20. 02. 2008

wstęp do językoznawstwa

pochodzenie języka:

• jako dociekania, element mitologii, filozofii

• profesjonalne zajmowanie się językiem:

• archeologia

• antropologia

• językoznawstwo

• współcześnie: badania nad sposobem porozumiewania się szympansów (nie są zdolne
  do wydawania dźwięków takich jak człowiek → gesty)

• człowiek współczesny a neardeltańczyk: dźwięki artykułowane dzięki miękkości języka; położenia krtani → analogia między noworodkiem a neardeltańczykiem

• neardeltańczyk a szympans: neardeltańczyk tworzył wspólnoty oraz chował/grzebał zmarłych, czego szympans nie robił/nie robi

• 40 tys. lat temu (nie później) pojawił się język → wskazują na to wykopaliska

• 100 tys. lat temu: język człowieka współczesnego

glottogonia: nauka zajmująca się pochodzeniem języka

Heraklit → onomatopeje, zaczątki mowy

Platon / Epikur → podważają słowa Heraklita, wskazują na ustalenia (elementy konwencjonalne)

• w średniowieczu zakładano, ze najpierwotniejszym językiem był hebrajski → zróżnicowanie miało być skutkiem zburzenia wieży Babel (Biblia)

• następnie za najpierwotniejszy język uznawano łacinę

• Condillac (XVIII w.) zakładał, że język rozwijał się z mimiki i gestów

• gesty połączone z ekspresją, silną gestykulacją [Włosi, Hiszpanie]

• badania nad kodem porozumiewania się orek, delfinów, waleni (nie rozszyfrowane)

• badania nad kodem porozumiewania się pszczół

natywizm: koncepcja, która w uczeniu się języka przypisuje większą rolę cechom dziedzicznym niż doświadczeniu nabytemu w kontakcie fizycznym i społecznym. Chomsky przyjmował, że istnienie poznania jest niezależne od doświadczenia. Argumentem za taką koncepcją języka jest wg niego fakt, że dzieci bardzo szybko uczą się języka → to, że człowiek szybko się uczy języka wynika z jego wrodzonych zdolności

język: twór społeczny, służy do porozumiewania się

• prymarnie dźwiękowy

• wtórnie graficzny

porozumiewanie się: nadawca --- język --- odbiorca

podziały języków

I ETNICZNE: są lub były używane jako rodowite przez członków jakiegoś społeczeństwa

II POMOCNICZE: języki, którymi dana społeczność nigdy nie posługiwała się jako pierwszym

I JĘZYKI ETNICZNE

1. żywe - te którymi się posługujemy

2. martwe

1. wegetujące: o tradycji ciągłej, nigdy nie wygasającej

2. odcyfrowane: znajomość zanikła, ale pozostały teksty, które zostały odszyfrowane,
   co pozwoliło odnowić ich znajomość (język egipski, język sumeryjski)

3. zrekonstruowane: po niegdyś żywym języku nie pozostały nawet teksty pisane, chociaż przekształcił się on w inne języki, co pozwoliło językoznawcom
   w przybliżeniu go zrekonstruować (język prasłowiański)

II JĘZYKI POMOCNICZE

1. międzyetniczne

1. sztuczne (esperanto, ido, novial, occidental, interlingua)

2. pidgin: ogólnie jezyk mieszany, utworzony na podstawie języka angielskiego i jakiegoś innego języka; rozwija się

3. międzynarodowe: powstają wskutek wzajemnych zapożyczeń w efekcie długich
   i bliskich kontaktów różnych grup etnicznych (języki kreolskie, pidginy, które
   z różnych względów stały się językiem jakiejś społeczności), najczęściej powstałe przez uproszczenia morfologiczne języków kolonizatorów i przesycane elementami leksykalnymi języka tubylców → np. na bazie języka francuskiego mówi się na Haiti
   i Marinice, na bazie języka angielskiego mówi się na Jamajce (sabiry, preolskie, pidginy)

2. międzynarodowe: posługują się nim różne narody/plemiona w kontaktach handlowych, dyplomatycznych, naukowych

→ greka, łacina, angielski

→ angielski, francuski, hiszpański, chiński, arabski, rosyjski, suahili, perski, hausa

1. naturalne: te, które powstały w drodze naturalnego rozwoju

2. sztuczne: nie podlegają ewolucji, służą kontaktom

27. 02. 2008

język jako przedmiot językoznawstwa i innych dyscyplin naukowych

• 
  antropologia

• etnologia

• logika

• psychologia

językoznawstwo/lingwistyka: nauka o języku z uwagi na to, że język może być przedmiotem badań innych dyscyplin naukowych; językoznawstwo określa się jako naukę, w której język jest głównym przedmiotem badań

między aspektem językoznawczym i niejęzykoznawczym podejmowanych badań granice często
się zacierają

• 
  socjolingwistyka

• psycholongwistyka

1. językoznawstwo wewnętrzne: polega na badaniu samego języka bez uwzględniania związanych z nim zjawisk z zakresem innych nauk

2. językoznawstwo zewnętrzne: dział powiązany z innymi naukami empirycznymi

• językoznawstwo antropologiczne/etnolingwistyka: przedmiotem badań ą to wzajemne związki między językiem, myśleniem, zachowaniem człowieka i rzeczywistości, czyli związki miedzy formalna strukturą języka, a resztą kultury społeczności, która tym językiem mówi.

przedstawiciel: Benjamin Whorf, wg niego język jest nie tylko środkiem porozumiewania się, ale zawiera w sobie określony obraz świata

• socjolingwistyka: bada role języka w społeczeństwie, zajmuje się rozpatrywaniem języka
  w różnych grupach społecznych, szczególnie w jakim zakresie różnią się one od języka ogólnego, bada też stylistyczne zróżnicowanie języka

nazwa została utworzona w 1952 w U.S.A

• dialektologia: nauka o dialektach, czyli regionalnym zróżnicowaniu języka

w Polsce jest 5 dialektów: kaszubski, mazowiecki, śląski, małopolski, wielkopolski

w obrębie danego dialektu może znajdować się skupisko używanych gwar → nie da się powiedzieć ile jest gwar → są zespoły gwarowe

• psycholingwistyka: bada zachowanie mowy w aspekcie psychologicznym, jej powstanie datuje się na rok 1955.

Zajmuje się szczególnie zjawiskami psychologicznymi i fizjologicznymi zachodzącymi
u człowieka w procesie komunikacji, np. w jaki sposób odbywa się proces uczenia języka.

Niektórzy zaliczają tu także badania nad afazją, różnicami w komunikowaniu się człowieka
i zwierząt, pochodzeniem i rozwojem języka w ogóle

• glottodydaktyka: zajmuje się procesem nauczania/uczenia języków obcych, niektórzy próbują tu włączyć też naukę o procesie przyswajania i uczenia się języka ojczystego → tradycyjnie przyswajaniem języka zajmuje się psycholingwistyka, a nauczaniem języka metodyka

1. językoznawstwo teoretyczne: budowanie teorii języka

2. językoznawstwo stosowane: bada możliwości i sposoby wykorzystania językoznawstwa
   w innych dyscyplinach (np. logopedia, socjolingwistka, psycholingwistyka)

3. 
   językoznawstwo diachroniczne: zajmuje się zagadnieniami rozwoju języka z punktu wodzenia zmian, jakim on podlega w czasie; zaczęło się kształtować na przełomie XVIII i XIX wieku (jako nauka), wtedy zaczęły się kształtować filologie narodowe, a to jest zaczątek dający materiał. Najczęściej stosowaną jest metoda historyczno-porównawcza = językoznawstwo historyczno-porównawcze

4. językoznawstwo synchroniczne: bada język w danym momencie jego rozwoju (nie interesuje się ewolucją języka). Przedmiotem zainteresowania jest sposób funkcjonowania języka niezależnie od pochodzenia jego elementów. Język traktuje się jako sume luźnych elementów - elementy względem siebie pozostają w określonych relacjach.

5. językoznawstwo funkcjonalne: termin stworzony przez strukturalistów praskich, którzy kładli nacisk na komunikacyjny charakter języka → zakładali, że analiza pewnych elementów języka musi być ściśle związana z ich funkcją

6. językoznawstwo taksonomiczne: jego celem jest wyodrębnianie i klasyfikacja różnych jednostek językowych. Ten typ językoznawstwa stworzył Noan Chomsky - twórca gramatyki generatywnej. W tym ujęciu wszystkie cechy istotne dla danej jednostki języka (np. fonem) oraz jej przynależność do określonej klasy można wyznaczyć na podstawie cech formalnych współwystępujących z daną jednostką w aktualnych wypowiedzeniach. Podstawową rolę odgrywają tu kryteria dystrybutywne, np. rzeczownik w języku angielskim występuje z the

7. językoznawstwo opisowe/materiałowe: bada i opisuje system języka (frazeologiczny, leksykalny, gramatyczny)

8. językoznawstwo porównawcze

• historyczne: porównuje jeden język z innym w określonym czasie - klasyfikacja historyczna języków wedle stopnia wspólności ich pochodzenia

• typologiczne: ustala klasyfikację języków wedle podobieństwa ich budowy

językoznawstwo szczegółowe: bada pojedynczy język

językoznawstwo kontrastywne: porównuje wybrane języki

narodowe i międzynarodowe funkcje języków

narodowa: jest elementem spajającym naród, będąc narzędziem komunikowania się oraz jest jednym z elementów kultury

międzynarodowa: jest narzędziem komunikowania się w różnych sytuacjach

języki dzisiejszej Europy

• rodzina praindoeuropejska → słowiańskie, germańskie, celtyckie

• rodzina indoeuropejska → łacina

• język reaktywowany → hebrajski

• rodzina autańska → turecji

• rodzina uralska → języki: fiński, estoński, węgierski

* niektóre języki są dziś zagrożone: szkocki (88 tys.), irlandzki, baskijski

* język umiera, kiedy ludzie przestają posługiwać się nim na co dzień; nie rozwija się

* liczba języków na świecie maleje → uwarunkowania ekonomiczne i społeczne

05. 03. 2008

stosunek języka do innych rodzajów znaków

znak

znaki:

