PEDAGOGIKA

Pedagogika - nauka o wychowaniu człowieka (dzieci, młodzieży i ludzi dorosłych).

Pedagogika - nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju (sztuki i techniki), czyli wychowawczego prowadzenia dzieci i młodzieży oraz oddziaływanie na rozwój ludzi dorosłych.

Pedagogia - oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych.

Paideia - (przez Sofistów uważana jako całość wykształcenia w gramatyce, retoryce i dialektyce - organiczny rozwój duchowego życia narodu). Obecnie odradza się jako idea humanizmu we współczesnym wychowaniu.

Przedmiotem badań pedagogiki - są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu cało życiowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie, tworzące wielokierunkową pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego, wszechstronnego rozwoju ludzi.

Zadania pedagogiki:

1. gromadzenie wiedzy o rzeczywistości społecznej (wychowaniu),

2. rzetelny opis tej rzeczywistości,

3. szukanie związków i zależności między faktami, zjawiskami i procesami wychowawczymi,

4. formułowanie twierdzeń, pojęć, tez, praw,

5. przewidywanie przebiegu przyszłych zjawisk wychowawczych,

6. formułowanie dyrektyw (ogólnych wskazań) dla pedagogów, nauczycieli, wychowawców, trenerów jak postępować w różnych sytuacjach.

Funkcje pedagogiki:

1. Diagnostyczna - polega na gromadzeniu wiedzy o tym, co do tej pory w pedagogice zrobiono i czym się zajmuje obecnie.

2. Prognostyczna - określenie na podstawie poznanych prawidłowości przebiegu zjawisk przyszłych, zmian i rozwoju obiektywnej rzeczywistości.

3. Instrumentalno - techniczna - dostarczanie wiedzy o tym, jak realizować zamierzone cele.

4. Humanistyczna - umożliwia zaspokajanie potrzeb intelektualnych człowieka w dziedzinie jego pełnego poznania obiektywnej rzeczywistości.

5. Światopoglądowa - idea humanizmu - pozwala na kształtowanie się naukowego poglądu na świat u wychowanka.

Podstawowe pojęcia pedagogiczne - wychowanie, kształcenie, nauczanie i uczenie się, osobowość, kultura, środowisko, czas wolny.

WYCHOWANIE - wspomaganie Indywidualnego Rozwoju wychowanka, szczególny rodzaj ludzkiej działalności, który polega na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka.

Poprzez wychowanie kształtowane są cechy kierunkowe osobowości: poglądy, przekonania, postawy. One wytyczają kierunek działania człowieka.

Drogi wychowania:

• kształcenie i nauczanie,

• grupa rówieśnicza,

• rodzina,

• środki masowego przekazu,

• instytucje i organizacje.

Wychowanie w wąskiem zakresie:

1. Odnosi się do kształtowania charakteru człowieka.

2. Odnosi się do kształtowania jednej ze stron osobowości człowieka (intelektualno - społeczno - moralnej, estetycznej, fizycznej).

Wychowanie w szerokim zakresie - obejmuje kształtowanie całej osobowości człowieka (wszystkich jej stron).

Cele wychowania dotyczą:

• rozwoju intelektualnego dzieci i młodzieży zdolnych do samodzielnego uczenia się, dostrzegania i rozwiązywania nowych problemów,

• wdrążenie młodzieży do działalności praktycznej i przygotowanie do efektywnej i nowoczesnej pracy oraz aktywnego udziału w społecznym i gospodarczym rozwoju kraju,

• kształcenie postaw, hierarhi wartości oraz związanie rozwoju emocjonalnego z zadaniami społecznymi i gospodarczymi.

Cechy wychowania:

1. Złożoność procesu wychowania - zachowanie człowieka jest zależne zarówno od uwarunkowań zewnętrznych, w tym oddziaływań wewnętrznych, czyli osobistych przeżyć i doświadczeń człowieka, a więc jego potrzeb, aspiracji, motywów, dążeń.

2. Intencjonalność procesu wychowania - oznacza ona, iż wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej.

3. Relatywność procesu wychowania - wiąże się ona z trudnościami jakich nastręcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych. Na ogół przewidywanie takie ma charakter stwierdzeń raczej hipotetycznych niż kategorycznych.

4. Długotrwałość procesu wychowania - każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe niemal swoje życie.

KSZTAŁCENIE:

• samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznania samego siebie, zdobycia umiejętności potrzebnych mu do przeobrażania świata i do rozwoju jego uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej,

• ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. Dzięki tym czynnościom i procesom ludzie zdobywają określony zasób wiedzy, umiejętności, nawyków i sprawności.

Rezultat kształcenia to wykształcenie.

Kształcenie ogólne

Kształcenie specjalistyczne

Kształcenie ustawiczne

Poprzez kształcenie kształtowane są cechy instrumentalne osobowości: wiedza, umiejętności, nawyki, sprawności.

