniczo w miejscu zamieszkania lub zatrudnienia skazanego, albo w niewielkiej odległości od tego miejsca. Nadzór nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności oraz orzekanie w sprawach dotyczących wykonywania tej kary należą do sądu rejonowego, w którego kara ta jest, lub ma być wykonywana. Czynności związane w wykonywaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pełni kurator zawodowy.

Kara pozbawienia wolności stosuje się w odpowiednich zakładach karnych.

Rozdział IX - Elementy prawa cywilnego

W prawie cywilnym żadna ze stron nie ma uprawnień władczych.

Prawo cywilne:

-część ogólna;

-prawo rzeczowe;

-prawo zobowiązań;

-prawo spadkowe;

-prawo rodzinne;

-prawo na dobrach niematerialnych.

Podstawowy akt - kodeks z 1964r. Poza nim funkcjonują np. kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawa o księgach wieczystych i hipotece, prawo wekslowe i prawo czekowe, prawo autorskie oraz prawo ochrony własności przemysłowej.

Stosunek cywilnoprawny - występują co najmniej 2 równorzędne strony, stosunki wielostronne są wyjątkowe (np. współwłasność, spółka cywilna).

Strona może być jednopodmiotowa albo rzadziej wielopodmiotowa (np. małżonkowie zaciągający pożyczkę lub członkowie koła organizujący wycieczkę.

Stroną stosunku może być każda osoba ludzka lub prawna (zdolność ta przesądza o możności nawiązania i ukształtowania stosunku oraz o odpowiedzialności majątkowej za jego niewykonanie).

Umowa konsensualna zostaje zawarta, gdy dwie lub więcej stron złożą zgodne oświadczenia woli.

Wola stron - podstawowe źródło stosunków cywilnoprawnych.

Rzeczy, bądź inne obiekty będące powodem związania się stron - na ogół przedmiot stosunku.

Wzajemne prawa i obowiązki stron - treść stosunku.

Roszczenie - skonkretyzowane żądanie od drugiej strony określonego zachowania się (świadczenia), z możliwością zwrócenia się do sądu o przymusowe jego wykonanie.

Uprawnienia kształtujące polegają na możności zmiany lub zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną. W odróżnieniu od roszczenia realizacja prawa kształtującego nie wymaga udziału drugiej strony.

Zarzut - swoiste uprawnienie zobowiązanego, polegające na odmowie spełnienie roszczenia.

Ciężar odwodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi dla siebie skutki prawne.

Czasami fakt można uznać za ustalony na podstawie wnioskowania wyprowadzonego z innych faktów ustalonych według zwykłych reguł dowodowych (domniemanie faktyczne), niekiedy domniemanie wprowadza bezpośrednio norma prawna, nakazująca w oparciu o 1 bezsporny fakt przyjąć bez dowodu istnienie innego faktu wskazanego w przepisie (domniemanie prawne). Domniemanie (oprócz domniemań prawnych) może być obalone dowodem przeciwnym.

Osoba fizyczna.

-nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia (dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone ma zdolność prawną tylko w zakresie praw majątkowych, choć potrzebnych czynności prawnych może dokonać w zastępstwie inna osoba, dziecko musi urodzić się żywe aby nabyć prawa i musi to być potwierdzone aktem urodzenia);

-zdolność prawna osoby fizycznej kończy się z chwilą jej śmierci, prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na spadkobierców (śmierć musi być potwierdzona aktem zgonu lub sądowym stwierdzeniem zgonu, w przypadku stanu, gdy niewiadomo czy dana osoba żyje wszczęte zostaje postępowanie, a sąd wydaje orzeczenie uznające zaginionego za zmarłego. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym jeszcze żył, upłynęło 10 lat, szczególne terminy przewidziane są dla przypadków szczególnych. Uchylenie orzeczenia o uznaniu za zmarłego (może być wydane w przypadku gdy dana osoba żyje lub niewątpliwie zmarła w innych okolicznościach cofa skutki dziedziczenia i pociąga reaktywowanie stosunków);

-może w różnym stopniu posiadać zdolność do czynności prawnej (możność samodzielnego kreowania stosunków cywilnoprawnych):

-osoby w ogóle nie posiadające jakiejkolwiek zdolności do czynności prawnych:

-osoby poniżej 13 roku życia;

-osoby całkowicie ubezwłasnowolnione;

-osoby takie zastępowane są przez przedstawicieli ustawowych.

-osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych:

-osoby małoletnie mające ukończone 13 lat;

-osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

-rozporządzają swoimi prawami majątkowymi za zgodą przedstawiciela ustawowego.

-osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych:

-posiadają ją osoby które ukończyły 18 lat lub zawarły związek małżeński.

Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe - orzekane przez sąd w stosunku do osób dotkniętych niedorozwojem umysłowym, chorobą psychiczną bądź innymi zaburzeniami. Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba która ukończyła 13 lat (sąd wyznacza opiekuna), częściowo osoba która ukończyła 18 lat (sąd wyznacz kuratora).

Dobra osobiste - wartości nierozerwalnie związane z osobowością człowieka, zwłaszcza ze strefą jego uczuć i przeżyć psychicznych. Pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Są to m.in. zdrowie, wolność, nazwisko, wizerunek, swoboda sumienia, tajemnica korespondencji, twórczość.

Osobowość prawna.

-kategoria normatywna;

-osoby prawne powstają na skutek działania aktu władzy państwowej (ustawy) kreującego bezpośrednio osobę prawną, lub w wyniku wyczerpania ustawowo wskazanych warunków powstania osoby prawnej (np. do założenia spółdzielni potrzeba przyjęcia statutu, dokonania wyboru organów i rejestracji);

-jednostka uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do odpowiedniego rejestru (o ile przepisy szczegółowe nie stanowią inaczej);

-każda osoba prawna musi mieć nazwę. Przedsiębiorca działa pod firmą, która jest nazwą wskazującą na formę osoby prawnej, siedzibę i przedmiot jej działalności;

-osoby prawne dzieli się na:

-korporacje - opierają się na zrzeszeniu, którego członkowie realizują wspólny cel;

-zakłady - mają masę majątkową, zakres działania wyznaczony w akcie założycielskim;

-osoby prawne mają pełną zdolność do czynności prawnych, korzystają z niej za pomocą organów, będących osobami fizycznymi;

-ustanie osoby prawnej, może nastąpić z przyczyn takich jak: zakończenie zadań, rozwiązanie na mocy aktu władzy, upływu czasu na jaki została utworzona itd.