1. 
   dotykowe

2. wzrokowe

3. słuchowe

4. dotykowe

• znaki, które się wzajemnie warunkują, tworzą system znaków - jeden bez drugiego nie może się obyć, muszą też różnić się od siebie i to przeciwieństwo nazywamy opozycją

• system znaków tworzy kod

• kanał: sposób przekazywania informacji - tyle rodzajów ile zmysłów

• funkcja i struktura kodów

subkod: kod, który można realizować za pomocą różnych kanałów

• subkod wzrokowy → „mowa” głuchoniemych

• subkod wzrokowy → pismo

• subkod wokalno-audycyjny → język mówiony

• subkod instrumentalno-audycyjny → mowa bębniona

• subkod dotykowy → alfabet Braille'a

podział znaków ze względu na strukturę i funkcję:

symptomy: mają charakter bardziej biologiczny niż znakowy, np. dziecko do 1 roku życia nie ma świadomości jak na jego płacz reaguje otoczenie; są niecelowe oraz jednostronne

sygnały: pełnią funkcje tylko znakową; są nacechowane celowo; tworzą kod dwustronny - istniejący u odbiorcy i nadawcy

1. asemantyczne apele: nadawca nastawiony jest na wywołanie reakcji, np. dziecko upada, ale zapłacze wtedy, gdy zobaczy mamę - jest to apel „pomóż mi” (przełom 1 i 2 roku życia)

2. sygnały semantyczne: odsyłają odbiorcę do jakiegoś zjawiska z otaczającego świata, np. dziecko ok. 2 roku życia zaczyna naśladować dźwięki, zwykle są to głoski wargowe m, b

• sygnały umotywowane (obrazy): opierają się na podobieństwie znaku do przedstawianego zjawiska, np. pismo hieroglificzne, które jest oparte częściowo na ideogramach, fonogramach

• sygnały niemotywowane (arbitralne): nie działa tu zasada podobieństwa, lecz zasada konsekwencji i zasada diakrytyczna (odróżniająca), dlatego mogą być powtarzane w nieskończoność; mają charakter dwukierunkowy: odbiorca je przyjmuje, a następnie je nadaje

• jednoklasowe: tworzą system zamknięty nieproduktywny, np. krzyki gibonów - każdy z nich ma określoną funkcję

• dwuklasowe: tworzą system otwarty i produktywny, mogą składać się ze znaków prostych (wyrazy) i złożonych (zdania)

• bezfonemowe: np. taniec pszczół

• fonemowe: mowa człowieka

rozwój mowy u dziecka

1. symptomy: dziecko krzyczy od samego urodzenia, ale nie zdaje sobie sprawy z wpływu, jaki jego krzyk wywiera na otoczenie

2. apele: 1 / 2 rok życia: dziecko zdaje sobie sprawę, jakie reakcje wywołuje jego krzyk

3. Przy końcu 2 roku życia dziecjko zaczyna pojmować funkcję semantyczną mowy, spostrzega, że pewne elementy mowy odpowiadają określonym zjawiskom z otaczającego świata; zaczyna naśladować ruchy, w tym ruchy aparatu mowy, co prowadzi do powstawania onomatopei

język w procesie porozumiewania się

mowa: porozumiewanie dźwiękowe 2 osób, z których jedna nadaje komunikat, a druga go odbiera; konieczne jest porozumiewanie się tym samym językiem

cztery fazy mowy

1. mówienie jest pierwszą i podstawową fazą mowy, jest procesem indywidualnym, obejmuje procesy psychiczne nadawcy polegające na wytworzeniu pewnych treści pojęciowych związanych z określonymi przedstawieniami dźwiękowymi ; proces indywidualny

2. zrozumienie jest drugą fazą mowy, odbiorca musi zrozumieć komunikat nadany przez nadawcę ; proces społeczny

3. tekst - wytwór mówienia i zrozumienia; może być utrwalony

4. język jest narzędziem, które składa się z wyrazów i reguł gramatycznych, wyabstrahowanych, zapamiętanych lub zapisanych tekstów

język jest składnikiem mowy i ma trzy podstawowe cechy:

1. jest wytworem społecznym

2. jest tworem stałym

3. jest tworem abstrakcyjnym → mówienie i rozumienie dotyczą czegoś konkretnego

12. 03. 2008

rodzaje pisma / systemy pisma

RODZAJE PISM

FONETYCZNE NIEFONETYCZNE

ALFABETY PIKTOGRAFICZNE

WŁAŚCIWE

SYLABARIUSZE IDEOGRAMY

• pierwsze próby komunikacji w formie graficznej - rysunki naksalne

• mezopotamskie żetony- być może najstarszy przykład odmiany pisma tzw. piktogramów sumeryjskich

• wykonane z gliny

• kształty: stożki, kulki, walce, spłaszczone krązki

• żetony proste - znalezione w Czogamisz (Iran), pochodzą sprzed ok. 8000 tys. lat temu; uważa się, że służyły do notowania ilości ziarna; przechowywane w glinianych kopertach

• ok. 4000 tys. lat p.n.e. żetony zostały zastąpione przez tabliczki gliniane, na których jak stemple odciskano żetony proste

• żetony złożone - posługiwano się nimi ok. 3400 lat p.n.e w sumeryjskim mieście Uruk;
  w odróżnieniu od żetonów prostych znaczone były znakami rylca, a niektóre miały dodatkowo kształt zbliżony do liczonego towaru; przechowywane prawdopodobnie na sznurkach

• systemy pisma rozwinęła się dopiero w ciągu ostatnich 5 tys. lat

• kolebka najstarszych znanych systemów pisma był starożytny Bliski Wschód

• punktem wyjścia w systemie pisma były piktogramy → znaki graficzne → pismo obrazkowe / najprostszy system; najstarsze ideogramy oznaczały pojęcia konkretne, np. istoty żywe, przedmioty, czynności

idące nogi `iść`

oko

oko z łzą `płakać`

• kolejnym etapem było stworzenie systemu, który opierał się na ideogramach → znaki graficzne oznaczające pojęcie (egipskie, chińskie, klinowe), powstały poprzez uproszczenie piktogramów

• najstarsze ideogramy odnosiły się do realnie istniejących przedmiotów o właściwościach fizycznych

• Egipcjanie trudne pojęcia przedstawiali za pomocą pojęcia, którego nazwa brzmiała

a) identycznie jak inna nazwa np. , który wymawiano [wr], określał jaskółkę, służył on także
do oznaczenia przymiotnika wielki, który też wymawiano [wr]

b) podobnie jak inna nazwa, np. ideogram wymawiany [pr] określał dom, służył także
do oznaczenia czasownika wyjść, wymawianego podobnie [prj]

• etap pisma logograficznego: polega na ufonetycznieniu, co pomogło rozwiązać problem wieloznaczności ideogramów, poprzez wprowadzenie kolejnych znaków (znak informuje jak wymawiać); np. rysunek pary idących nóg `iść` pod znakiem domu dla zaznaczenia, że nie nie chodzi o wyraz pr `dom`, ale prj `wyjść; `pismo logograficzne (od gr. logos - mowa, grapho - piszę) - rodzaj pisma złożony z logogramów, odpowiadających na ogół sylabom lub spółgłoskom.
  W przeciwieństwie do pisma fonetycznego znaki pisma logograficznego mają nie tylko wartość fonetyczną, ale także wartość semantyczną; podrodzajami pisma logograficznego są pismo piktograficzne i pismo ideograficzne.

logogram: znak graficzny oznaczający cały wyraz i wyrażający jego wartość fonetyczną
(w przeciwieństwie do ideogramu, który oznacza pojęcie niezależnie od brzmienia jego nazwy); logogram to rodzaj ideogramu, w którym symbol reprezentujący obiekt nie jest wizualnie związany z tym obiektem. Przykładem zastosowania logogramów jest sumeryjskie pismo klinowe.

• do odróżniania niejednakowych pod względem wymowy logogramów służyły sylabogramy: → znaki symbolizujące sylaby, dzięki którym system pisma stał się częściowo fonetyczny → symbole zaczęły przedstawiać poszczególne kombinacje spółgłosek i samogłosek; sylabogramy nazywane wtedy komplementem fonetycznym (uzupełnieniem fonetycznym)

• jeden logogram mógł mieć kilka odrębnych wartości słownych (polifonia)

• pod względem semantycznym do odróżniania służyły determinatywy, były umieszczone przed innym symbolem albo po nim; początkowo determinatywy były zapisywane, ale ich nie wymawiano; determinatywy mogły odróżniać wartości wieloznacznych logogramów

1. sumeryjskie pismo klinowe: znak nie informował o wartości fonetycznej wyrazu

• nazwa od znaków w postaci klinów, które były wykonane rylcem w miękkiej glinie

• pismo wywodzi się od systemu piktograficznego (piktogramy uległy uproszczeniu tworząc ideogramy, następnie ufonetyczniło się tworząc sylabogramy, wskazówek semantycznych dostarczały determinatywy)

• pismo stało się podstawa pisma akadyjskiego Asyryjskiego i Babilończyków

2. pismo egipskie: 4 tys. lat p.n.e. (tabliczka Narmera).; pisano na glinianych tabliczkach, kamieniach i papirusie; pisaniem zajmował się skryba

• odczytanie pisma egipskiego umożliwił (Jean Francois Champollion) umożliwił kamień z Rosetty, gdzie widnieje inskrypcja upamiętniająca wstąpienie na tron Ptolemeusza V Epifanesa (205-180 p.n.e.), napisana po egipsku i grecku (przy czym tekst staroegipski zapisany hieroglifami, powtórzony był w wersji nowoegipskiej, czyli pismem demotycznym

• kartusze - w nich zapisywano imiona, owalna ramka kartusza miała oznaczać drogę słońca po niebie i sugerować, że faraon był władcą ziemi

• hieroglify, nazwa od gr. `hieros` - święty i `glypho`- rzeźbię

• znaki nie przedstawiają samogłosek, ale 1, 2, 3 spółgłoski / w sumeryjskim znaki fonetyczne przedstawiają samogłoską albo samogłoską ze spółgłoską - wiąże się to z tym, że szkielet wyrazu stanowiły spółgłoski, a do samogłosek nie przywiązywano takiego znaczenia