NAUCZANIE i UCZENIE SIĘ - jest swoistym rodzajem działalności społecznej, wykonywanej przez nauczycieli i w stosunku do uczniów, której najogólniejszym celem jest zmienić uczniów.

Zorganizowany tok systematycznych i planowych działań nauczycieli i uczniów zmierzających do spowodowania określonych zmian w osobowości uczniów.

Uczenie się - to proces zmieniania się, zamierzonego zdobywania i utrwalania w pamięci wiadomości, umiejętności, zdobywanie nawyków i sprawności.

Nauczanie - to kierowanie procesem uczenia się.

Nieodzownym warunkiem procesu nauczania - uczenia się jest świadome i aktywne współdziałanie nauczycieli i uczniów.

OSOBOWOŚĆ - jest to zespół względnie stałych cech i mechanizmów wewnętrznych odróżniających jedną jednostkę ludzką od drugiej zarówno w sensie fizycznym jak i psychicznym (budowa ciała, system nerwowy, układ nerwowy, charakter, zainteresowania, wytworzone potrzeby, motywacja, temperament, inteligencja).

Złożona struktura cech psychofizycznych, pozostających w charakterystycznej współzależności i wzajemnych związkach, warunkująca względną stałość i odrębność danej jednostki ludzkiej, regulująca jej zachowania i przebieg procesów psychicznych.

ŚRODOWISKO - otaczający nas krąg osób i rzeczy:

• Środowisko społeczne - zespół czynników takich jak ludzie, rzeczy, instytucje innych powstałych w toku współżycia i rozwoju historycznego społeczeństwa,

• Ogółem elementów otaczającej człowieka rzeczywistości, które działają jako źródło bodźców: powodują określone przeżycia psychiczne,

• Środowisko wychowawcze - to złożone zjawisko społeczne materialnych i duchownych, samorzutnych i zorganizowanych wpływów i bodźców oddziałujących na rozwój człowieka.

KULTURA

Kultura - całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

• Kultura osobista,

• Kultura fizyczna.

CZAS WOLNY - to czas, który pozostaje po zaspokojeniu potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych w którym mogą oni wykonywać czynności według swoich upodobań, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem własnych zainteresowań.

Temat: Metody badań w pedagogice.

Metoda - zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Technika - czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.

Narzędzia badawcze - są przedmiotem służącym do realizacji danej techniki.

Techniki:

• Obserwacja,

• Wywiad,

• Ankieta,

• Badanie dokumentów i analiza treści,

• Pomiar środowiska wychowawczego,

• Techniki socjometryczne,

• Techniki statystyczne.

Metody badań:

• Sondaż diagnostyczny (popularna),

• Monografi pedagogicznej,

• Indywidualnych przypadków,

• Eksperymentu pedagogicznego.

Sondaż diagnostyczny - sposób gromadzenia wiedzy o cechach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych instytucjonalnie nie zlokalizowanych, a posiadających znaczenie wychowawcze o opiniach i poglądach wybranych zbiorowości (ankiety, wywiad, badanie dokumentów i ich analiza, statystyki, techniki socjometryczne).

Monografia pedagogiczna - metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze o rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadząca do gruntownego rozpoznania ich struktury, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych (obserwacja, badanie dokumentów, wywiady, ankiety).

Eksperyment pedagogiczny - jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej polegająca na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem (obserwacje).

Metoda indywidualnych przypadków - jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej widzianej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych (wywiady, obserwacje, techniki statystyczne)

Technika składki wychowania - są to siły, które dynamizują rozwój osobowości człowieka

1. BIOS- pęd życiowy do naturalnego psychicznego rozwoju organizmu na podstawie dziedziczonej konstrukcji budowy ciała, systemu nerwowego, hormonalnego organizmu i po rodzicach i pokoleniach, przodków. BIOS wyraża się rozmachu życiowym. Siła biosu wynikającego z instynktu samozachowawczego o rozrodczego popędów namiętności.

2. ETOS (obyczaj) - zależy od pomocy i opieki wychowawców, czyli społecznego działania wychowawców, które są unormowane zwyczajami i obyczajami życia określonego społeczeństwa. Ten potężny nurt życia społecznego stara się pokierować biosem jednostki do własnych celów i podporządkować ją obowiązującym w danym zbiorowisku normom moralnym i estetycznym. Tę właśnie siłę społeczną obyczajowości i

3. AGOS (ago-prowadzenie) - siła działania moralnego i umysłowego autorytetu wychowawców jako ludzi najlepszych danego społeczeństwa i środowiska, Torz powinni być ludźmi „dobrze wychowanymi”. Jest