-likwidacja osoby prawnej - na ogół w interesie jej założycieli, stanowili naturalne zejście ze sceny życia społeczno-gospodarczego, postępowanie likwidacyjne prowadzą tzw. likwidatorzy pod kontrolą sądu, zamykają działalność i dysponują majątkiem osoby prawnej;

-upadłość osoby prawnej - polega na egzekucji generalnej nadmiernie zadłużonej osoby prawnej;

-przekształcenie osoby prawnej - zmiana formy organizacyjnej osoby prawnej.

Krajowy Rejestr Sądowy - rejestr publiczny, składa się z m.in. rejestru przedsiębiorców, rejestru stowarzyszeń, fundacji, organizacji społecznych i publicznych zakładów opieki zdrowotnej.

Skarb Państwa - szczególna osoba prawna. Państwo w charakterze podmiotu cywilnoprawnego. Jego substratem jest wyłącznie masa majątkowa, nie stanowiąca jednolitego kompleksu. Skarb Państwa nie ma typowej dla osób prawnych organizacji, statutowych organów, ani nawet siedziby. Niezbędną reprezentację w obrocie zapewniają mu wskazane ustawowo osoby fizyczne pełniące funkcją organów państwowych oraz liczni pełnomocnicy.

Państwowe osoby prawne zależne od Skarbu Państwa - tworzone w celu realizacji funkcji państwowych w sferze użyteczności publicznej. Należą do nich: NBP, Bank Gospodarstwa Krajowego, agencje wykonawcze, państwowe szkoły wyższe, zakłady opieki zdrowotnej itp. Przedsiębiorstwa państwowe podlegają prywatyzacji.

Spółdzielnia - dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie i funduszu udziałowym, prowadzące wspólną działalność gospodarczą w interesie jej członków. Do jej założenia niezbędne jest uchwalenie statutu przez założycieli (10 osób, w przypadku osób prawnych 3).

Rolę organu uchwałodawczego pełni walne zgromadzenie lub zebranie przedstawicieli.

Nadzór i kontrolę sprawuję rada nadzorcza.

Organem wykonawczym jest zarząd spółdzielni.

Oświadczenia składają co najmniej dwaj członkowie lub jeden człowiek i pełnomocnik.

Spółka - prawna forma współdziałania kilku osób dla osiągnięcia wspólnego celu. W przypadku spółek cywilnych zachodzi współdziałanie o charakterze bezpośrednim, a w przypadku osobowych spółek handlowych zachodzi współdziałanie strukturalne. Współdziałanie kapitałowe właściwe jest dla spółek kapitałowych.

Fundacje - mogą być zakładane przez osoby fizyczne lub prawne dla realizacji celów społecznych lub gospodarczo użytecznych. Oświadczenie woli fundatora o ustanowieniu fundacji wymaga formy aktu notarialnego, ze wskazaniem celu fundacji i środków majątkowych na jego realizację. Kierownictwo i reprezentacja należą do zarządu. Fundacja może korzystać z dotacji, darowizn, spadków, zapisów i ofiarności publicznej. Ulega likwidacji w sposób opisany w statucie, jeśli osiągnięte zostały jej cele lub całkowicie skończył się majątek.

Stowarzyszenie - dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych. Pełną osobowość prawną ma jedynie stowarzyszenie zarejestrowane (do założenia potrzeba co najmniej 15 osób, które uchwalą statut i wybiorą komitet założycielski). Najwyższą władzą jest zebranie członków lub zjazd delegatów. Majątek stowarzyszenia powstaje ze składek członkowskich, darowizn itp. Uproszczoną stowarzyszenia jest bezorganowe stowarzyszenie zwykłe, posiadające niepełną osobowość prawną. Nie wolno mu tworzyć oddziałów terenowych, ani przyjmować darowizn, spadków itp. Do założenia potrzebne jest współdziałanie 3 osób, które uchwalają regulamin i powiadamiają starostę. Może rozpocząć działalność, jeśli sąd rejestrowy orzekający na wniosek starosty lub prokuratora w ciągu 30 dni nie zakaże mu działalności.

Kościoły powszechne, w tym katolicki, nie są rejestrowane, lecz ustawowo uznawane przez państwo. Zgodnie z konkordatem uznaje się osobowość prawną całego Kościoła katolickiego, jak i wszystkich jego instytucji.

Niepełne osoby prawne - jednostki organizacyjne, którym ustawa nie przyznaje osobowości prawnej, ale wyposaża je w zdolność prawną.

Przedstawicielstwo:

-ustawowe;

-wynikające z orzeczenia sądowego;

-wynikające z jednostronnej czynności prawnej zainteresowanego, jest to pełnomocnictwo lub prokura.

Pełnomocnictwo - jednostronnie upoważnia pełnomocnika do działania w imieniu mocodawcy, ale pełnomocnik nie musi z niego korzystać (niezbędny jest do tego dodatkowy akt prawny).

-pełnomocnik nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych;

-pełnomocnictwo nie wymaga szczególnej formy;

-może być wyraźne lub domniemane;

-pełnomocnictwo szczególne uprawnia do podjęcia jednej określonej czynności, a ogólne obejmuje uprawnienie do podejmowania powtarzalnych czynności prawnych z zakresu tzw. zwykłego zarządu, do czynności przekraczających te ramy potrzebne jest dodatkowe pełnomocnictwo szczególne.

Prokura - wpisane do rejestru pisemne upoważnienie udzielone przez przedsiębiorcę, obejmujące umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie związane są z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jest standaryzowanym pełnomocnictwem handlowym. Prokurem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Rzeczy - przedmioty materialne, mogące być samoistnymi przedmiotami własności.

Wierzytelności - obejmują uprawnienia wierzyciela wobec dłużnika.

Pieniądz - środek płatniczy, mający moc umarzania zobowiązań.

Papiery wartościowe - dokumenty związane z określonymi prawami podmiotowymi, zwłaszcza z wierzytelnościami.