• hieroglify: oparte na piktoigramach

• pismo hieratyczne kursywne: szybsze pisanie, nazwa pochodzi od gr. `hieratikos` - kapłański, ponieważ Grecy sądzili, że było to pismo kapłanów

• hieratyczne właściwe: kapłańskie

• demotyczne: ludowe (przed VII w. p.n.e. - o znakach niepodobnych ani do hieroglifów
  ani do symboli hieratycznych), nazwa od gr. `demotikós` - ludowy

1. pismo greckie: podzielone na 3 systemy

• pismo linearne A - było używane w starożytnej Krecie. Prawdopodobnie wywodzi się
  od najstarszego pisma tej cywilizacji, jakim było kreteńskie pismo hieroglificzne; pisma linearnego A prawdopodobnie używano tylko w najstarszych miastach Krety, jak Knossos
  i Fajstos. W miarę rozkwitu gospodarczego i militarnego pociągajacego za sobą ekspansję Kreteńczyków na inne ludy, pismo to zmodyfikowano i dokonano uproszczeń (pismo linearne B); zostało w zasadzie odczytane, to znaczy wiemy, jakie dźwięki reprezentują poszczególne symbole. Ponieważ jednak nie znamy języka, który przy jego pomocy zapisywano, nie możemy zrozumieć tekstów. Niektórzy językoznawcy przypuszczają, że język ten może być przodkiem starożytnej greki, nie ma na to jednak dowodów. Inna, bardziej prawdopodobna hipoteza głosi, że jest to jeden z języków azjanickich; słynny dysk z Fajstos pokryty jest pismem, które przypomina pismo linearne A i zapewne ma z nim związek. Pismo linearne A w użyciu było od XVIII w. p.n.e.

• pismo linearne B - pismo kreteńskie odczytane przez angielskich uczonych Michaela Ventrisa
  i Johna Chadwicka w 1953; w przeciwieństwie do linearnego pisma A najprawdopodobniej służyło do zapisywania języka greckiego w jego przedklasycznej fazie rozwoju; powstało jako modyfikacja pisma linearnego A w trakcie podbojów dokonywanych przez Kreteńczyków, celem stworzenia sprawnej administracji na terenach wasalnych władców i podbitych miast; zawiera około 90 znaków: sylabicznych (samogłoski i sylaby otwarte) i niewielką ilość ideogramów. Gliniane tabliczki pokryte inskrypcjami w tym piśmie znaleziono m.in. w Tebach, Mykenach i w Pylos.

• alfabet grecki - przyjmuje się, że pojawił się w VIII w. p.n.e., system wzorowany na piśmie Fenicjan; były w nim zarówno znaki dla spółgłosek jak i samogłosek (w piśmie fenickim nie było znaków dla samogłosek)

1. pismo runiczne: wykorzystuje kreskę; posługiwały się nim ludy germańskie, III wiek n.e.

• jest przykładem niełacińskiego pisma europejskiego

• nazwa pochodzi od `rūnō` - tajemnica

1. pismo Majów: pismo nierozszyfrowane, zasadniczo jest pismem hieroglificznym, ponieważ zakładano, że jest to pismo piktograficzne; hiszpańscy misjonarze wskazywali na elementy fonetyczne (ale ich nie słuchano); prawdopodobnie w piśmie Majów wykorzystywano skojarzenia; funkcjonowała zasada polegająca na modyfikowaniu jednego znaku za pomocą drugiego,
   a następnie połączeniu znaków w napis; w takiej kombinacji znaki mogły nie występować osobno, ale sklejać się w skondensowaną formę graficzną.; hieroglify Majów mogły wyrażać własne samodzielne znaczenie, ale tez mogły oddawać tylko wartość dźwiękową słowa, do którego się odnosiły zgodnie z zasadą rebusową - polega ona na modyfikowaniu jednego znaku za pomocą drugiego, a następnie połączeniu zmodyfikowanych znaków w napis, w takiej kombinacji znaki mogły nie występować osobno, ale sklejać się w skondensowaną formę graficzną.

Ocenia się, że w piśmie Majów było ok. 800 hieroglifów, które dzięki zasadzie rebusowej mogły służyć do wyrażania różnych znaczeń

2. pismo chińskie: ok. 2 tys. lat p.n.e., najstarsze zapisy mieszczą się na kościołach wróżebnych XVIII-XII w. p.n.e.

• pismo ideograficzno-fonetyczne

• powstało na bazie piktogramów; wielość znaków homonimicznych zmusiła do wykorzystywania determinatywów, które były wkomponowane w znak

• ok. 40 tys. znaków (różne sposoby pisania) → duża liczba znaków w piśmie chińskim była uzależniona od tego, że znaki te w inny sposób były zapisywane w piśmie zw. małe pieczęcie, wielkie pieczęcie, regularnym, kursywnym, kancelaryjnym

• najczęściej stosowano 6 tys. znaków; każdy znak wpisany jest w kwadrat

• pisane w kolumnach, czytane od góry do dołu począwszy od prawej

• zostało przystosowane przez Japończyków do ich języka

kierunek pisma

1. poziomy z lewej do prawej, np. łacina, greka (alfabetyczne, sylabiczne)

2. poziomy z prawej do lewej, np. hebrajski, arabski

3. bustrofedon [za wołami orzącymi pole] pisze się z przemiennym poziomym pisaniem wierszy: raz z lewej do prawej, raz z prawej do lewej, np. cypijskie, lubijskie

4. pionowe kolumny z prawej do lewej, np. japoński

5. w piśmie koreańskim znaki grupowane są przez stawianie ich obok siebie lub jedne pod drugimi, wtedy są szeregowane w kolumny - poziome lub pionowe

** w niektórych systemach pisma stosuje się więcej niż jeden kierunek

19. 03. 2008

językoznawstwo typologiczne = porównywanie systemów języków

języki: fonemowe

arbitralne

semantyczne

cechy prymarne to cechy wspólne wszystkich języków, tworzą ramę modelu języka, który jednak sam nie może funkcjonować, musi być uzupełniony o cechy sekundarne, które będą właściwe tylko niektórym językom

• środki mogą być w tych samych językach różne, ale mogą pełnić tę samą funkcję, np. ego, ja, moi

• języki, które posługują się środkami sekundarnymi funkcyjnie identycznymi zaliczamy do tego samego typu języka

• funkcję pewnego elementu języka sprowadza się do jego stałych stosunków jego pozycji do pozycji innych elementów tego samego języka w obrębie tekstu oraz do frekwencji innych elementów tekstu i systemu

• określeniem funkcji tych elementów zajmuje się językoznawstwo opisowe

• językoznawstwo typologiczne dokonuje porównania tych elementów

identyczność typologiczna: typologicznie identyczne są te elementy dwóch języków, które (każdy
w swym systemie) ma tę samą funkcję językową

typologia semantyczna

systemy: słownikowy → nazywające

zaimków → wskazujące

liczebników → szeregujące

wyrazy konkretne: wąski zakres np. stół = warstwa podrzędna

wyrazy abstrakcyjne: szeroki zakres np. sprzęt = warstwa nadrzędna

↓

każdy system jest zbudowany z warstw: nadrzędnej i podrzędnej

wyrazy częstsze - abstrakty - dostarczają mało informacji

wyrazy rzadsze - konkretne - dostarczają dużo informacji

analiza statystyczna tekstu: wg prawa Zipfa prowadzi do ustalenia w tekście hierarchii od wyrazów najrzadszych (bogatych w informacje) do wyrazów najczęstszych (ubogich w informacje)

typy:

1. recesywny: dominują wyrazy konkretne

2. ekspresywny: dominuja wyrazy abstrakcyjne

typologia fonologiczna

• opozycje prymarne: podział na samogłoski i spółgłoski

• system samogłosek - podstawowy -i - u - a - / cechy dystynktywne: położenie języka

• system spółgłosek - podział na ustne i nosowe oraz klasyfikacja ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy

p, k, t zwarta

č afrykata

r, l półotwarte

m, n nosowe

Ω, i półsamogłoski

• w każdym systemie fonologicznym można wskazać cechy prymarne i sekundarne

• systemy fonologiczne mogą różnić się ilością fonemów i ilością morfemów

• im więcej fonemów, tym morfemy krótsze; im mniej fonemów, tym morfemy dłuższe

• typ ubogi lub bogaty w fonemy jest systemem recesywnym; tym średni (20-45 fonemów, morfem ok. 2-3 fonemy) jest systemem ekspansywnym

• języki można podzielić na samogłoskowe lub spółgłoskowe (mogą być skrajnie samogłoskowe lub skrajnie spółgłoskowe)

opozycje sekundarne: większość z nich, to opozycje miedzy samogłoskami; większość opozycji
to opozycje między spółgłoskami

cechy prozodyczne sylab

a

e

o

• spółgłoski są niezgłoskotwórcze

• sylaba zakończona na samogłoskę, to sylaba otwarta, a sylaba zakończona na spółgłoskę
  to sylaba zamknięta

sylaba: miarowe falowanie ciągu mowy wynikające z następowania po sobie elementów donośniejszych i elementów słabszych

iloczas: podział na samogłoski krótkie i długie, ale też jako cecha prozodyczna w sylabie; języki dzielą się na prozodyczne i nieprozodyczne

02. 04. 2008

typologia syntaktyczna

morfemy - najmniejsze znaczące odcinki formy językowej, występują we wszystkich językach świata

morfemy semantyczne = semanty

1. 
   
   nazywające

2. wskazujące

3. szeregujące

morfemy semantyczne nie są znakami mowy, lecz ich budulcem - z nich te znaki powstają

morfemy semantyczne są łączone w całości wyższego rzędu, środki, które do tego służą, tworzą system syntaktyczny języka

cztery typy zespołów:

1. człony syntaktyczne

2. grupy nominalne

3. grupy werbalne = zdania

4. zdania złożone

człon syntaktyczny: najmniejszy zespół morfemów, spełniający równocześnie dwie funkcje

1. semantyczną - oznaczania pewnej rzeczywistości poza językowe

2. syntaktyczną - człon syntaktyczny może wchodzić w obrębie tekstu w skład wyższych całości syntaktycznych przez wyznaczanie swego stosunku do pozostałych ich elementów

człony syntaktyczne występują we wszystkich językach świata, różnią się jednak

• jedne dotyczą stopnia zawartości członów syntaktycznych

• szyku morfemów w obrębie członów

1. Grupy nominalne i zdania są to całości wyższego rzędu, w których skład wchodzą człony syntaktyczne.

2. Grupy nominalne złożone są z dwóch członów, które to połączone są stosunkiem determinacji. Grupa nominalna to złożony i rozszerzony człon syntaktyczny. Jeden z członów nazywany jest determinantem. Determinant określa człon drugi, np. ojca dom, ojca biały dom (determinant powiększa ilość cech członu drugiego i zmniejsza jego zakres znaczeniowy).