4. LOS

• nieokreśloność przyszłego życia do którego wychowanie ma przygotować młodzież, wprowadza siłę najbardziej tajemną - występującą w postaci ludzkiego losu,

• jako absolut.

wprowadzić jak najbliżej ludzkiego losu.

fatalistyczny jako ,, nieubłagany los który jest nam przeznaczony i wobec którego jesteśmy bezbronni
deterministyczne gdy los zależy od przyczynowego porządku świata i od praw rządzących rzeczywistością dzięki czemu człowiek ma możność wpływania na swój los przez posłuszeństwo prawom natury.
indeterministyczne gdy los pojmujemy jako działanie czystego przypadku, a nie konieczności stąd „człowiek skazany na wolność” musi stale wybierać sposób działania tworzyć wartości kształtować swój los, nie jest jako absolut w chrześcijaństwie los człowieka narodu i ludzkości jest w ręku Boga który jest miłością, dobrocią i wszechmocą. Stąd chrześcijanie wierzą ze nie przypadek rządzi światem, lecz wola i opatrzność Bożą.

DYDAKTYKA - nauka dotycząca procesu nauczania i uczenia się, a więc system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania - uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka.

Dydaktyka ogólna - obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty: szczeble pracy szkolnej wszystkich typów szkół.

Dydaktyka szczegółowa - metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów np. metodyka matematyki, historii, wychowania fizycznego.

Na kurs dydaktyki ogólnej składa się analiza:

• celów i treści kształcenia,

• procesu nauczania,

• zasad nauczania,

• metod nauczania,

• form organizacyjnych nauczania,

• środków nauczania,

• planowania pracy dydaktycznej w zakresie wszystkich przedmiotów nauczania.

Dydaktyka - pochodzi z języka greckiego. Didaktinos - pouczający, didasko - uczę.

• w 1613 roku w Niemczech Krzysztof Helwig i Joachim Jung - sztuka nauczania,

• Jan Amos Komeński - sztuka nauczania i wychowywania (XVII wiek).

• Jan Fryderyk Herbart - opracował teoretyczne podstawy dydaktyki „teoria nauczania wychowującego” (początek XIX wieku),

• John Dewey - „teoria uczenia się” (przełom XIX i XX wieku),

• Obecnie interesuje nas: proces nauczania - uczenia się.

SYSTEMY DYDAKTYCZNE

System dydaktyczny - to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metod i środków nauczenia - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.

Podział systemów dydaktycznych:

• system tradycyjny (herbertowski) - nauczanie > uczenie się,

• system związany z nurtem tzw. nowego wychowania. Dydaktyka progresywistyczna (deweyowska) nauczanie < uczenia się,

• system dydaktyki współczesnej nauczanie = uczenie się.

Dydaktyka Herbartowska - najwyższym celem wychowania jest wg Herbarta kształcenie u ludzi silnych, moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swoim postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka:

• idea doskonałości,

• idea życzliwości,

• idea prawa,

• idea słuszności,

• idea wewnętrznej wolności.

Temu służą zabiegi:

• kierowanie dziećmi i młodzieżą,

• karność i ściśle z nią związane nauczanie.

Herbart dokonał analizy procesu przyswojenia wiedzy przez uczniów:

I etap

• zgłębianie spoczywające - jasność,

• zgłębianie postępujące - kojarzenie.

II etap

• ogarnianie spoczywające - system,

• ogarnianie postępujące - metoda.

Stopnie formalne nauczania wg Herbarta:

• jasność,

• kojarzenie,

• system,

• metoda.

Stopnie formalne nauczania wg Reina:

• przygotowanie,

• podanie,

• powiązanie,

• zebranie,

• zastosowanie.

Dydaktyka Deweyowska nauczanie < uczenie się

Stopnie formalne:

• 
  odczuwanie trudności,

• sformułowanie problemu,

• wysnucie hipotezy, nauczanie problemowe

• weryfikacja logiczna hipotezy,

• działania zgodne z obraną hipotezą.

DYDAKTYKA WSPÓŁCZESNA nauczanie = uczenie się

Podstawowe cechy nauczania realizowanego zgodnie z założeniami dydaktyki tradycyjnej i progresywistycznej.

SZKOŁA TRADYCYJNA

SZKOŁA PROGRESYWISTYCZNA

podział treści nauczania na przedmioty, przekaz wiedzy przez nauczycieli, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści, dominuje uczenie się pamięciowe, zachęcać uczniów do nauki mają motywy zewnętrzne, głównie stopnie, czysta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się, tylko prace domowe wykonywane są poza nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki, Samodzielnie zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora prac, uczniowie są aktywni, mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie oparte na rozwiązywaniu problemu, motywy wewnętrzne, w tym potrzeby i zainteresowanie poznawcze, niska kontrola wyników nauczania, nacisk na samokontrole. współpraca, szkoła jest głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się, silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ

Ogniwa - są to momenty lekcji.