Energia - zdolność do wykonywania określonej pracy przez ciało fizyczne.

Dobra intelektualne - wynik twórczości człowieka.

Zorganizowane kompleksy majątkowe (takie jak przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne stanowią często samodzielny przedmiot prawa, z uwagi na szczególną więź funkcjonalną łączącą ich elementy w pewną całość.

Zdarzenie cywilnoprawne - przyczyna powstania skutków cywilnoprawnych.

Czynność prawna - złożenie co najmniej 1 stanowczego oświadczenia woli wywołującego zamierzone skutki prawne bezpośrednio w nim wyrażone. Poprzedzone wewnętrznym aktem woli.

Czynności jednostronne - wystarcza wyrażenie woli tylko 1 strony.

Czynności dwu- lub wielostronny są umowami, dla których konieczne jest osiągnięcie oświadczeń woli dwóch lub więcej stron.

Czynności realne - wymagają również wręczenie drugiej stronie rzeczy, celem dopełnienia stanu faktycznego.

Czynności zobowiązujące - polegają na zobowiązaniu się jednej strony do określonego zachowania na rzecz drugiej strony, zwanego świadczeniem.

Czynności rozporządzające - takie czynności, których bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie lub zniesie prawa majątkowego.

Czynności odpłatne - takie jak np. sprzedaż, najem itp., czynności nieodpłatne - takie jak np. darowizna, użyczenie.

Nieważność - bezskuteczność czynności, istnieje ale nie wywołuje żadnego skutku.

3 rodzaje postanowień składające się na treść czynności prawnych:

-przedmiotowo istotne - wskazujące bezpośrednio na typ zawieranej czynności;

-podmiotowo istotne - od których strony uzależniają skuteczność czynności prawnej

-postanowienia uboczne - uszczegóławiają zasadnicze obowiązki stron lub nakładają na strony dodatkowe obowiązki.

Typy oświadczeń woli:

1. Zwykła forma pisemna - wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym oświadczenie woli.

2. Kwalifikowana forma pisemna - dokument z urzędowym lub notarialnym poświadczeniem daty lub notarialną legalizacją własnoręczności podpisu.

3. Forma elektroniczna - złożona w taki sposób, aby osoba mogła zapoznać się z jej treścią. Opatrzone podpisem elektronicznym weryfikowanym jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym pisemnie.

4. Forma aktu notarialnego - strony ustnie składają oświadczenie, a notariusz je spisuje. Następnie akt zostaje odczytany, a strony podpisują go. Akt przechowywany jest przez 10 lat w kancelarii, a następnie podlega przekazaniu do archiwum ksiąg wieczystych. Aktem notarialnym można zastąpić każdą inną formę czynności prawnej.

Oświadczenie woli złożone przez osobę w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażanie woli jest nieważne.

Podobnie nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodę dla pozoru, lub pod wpływem bezprawnej groźby.

Oferta - stanowcza propozycja osiągnięcia porozumienia niezbędnego do zawarcia umowy, określająca co najmniej jej istotne postanowienia.

Negocjacje - stopniowe uzgadnianie treści umowy przez wzajemną wymianę informacji i niewiążących propozycji. Celem jest przygotowanie umowy. Strony prowadząca rozmowy bez zamiaru zawarcia umowy zobowiązana jest do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła z tego powodu, że liczyła na zawarcie umowy.

Aukcja i przetarg - wywodzą się z ofertowego trybu zawierania umów. Zainteresowanie zawarciem umowy powoduje składanie ofert przez wiele osób, jednakże wyłoniona zostaje tylko 1 oferta.

Przedawnienie - polega na upływie ustawowo określonego terminu. Ten przeciwko komu przysługuje roszczenie, może skutecznie uchylić się od jego zaspokojenia, podnosząc zarzut przedawnienia. Przedawnione roszczenie jednak nie wygasa. Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenie majątkowe. Terminy przedawnienia ustalane są ustawowo, nie mogą być przez strony skracane ani przedłużane. Zasadniczo wynosi 10 lat.

Prawo rzeczowe - oznacza przepisy regulujące własność i inne formy korzystania z rzeczy bądź też bezpośrednio samo prawo własności lub inne prawo podmiotowe przysługujące co do rzeczy.

Prawa rzeczowe podmiotowe:

-własność;

-użytkowanie wieczyste;

-ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, służebność, zastaw i hipoteka.

Mają charakter bezwzględny.

Przedmiotem praw rzeczowych są wyłącznie rzeczy w techniczno-prawnym znaczeniu, czyli dobra materialne.

Rzeczy ruchome - wszelkie samoistne przedmioty materialne dające się przenieść z miejsca na miejsce.

Nieruchomości - części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, jak również wyjątkowo budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Nieruchomości:

-gruntowe - budynki i ich części stanowią jedynie części składowe nieruchomości gruntowych;

-budynkowe - budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego;

-lokalowe - wydzielone trwałymi ścianami i niezależne pomieszczenie lub zespół pomieszczeń, który w wyniku wyodrębnienia może być osobną nieruchomością.

Część składowa rzeczy - wszystko co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub zmiany całości albo bez uszkodzenia lub zmiany elementu odłącznego.

Przynależności rzeczy - rzecz ruchoma potrzeba do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem. Obie rzeczy muszą należeć do tego samego właściciela.

Pożytki rzeczy - korzyści jakie można z niej czerpać, zwłaszcza w postaci rozmaitych dochodów eksploatacyjnych.

Pożytki cywilne - dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.

Pożytki prawa - dochody, jakie prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.

Własność - bezterminowe prawo podmiotowe o możliwie najszerszym wachlarzu uprawnień prawno-rzeczowych. Obejmuje prawo do korzystania z rzeczy (uprawnienia do władania rzeczą, używania jej, pobierania pożytków, przetworzenie danej rzeczy, zużycia i zniszczenia) i rozporządzania nią (uprawnienia do wyzbycia się własności oraz obciążenia przedmiotu prawa innej osoby o charakterze rzeczowym lub obligacyjnym), z wyłączeniem innych osób.