3. Zdanie posiada orzeczenie, które lokalizuje w obrębie przestrzeni (kategoria osoby i liczby) i czasu (kategoria czasu i aspektu), określa stosunek do rzeczywistości (tryb) i wyznacza mu strukturę (kategoria strony). W zdaniu nie przechodnim mamy orzeczenie i podmiot gramatyczny konotowany przez orzeczenie. W zdaniu przechodnim mamy orzeczenie i dwa człony: agens i pacjens Agens oznacza punkt wyjścia akcji, pacjens punkt dojścia, np. ojciec (agens) kopie (orzeczenie) piłkę (pacjens).

I ze względu na stopień zawartości grup syntaktycznych języki dzielą się na:

1. 
   
   języki izolujące: chiński, języku w Indochinach, języki Sudanu; języki prozodyczne,
   o rozbudowanym systemie cech dystynktywnych sylaby

sylaba = morfem semantyczny, pełny, odnosi się do rzeczywistości pozajęzykowej

sylaba = morfem syntaktyczny, pusty, wyraża stosunki miedzy morfemami pełnymi

języki izolujące są bezwyrazowe

wyraz człon syntaktyczny zbudowany na podstawie schematu, wedle którego zbudowane są wszystkie inne rodzaje członów syntaktycznych danego języka, ten schemat (stały, ogólny) jest cechą wyrazu dzięki której istnieje on jako całość hierarchicznie wyższa od morfemu

• języki izolujące: brak stałych cech wyodrębniających

• człony składowe wszystkich rodzajów bez względu na ich funkcję w zdaniu

• np. język francuski: bliski typowi izolującemu; nie ma jednolitości w budowie morfologicznej członów składowych

• grupa orzeczenia posiada końcówki dawnego typu, zbudowana jest inaczej od pozostałych członów zdania (brak końcówek)

• odgradzanie morfemów → dzięki akcentowi na ostatniej sylabie

je vois la maison de mon piere

widzę dom mojego ojca

2. języki aglutacyjne: tureckie, ałtajskie, uralskie, japoński, koreański, języki Australii, Ameryki, Afryki

• agglutino `przylepiam' - głównym środkiem tworzenia form gramatycznych jest aglutynacja, polega na dołączaniu do rdzenia afiksów, z których każdy pełni tylko jedną funkcję gramatyczną (w fleksji - końcówki mogą kumulować kilka funkcji)

• w językach tych każda funkcja znaczeniowa wyrazu związana jest z odrębnym jego morfemem, który spełnia tylko jedną funkcję znaczeniową

el-er - im -den

z moich rąk

rdzeń „el“ (ręka)

afiks oznaczający liczbę mnogą „ler”

sufiks posiadania „im” (mój)

sufiks przypadkowy „den”

wszystkie wyrazy w języku tureckim → początkowa pozycja rdzenia; harmonia wokaliczna
tj. wymowa samogłosek sufiksalnych do artykulacji samogłoski rdzennej

• tu wyraz rozpoznaje się dzięki sygnałowi, jakim jest harmonia wokaliczna

3. języki fleksyjne: rodzina indoeuropejska, języki bałtyckie i słowiańskie

wyraz składa się z tematu (funkcja schematyczna) i i końcówki (szereg funkcji składniowych)

4. języki alternacyjne: arabski, hebrajski

składnikami treści semantycznej są spółgłoski

samogłoski wymieniające się, alternujące między spółgłoskami → funkcja składniowa

q-t-l (zabijanie)

różne formy czasownikowe

qatala (zabił)

qatila (był zabity)

yu-qtahu (był zabijany

II ze względu na szyk członów języki dzielą się na:

1. Języki postpozycyjne G + P3 + P2 + P1

rodzina języków indoeuropejskich

np. język polski : dom-u dom-ek

2. języki prepozycyjne P1 + P2 + P3 + G

suahili w Afryce

np. m-tu (człowiek) (P1+G)

m - oznacza tu klasę rodzajową ludzi w licznie pojedynczej

• w zespole morfemów można zawsze wskazać morfem główny i morfem poboczny

• morfemy poboczne mogą być różne, np. w języku polskim najpierw jest morfem główny pierwiastkowy (G) + morfem utożsamiający (P3) + afiks (P2) + końcówka (P1)

III ze względu na formę wykładników syntaktycznych dzielą się na:

1. języki pozycyjne - stosunki syntaktyczne wyrażane są przez stały szyk członów składniowych, np. w języku angielskim Mark killed the lion (Marek zabił lwa) - szyk: agens - orzeczenie - pasjens

w językach pozycyjnych szyk decyduje o znaczeniu

2. języki przypadkowe - stosunki syntaktyczne wyrażane są przez końcówki, prefiksy, alternacje, akcent, np. w języku polskim i łacińskim - domus patris, dom ojc-a - rzeczownik określający ma końcówkę genetivu

SVO krowa je trawę

SOV krowa trawę je

VSO je krowa trawę

OSV trawę krowa je

OVS trawę je krowa

3. koncentryczne (inkorporujące, polisynettyczne) - stosunki syntaktyczne wyrażone są przez zaimkowych zastępców członów niekonstytutywnych inkorporowanych do członu konstytutywnego, np. w języku indiańskim odżywa grupa nominalna

māpa enimi u-wītekēmākenan `ten człowiek jego-zona' tj. żona tego człowieka

māpa - ten

enim - człowiek

u - jego

wītekēmākenan - żona

IV podział ze względu na formę wykładników syntaktycznych

w językach świata mamy cztery zasadnicze stosunki składniowe między członami konstytutywnymi
i nie konstytutywnymi grup werbalnych (zdań) i nominalnych:

1. między podmiotem a orzeczeniem nieprzechodnim, np. ojciec śpi

2. między agensem a orzeczeniem przechodnim, np. ojciec zabił

3. między pacjensem a orzeczeniem przechodnim, np. zabił sarnę

4. między członek określającym a określanym grup nominalnych, np. ojca dom

• żaden język nie wyraża tych czterech stosunków syntaktycznych za pomocą czterech odrębnych wykładników formalnych

• wszędzie jeden z tych wykładników (szyk, morfem, alternacja, inkorporacja) wyraża dwa a niekiedy trzy stosunki syntaktyczne spośród czterech wymienionych

• typologii języków dokonuje się zatem na podstawie kumulacji funkcji przez wykładniki syntaktyczne, wyróżnia się 6 typów kumulacji:

stosunki składniowe	1	2	4	4	5	6
podmiot do orzeczenia nieprzechodniego	a	a	a	a	a	a
agens do orzeczenia przechodniego	a	b	a	b	a	b
pacjens do orzeczenia nieprzechodniego	b	a	b	a	b	a
człon określający do członu określanego	c	c	b	b	a	a

typ 1 → należy język polski. Wykładnikiem A w j. polskim jest końcówka nominativu, charakteryzuje podmiot zdania przechodniego i nieprzechodniego. Wykładnikiem B, charakteryzującym pacjensa, jest końcówka accusativu. Wykładnikiem C, który charakteryzuje człon określający grupy nominalnej jest końcówka genetivu.

Forma tych trzech wykładników może być różna ale rozkład ich funkcji jest ten sam we wszystkich językach typu 1. Jest to typ najbardziej rozpowszechniony, ekspansywny (języki rodziny indoeuropejskiej, języki semito-hamickie, uralskie i ałtajskie, chińsko-tybetańskie). Typ 1 odróżnia trzy schematy syntaktyczne: zdanie nieprzechodnie, przechodnie i grupę nominalną.

typ 2 → Języki jafetyckie (baskijski, kaukaskie, starożytny język sumerski), język starotybetański i języki paleoazjatyckie.

W językach typu 1 i 2 stosunki syntaktyczne wyrażone są za pomocą trzech wykładników: A, B, C.

W językach typu 3 - 6 funkcjonują dwa wykładniki: A, B.

W językach typu 1 i 2 wykładniki A i B funkcjonują tylko w grupie werbalnej a wykładnik C tylko w grupie nominalnej.

W językach typu 3 - 6 wykładniki A i B funkcjonują w grupie werbalnej jak i nominalnej.

Typy 5 i 6 są najbardziej recesywne, funkcjonują w kilku wymierających językach amerykańskich.

Często w językach funkcjonują jednocześnie w różnych częściach ich systemów 2, 3, 4 typy i jest to wynik ewolucji, która przeważnie polega na przechodzeniu od typu 6 do typu 1 (np. dzieje północnoamerykańskiej rodziny algonkin).

Typ składniowy jest tym bardziej ekspansywny im więcej schematów syntaktycznych rozróżnia.

Struktury syntaktyczne najwyższego rzędu

1. W różnych językach łączenie dużej ilości morfemów dokonuje się różny sposób:

1. Grupy nominalne mogą przybierać postać długich wyrazów złożonych, np. w językach eskimoskich i klasycznym sanskrycie.

2. Grupy polipredykatywne występują w dwóch postaciach:

• O orzeczenie główne opierają się orzeczenia od niego zależne w obrębie tego samego zdania (j. polski, łacina, większość języków Indian amerykańskich, języki uralo-ałtyjskie).

• Zdanie złożone z kilku zdań, z których jedno jest zdaniem głównym a inne są podrzędne w stosunku do niego.

• Łączenie wielkiej ilości morfemów doprowadziło w niektórych językach do powstania zdań złożonych współrzędnych i podrzędnych.

1. Zdania współrzędne stanowią luźne zespoły, związane spójnikami współrzędnymi. Spójniki są morfemami luźnymi, nie posiadają treści semantycznej, otwierają w naszej świadomości miejsce w tekście na wyrazy i zdania.

