Wzrost produkcji (dochodu narodowego) w długim czasie zależy od wzrostu zdolności wytwórczych gospodarki.

Zdolności wytwórcze gospodarki zależą od dwóch czynników:

• Wielkości zasobów czynników produkcji istniejących w gospodarce

• Efektywności wykorzystania tych czynników

W skład czynników produkcji wchodzi praca (zasoby siły roboczej), kapitał i ziemia (wraz z zasobami surowców naturalnych)

Zasoby siły roboczej (pracy) obejmują osoby w wieku produkcyjnym, zdolne i do pracy i gotowe do jej podjęcia na warunkach istniejących w gospodarce. Wielkość tych zasobów zależy od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz od współczynnika aktywności zawodowej, wskazującego jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest gotowa podjąć pracę.

Wzrost zasobów siły roboczej zależy od:

1. przyrostu naturalnego

2. wzrostu współczynnika aktywności zawodowej

Kapitał - to rzeczowe elementy procesu produkcji takie jak: maszyny, narzędzia w tym m.in. budynki, hale fabryczne. Im większa ilość maszyn, narzędzi itd. tym większy zasób kapitału i tym większe rozmiary zdolności wytwórczych gospodarki. Rozmiary produkcji powiększane są w wyniku inwestycji.

Rozmiary kapitału, co za tym idzie produkcji w danym roku są wynikiem wielkości inwestycji w latach poprzednich, ponieważ ich skutki w postaci podaży towarów i usług na rynku, widoczne są dopiero po pewnym czasie.

Wyróżnia się inwestycje nowe i inwestycje odtworzeniowe.

Inwestycje odtworzeniowe, związane są z koniecznym otworzenie zużytego w procesie produkcji majątku produkcyjnego.

Inwestycje nowe (netto) to nadwyżka inwestycji ponad inwestycje odtworzeniowe. Im większe inwestycje netto tym większy przyrost zasobu kapitału i związany z nim przyrost zdolności wytwórczych gospodarki.

Zdolności wytwórcze gospodarki zależą również od zasobów ziemi, jej areału wykorzystywanego zwłaszcza w produkcji rolnej jak i zasobów posiadanych surowców.

Zdolności wytwórcze gospodarki zależą nie tylko od rozmiarów zasobów czynników produkcji, ale również od efektywności wykorzystania tych zasobów. Efektywność mówi o tym, jak dużo można wytworzyć towarów i usług przy danych zasobach czynników produkcji.

Im większa efektywność, tym większe możliwości produkcyjne gospodarki, tym większy dochód narodowy.

Wzrost efektywności zależy bezpośrednio od postępu technicznego, postęp techniczny prowadzi do wzrostu wydajności pracy. Wydajność pracy jest to stosunek wielkości produkcji do liczby zatrudnionych (Y/Z) i mówi o tym ile produktów lub usług wytwarza 1 zatrudniony.

Zatrudnienie i wydajność pracy a tempo wzrostu gospodarczego

Dochód narodowy zależy bezpośrednio od wielkości liczby zatrudnionych w gospodarce i wydajności pracy, jest więc iloczynem

Y=Z*W

Tempo wzrostu gospodarczego (mierzonego dochodem narodowym w danym czasie) jest stosunkiem przyrostu dochodu narodowego w tym czasie
do poziomu dochodu na początku tego okresu (Y). Oznaczając początek badanego okresu przez t, koniec przez t+1, przyrost dochodu narodowego można zapisać:

Po pominięciu iloczynu, formuła tempa wzrostu dochodu narodowego ma postać:

Jak widać z równania, tempo wzrostu dochodu narodowego zależy od tempa wzrostu zatrudnienia i tempa wzrostu wydajności pracy. Im wyższe tempo wzrostu zatrudnienia i wydajności pracy tym wyższe tempo wzrostu dochodu narodowego.

Wzrost zatrudnienia zależy od:

• wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym

• wzrostu współczynnika aktywności zawodowej

Wzrost wydajności pracy zależy od:

• wzrostu wyposażenia przedsiębiorstw w maszyny i urządzenia

• postępu technicznego (w tym innowacji technicznych, rozwoju kwalifikacji, poprawy organizacji pracy)

• systemu bodźców ekonomicznych

Kapitał i jego efektywność a tempo wzrostu gospodarczego

Rozmiary produkcji w gospodarce zależą od wielkości zasobów kapitału przeznaczonego na inwestycje nowe (netto). Im większe inwestycje tym większy przyrost produkcji.

Wielkość tego przyrostu zależy od krańcowego produktu kapitału (KP_k) tj. przyrostu produkcji związanego z przyrostem kapitału o jednostkę, jednak kolejne przyrosty zasobu kapitału powodują coraz mniejsze przyrosty produkcji.

Poziom dochodu narodowego Y zależy od zasobu kapitału K i jego efektywności kapitału E

Y=K*E

Efektywność kapitału E, jest stosunkiem dochodu narodowego do zasobu kapitały (Y/K) i mówi o tym ile można wytworzyć jednostek dochodu narodowego dzięki 1 jednostece kapitału.