Nabycie pochodne - prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego w taki stanie i granicach, w jakich przysługiwało poprzednikowi. Prawo pozostaje takie samo, zmienia się podmiot. Zachodzi zazwyczaj w wyniku umowy o przeniesienie własności bądź w drodze dziedziczenia.

Nabycie pierwotne - nabywca nie wchodzi w prawo, jakie przysługiwało ewentualnemu wcześniejszemu właścicielowi, lecz uzyskuje je od początku.

Zasiedzenie - długotrwałe władanie cudzą własnością przez osobę nieuprawnioną. Wraz z upływem określonego terminu własność przechodzi na jej posiadacza.

W przypadku nieruchomości termin ten wynosi 20 lat, chyba że posiadanie uzyskał w złej wierze, wtedy 30 lat.

W przypadku rzeczy ruchomej termin ten wynosi 3 lata, chyba ze posiada ją w złej wierze (wtedy nie ma możliwości nabycia).

Znalezienie cudzej rzeczy - nie prowadzi do nabycia jej własności. Należy ją zwrócić, a znalazca może żądać 10% wartości rzeczy. Jeśli rzecz nie zostanie odebrana przez właściciela w terminie, może stać się własnością znalazcy.

Porzucenie rzeczy - jednostronna czynność prawna, polegająca na porzuceniu przez właściciela rzeczy z zamiarem wyzbycia się jej własności. Rzecz porzucona staje się niczyja.

Roszczenie windykacyjne - właściciel ma do niego prawo, gdy ktoś inny włada jego rzeczą.

Roszczenie negatoryjne - o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaprzestanie dalszych naruszeń.

Współwłasność łączna - wynika ze stosunku osobistego między współwłaścicielami. Nie możliwe jest zniesienie tego rodzaju współwłasności bez uprzedniego zniesienia stosunku podstawowego. Z chwilą ustania stosunku podstawowego przełącza się we współwłasność w częściach ułamkowych.

Współwłasność ułamkowa - udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie określony jest ułamkiem, co przesądza o zakresie jego uprawnień. Każdy ze współwłaścicieli może dobrowolnie rozporządzać sowim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Pożytki przypadają współwłaścicielom w stosunku do udziałów.

W szczególnie długotrwające użytkowanie (wieczyste) mogą być oddawane tylko grunty Skarbu Państwa włączone do planu zagospodarowanie przestrzennego, a także grunty samorządu terytorialnego lub ich związków. Ustanawia się je odpłatnie na podstawie umowy notarialnej. Oddanie gruntu występuje zazwyczaj na cele budowlane na okres 99 lat (okres musi wynosić więcej niż 40 lat). Z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego budynki i inne urządzenia znajdujące się na gruncie przechodzą na własność właściciela gruntu, a użytkownikowi należy się jedynie odpowiednie wynagrodzenie.

Użytkowanie - niezbywalne prawo do używania i pobierania pożytków z cudzej rzeczy. Może być bezterminowe, lub terminowe, nie podlega dziedziczeniu. Na ogół bywa odpłatne. Wygasa w określonym terminie, a jeśli było bezterminowe to z chwilą śmierci. Po ustaniu prawo użytkownik obowiązany jest zwrócić przedmiot właścicielowi w takim stanie, w jakim powinien on się znajdować stosownie do zasad prawidłowego wykonywania użytkowania.

Służebność - prawo do ograniczonego korzystania z oznaczonej nieruchomości, bądź prawo do ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w wykonaniu jego prawa własności. Wyróżnia się:

-służebność gruntowa - uprawniony jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, ponieważ jej celem jest zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej kosztem nieruchomości obciążonej. Wygasa w skutek jest niewykonanie przez 10 lat.

-służebność osobista - uprawniona jest jedynie określona imiennie osoba fizyczna, jej cele związane są z potrzebami osobistymi. Jest nieprzenoszalna.

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego polega na możności bezterminowego używania przydzielonego lokalu oraz rozporządzania tym prawem.

Zastaw - ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy ruchomej albo na zbywalnym prawie majątkowym, służące zabezpieczeniu spłaty oznaczonej wierzytelności.

Zastaw rejestrowy - wystarcza umowa pisemna i stosowny wpis do rejestru zastępujący wydanie przedmiotu.

Hipoteka - powstaje zazwyczaj w wyniku umowy połączonej z wpisem do księgi wieczystej. Obciąża własność nieruchomości w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności. Również dokument bankowy stwierdzający udzielenie kredytu w świetle prawa bankowego stanowi samodzielną podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

Posiadanie - jest stanem faktycznym polegającym na faktycznym władaniu rzeczą. Umożliwia to fizyczne korzystanie z rzeczy. Nabycie posiadania następuje w oparciu o umowę o przeniesienie posiadania z dotychczasowego na nowego posiadacza lub przez akt jednostronny, bądź nawet przez zawładnięcie rzeczy siłą. Zazwyczaj oparte w stanie prawnym.

-posiadanie samoistne - pełne władztwo odpowiednie do władztwa sprawowanego przez samego właściciela, nie traci posiadanie przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne;

-posiadanie zależne - polegające na niepełnym posiadaniu odpowiadającym sytuacji użytkownika, zastawnika, najemcy lub innej osoby dysponującej władztwem.

Posiadaczowi i dzierżycielowi przysługuje ochrona prawna opierająca się na powszechnym zakazie samowolnego naruszania cudzego posiadania. W przypadku jej naruszenia ochrona może być realizowana:

-w drodze własnego działania zachowawczego;

-w drodze procesu sądowego.

Dzierżenie - dzierżyciel włada rzeczą za kogoś innego albo dla kogoś innego, nie mając (jak w przypadku posiadania) intencji władanie rzeczą dla siebie.

Księgi wieczyste - rejestry prowadzone przez właściwe sądy rejonowe w celu ustaleniu stanu prawnego nieruchomości lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Pociągają następstwa materialno prawne.

Wpisu dokonuje się na podstawie uprzedni zapadłego orzeczenia sądu.

Dział I księgi - oznacza się nieruchomości i prawa związane z jej własnością.

Dział II księgi - ujawnia prawa własności i użytkowania wieczystego.

Dział III księgi - dokonuje się wpisów dotyczących ograniczonych praw rzeczowych.