2. Zdania podrzędnie złożone są zhierarchizowane, obejmują zdania nadrzędne i podrzędne. Zdania podrzędne są dwojakiego rodzaju: przyzdaniowe i przywyrazowe. Zdanie podrzędne przyzdaniowe zapowiadają zdania nadrzędne a zdania podrzędne przywyrazowe łączą dwa zdania w zhierarchizowaną całość.

• Konstrukcje polipredykatywne z orzeczeniami zależnymi oraz zdania współrzędnie złożone występują w olbrzymiej większości języków świata. Zdania podrzędnie złożone występują tylko w niektórych językach ale obecnie rozpowszechniają się.

09. 04. 2008

typologia stylistyczna

języki specjalne i języki tajne

dialekt kulturalny

• języki religijne: święte, misyjne, pomocnicze

• języki kancelaryjne: łacina

• języki poetyckie - oparte na tradycji ustnej (np. język Homera)

języki

1. tajne: świadome utajenie wyrazów (języki więźniów, język flisacki)

2. specjalne

• ze względu na funkcję

• ze względu m.in. na płeć użytkownika (biolekty)

• profesjonalne: język lekarzy, prawników

Języki specjalne- ograniczają się do pewnych środowisk; charakteryzują się głównie odrębnym słownictwem; ewoluują zmieniając funkcję- wiąże się to z rozwojem kulturalnym społeczeństw.

Najwcześniejszymi językami są języki tajne i kobiece- znane były już społeczeństwom prymitywnym.

Języki tajne są systemami porozumiewania się, które grupa znających się i wtajemniczonych ludzi celowo ukrywa (grupa chłopców, kobiet, zawodowa). Języki te posługują się:

• wyrazami języka ogólnego używanymi w innym znaczeniu lub przekształconymi,

• wyrazami wymyślonymi lub zapożyczonymi z innych, niekiedy wymarłych już języków

Przykłady: więzienna grypserka, dawny język złodziejski, język flisacki.

W różnych częściach świata występuje także rozróżnienie między językami kobiet i mężczyzn. Rozróżnienia te występują ze szczególna wyrazistością w wielu językach Ameryki i sąsiadującej z nią części Azji. Obie płci doskonale znają obydwie formy i używają form przeciwnej płci przy cytowaniu obcych wypowiedzi.

Charakter pisanych dialektów kulturalnych przybierają nowe języki specjalne powstające na wyższym poziomie kulturalnym. Dialekty kulturalne nie reprezentują ogólnonarodowej tradycji języka pisanego, lecz tradycję języka mówionego, a potem pisanego poszczególnych grup zawodowo- stanowych.

Wyróżniamy trzy główne rodzaje dialektów kulturalnych:

• języki religijne

• języki święte- powoli narastają w obrębie rodzimego stanu kapłańskiego (np.wedyjski w Indiach),

• języki misyjne- ustalone przez misjonarzy na p[odstawie dialektu, który nie miał dotąd żadnej tradycji kulturalnej, dla propagandy obcej religii (np. starosłowiański, gocki),

• pomocnicze języki religijne

• staro- wysoko- niemiecki

• staropolskie dialekty kulturalne (służyły do przekładów i parafraz różnych części Biblii, pieśni kościelnych, modlitw, katechizmów, reguł zakonnych).

• języki kancelaryjne- ich tradycję przechowują korporacje urzędnicze, redagując przy ich pomocy oficjalne obwieszczenia i dokumenty państwowe (takie języki miały greckie miasta- państwa, takim językiem jest tez łacina)

• języki poetyckie- oparte na tradycji ustnej, która utrzymuje się w obrębie korporacji śpiewaków recytatorów; taki język funkcjonuje przez pewien czas jako tworzywo poezji o tradycyjnej wersyfikacji;

Przykładem jest język Homera- początkowo była to poezja ustna uprawiana przez śpiewaków, z czasem stała się także poezja pisaną.

Istniejący w społeczeństwie dialekt kulturalny z czasem rozszerza swój zakres użycia, wzbogaca słownictwo, modernizuje system semantyczny i składniowy i staje się językiem literackim. Wynika to z podnoszenia się poziomu cywilizacyjnego społeczeństw i z potrzeby ogólnonarodowego języka, który stałby się narzędziem całego narodu.

• w Rzymie z języka kancelaryjnego senatu rozwinął się łaciński język literacki,

• w Polsce z krakowskiego dialektu kulturalnego rozwinął się w XVI w. pod wpływem reformacji i odrodzenia polski język literacki.

W każdym społeczeństwie istnieje pewien system języków specjalnych, czyli językowych społecznych subkodów, ograniczonych do pewnych środowisk, które kojarzą się z treściami emocyjnymi, ekspresywnymi i impresywnymi.

geografia lingwistyczna

geografia lingwistyczna: opiera się na badaniach dialektologicznych, czyli na gromadzeniu danych dotyczących właściwości dialektalnych danego systemu językowego oraz rozprzestrzeniania się pewnych cech językowych

dialekt: typ języka odznaczający się zespołem cech dialektalnych, jakie koncentrują się w pewnej części terytorium językowego i współdecydują o wyodrębnieniu się etnicznej grupy ludnościowej od jej pobratymców

pojęciem podrzędnym jest gwara: mowa chłopów zamieszkujących określoną okolicę kraju, różniąca się od innych gwar szeregiem cech gwarowych → cechy gwarowe: fonetyczne, gramatyczne, słownikowe

narzecza: zespoły gwar, które charakteryzują się pewną ilością cech wspólnych

dialektologia: nauka, która zajmuje się dialektem; w oparciu o dane stwierdzone i opisane przez dialektologię, posługując się metodą historyczno-porównawczą objaśnia procesy różnicowania się cech gwarowych: ich przyczyny, warunki oraz rezultaty

dialektografia: bada, gromadzi, przedstawia w sposób opisowy lub kartograficzny cechy gwarowe danego obszaru

• geografia lingwistyczna zaczyna się rozwijać w XIX wieku, ale pewne pojęcia lingwistyczne pojawiają się na początku XX wieku

• zainteresowanie badaniami dialektologicznymi zawdzięczamy młodogramatykom, którzy
  w dialektologii szukali potwierdzenia swojej tezy o bezwyjątkowości praw językowych

Jules Gilliéron, - stworzył pierwszy atlas dialektologii

założenia geografii lingwistycznej (które stały się podstawą współczesnej dialektologii)

1. różnice dialektalne występujące najczęściej w słownictwie i fonetyce, rzadziej we fleksji
   i składni

2. czynniki społeczno-historyczne mają decydujące znaczenie w procesie dyferencjacji (różnicowania) językowej

3. warunki geograficzne wpływają na dyferencjację językową

4. tempo zmian dialektów zwiększyło się z wielu względów:

1. czynniki ekonomiczne i psychologiczne

2. wpływ mediów

konflikt homonimiczny

Wg Gilliéron'a są dwa momenty warunkujące innowacje w zasobie leksykalnym danego języka lub dialektu. Jeden z nich dotyczy konfliktu homonimicznego, który należy rozumieć jako sytuację, w której dwa homonimy zazwyczaj rozróżniane pod względem znaczenia dzięki różnicom w kontekście zaczynają być używane w tym samym kontekście, co utrudnia porozumiewanie się.

W takiej sytuacji tworzy się nowy wyraz, który przejmuje jedno ze znaczeń.

Wg Gilliéron'a struktura fonetyczna wyrazu ulega zmianom pod wpływem czasu. Zdarza się, że wyraz, który na początku nadawał się do pełnionej funkcji, z czasem staje się zbyt krótki lub zbyt długi, ewentualnie zmienia się jego brzmienie, co może wywoływać nieoczekiwane skojarzenia. W takim wypadku wyraz taki należy zastąpić innym.

Dialektologia na gruncie polskim

• pierwsze dane dialektograficzne dostarcza Oskar Kolberg (materiały częściowo zapisane fonetycznie) [11-12 tomów]

• materiały publikował w czasopiśmie „Wisła” redagowanym przez Jana Karłowicza

• pierwsza praca naukowa z dialektologii Malinowskiego pochodzi z 1873 roku i dotyczy gwar wsi opolskich

• rozkwit polskiej dialektologii zawdzięczamy Kazimierzowi Nitschowi

Kazimierz Nitsch


„Próby ugrupowania gwar polskich” 1910


„Mowa ludu polskiego” 1911


„Dialekty języka polskiego” 1915


„Dialekty polskie Śląska” 1939


„Wybór polskich tekstów gwarowych” 1916

16. 04. 2008

Karol Dejna


„Dialekty polskie” 1973


„Atlas polskich innowacji dialektalnych” 1981


„Atlas gwar polskich”


t. 1 Małopolska


t. 2 Mazowsze


t.3 Śląsk


t. 3 Wielkopolska i Kaszuby

atlasy regionalne:

K. Nitsch „Atlas językowy polskiego Podkarpacia”

Z. Stiber „Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich”

A. Zaręba „Atlas językowy Śląska”

A. Kowalska, A. Strzyżewska-Zaremba, H. Horodyska-Gadkowska „Atlas gwar mazowieckich”

Słowniki gwarowe:

J. Karłowicz „Słownik gwar polskich”

B. Sychta „Słownik gwar kaszubskich”

Od momentu pojawienia się strukturalizmu w językoznawstwie zmienia się metodologia badań dialektologicznych → coraz częściej powstają opisy dialektalnych systemów, co oznacza, że nie ujmuje się cech dialektalnych jako prostego zbioru elementów, ale skupia się uwagę na zasadach według których cechy te wchodzą w określone relacje. Następnie zestawia się systemy różnych dialektów, co pozwala rzucić nowe światło na pokrewieństwo miedzy dialektami i różnice między nimi.

wraz z dialektologia strukturalną wprowadza się nowe pojęcia:

• diasystem: sposób przedstawiania dwóch systemów uwydatniających zachodzące między nimi podobieństwa czy różnice

• idiolekt: całokształt właściwości mowy jednostki, obejmujący wszystkie indywidualne właściwości języka

• w ramach dialektologii można mówić o badaniach, które skupiają się nie tylko na poszczególnych systemach dialektu, ale i badania dotyczące kontaktów języków w środowisku bilingwialnym (dwujęzycznym)