CZYNNOŚĆI NAUCZYCIELA

CZYNNOŚCI UCZNIA

uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji, zaznajomienie uczniów z nowym materiałem, kształtowanie uogólnień, głównie pojęć i sądów, utrwalenie wiadomości, kształtowanie umiejętności i nawyków, wiązanie teorii z praktyką, kontrola i ocena wyników nauczania.

powstawanie u uczniów wartościowych motywów uczenia się, procesy poznawcze: obserwacja, myślenie, zapamiętywanie oraz różnorakie czynności praktyczne, dokonywanie przez uczniów takich operacji myślowych jak: analiza, synteza i porównanie, procesy zapamiętywania oraz ćwiczenia, czynności teoretyczne (wnioskowanie, doradzanie, tłumaczenie, sprawdzenie) i praktyczne polegające na obserwacji z zewnątrz, samokontrola i samoocena.

CELE EDUKACYJNE

Pod tym pojęciem rozumie się z góry oczekiwane, świadome, planowe, a zarazem konkretne efekty działalności szkół należących do różnych typów i szczebli organizacyjnych.

PODSTAWOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA dotyczą:

• rozwoju intelektualnego rozwoju dzieci i młodzieży zdolnych do samodzielnego uczenia się, dostrzegania i rozwiązywania nowych problemów,

• wdrążanie młodzieży do działalności praktycznej i przygotowania do efektywnej, nowoczesnej pracy oraz aktywnego udziału w społecznym i gospodarczym rozwoju kraju,

• kształtowanie postaw, kierunku wartości oraz związania emocjonalnego z zadaniami społecznymi i gospodarczymi.

TREŚCI KSZTAŁCENIA

To całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

Wymagania społeczne, zawodowe, kulturowe:

• działalność polityczna,

• polityka ludnościowa,

• działalność gospodarcza,

• dobra kulturalne.

Wymagania naukowe:

• wymagania nauk,

• weryfikacja programów,

• natura psychologiczna,

• natura dydaktyczna (systematyczność i korelacja)

Układ treści nauczania:

• liniowy,

• koncentryczny,

• spiralny.

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:

• materializm dydaktyczny,

• formalizm dydaktyczny,

• utylitaryzm dydaktyczny,

• teoria problemowo - kompleksowa,

• strukturalizm,

• egzemplaryzm,

• materializm funkcjonalny,

• teoria programowania dydaktycznego.

ZASADY NAUCZANIA czyli inaczej zasady dydaktyczne.

Zasady nauczania - to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajmiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.

• Zasada poglądowości

• Zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności).

• Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się.

• Zasada systematyczności.

• Zasada operatywności wiedzy uczniów.

• Zasada trwałości wiedzy uczniów.

• Zasada wiązania teorii z praktyką.

Zasada poglądowości - jest to jedna z najwcześniej sformułowanych, a zarazem najpowszechniej uznawanych zasad nauczania. Jej przestrzeganie ma się przyczynić do usunięcia z procesu naczania - uczenia się wszelkiego werbalizmu.

Formy realizacji zasad poglądowości zależą od:

• Właściwości psychofizycznego rozwoju uczniów,

• Zasobu doświadczenia zdeterminowanego przez warunki i metody wychowania dzieci i młodzieży,

• Stopnia sprawności w zakresie samodzielnego prowadzenia obserwacji,

• Umiejętności opisywania wyników obserwacji, pomiarów, eksperymentów oraz formułowania poprawnych wniosków.

Z zasady poglądowości wprowadza się następujące reguły:

• Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości, a więc poznawanie oparte na obserwacji, pomiarze i różnorakich czynnościach praktycznych, powinno być punktem wyjścia pracy dydaktycznej z uczniami w tych przypadkach, gdy nie dysponują oni jeszcze zasobami spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozumienia przerabianego na lekcji tematu,

• Aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze bezpośredniego poznawania określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów, należy umiejętnie kierować jego działalnością poznawcze, tzn. dostarczać mu odpowiednich wskazówek i zwracać jego uwagę na istotne cechy poznawanego przedmiotu,

Racjonalne posługiwanie się zasadą poglądowości nie prowadzi do eliminowania słowa mówionego czy pisanego z procesu nauczania - uczenia się, lecz wyznacza mu jedynie właściwe miejsce w tym procesie: nie pozwala mianowicie, aby słowo zastępowało rzeczywistość tam, gdzie nie jest to wskazane ze względów psychologicznych i dydaktycznych.