Dział IV księgi - dokonuje się wpisów mających specjalne znaczenie hipoteki.

Są jawne. Niezgodność pomiędzy księgą wieczystą, a stanem faktycznym mogą być usunięte przez sąd z powództwa osoby, której prawo nie jest wpisane lub zostało wpisane błędnie, przeciwko osobie bezprawnie figurującej w księdze.

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych - ochrona prawna osób działających w zaufaniu do treści wpisów ujawnionych w księdze.

Zobowiązanie cywilnoprawne - wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Elementy konstrukcyjne zobowiązania:

-strony, tj. wierzyciel i dłużnik;

-wierzytelność;

-dług;

-świadczenie.

Stroną uprawnioną w zobowiązaniu jest wierzyciel, a obciążoną dłużnik.

Stosunek zobowiązany ma względną skuteczność, tzn. wierzyciel mogę domagać się określonego świadczenia, tylko od dłużnika, a nie od innej osoby.

Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym, skutecznym tylko wobec dłużnika, służy zawsze zaspokojeniu interesu wierzyciela. Z wierzytelności wypływają roszczenia, które mogą być wzbogacone o prawa kształtujące. W przypadku braku zachowania dłużnika zgodnego z zobowiązaniem, wierzyciel może wystąpić do sądu.

Uprawnienia wierzyciela:

-główne - realizują jego podstawowy interes;

-uboczne - przygotowują albo uzupełniają świadczenia.

Dług - obowiązek lub zespół obowiązków dłużnika mających na celu zaspokojenie interesu wierzyciela. Może być zrealizowany przez dłużnika lub osobę trzecią. Towarzyszy mu z reguły odpowiedzialność czyli ujemne następstwa prawne w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.

Zobowiązanie niezupełne - zobowiązanie w którym długowi nie towarzyszy odpowiedzialność dłużnika za jego spełnienie. Może wystąpić, gdy:

-nie można żądać zwrotu świadczenia, ponieważ jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego albo zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

-zostało spełnione świadczenie z gry lub zakłady, chyba ze były ona zakazane lub nierzetelne;

-roszczenie majątkowe uległo przedawnieniu.

Świadczenie - zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i zmierzające do zaspokojenia interesu wierzyciela. Dotyczy dóbr będących przedmiotem świadczenia i może oznaczać działanie, zaniechanie albo znoszenie pewnego faktu.

Metody ustalanie treści świadczeń przyszłych:

-obiektywna - wg obiektywnych kryteriów;

-zobiektywizowana - treść świadczenia określa osoba trzecia pod kontrolą sądu;

-subiektywna - treść świadczenia określa jedna ze stron pod nadzorem sądu.

Zarzut - swoiste uprawnienie zobowiązanego, polegające na odmowie spełnienie roszczenia.

Pierwotna niemożność świadczeń - sytuacja w której świadczenie nie może zaistnieć (np. sprzedanie tynku Krakowa).

Następcza niemożliwość świadczenia z przyczyn, za które dłużnik odpowiada powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą.

Może mieć charakter samodzielny lub łączny.

W przypadku świadczeń okresowych czas wpływa na ich treść i rozmiar.

Może być podzielne lub niepodzielne.

Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga konkretyzacji która z reguły należy do dłużnika.

Świadczenie oznaczone co do tożsamości od razu nadaje się do wykonania.

Świadczenie pieniężne - wyrażone w jednostkach pieniężnych, polegające na przekazaniu majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej sumy.

Świadczenie ciągłe - gdy dłużnik ma obowiązek określonego zachowania się przez cały czas trwania zobowiązania (mogą być terminowe lub bezterminowe)

Świadczenie w zobowiązaniach rezultatu jest wykonalne, jeżeli umówiony rezultat zostanie osiągnięty.

Świadczenie w zobowiązaniach starannego działania nie oznacza obowiązku osiągnięcia określonego rezultatu, ale obowiązek ukierunkowanego, starannego działania.

Świadczenie w zobowiązaniu przemiennym - wynika z niego kilka świadczeń równorzędnych, a wybór jednego z nich zależy od dłużnika lub innej osoby.

Upoważnienie przemienne - ustalone jest jedno świadczenie z zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne świadczenie.

Znaki pieniężne to przedmiot materialny.

Pieniądz elektroniczny - wartość pieniądza stanowiąca odpowiednik elektronicznych znaków pieniężnych.

Zasada nominalizmu - jeżeli przedmiotem zobowiązania od jest jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Waloryzacja - ustalenie wysokości istniejących zobowiązań pieniężnych przy zmianie systemu pieniężnego, stanowi wyjątek od zasady nominalizmu, może być:

-ustawowa - wyrażony przez przepisy bezwzględnie obowiązujące i świadczenie nią objęte nie może podlegać innym rodzajom waloryzacji;

-umowna - dotyczy świadczeń pieniężnych wynikających z umowy i przyjmuje postać tzw. klauzuli waloryzacyjnej, która zawiera miernik wartości pozwalający ustalić wysokość tych świadczeń;

-sądowa - może nastąpić na wniosek uprawnionego w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza do powstania zobowiązania.

Odsetki - mogą pełnić funkcję wynagrodzenia albo stanowić sankcję za niespełnienie świadczenia pieniężnego w terminie, bądź rekompensatę za spadek siły nabywczej pieniądza.

Odsetki maksymalne - maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnych nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP.

W polskim prawie występuje zakaz anatocyzmu - pobierania odsetek od zaległych odsetek.

Odpowiedzialność dłużnika w przypadku świadczenia w postaci naprawienia szkody może być oparta na zasadzie:

-winy - należy ponieść konsekwencje swego zachowania;

-ryzyka - osoba ponosi odpowiedzialność za powstałe w związku w wykonywaniem czynności lub eksploatacją produktu szkody;

-słuszności - uwzględnia motywy etyczne w obciążaniu odpowiedzialnością osoby wskazanej w ustawie - bez jego winy;

-gwarancyjno-repartycyjnej - potencjalni sprawcy szkód nie są w stanie ich unieść indywidualnie, a potencjalni poszkodowani obawiają się pozostać bez odszkodowania, dlatego tworzą fundusz z którego - w razie zaistniałej szkody - wypłaca się odszkodowanie.