Odwrotność efektywności kapitału nazywa się kapitałochłonnością przeciętną (k_p)

Gdzie: I inwestycje (równe przyrostowi kapitału
)

współczynnik efektywności inwestycji (równy
lub
) określający przyrost dochodu narodowego przypadający na jednostkę inwestycji.

Współczynnik efektywności inwestycji (
) jest odwrotnością krańcowego współczynnika kapitałochłonności (k) który wskazuje ile złotówek należy zainwestować w gospodarkę, aby nastąpił wzrost dochodu narodowego o 1 zł. Jeśli np. k=3zł, to trzeba zainwestować 3 zł aby uzyskać 1 zł przyrostu dochodu narodowego.

Aby otrzymać wzór na tempo wzrostu dochodu narodowego należy podzielić obie strony równania przez Y.

Gdzie
to stopa inwestycji określająca udział inwestycji w dochodzie narodowym

Z równania wynika że tempo wzrostu dochodu narodowego należy od stopy inwestycji
oraz efektywności inwestycji
.

Wahania koniunkturalne w gospodarce rynkowej

1. Rodzaje wahań gospodarczych

2. Cykl klasyczny i jego fazy

3. Cykle krótkie, długie i super długie

4. Cykl koniunkturalny w gospodarce polskiej w okresie transformacji

Cykl koniunkturalny - okresowo wytwarzane zmiany aktywności gospodarczej mierzonej takimi wielkościami, jak: produkcja, dochód narodowy, konsumpcja, zatrudnieni i inwestycje.

Wahania gospodarcze zmiany wielkości ekonomicznych o charakterze krótkotrwałym, do których należą:

• Wahania sezonowe - wynikające ze stałych zmian pór roku np. zmiany wielkości produkcji roślinnej i zwierzęcej, rozmiarów budownictwa, zmian w wielkości popytu powodujące zmiany rytmu produkcji, rozmiarów zatrudnienia, wielkości płac i wysokości cen

• Wahania przypadkowe - spowodowane czynnikami losowymi (wojny, klęski żywiołowe, strajki) lub zmianami w polityce gospodarczej - większości z nich nie można przewidzieć

• Cykle prezydenckie - związane z racjonalnym gospodarowaniem środkami publicznymi przez prezydenta, który wygrał wybory i w ten sposób wywiązuje się z obietnic wyborczych (Stany Zjednoczone)

• Cykle świńskie - odbywające się z określoną regularnością wahania produkcji żywca wieprzowego (zwane cyklami specjalnymi ponieważ przebiegają niezależnie od koniunktury i mają swój własny mechanizm) są skutkiem wzrostu lub spadku cen pasz.

• Trendy - tendencje rozwojowe, stałe lub zniżkowe

Historyczny rozwój gospodarki wskazuje że wzrost produkcji przemysłowej (wzrost dochodu narodowego) począwszy od 1825 roku ulega pojawiającym się mniej lub bardziej regularnym wahaniom. Były to wahania łagodne, głębokie a nawet katastroficzne, jak w latach 1929-1933.

Pionierem hipotezy o periodyczności cyklu był francuski lekarz Joseph C. Juglar (1819-1905). Przyczyn cyklicznych wahań upatrywał w zjawiskach pieniężno-kredytowych jako następstwa ograniczenia ekspansji kredytowej banków w okresie rozkwitu gospodarki.

Okres jednego cyklu wynosi u niego od 7 do 11 lat a cykl tej długości zwany jest cyklem Juglara lub klasycznym.

Na pełny cykl klasyczny składają się cztery fazy: kryzys, depresja, ożywienie i rozkwit.

Pierwszy kryzys miał miejsce w Anglii, ówcześnie najbardziej rozwiniętym kraju przemysłowym. Od tego czasu podobne kryzysy występowały w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej co siedem - jedenaście lat.

Ostatnim cyklem, odpowiadającym temu modelowi, był cykl zakończony wielkim kryzysem w latach 1929-1933, nastąpiło po nim ożywienie ale dalszy jego przebieg zakłócony został przez wybuch II wojny światowej.

Charakterystykę cyklu można rozpocząć od dowolnej fazy, ponieważ są one ze sobą sprzężone. Kryteriami pozwalającymi wyróżnić kolejne fazy cyklu jest układ następujących wielkości ekonomicznych.

inwestycje zatrudnienie płace popyt ceny produkcja

Kryzys - charakteryzuje spadek produkcji, rosnące bezrobocie, niski poziom płac i cen, wycofywanie się z zawartych kontraktów budowlanych, handlowych, zahamowanie inwestycji, ograniczenie stosunków kredytowych spowodowanych brakiem godnych zaufania kredytobiorców, liczne bankructwa przedsiębiorstw.

Pierwszym sygnałem kryzysu jest zazwyczaj spadek kursów papierów wartościowych, który może przerodzić się w panikę na giełdzie.