• dialektolodzy amerykańscy zainteresowali się specjalnym zróżnicowaniem języka

• dzisiejsza dialektologia bardzo często wykorzystuje w swych badaniach metody matematyczne (szczególnie statystykę)

***

koncepcja profesora Doroszewskiego, który rozwinął metodę izoglos kwantatywnych, wg której izoglosy miały charakteryzować frekwencję pewnych zjawisk językowych

***

dialektologia strukturalna: nie bada się przypadkowych zjawisk; bada się system dialektu w fonetyce, morfologii i składni

[Dejna, Nitsch, Doroszewski]

transfer / przeniesienie: przenoszenie wzorów z języka ojczystego na język obcy w procesie jego opanowywania

np. przeniesienie właściwości polskich t, d (przedniojęzykowe) na t, d angielskie (dziąsłowe)

niektórzy rozróżniają transfer pozytywny i transfer negatywny

pozytywny	negatywny
przenosimy wzory z języka ojczystego na język obcy i powstaje struktura poprawna; jest to możliwe wtedy, gdy oba języki są podobne pol. faza (r. ż) => fr. phase (r. ż)	przeniesienie powoduje powstanie formy niepoprawnej

superstrat językowy: język ludności, która nawarstwiała się na ludność tubylczą na danym terytorium, np. języki celtyckie i germańskie

adstrat językowy: język z którego na teranie dwujęzycznym lub wielojęzycznym inny język czerpie zapożyczenia, np. język niemiecki względem języka łużyckiego

substrat językowy: język ludności pierwotnej na który nawarstwił się język ludności napływowej w wyniku podboju lub imigracji; przejmując język ludności napływowej ludność tubylcza wprowadza do niego rozmaite elementy własnego języka

pidgin i języki kreolskie powstają, gdy dochodzi do kontaktu miedzy ludźmi, którzy potrzebują środka porozumienia, ale nie mają wspólnego języka

pidgin - jest dla użytkowników językiem drugim, pomocniczym

język kreolski - przyswajany przez dzieci jako pierwszy

języki kreolskie:	pidginy:
na bazie angielskiego kreolski jamajkański kreolski gujański na bazie francuskiego haitański

etnolekt: język charakterystyczny dla określonej grupy etnicznej

23. 04. 2008

badania językowe

szkoła Starożytnej Grecji

• teoretycy języka → pierwsi, którzy stworzyli zasady klasycznej gramatyki europejskiej, a ich dokonania w tym zakresie wykorzystywane były w wiekach późniejszych

• zainteresowanie gramatyką → baranie tekstów

• normatywność: zajmowali się nią w zakresie języka greckiego

• natywizm

• zainteresowania filozoficzne → geneza języka; jaki jest proces uczenia się języka

analogiści i anomaliści:

• grupy uczestników jednego z pierwszych znanych sporów teoretycznych o metodologię opisu gramatycznego

• prawdopodobnie II wiek p.n.e.; wśród filozofów greckich

• analogista: Arystofanes z Bizancjum - język ma charakter regularny i w jego opisie należy dążyć do wykrycia paradygmatów (modeli tworzenia form)

• anomalista: Krates z Mallos - zwraca uwagę na anomalie w języku, tj. wyjątki od reguł
  i konieczność ich uwzględnienia w opisie językowym

Arystotelesowi zawdzięczamy podział języków na rzeczowniki i czasowniki


onoma: rzeczowniki

rhema: czasowniki

syndesmoi: wskaźniki zespalające




szkoła aleksandryjska

• badania leksykograficzne

• glosatorystyka → objaśnianie trudnych terminów / glosatorzy

• retoryka → sztuka oratorska / retorzy

• scholastyka → komentowanie tekstów / scholaści

• leksykografia → gromadzenie zasobu leksykalnego / leksykografowie

szkoła indyjska (doskonali językoznawcy )

• ścisłość i obiektywność w badaniach nad językiem (zastosowanie matematycznych zasad)

• sanskryt: święty język hindusów

• zainteresowanie językiem wynikało z potrzeb religijnych → dbanie o czystość języka

• teksty wedyjskie - pierwsze wzmianki o zainteresowaniu Hindusów językiem

• pytania o genezę języka

Pᾶnini - początek IV wieku p.n.e. - pierwszy, który przystąpił do normowania klasycznego sanskrytu

• miał świadomość tego, że język jest systemem

• zdawał sobie sprawę z istnienia morfemu zerowego

Patanjali - II wiek p.n.e. / Bhartṛhari - VII wiek n.e.

sphota: stały, niezmienny substrat wszystkich wariantów tekstowych danego systemu języka; w odniesieniu do fonologii odpowiadałby definicji fonemu, tj. inwariantnej wartości dźwiękowej, która istnieje jako jednostka określonego systemu, służąca do różnicowania znaczenia wyrazu

• Hindusi stosowali w gramatyce statystykę wystepowania wyrazów i sylab w tekstach, co wiązało się z szeroko zakrojonymi badaniami nad leksyką

• badania Hindusów koncentrowały się także dookoła fonetyki → jako pierwsi obok Chińczyków zwrócili uwagę na rolę momentów artykulacyjnych

• niewiele osiągnęli na polu badań etymologicznych

• zarówno Grecy jak i Hindusi zajmowali się językami narodowymi

• Indie: zainteresowania religijne

• Grecja: zainteresowania filozoficzne

okres rzymski

• Rzymianie nie wnieśli wiele nowego, ale bardzo rozwinęli to, co zostało już osiągnięte

• Gramatyka Varro: I wiek p.n.e. De lingua latina → nacisk na zjawiska morfologiczne

• w zakresie gramatyki Rzymianie zwrócili uwagę na zjawisko rekcji czasownikowej i jej roli dla ustalenia znaczeń przypadków

ortoepia: dział językoznawstwa obejmujący zagadnienia poprawności i kultury języka; reguły poprawnego używania form językowych

metryka: nauka o rytmicznych formach wiersza regularnego, tzw. numerycznej organizacji rytmiczno-ilościowej mowy wiązanej; tadycyjnie utożsamiana z wersyfikacją.

świat arabski

• w znacznej mierze przejęli osiągnięcia Greków

• z Hindusami i Grekami łączy ich to, że zajmowali się tylko językiem narodowym

• język Koranu to język święty (analogicznie do sanskrytu w Indiach)

* Koran nie mógł ulec zmianie → zwiększenie zainteresowania pochodzeniem takiego, a nie innego języka

• poznanie i chronienie języka przed napływem elementów plebejskich

• leksykografowie

• tolerancja zachowania odrębności leksykalnej → zachowanie zróżnicowania dialektalnego → nie był to przedmiot badań, ale było to rejestrowane (słowniki)





• Szkoła Basri

• Szkoła Kufi

„Alkitab”: system gramatyki arabskiej

świat żydowski

• jako pierwsi podjęli badania komparatystyczne (porównawcze) → mieszkali wśród ludności arabskiej → dostrzegali podobieństwo / pokrewieństwo

30. 04. 2008

od renesansu do końca wieku XVIII

• poszukiwanie uniwersum

• rozwijanie logicznej koncepcji języka

Port-Royal - szkoła odegrała dużą rolę w kształtowaniu myśli językoznawczej

• portroyalowcy kontynuowali badania nad teorią gramatyki budowaną w oparciu o koncepcje logiki zakładając, że logika jest uniwersalna → poszukiwali jej uniwersalności w gramatyce

• z badaniami gramatyki wiążą się badania nad normatywnością języka

• portroyalowcy zauważyli, że języki świata muszą być oparte na podobnej strukturze gramatyki, zatem rolą gramatyków jest poszukiwanie uniwersaliów → w tym celu
  np. w fonetyce pojawia się rozróżnienie na głoskę i literę

w oświeceniu podejmowano też nadania zmierzające do ustalenia odpowiedzi: skąd pochodzi język → w tym celu sięga się nie tylko po języki grecki i łaciński, ale także inne języki starożytne, np. sanskryt

• pierwszym sanskrytologiem był William Jones (był pierwszym, który dał podwaliny dla gramatyki historyczno-porównawczej) → utrzymywał on, że sanskryt, greka, gocki i (prawdopodobnie) celtyckie są ze sobą spokrewnione i powstały ze wspólnego, nie istniejącego już dziś języka

język, jakim zajmowano się do końca wieku XVIII, to badania nad poszukiwaniem uniwersum → badania te miały charakter synchroniczny

przełom XVIII / XIX wiek

Wilhelm von Humboldt (1767 - 1835)

• ojciec językoznawstwa ogólnego

• znał języki takie jak: węgierski, hebrajski, arabski, kawi, sauskyt

• badania synchroniczne

• język traktował jako energię organizmu, który funkcjonuje na zasadzie analogii

• poszukuje tego, co jest uniwersalne, ogólnoludzkie, ale z drugiej strony dostrzega w nim to, co jest indywidualne

• język może być źródłem poznania rzeczywistości, ale bezpośrednio tylko subiektywnej, natomiast pośrednio rzeczywistości obiektywnej

• językoznawstwo Humboldt`a wiąże się ściśle z antropologią, zatem odchodzi się od logiki ku psychologii → język wyraża ducha narodu → nie można badać języka w oderwaniu od kultury narodu

• wg Humboldt`a języki narodowe są wariantami realizacyjnymi języka w ogóle

język w ogóle + duch = duch narodowy

• Humboldt zastanawiał się nad tym, skąd biorą się różnice między językami - uznał, że indywidualne różnice między językami to wynik wzajemnego oddziaływania języków na siebie → język wyraża światopogląd danego narodu

• nauczanie nowego języka wg Humboldt`a jest poznaniem siatki pojęciowej, tj. światopoglądu + pierwiastka mistycznego (który pojawia się tam, gdzie pojawia się psychologizowanie w języku)

• im więcej języków z różnych epok poznamy, tym bardziej zbliżymy się do poznania języka w ogóle w jego idealnej postaci

Benjamin Lee-Wolf

• zajmował się badaniem języków indiańskich

• wspólnie z Edwardem Sapirem stworzyli koncepcję natury semantycznej, zw. koncepcją Sapira i Wolfa (neohumbpldtyzm)