Szkoda majątkowa - obejmuje rzeczywistą stratę i utracone korzyści. Może byś szkodą na mieniu (występuje tylko w postaci majątkowej) lub osobie (obejmuje konsekwencje majątkowe utraty zdrowia lub życia, może wiązać się ze szkodą niemajątkową, czyli krzywdą moralną, która może także wystąpić samodzielnie.

Szkoda niemajątkowa - obejmuje cierpienie fizyczne i psychiczne, rekompensowane przez zadośćuczynienie pieniężne.

Ujemny interes umowy - to co by strona miała, gdyby nie wdała się w zawieraniu umowy.

Odszkodowanie pełni funkcje:

-kompensacyjną;

-represyjną;

-prewencyjno-wychowawczą.

Solidarność bierna - dłużników - wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od każdego z dłużników, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Jej źródłem może być umowa lub ustawa.

Solidarność czynna - wierzycieli - dłużnik może spełnić świadczenie względem jednego z wierzycieli, a przez zaspokojenie jednego z nich wygasa dług względem wszystkich. Jej źródłem może być tylko czynność prawna.

Solidarność niewłaściwa - dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są do spełnienia na rzecz tego samego wierzyciela identycznego świadczenia, a spełnienie tego świadczenia przez jednego z nich zwalnia pozostałych.

Zobowiązanie niepodzielne - gdy świadczenie jest niepodzielne, dłużnicy zobowiązani są do spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

Przy świadczeniu podzielnym dług i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych części, ilu jest dłużników albo wierzycieli.

Do zawarcia umowy konsensualnej wystarczy konsens stron.

Do zawarcia umowy realnej potrzebny jest konsens stron i wydanie rzeczy.

Podmioty w prawie cywilnym kwalifikowanym: przedsiębiorca i konsument.

Umowy powszechnego obrotu - zawarte między niekwalifikowanymi podmiotami.

Umowy obustronnie profesjonalne - zawarte między przedsiębiorcami.

Umowy jednostronnie profesjonalne - zawarte między przedsiębiorcą, a nie przedsiębiorcą.

Umowy konsumenckie - zawarte pomiędzy przedsiębiorcą, a konsumentem.

Umowy adhezyjne - zawarte z użyciem wzorca umownego.

Umowy mogą być jednostronnie zobowiązujące lub dwustronnie zobowiązujące.

Umowa wzajemna - obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej z nich.

Umowy kazualne - ich ważność zależy od ważności przyczyny.

Umowy abstrakcyjne - niezależne od wspomnianej przyczyny.

W umowach losowych elementem konstrukcyjnym jest przypadek.

Umowy nazwane - zdefiniowane i uregulowane przez przepisy prawne.

Umowy nienazwane - kształtują je same strony.

Zasada swobody umów - strony mogą ułożyć stosunek prawny wg swojego uznania, byle by jego cel nie sprzeciwiał się właściwości stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego.

Wina w kontraktowaniu - zachowanie mające charakter czynu niedozwolonego, za powstałą w związku z nim szkodą przysługuje odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umowy.

Umowa przedwstępna - powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej i może być jednostronnie lub dwustronnie przyrzeczona.

Jeżeli strona zobowiązania uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej, strona uprawniona może żądać od niej naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy (skutek słabszy), strona umowy może również dochodzić jej zawarcia (skutek mocniejszy).

Strony mogą wprowadzić do umowy dodatkowe zastrzeżenie umowne takie jak zadatek, umowne prawo odstąpienia od umowy, karę umowną lub odsetki umowne.

Czyn niedozwolony (delikt) to czyn lub zaniechanie sprzeczne z prawem powodujące powstanie szkody.

Bezprawność wyłącza:

-obrona konieczna;

-stan wyższej konieczności;

-dozwolona samopomoc;

-zgoda poszkodowanego;

-wykonywanie własnych praw podmiotowych.

Wina - naganne nastawienie człowieka do jego bezprawnego działania lub zaniechania.

Winę wyłącza:

-wiek poniżej 13 lat;

-niezawiniony stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wrażenie woli.

Osoby prawne odpowiadają za winę organizacyjną (bezimienną), jeżeli poszkodowany udowodni, że szkodę wyrządził jakiś niezidentyfikowany podmiot działający w strukturze organizacyjnej tych osób.

Odpowiedzialność za cudze czyny, np. odpowiedzialność za podopiecznego, opartą na zasadzie winy w nadzorze.

Powierzający odpowiada na zasadzie winy w wyborze za szkodę wyrządzoną przez osobę, której powierzył czynność do samodzielnego wykonania. Od odpowiedzialności zwalnia brak winy w wyborze albo powierzenie czynności osobie, która trudni się zawodowo ich wykonywaniem.

Odpowiedzialność zwierzchnika za szkodę wyrządzona przez podwładnego opiera się na zasadzie ryzyka.

Odpowiedzialność za szkody spowodowane wykonywaniem władzy publicznej jest odpowiedzialnością za własne czyny.

Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne osoby prawne wykonujące tę prace z mocy prawa ponoszą odpowiedzialność za działanie niezgodne z prawem.

Szkoda wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego może być naprawiona po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Jeśli szkoda została wyrządzona przez wydanie lub niewydanie prawomocnego orzeczenia, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jej niezgodności z prawem.

Za szkody spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu, na zasadzie ryzyka, odpowiedzialność ponosi najemca.

Odpowiedzialność za zawalenie się budowli, na zasadzie ryzyka, ponosi posiadacz budowli.

Za szkody spowodowane na osobie lub mieniu wyrządzone przez ruch (np. kolejowy), na zasadzie ryzyka, odpowiada prowadzący przedsiębiorstwa lub zakładu).

Naprawienie szkody na osobie, polega na pokryciu kosztów, w szczególności leczenia, przyznaniu renty, lub odszkodowania jednorazowego.

W razie śmierci poszkodowanego naprawienie szkody obejmuje rentę dla osób pośrednio poszkodowanych lub odszkodowanie dla osób najbliższych.

Za szkodą niemajątkową sąd może zarządzić zadośćuczynienie pieniężne, lub na żądanie pokrzywdzonego określoną sumę na wskazany przez niego cel społeczny.