Depresja - sytuacja jest zła, ale już się nie pogarsza, wielkości ekonomiczne które w fazie kryzysu systematycznie malały utrzymują się na niskim poziomie ale już się nie zmniejszają. Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach osiągnęła „dno kryzysu”.

Ożywienie - jest wynikiem pojawiającej się przewagi popytu rynkowego nad podażą ponieważ zgromadzone podczas kryzysu towary wyczerpują się co prowadzi do wzrostu cen. Wzrost cen jest dla producentów sygnałem że opłaca się produkować.

• Ożywienie rozpoczyna się od przedsiębiorstw, które przetrwały fazę kryzysu i depresji i zaczynają inwestować. Inwestycje uruchamiają łańcuch pozytywnych zmian (wielkości ekonomicznych).

• Na rynku pojawiają się też przedsiębiorstwa nowe. Tani kredyt zachęca wszystkich do inwestowania

• Ponieważ inwestycje powodują wzrost popytu na pracowników, pracodawcy muszą płacić więcej, uginają się też przed ich żądaniami płacowymi

• Wzrasta popyt globalny co prowadzi do dalszego wzrostu cen zachęcając przedsiębiorstwa do dalszego inwestowania

• Wzrost cen wykorzystują hurtownicy gromadząc towary w celach spekulacyjnych po to by sprzedać je z większym zyskiem po pewnym czasie. Sytuacja ta pogłębia nierównowagę między popytem i podażą powodując dalszy wzrost cen.

Rozkwit - inwestycje osiągają swój najwyższy poziom w momencie kiedy popyt globalny zaczyna się zmniejszać ponieważ w czasie fazy ożywienia gospodarstwa domowe zaspokoiły większość swoich potrzeb i zaczęły oszczędzać. Podaż towarów na rynku przerasta popyt co wywołuje spadek cen i opłacalności produkcji.

Gospodarka ponownie wchodzi w fazę kryzysu - kryzysu, zwanego kryzysem nadprodukcji.

Twórcą koncepcji występowania cykli długich był N.D. Kondratiew (1892-1938), który nie znał prac z tego zakresu opublikowanych na zachodzie i przedstawił wyniki swoich badań w 1922 roku.

Badania swoje oparł na podstawie obserwacji cyklów inwestycyjnych infrastruktury ekonomicznej, wymagających wielkich nakładów i czasu z okresu przebudowy gospodarki kapitalistycznej. Dane dotyczyły gospodarki Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, okres badań to lata 1790-1920.

Cykle superdługie C. van Evijka - na podstawie badań zmian stóp wzrostu produkcji przemysłowej w Wielkiej Brytanii w latach 1760-1980 wyznaczył trzy bardzo długie tendencje rozwojowe.

Współczesne cykle koniunkturalne (po II wojnie światowej) to zmiany aktywności gospodarczej, które obejmują zwykle okres 2-8 lat, z dominującą długością cyklu 3-5 lat. Faza zwyżkowa (zwana fazą ekspansji) cyklu współczesnego jest zazwyczaj dłuższa niż faza zniżkowa (recesji) - nawet kilkakrotnie.

Cechy cyklu współczesnego:

1. Nastąpiło skrócenie cyklu a w miejsce czterech faz wykształciły się dwie: ekspansja i recesja,

2. W fazie recesji występuje nie spadek cen, a inflacyjny wzrost cen, pozostaje to w związku ze zmonopolizowanie gospodarki. Monopole wolą raczej, przy malejącym popycie, ograniczać rozmiary produkcji niż obniżać ceny (zjawisko stagflacji),

3. Przy dużym bezrobociu, które niewiele maleje nawet w fazie ożywienia, płace realne utrzymują się na względnie wysokim poziomie. Główną przyczyną tego zjawiska jest nacisk na płace wywierany przez związki zawodowe.

4. Fazy ekspansji i recesji występują niejednocześnie w różnych krajach, recesji w niektórych krajach może odpowiadać ożywienie w gospodarce innych krajów, chociaż mogą się też one pokrywać w tym znaczeniu, że kraj w który ma miejsce recesja powoduje wystąpienie recesji w krajach innych (efekt domina)

Czynnikami które chronią przed deformacją współczesny cykl gospodarczy są:

• dynamiczny rozwój sektora handlu zagranicznego,

• stabilizujące oddziaływanie handlu zagranicznego,

• istnienie bardziej wiarygodnej informacji o sytuacji gospodarczej i jej perspektywach,

• szybkość przepływu informacji,

• współczesny system bankowy i finansowy,

• procesy globalizacji,

• stabilizacyjna polityka państwa.

Fazy cyklu (lata 1993-2007)	Stopa wzrostu PKB	Stopa bezrobocia
1. ożywienie (1993-1998)	PKB - 7,0%	16-20%
2. recesja (1999-2002)	PKB - 0,0%	20%
3. ożywienie (2003-2005)	PKB - 4,0%	18%
4. ożywienie od 2006 r.	PKB - 6,0%	14%
2007 r.	PKB - 6,5%	12%
prognoza 2008 r.	PKB - 5,5%	10%

dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08

Wykład 3

- 5 -

---