Zasada systematyczności

Z zasady systematyczności wprowadza się następujące reguły:

• Istotnym warunkiem skutecznego zaznajamiania uczniów z nowym materiałem jest uprzednie określenie stanu ich wiedzy wyjściowej oraz systematyczne nawiązywanie do niej,

• Ustalenie tzw. merytorycznego środka ciężkości lekcji oraz eksponowanie na jego tle i w powiązaniu z nim pochodnych wobec niego wiadomości i umiejętności odgrywa w procesie nauczania - uczenia się bardzo istotną rolę,

• Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem wymaga na ogół podzielenia danego tematu na punkty i podpunkty, które nauczyciel powinien kolejno omawiać na lekcji,

• Streszczenia i syntetyzujące powtórzenia powinny być stosowane nie tylko na początku lekcji, gdy zazwyczaj dotyczą materiału zrealizowanego dawniej, a także nie tylko na końcu lekcji - dla utrwalenia omawianego na niej głównego zagadnienia, lecz również po zakończeniu poszczególnych tematów cząstkowych - sieć skojarzeń,

• W celu wdrożenia uczniów do poprawnego formułowania wypowiedzi, zarówno ustnych, jak i pisemnych, nauczyciele wszystkich przedmiotów, a nie tylko języka ojczystego, powinni zwracać uwagę na sposób i formę wyrażania myśli przez dzieci i młodzież,

• Od najmłodszych lat powinno się wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwość rozwiązywania zadań wymagających dłuższego i systematycznego wysiłku.

Zasada trwałości wiedzy uczniów

Z zasady trwałości wiedzy uczniów wprowadza się następujące reguły:

• Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się,

• Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny udział,

• Ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego uprzednio materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał,

• Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z przebiegiem krzywej zapominania,

• Ważną formą utrwalenia jest systematyzowanie wiadomości połączone z samodzielnym ich odtwarzaniem przez uczniów,

• Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do teoretycznej i jeśli to możliwe - do empirycznej weryfikacji omawianych praw, zasad i reguł naukowych, gdyż tego rodzaju weryfikacja sprzyja trwałemu i operatywnemu opanowaniu,

• Systematyczna kontrola wyników nauczania, połączona z uzasadnioną i komunikowaną uczniom oceną ich pracy, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy opanowywanej przez nich zarówno podczas zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

Zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności)

Z zasady przystępności wyprowadza się następujące reguły:

• W nauczaniu należy przychodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze,

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego, co trudniejsze,

• W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane do tego, co nowe i nie znane,

W procesie nauczania - uczenia się należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.

Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się

Właściwa realizacja tej zasady zależy od tego, jaką rolę wyznacza się nauczycielowi w pracy dydaktyczno - wychowawczej. We współczesnym systemie dydaktycznym, uznając konieczność aktywnego i świadomego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się, kładzie się nacisk na odpowiednie ukierunkowanie tej aktywności, jej wykorzystanie do urzeczywistnienia zawartych w programach celów i zadań kształcenia.

Z zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów wyprowadza się następujące reguły:

• Nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa,

• Nauczyciel powinien stawiać uczniów w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami, a posiadaną powiedzą,

• Nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy.

Kontrola i ocena wyników nauczania powinna:

• Dostarczać nauczycielowi informacji o efektywności jego pracy,

• Umożliwić uczniowi porównanie własnych postępów w nauce szkolnej z postępami kolegów z danej grupy czy klasy,

• Dostarczać rodzicom lub opiekunom ucznia danych o ocenie jego pracy przez nauczycieli,

• Być dla ucznia czynnikiem pobudzającym do pracy, mobilizującym do dalszej nauki,

• Pomagać uczniowi w dostrzeganiu zarysowujących się i narastających braków w opanowaniu przerabianego w szkole materiału, a następnie w ich likwidowaniu,

• Stanowić podstawę procesów selekcyjnych o charakterze zarówno wewnątrzszkolnym (promocja z klasy do klasy), jak i międzyszkolnym (przejście do szkoły innego szczebla i typu),

• Odzwierciedlać jakość i zakres kompetencji uzyskanych przez absolwenta.

Zasada operatywności wiedzy uczniów

Reguły wynikające z tej zasady akcentują potrzebę wdrażania dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych,

Problem - trudność o charakterze teoretycznym i praktycznym, której przezwyciężenie wymaga aktywnej, badawczej postawy ze strony uczącego się podmiotu i prowadzi do wzbogacania posiadanej przezeń wiedzy. Dzięki właściwej realizacji tych reguł uczniowie poddają wszechstronnej analizie problem, z jakim zetknęli, formułują na tej podstawie hipotezy jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy, wybierając najlepszą, opracowują plan działania zgodny z wybraną hipotezy, wykonują go, a następnie sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty.