Ten kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyści majątkowe kosztem innej osoby, jest dłużnikiem zobowiązanym do wydania w naturze tej korzyści zubożonemu, czyli wierzycielowi, a gdyby nie było to możliwe - do zwrotu jej wartości. Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli pierwotnie wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Zobowiązanie może powstać z jednostronnej czynności prawnej tylko gdy przepis tak stanowi.

Wykonanie zobowiązania polega na spełnieniu świadczenia zgodnie z treścią i celem tego zobowiązania, a także zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Może polegać na dokonaniu przez dłużnika czynności faktycznych lub prawnych.

W przypadku braku określenia miejsca spełnienia świadczenia długi oddawcze powinny być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela, a długi odbiorcze w miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika.

O terminie spełnienie świadczenia decyduje treść zobowiązania, w innym przypadku spełnione powinny być niezwłocznie.

W następnym dni po terminie spłacenia świadczenia przypada termin wymagalności (prawo wierzyciela domagania się świadczenia).

Świadczenia z umów wzajemnych powinny być spełnione jednocześnie.

Jeżeli dłużnik nie chce wykonać zobowiązania wierzyciel może skierować sprawę do sądu, a następnie złożyć wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Szkoda - uszczerbek majątkowy w postaci rzeczywistej straty i utraconych korzyści.

Pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a powstałą szkodą musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy.

Wina bezimienna - przypisywana osobom prawnym, ma charakter techniczny i oznacza między innymi brak staranności ujmowanej w sposób typowy w ramach standardowo ujętych stosunków prawnych.

Jeżeli po zawarciu umowy świadczenie dłużnika stanie się niemożliwe do wykonania, występuje wówczas następcza niemożliwość świadczenia. W tym wypadku obowiązek świadczenia przemienia się w obowiązek naprawienia szkody.

Gdy niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa. Wierzycielowi przysługuje jednak roszczenie o wydanie surogatów.

Zwłoka - opóźnienie kwalifikowana, spowodowane okolicznościami za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Wierzyciel może domagać się naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Nienależyte wykonanie zobowiązania może powodować odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy w umowach albo odpowiedzialność z gwarancji jakości.

Działania lub zaniechania dłużnika sprzeczne z treścią umowy mogą spowodować jej rozwiązanie bez zachowania lub z zachowaniem okresu wypowiedzi lub zabezpieczenie ustawowe.

W przypadku zbiegu odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej wybór jednego roszczenia odszkodowawczego należy do poszkodowanego, chyba że ustawa lub umowa przyznaje prymat jednemu z reżimów odpowiedzialności.

Rozdział X -Elementy prawa pracy

Prawo pracy - zespół norm regulujących stosunki pomiędzy podmiotami w ramach wiąż ego je stosunku pracy. Ma charakter kompleksowy.

Źródła prawa pracy:

-przepisy kodeksu pracy;

-ustawy;

-akty wykonawcze;

-układy zbiorowe pracy;

-porozumienia zbiorowe;

-regulaminy;

-statuty.

Pracownikiem może być każda osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat, jak i również małoletni który ukończył lat 16.

Pracodawcą może być:

-os. fizyczna -osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - przedsiębiorcy;

-os. prawna - przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki osobowe i kapitałowe - dokonują czynności prawnych poprzez swoje statutowe organy;

-jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej - może zostać uznana za pracodawcę pod warunkiem wyposażenia jej w prawo samodzielnego nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy.

Zasady w prawie pracy:

-zasada swobodnego wyboru pracy;

-swobody równego traktowania;

-niedyskryminacji pracowników;

-odpłatności pracy;

-zasada poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika;

-zasada ryzyka gospodarczego pracodawcy;

-zasada zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy;

-zasada podporządkowania pracownika poleceniom przełożonych;

-zasada prawdo wypoczynku;

-zasada zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników oraz ułatwiania im podnoszenia kwalifikacji zawodowych;

-zasada ochrony uprawnień pracownika;

-zasada wolności zrzeszania się w związki zawodowe i organizacje pracodawców;

-zasada udziału załogi w zarządzaniu zakładem pracy.

Zbiorowe stosunki pracy - nawiązywane między reprezentującymi pracowników związkami zawodowymi i organami samorządu a pracodawcami i ich organizacjami.

Układy zbiorowe pracy - porozumienia zawierane pomiędzy pracodawcą, a reprezentującą pracowników organizacją związkową.

Indywidualne stosunki pracy - pracownik i pracodawca.

Stosunek pracy - stosunek prawny pomiędzy 2 podmiotami, z których jeden zobowiązany jest świadczyć na rzecz drugiego pracę określonego rodzaju, pod jego kierownictwem. Ma charakter obligacyjny.

Umowy o prace zawierane są:

-na czas nieokreślony;

-na czas określony;

-na czas wykonania określonej pracy.

Każdy z nich może być poprzedzona umową o pracę na okres próbny, nieprzekraczający 3 miesięcy.

Trzecia z kolei umowa na czas określony przekształca się w umową na czas nieokreślony.

Umowa w zastępstwie, polega na zastąpieniu w pracy pracownika w okresie tzw. usprawiedliwionej nieobecności.

Powołanie - służy nawiązywaniu stosunku pracy z pracownikami zatrudnionymi np. w sferze budżetowej, z niektórymi prawnikami samorządy terytorialnego, osobami pełniącymi funkcje zarządcze, kierownicze itp.

Stosunek pracy z wyboru powstaje w przypadku osób pełniących funkcje w organizacjach politycznych, społecznych i niektóre funkcja w samorządzie terytorialnym

Mianowanie - nawiązanie służbowego stosunku pracy w przypadkach uzasadnionych charakterem pracy, np. z prokuratorami, nauczycielami, niektórymi pracownikami urzędów państwowych i samorządu terytorialnego.

Spółdzielcza umowa o pracę - reguluje przede wszystkim przepisy ustawy, prawo spółdzielcze oraz statury spółdzielni pracy.

Rozwiązanie umowy o prace może nastąpić:

-za porozumieniem stron;

-z upływem czasu, na który została zawarta;

-z dniem ukończenia pracy, dla wykonanie której została zawarta;

-na skutek wypowiedzenia;

-w sytuacjach wyjątkowych bez wypowiedzenia.