• wg ich hipotezy nie ma języków doskonałych, każdy język jest wyrazem określonego widzenia i pojmowania świata, z tym, że język nie tyle służy do wyrażania pojęć, co do ich kształtowania i w ogóle warunkuje ich istnienie (w ramach danej społeczności językowej

• różny sposób partycypowania rzeczywistości znajdzie swój wyraz nie tylko w języku, ale i w kulturze → różnorodność języków jest wynikiem różnego partycypowania rzeczywistości

07. 05. 2008

XIX wiek - rozwój językoznawstwa historyczno-porównawczego

XIX wiek to czas przejścia od badań synchronicznych do badań diachronicznych, co wiąże się z odkryciem metody historyczno-porównawczej

metody badawcze językoznawstwa historycznego

1. metoda filologiczna: zestawianie tekstów pisanych w tym samym języku, ale zróżnicowanych chronologicznie

2. metoda rekonstrukcji wewnętrznej: polega na ustaleniu, który z dwóch elementów obocznych tego samego języka jest starszy

1. wnioskowanie na podstawie oboczności fonologicznych, np. w języku polskim mamy na końcu wyrazu typ oboczności dźwięczna : bezdźwięczna

2. metoda form wyjątkowych, przy czym formy nieregularne uznaje się za starsze

3. metoda form ginących, forma ginąca uznawana jest za starszą

3. metoda historyczno-porównawcza: rozszerzenie metody rekonstrukcji wewnętrznej, ponieważ sprowadza się ona do wyboru elementu starszego spośród języków różnych, ale sobie pokrewnych (wywodzących się ze wspólnego prajęzyka)\

• za prekursora badań historyczno-porównawczych uznaje się Williama Jonsa → jego teoria dotycząca pokrewieństwa łaciny, greki, gockiego i języków celtyckich legła u podstaw językoznawstwa porównawczego (→ w praktyce okres językoznawstwa porównawczego przychodzi znacznie później)

Rasmus Kristian Rask - zasługi

1. wykazanie w sposób naukowy pokrewieństwa części języków indoeuropejskich

• odkrył pokrewieństwo staronordyckiego z językami skandynawskimi i germańskimi oraz greką, łaciną, językami słowiańskimi i litewskim

• negował pokrewieństwo między językami celtyckimi i albańskim (co później skorygował)

• dopuszczał pokrewieństwo między sanskrytem i językiem irańskim

2. nadanie charakteru naukowego metodzie historyczno-porównawczej poprzez sprowadzenie tej metody na tory gramatyczne (wcześniej badania miały raczej charakter filozoficzny niż filologiczny), czego wyrazem było uznanie pierwszeństwa tejże metody (historyczno-porównawczej)

• w porównywaniu za ważniejsze uznaje elementy gramatyczne, a nie leksykalne; uznał, że mieszanie się języków w pierwszym rzędzie dotyczy wyrazów czyli elementów izolowanych, a w mniejszym stopniu (lub w ogóle) dotyczy formacji gramatycznych jako faktów kategorialnych

• nadaje zasadzie regularności (wykorzystywanej w analizie podobieństw między językami) rangi teoretycznego postulatu; sama porównywania głosek w różnych językach nie była nowością

• oparcie programu gramatyki porównawczej nie na apriorycznych spekulacjach filozoficznych lecz na założeniach empirycznych i metodzie indukcyjnej

Franz Bopp → uznawany za ojca metody porównawczej

• zasadniczy teoretyczny cel badań Boppa był natury filozoficznej → chodziło mu o ustalenie początków mowy, czyli początków ludzkiego myślenia i ducha; cel chciał osiągnąć od strony języka poprzez:

1. przedstawienie w sposób systematyczny stosunków pokrewieństwa języków

2. zbadanie rządzących ewolucją języka fizycznych i mechanicznych praw

3. ustalenie początków głównych kategorii morfologicznych

• gwarancją osiągnięcia celu miało być traktowanie języka biologicznie jak organizm - rodzi się, rozwija i obumiera wg określonych praw ewolucji → istnieje dopóty, dopóki istnieje rzeczywistość, którą oznacza

• od celów filozoficznych Bopp dość szybko odchodzi i zaczyna badać języki same dla siebie

• głosił postulat ścisłości i regularności, odpowiedniości językowych, tak by dały się one ujmować w określone prawa naukowe o charakterze obiektywnym i sprawdzalnym

• te prawa nie są absolutne i powszechne, co tłumaczy różnorodność języków → ich rola polega na tym, że pozwalają wytłumaczyć i uzasadnić różnice między językami, tym samym sprowadzić je do historycznej identyczności (różnice tracą moc z chwilą odkrycia praw, które pozwalają sprowadzić języki do wspólnego mianownika)

• Bopp postulował, aby skupić się na podobieństwach z zewnątrz niewidocznych

• jego teoria nie była pozbawiona romantycznego idealizowania, ponieważ uważał, że ewolucja polegała na stopniowo postępującym rozwoju pierwotnego, harmonijnego systemu w system ulegający degeneracji

• skupia się na najstarszych językach: łacinie, grece, sanskrycie, ponieważ one uznawane były za najbliższe językowi doskonałemu (szczególnie sanskryt)

• od strony materiałowej celem Boppa było:

1. ustalenie prajęzyka

2. ustalenie warunków ewolucji

3. poszukiwanie wyrazów najbardziej pierwotnych, które nazywał pierwiastkami → pierwiastki wg niego miały postać jednosylabową, pozbawione były motywacji semantycznej → sprowadza je do jednego dźwięku

• werbalne: pierwotne, oznaczające czynność

• nominalne: oznaczające rzeczy i jednostki

• pronominalne: wyrażające relacje między werbalnymi i nominalnymi

zasługi Boppa

1. podstawowe elementy jego koncepcji znane były wcześniej, ale zespolił, rozbudował i bliżej zinterpretował

2. stworzył gramatykę historyczno-porównawczą

3. stworzył gramatykę indoeuropejską w ten sposób, że powszechnie znane koncepcje przeniósł ze sfery teorii na grunt konkretnej, realnej analizy materiałowej

4. zapoczątkował w analizie morfologicznej zasadę porównywania nie całych wyrazów, ale poszczególnych morfemów (pierwiastków i afiksów) w językach pokrewnych na podstawie regularnych odpowiedniości stanowiących ich formę jednostek fonicznych, dających się ująć w określone prawa fonetyczne → podstawę stanowiły tu zgodności natury semantycznej (funkcjonalnej)

5. respekt dla bazy materiałowej, zamiłowanie do szczegółowych, sumiennych badań

14. 05. 2008

Jacob Grimm (prawo Grimma: dotyczy przesuwek spółgłoskowych)

• przesuwki spółgłoskowe, to szereg bezpośrednio z sobą związanych zmian - opozycji fonologicznych pomiędzy poszczególnymi klasami spółgłosek, prowadzącymi w konsekwencji do przebudowy systemu konsonantycznego języka

• prawo językowe może dotyczyć różnych dziedzin języka → u Grimma przesuwka spółgłoskowa zaliczana jest do prawa głosowego (związanego z fonetyką)

• prawo Grimma jest pierwszym prawem głosowym, które dotyczy przesuwek spółgłoskowych w pragermańskim i staro-wysoko-niemieckim, wg Grimma w języku germańskim doszło do 2 rodzajów przesuwek

1. w pragermańskim

• przejście t → th oraz k → kh, te zmiany mogły się dokonać tylko w określonym otoczeniu

• przejście indoeuropejskich zwartch bezdźwięcznych p, k, t → przydechowe ph, tk, kh lub indoeuropejskich dźwięcznych b, d, g → p, k, t, następnie indoeuropejskie aspirowane przydechowe → bh, dh, gh lub nieaspirowane → b, d, g

• objęła tylko staro-wysoko-niemiecki (zaszła w V wieku n.e. ), w jej wyniku p, t, k w śródgłosie po samogłoskach przeszły w długie, bezdźwięczne spiranty zz, ff, hh

zasługi Grimma

• stworzył model gramatyki historyczno-porównawczej w ramach jednej rodziny językowej i tym samym model gramatyki czysto historycznej poszczególnych języków

• badał proces ewolucji w systemie fonologicznym języka

czym się różni prawo głosowe od prawa przyrodniczego?

• nie działa zawsze i wszędzie

• działa tylko przez pewien okres i w danej społeczności

• w danym czasie i na danym terenie jest bezwyjątkowe, tzn. wywołuje zmienę językową w danej pozycji we wszystkich wyrazach i u wszystkich członków danej społeczności

pozorne wyjątki: po wygaśnięciu praw głosowych do języka mogą wejść wyrazy bądź formy nowe, które będą wyjątkami od danego prawa, bo powstały po jego wygaśnięciu

w ustalaniu stosunków podobieństwa opieramy się na systemie morfologicznym, ponieważ ma on do pewnego stopnia charakter zamknięty i nie przenikają do niego tak łatwo formy obce (w przypadku słownictwa bardzo często dochodzi do przenikania wyrazów z jednego języka do drugiego)

porównując morfemy różnych języków bierzemy pod uwagę:

• podobieństwo funkcji

• zgodność z prawami głosowymi

21.05.2008

biologizm i naturalizm w językoznawstwie XIX wieku

• osiągnięcia naukowe w zakresie biologii w której wykorzystywano metodę porównawcza lub historyczno-porównawczą prowadzące do systematyzacji świata fauny i flory, powstanie paleontologii i teorii ewolucji Darwina przyczyniły się do przeniesienia metodologii badań także na grunt językoznawstwa

• teorie biologizmu i naturalizmu wywodzą się z filozofii empirycznej (doświadczalnej)

• biologizm w języku przejawia się w traktowaniu go jak organizm, a naturalizm w traktowaniu go jak wytwór natury

• teorie te odnajdujemy u Franz Bopp`a, August Schleicher'a

• pod wpływem odkryć Darwina Schleicher sworzył koncepcję drzewa genealogicznego

• biologiczny naturalizm wg tej teorii język jest zjawiskiem natury (organizmem) wytworzonym w prehistorii, niezależnym od człowieka, którego drogę rozwoju wyznaczają ogólne prawa biologiczne w ewolucji; język rodzi się, żyje jakiś czas, aż w końcu ustępuje miejsca. Wg tej teorii prajęzyk, to praprzodek, a języki pokrewne, to potomstwo.