Zasada wiązania teorii z praktyką

Na wyniki wiązania teorii z praktyką wpływają takie czynności poznawcze uczniów, jak:

• Uczenie się pamięciowe,

• Rozpoznawanie przykładów ilustrujących dane pojęcie,

• Rozróżnianie przykładów ilustrujących dane pojęcia,

• Wskazanie przykładów egzemplifikujących dane pojęcie,

• Rozpoznawanie poprawnych i niepoprawnych zastosowań określonej zasady w praktyce,

• Przewidywanie poprawnych zastosowań zasady w praktyce,

• Zastosowanie właściwej zasady (lub zasad) do rozwiązania danego problemu,

• Dostrzeżenie, sformułowanie i rozwiązywanie określonego problemu,

• Wskazanie nowego, twórczego rozwiązania danego problemu, które nie jest dotychczas znane w obrębie danej dyscypliny i wydatnie rozszerza naszą wiedzę o rzeczywistości

WYKŁADY 30.01.2009

METODY OPARTE NA DZIAŁALNOŚCI PRAKTYCZNEJ UCZNIÓW

METODA NAUCZANIA - to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia lub wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania określonych zmian osobowości uczniów. Sposób, w jaki organizuje się zajęcia, realizuje się program. Dobór metod zależy od warunków pracy, od uczniów i treści.

Kryteria doboru metod nauczania:

1. wiek i poziom rozwoju uczniów.

2. specyfika przedmiotu i treści nauczania.

3. warunki pracy nauczyciela i uczniów.

Funkcje metod nauczania

1. służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem.

2. zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy.

3. umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.

METODY OPARTE NA OBSERWACJI (OGLĄDOWE)

Pokaz - zespół czynności dydaktycznych nauczyciela polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnianiu ich istotnych cech.

Pomiar - pozwala określić ilościową stronę badanej rzeczywistości, są to czynności wykonywane przez nauczyciela w postaci pokazu lub bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem.

Pomoce naukowe - zastępniki żywych obrazów.

1. dwuwymiarowe.

2. trójwymiarowe.

3. modele.

4. obrazy.

O skuteczności pokazu decyduje właściwa realizacja zasady poglądowości oraz wynikających z niej reguł:

1. obserwacja powinna być tak zorganizowana, aby wszyscy mogli dokładnie obejrzeć demonstrowany przedmiot.

2. pokaz powinien pozwalać uczniom na spostrzegania przedmiotów w miarę możliwości różnymi zmysłami, a więc nie tylko wzrokiem.

3. pokaz należy tak zorganizować i tak stawiać pytania w czasie obserwacji, aby najważniejsze składniki i cechy przedmiotów wywarły na uczniach najsilniejsze wrażenie.

4. obserwacja powinna pozwolić uczniom na poznanie rzeczy i zjawisk w ich rozwoju i działaniu.

METODY OPARTE NA POSŁUGIWANIU SIĘ SŁOWEM

Opowiadanie - zaznajamianie uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie słownego ich opisu.

Opis - dotyczy na ogół charakterystyki cech, budowy, struktury, itp. określonych rzeczy, czyli tego co jest względnie stałe.

Wykład - przekazywanie określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice, kulturze. Pobudza myślenie hipotetyczno - dedukcyjne słuchaczy.

Stopniowe wdrażanie uczniów do korzystania z wykładów powinno polegać na:

1. zaznajamianiu ich z celem, tematem i podtematami wykładu.

2. systematycznym kontrolowaniu sporządzonych przez nich notatek z wykładu.

3. rygorystycznej kontroli i ocenie treści oraz zakresu opanowywanych przez uczniów informacji.

4. łączeniu wykładu z innymi metodami pracy dydaktycznej, uzupełnianiu go pokazem, testem wiadomości, pogadanką, dyskusją i pracą z książką.

5. stopniowym wydłużaniu czasu przeznaczonego na wykład w obrębie lekcji.

Pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą: zmierzając do osiągnięcia sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi.

Pogadanka służy:

1. przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji (wstępna).

2. zaznajamianiu ich z nowym materiałem.

3. systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości (syntetyzująca i utrwalająca).

4. bieżącej kontroli stopnia opanowania materiału przez uczniów (kontrolna).

Dyskusja - wymiana poglądów na określony temat. Ważną kwestię stanowi przygotowanie merytoryczne i formalne uczniów do dyskusji.

Praca z książką - stadia lektury:

1. wstępna orientacja (analiza tytułu i spisu treści).

2. pobieżne przeglądanie.

3. lektura pogłębiona, połączona ze staranną analizą treści oraz sporządzeniem notatek.

METODY OPARTE NA DZIAŁALNOŚCI PRAKTYCZNEJ UCZNIÓW

Metoda laboratoryjna - polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na tworzeniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.

1. tradycyjna.

2. laboratoryjna.

Problem:

1. warunkuje poszukiwanie pomysłów rozwiązań, wymaga od ucznia postawy badawczej.

2. aktywizuje myślenie twórcze, które prowadzi do wzrostu liczby poznanych rzeczy i zjawisk, ich właściwości i stosunków.