Nie można wypowiedzieć umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy. Natomiast zawierając umowę o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem.

W okresie wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy.

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o prace zawartą na czas nieokreślony pracownikowi któremu brakuje mniej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, w czasie urlopu pracownika lub innej nieusprawiedliwionej nieobecności. Z ochrony przed wypowiedzeniem korzystają również kobiety w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego oraz członkowie zarządu zakładowej organizacji związkowej.

Niekorzystna dla pracownika zmiana warunków pracy i płacy może być dokonane tylko w drodze wypowiedzenia zmieniającego, w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Korzystne dla pracownika zmiany mogą nastąpić w drodze porozumienia zmieniającego.

Pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę bez wypowiedzenia, w przypadku:

-ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;

-popełnienia przez pracownika w czasie trwanie umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie go na zajmowanym stanowisku;

-zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z przyczyn pracownika niezawinionych. Do takich przesłanek należą:

-niezdolność przeciwnika do pracy powodowana chorobą trwającą dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik zatrudniony był u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, dłużej niż łączy okres pobierania z tego tytuły wynagrodzenia i zasiłku - gdy pracownik zatrudniony był u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy racy lub chorobą zawodową;

-nieusprawiedliwiona nieobecność pracownika w pracy z innych przyczyn, trwająca dłużej niż miesiąc.

Stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracownika lub pracodawcy, jak również z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika z powodu tymczasowego aresztowania (gdy postępowanie zostanie umorzone lub gdy zapadnie wyrok uniewinniający pracodawca ma obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika, jeśli ten zgłosi taką chęć w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia).

W związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy, pracodawca zobowiązany jest wydać pracownikowi świadectwo pracy.

Treścią stosunku pracy są prawa i obowiązki stron.

Uprawnienia dzielimy na indywidualne i powszechne.

Obowiązki pracodawcy:

-zaznajomienie pracowników podejmujących zatrudnienie z zakresem ich obowiązków;

-organizowanie procesu wykonywania pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy;

-zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;

-przeciwdziałania uciążliwości pracy;

-terminowe wypłacanie wynagrodzenia;

-prowadzenie dokumentacji pracowniczej;

-przeciwdziałanie mobbingu.

Obowiązki pracownika:

-sumienne i staranne wykonywanie pracy;

-podporządkowanie się poleceniom przełożonych;

-przestrzeganie ustalonego w zakładzie pracy czasu pracy;

-przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku;

-zasad współżycie społecznego;

-przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Czas pracy - czas w którym pracownik jest do dyspozycji pracodawcy. Zasadniczo nie może przekraczać 8 godzin na dobę.

Jeśli wymiar pracy wynosi co najmniej 6 godzin, pracodawca zobowiązany jest wprowadzić przerwę w wykonywaniu pracy trwającą 15 minut, lub niewliczającą się w czas pracy 60 minutową przerwę.

Pracownik nie może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych (w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczych dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii lub w sytuacjach szczególnych potrzeb pracodawcy. Maksymalna ilość nadliczbowych godzin nie może przekroczyć 150 w roku, a tygodniowy wymiar pracy nie może przekroczyć 48 godzin.

Pracownikom wykonującym prace w porze nocnej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 20% stawki godzinnej.

Pracujący w nocy i wykonujący prace szczególnie niebezpieczne lub związane z dużym wysiłkiem fizycznym albo umysłowym nie mogą pracować ponad 8 godzin na dobę.

Niedziele oraz określone święta są dniami wolnymi od pracy. Praca w te dni jest dozwolona jedynie w przypadkach określonych w ustawie. Pracownikowi zatrudnionemu w niedziele pracodawca zobowiązany jest zapewnić inny wolny od pracy dzień.

Pracownikowi przysługuje coroczny, nieprzerwany, płatny urlop wypoczynkowy.

Pracownik który podejmuje prace po raz pierwszy, uzyskuje prawo do pierwszego urlopu z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopowego.

Wymiar urlopu: 20 dni urlopu dla zatrudnionych krócej niż 10 lat. 26 dni jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może mu udzielić urlopu bezpłatnego.

Pracownikowi przysługuje także urlop okolicznościowy w wymiarze jednego lub dwóch dni w związku z określonymi zdarzeniami osobistymi i rodzinnymi.

Regulamin wynagradzania - wyznacza warunki wynagradzania dla pracowników nieobjętych układem zbiorowym pracy. Wynagrodzenie przysługuje za pracę faktycznie wykonaną.

Pracodawca stosować może kare upomnienia i nagany, jak również kare pieniężną. W stosunku do niektórych grup pracowników przewidziana jest odpowiedzialność dyscyplinarna. Pracownik, który wskutek niewykonania Lu nienależytego wykonania wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi za nią odpowiedzialność materialną.

Wypadek przy pracy - wywołujące szkodę nagłe zdarzenie spowodowane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w związku z pracą. Nie wymaga się jednak istnienia związku przyczynowego między tym zdarzeniem a pracą.

Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów BHP oraz przepisów o ochronie pracy młodocianych i kobiet.

Tygodniowy wymiar pacy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin.

Kobiety nie wolno zatrudniać przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.

W związku z urodzeniem dziecka pracownicy przysługuje podstawowy urlop macierzyński, którego wymiar jest uzależniony jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie (od 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka do 37 tygodni przy urodzenia pięciu lub więcej dzieci). Pracownik również ma prawo to urlopu „tacierzyńskiego”, jego długość określają przepisy kodeksu pracy.

Na wniosek pracownika zatrudnionego co najmniej 6 miesięcy pracodawca zobowiązany jest udzielić mu urlopu wychowawczego na czas nie dłuższy niż 3 lata w celu sprawowania opieki nad dzieckiem do lat czterech. W trakcie trwania urlopu pracodawca nie może wypowiedzieć pracownikowi umowy o prace.

Pracownicy wychowującej przynajmniej jedno dziecko do 14 lat przysługuje w ciągu roku zwolnienie od pracy na dwa dni.

Kobiety w ciąży i kobiety opiekującej się dzieckiem do lat czterech nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Bez ich zgody nie wolno też ich delegować poza stałe miejsce pracy.

---