• Teorię Augusta Schleicher'a podważa Johnes Schmidt

• Schmidt swoja teorię nazywa teorią falową, zakłada, że zmiany językowe rozchodzą się w terenie koncentrycznie, częściowo zachodzą na siebie niczym fale - jak na powierzchni wody, gdy wrzucane są kamyki, a kamyki to innowacje

• Teoria Schmidt`a nie do końca tłumaczy proces ewolucji języków, ale ważne jest to,
  że uwzględnia kontakt między językami

• Zarzuty Schmidt`a wobec Schleicher'a

1. Języki ewoluują ze wspólnego pnia, nie rozwijają się w izolacji, lecz stykają z sobą, a tym samym wywierają na siebie wpływ. Początkowo nie było granic językowych, np. między językami A i F istnieje szereg języków pośrednich B, C, D, E. Wskutek okoliczności zewnętrznych jeden wariant F zyskiwał przewagę nad najbliższym otoczeniem, a więc z jednej strony G, H, z drugiej E, D, w wyniku czego F zaczyna graniczyć z C, a z drugiej strony z I, fakt ten oznaczał równocześnie powstanie wyraźniej granicy między językami C, F, I

2. Rozszczepienie języka nie nastąpiło bezpośrednio, ale poprzedził je okres dyferencjacji dialektycznej

3. Prajęzyk indoeuropejski oraz poszczególne fakty tego języka oznaczane * należy traktować nie jak to czynił Schleicher jako byty realne, ale jako konstrukcje hipotetyczne, reprezentujące aktualny stan wiedzy w danej dziedzinie

• August Leskien obie teorie usiłował uściślić; w swych badaniach dochodzi do wniosku, że obie teorie się nie wykluczają, ale uzupełniają. Teoria drzewa ilustruje wspólne pochodzenie i moment czasowy, a teoria falowa ilustruje mieszanie się języków i moment przestrzenny

• współcześnie językoznawcy uważają, że żadna z teorii nie tłumaczy do końca ewolucji języka

• za ewolucję języka odpowiedzialne są dwa czynniki

1. wewnątrzjęzykowe jako rezultat stykania się z sobą elementów językowych w tekście

2. pozajęzykowe jako wynik właściwości psychofizjologicznych jednostki i grupy

Esperanto - międzynarodowy język pomocniczy, stworzony przez Ludwika Zamenhofa w 1887. Twórca języka początkowo nazwał je po prostu lingvo internacia. Esperanto (dosł. mający nadzieję) było początkowo pseudonimem Ludwika Zamenhofa.

Ido (-ides - grecki przyrostek patronimiczny = odojcowski) - sztuczny język opracowany w 1908 na bazie esperanto, stąd jego druga nazwa: esperanto reformita = 'esperanto reformowane'. Jego autorami byli Louis Couturat i Leopold Leau. Celem reformy było usunięcie niektórych krytykowanych cech esperanta, jak końcówka biernika czy tabela korelatywów, a także poprawienie brzmienia języka. Ido jest zasadniczo językiem schematycznym z pewnymi cechami naturalistycznego.

Novial (nowial) to język pomocniczy opracowany w 1928 roku przez duńskiego lingwistę Otto Jespersena
i zaprezentowany w książce An International Language. Był próbą pogodzenia cech schematycznych i naturalistycznych
w językach sztucznych. W latach 1930, 1934 i 1948 był kilkakrotnie modyfikowany.

Occidental, później nazwany interlingue, jest sztucznym językiem utworzonym przez bałtycko-niemieckiego oficera marynarki i nauczyciela Edgara de Wahla (1867-1948) i opublikowanym w 1922 roku.

Interlingua (Interlingua de IALA, z łac. międzyjęzyk) to sztuczny międzynarodowy język pomocniczy, opublikowany 15 stycznia 1951 roku przez International Auxiliary Language Association (IALA)

Pismo egipskie - trzy rodzaje pisma używane w starożytnym Egipcie:

Hieroglify - pismo używane do zapisu najważniejszych spraw państwa i świętych tekstów. Ostatni zapis tym rodzajem pisma pochodzi z 24 sierpnia 394 roku z wyspy File

Hieratyka - uproszczone pismo hieroglificzne używane początkowo przez kapłanów do szybkiego zapisu. Później stało się pismem skrybów. Używane od epoki tynickiej po czasy rzymskie. W schyłkowym okresie używane tylko do zapisywania tekstów religijnych

Demotyka - pismo wywodzące się z hieratyki powstałe w VII wieku p.n.e. służące do zapisu różnorodnych tekstów od umów handlowych, przez dokumenty państwowe po literaturę piękną i formuły magiczne. Obecną nazwę nadał mu Herodot, podczas gdy oficjalne dokumenty z epoki ptolemejskiej nazywały je "pismem ksiąg". Ostatni zapis tym rodzajem pisma pochodzi z 450 roku n.e. z wyspy File

Koptyjski - do zapisu używano alfabetu greckiego z zachowaniem siedmiu znaków ze starożytnego pisma egipskiego. Najstarsze zapisy pochodzą z I i II wieku n.e. - są to egipskie pisma magiczne. W znacznym stopniu zostało wyparte po podboju arabskim w VII wieku n.e.

Prawo Zipfa (ang. Zipf's law) - w korpusie języka naturalnego, częstotliwość występowania słów jest odwrotnie proporcjonalna do pozycji w rankingu. Jest to równoważne występowaniu wśród słów pewnego dyskretnego rozkładu prawdopodobieństwa zwanego rozkładem Zipfa; ranking powstaje w wyniku zliczenia częstotliwości występowania słów oraz posortowania malejąco powstałej listy. Pierwsze słowo występować będzie około dwa razy częściej niż drugie słowo z rankingu. Podobna reguła dotyczy też np. liczby ludności miast.

Kazimierz Ignacy Nitsch (ur. 1 lutego 1874 w Krakowie, zm. 26 września 1958 w Krakowie), polski językoznawca slawista, historyk języka polskiego, dialektolog. Założył Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego i redagował jego organ "Język Polski".

Warron Reatyński Marcus Terentius Varro - zwany też Warronem z Reate (łac. Reatinus), w odróżnieniu od poety Warrona z Ataksu. Uczony i pisarz rzymski, urodził się (przypuszczalnie) w Reate (obecnie Rieti) w 116 p.n.e., zmarł w 27 p.n.e. W 67 p.n.e. brał udział w walkach z piratami, u boku Pompejusza. Z polecenia Cezara organizował bibliotekę publiczną w Rzymie. Prawdziwy erudyta uważany był za jednego z najlepiej wykształconych ludzi w historii antycznego Rzymu. Historycy podają, że napisał 74 dzieła w 620 księgach. Zajmował się różną tematyką: filozofią, historią, literaturą, gramatyką, etyką, pedagogiką, rolnictwem, teatrem, religią itd.

Do naszych czasów zachowały się:

rozprawa Res rusticae (O gospodarstwie wiejskim),

obszerne fragmenty (kilka ksiąg) dzieła poświęconego łacinie De lingua Latina (O języku łacińskim),

fragmenty satyr Menipejskich,

a także mniejsze szczątki innych dzieł.

Zaginione, monumentalne dzieło Warrona Disciplinarum libri IX (Dziewięć ksiąg naukowych), pierwsza rzymska encyklopedia, jest źródłem dwustopniowego podziału późniejszego szkolnictwa oraz wszechnauk na trivium (gramatyka, dialektyka, retoryka) i quadrivium (geometria, arytmetyka, astronomia, muzyka), co razem daje siedem sztuk wyzwolonych (łac. septem artes liberales).

Prawo Grimma mówi, iż indoeuropejskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne przechodzą w językach starogermańskich (zob. język pragermański) przed akcentem - w zwarte dźwięczne, po akcencie - w przydechowe. Indoeuropejskie zwarte dźwięczne w starogermańskich ubezdźwięczniają się. Indoeuropejskie przydechowe przechodzą w starogermańskie zwarte dźwięczne. Starogermańskie spółgłoski zwarte bezdźwięczne po samogłoskach w śródgłosie przechodzą w staro-wysoko-niemieckie długie bezdźwięczne szczelinowe a po spółgłoskach i w nagłosie - w zwarto-szczelinowe. Starogermańskie zwarte dźwięczne na ogół ulegają w staro-wysoko-niemieckim ubezdźwięcznieniu.

August Leskien (1840-1916) - językoznawca niemiecki, profesor języków słowiańskich na uniwersytecie w Lipsku, jeden z twórców szkoły młodogramatycznej. Wybitny badacz języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, autor gramatyki tego języka. Dokonał podziału rzeczowników staro-cerkiewno-słowiańskich na deklinacje na podstawie kryterium morfologicznego - pierwotnego przyrostka tematycznego (deklinacje -o/-jo, -a/-ja, -u, -i, spółgłoskowa) oraz czasowników na koniugacje na podstawie dawnego praindoeuropejskiego zakończenia tematu (koniugacje -e/-o, -ne/-no, -je/-jo, -i, atematyczna).

3

sposób definiowania przez Arystotelesa jest semantyczny

→ nie wprowadzili nic nowego

najbardziej znane szkoły świata arabskiego

różne dyscypliny zajmują się językiem → jest to jeden z elementów badań

dąży się do integracji tych dyscyplin

forma oznaczająca

(coś, co odsyła do czegoś)

rozgraniczenie między synchronią a diachronią wprowadził Ferdynand de Suasoure

treść oznaczana

(to, na co zwracana jest uwaga)

• drogowe

• kolejowe

• mimika twarzy

• dym

prymarne

mają funkcję zgłoskotwórczą

sylaba: odcinek wyrazu, posiada samogłoskę

składają się na system semantyczny języka

luźne człony składowe

samogłoski tworzą szereg alternacji

a : u: i : zero

zespół elementów morfologicznych

G → człon główny

P → człon poboczny

rzeczownik określający enimi `człowiek' jest tu wskazany przez zaimek -u `jego', który tkwi w członie konstytutywnym

5. smakowe

6. zapachowe

---