3. ma bardziej złożoną strukturę niż zwykłe pytanie.

4. jest trudniejszy - w skali odczuć charakterystycznej dla danego ucznia.

Metoda zajęć praktycznych - składa się z następujących ogniw:

1. uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności.

2. sformułowanie na podstawie wcześniej opanowanych wiadomości jednej lub kilku reguł postępowania.

3. wzorcowe wykonanie danej czynności przez nauczyciela.

4. pierwsze czynności uczniów, wykonywane przy stałej kontroli ze strony nauczyciela.

5. systematyczne i samodzielne wykonywane przez dzieci i młodzież rozłożonych odpowiednio w czasie ćwiczeń.

METAPLAN - to jedna z nowoczesnych form dyskusji, której wyniki przedstawiamy w postaci graficznej. Stosowany może być zarówno jako element pracy w grupie jak i z całym zespołem klasowym najczęściej w celu oceny przyczyn lub skutków danych wydarzeń.

Gry dydaktyczne - są pewną formą zabawy podlegającej dokładnie sprecyzowanym regułom. Wyróżniamy gry: symulacyjne, decyzyjne i psychologiczne.

Gry symulacyjne - polegają na odtwarzania bardziej złożonych sytuacji problemowych. Są to najczęściej różnego rodzaju gry strategiczne. Przedmiotem symulacji jest w nich określona rzeczywistość. Uczą, że pojęcie określonych działań wpływa na zmianę tej rzeczywistości.

Gry decyzyjne - służą wyrabianiu u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania problemów składających się na pewną określoną sytuację, podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami.

Gry psychologiczne - stwarzają możliwość ćwiczenia nowych zachowań, są okazją do uzewnętrzniania nowych umiejętności w sytuacjach pozbawionych stresu, zachęcają do podejmowania prób zmiany zachowań. Najczęściej stosowaną grą psychologiczną jest psychodrama, czyli odgrywanie krótkich scenek na określony temat, czasem w oparciu o przygotowany wcześniej scenariusz. Metoda ta stosowana jest zwykle wtedy, gdy zależy nam na odwołaniu się do uczuć, jakie towarzyszą uczniom w określonych, trudnych sytuacjach życiowych.

Metody poglądowe:

1. pokaz.

2. pomiar.

Metody werbalne

1. opowiadanie.

2. opis.

3. wykład.

4. dyskusja.

5. praca z książką.

Metoda działalności praktycznej:

1. laboratoryjna (tradycyjna, problemowa).

2. zajęć praktycznych.

Metody problemowe - gry dydaktyczne:

1. stymulacyjna.

2. decyzyjna.

3. psychologiczna.

4. sytuacyjna.

5. inscenizacja.

Nauczanie programowe:

1. program liniowy - zasady nauczania programowego:

• Zasada małych kroków,

• Zasada natychmiastowego potwierdzenia wypowiedzi.

• Zasada indywidualnego toku nauczania.

• Zasada stopniowania trudności,

• Zasada zróżnicowanego utrwalenia wiadomości,

• Zasada ujednoliconego toku uczenia się.

1. program rozgałęziony.

2. program mieszany.

NAUCZANIE PROGRAMOWE

Pojawiło się w praktyce szkolnej i w teorii kształcenia jako płaszczyzna wynikająca z trzech głównych tendencji epoki przyśpieszonego rozwoju zwaną epoką rewolucji naukowo - technicznej. Są to:

1. związek nauki z praktyką.

2. automatyzacja niektórych czynności wykonywanych dotychczas przez człowieka.

3. wzrost funkcji sterowania w nowoczesnej organizacji różnych aspektów życia. Te tendencje współczesnej cywilizacji przeniesienie do oświaty doprowadziły w konsekwencji do nauczania programowanego.

Program liniowy charakteryzują:

1. małe dawki materiału dydaktycznego.

2. pytania czy luki zawarte w poszczególnych ramkach nie mogą być za trudne by uczniowie nie zniechęcali się do pracy.

3. Uczniowie sami dają odpowiedzi na pytania przypominają sobie niezbędne informacje.

4. w czasie uczenia się uczniowie są natychmiast informowani czy odpowiedzi były dobre czy złe (jedna droga dojścia do celu).

5. wszyscy przechodzą przez kolejne ramki, ale każdy w tempie dla siebie odpowiednim.

6. liczba wskazówek w miarę poszerzenia się wiedzy maleje.

7. aby uniknąć pamięciowego uczenia się ta sama myśl powtarza się w różnych wariantach w kilku kolejnych ramkach.

Program rozgałęziony (testy wyboru) charakteryzują następujące założenia teoretyczne:

1. materiał nauczania w dużych dawkach.

2. uczeń wybiera odpowiedź prawdziwą spośród kilku fałszywych lub niepewnych.

3. istnieje kilka dróg dojścia do celu.

4. tempo nauczania zależy od potrzeb ucznia.

Program mieszany - powstał z połączenia programów liniowych i rozgałęzionych:

1. różne co do wielkości dawki materiału (decyduje o tym cel dydaktyczny, który ma być zrealizowany, wiek uczniów, właściwości tematu).

2. uczeń dokonuje wyboru odpowiedzi zarówno w drodze ich wyboru jak i przez wypełnianie znajdujących się w teście luk.

3. uczeń nie może przejść do następnej ramki programu dopóki nie opanuje dobrze treści ramki poprzedniej.

4. treść poszczególnych ramek jest zróżnicowana stosownie do wykazywania przez uczniów zdolności.

5. obowiązuje zasada stopniowania trudności oraz trwałości zdobywanej przez uczniów wiedzy.

ZASADY NAUCZANIA PROGRAMOWANEGO:

1. Zasada małych kroków - materiał nauczania dzielimy na małe, łatwe do zapamiętania dawki.

2. Zasada natychmiastowego potwierdzania odpowiedzi - natychmiast po podaniu odpowiedzi na zadane w tekście pytanie uczeń sprawdza czy odpowiał dobrze czy źle, w tym celu odpowiedź własną porównuje z odpowiedzią umieszczoną na marginesie następnej ramki.

3. zasada indywidualizacji tempa nauczania - uczeń przechodząc przez kolejne ramki programu pracuje w stosownym dla siebie tempie, gdyż tylko wtedy może liczyć na pozytywne efekty uczenia się.

4. Zasada stopniowania trudności - w kolejnych ramkach programu maleje liczba wskazówek naprowadzających.

5. Zasada zróżnicowanego utrwalania wiadomości - każde udogodnienie występujące w tekście programowanym należy parokrotnie powtórzyć w różnych kontekstach treściowych, a ponadto zilustrować za pomocą starannie dobranych przykładów.

6. Zasada ujednolicenia toku uczenia się - uczący podlega działaniu ujednoliconego łańcucha bodźców, na które reaguje w specyficzny sposób tzn. kontroluje odpowiedzi, przy czym jego reakcje są wzmacniane natychmiast pozytywnie lub negatywnie dzięki porównywaniu odpowiedzi udzielonych samodzielnie z podanymi w programie, wskutek czego popełniając mało błędów i utrwalając właściwie zdobywa wiedzę małymi kroczkami.

ĆWICZENIA 30.01.2009

TREŚCI KSZTAŁCENIA

To całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

Wymagania społeczne, zawodowe, kulturowe:

• działalność polityczna,

• polityka ludnościowa,

• działalność gospodarcza,

• dobra kulturalne.

Wymagania naukowe:

• wymagania nauk,

• weryfikacja programów,

• natura psychologiczna,

• natura dydaktyczna (systematyczność i korelacja)

Układ treści nauczania:

• liniowy,

• koncentryczny,

• spiralny.

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:

• materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) - Spencer, Doerpfeld,

• formalizm dydaktyczny - Schmid,

• utylitaryzm dydaktyczny - Dewey, James,

• teoria problemowo - kompleksowa - Suchodolski,

• strukturalizm - Scheuerl,

• egzemplaryzm - Okoń,

• materializm funkcjonalny,

• teoria programowania dydaktycznego.

Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

„Materializm dydaktyczny” 1879r.

Podstawowym celem kształcenia powinno być przekazanie uczniom możliwie najobszerniejszego zakresu wiadomości z różnych dziedzin nauki.

Formalizm dydaktyczny

„Psychologia empiryczna” 1791r.

W programach kształcenia powinny znaleźć się te treści, które najbardziej sprzyjają rozwijaniu sprawności intelektualnych, zdolności poznawczych i zainteresowań. Uznano, że treści takie występują przede wszystkim w matematyce, logice, fizyce i językach klasycznych.

Utylitaryzm dydaktyczny

Przełom XIX i XX wieku

Indywidualna i społeczna działalność ucznia. Nacisk na przygotowanie do wykonywania zadań praktycznych, do pracy zawodowej. Rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkich jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia, a różnorodne zajęcia praktyczne mają spełnić rolę czynnika aktywizującego myślenie i działanie uczniów.

Zgodnie z założeniami utylitaryzmu, starano się:

1. zapewnić uczniom maksymalną swobodę m.in. w zakresie doboru przedmiotów nauczania (obowiązkowe, fakultatywne).

2. dostosować pracę dydaktyczno - wychowawczą do subiektywnych potrzeb uczniów.

3. nadać nauczaniu jak najbardziej „naturalny charakter”.

uczynić szkołę miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.

Teoria problemowo - kompleksowa - wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana tylko ze względu na potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów o treści wykształcenia musi decydować jego funkcja. Treści programowe powinny dotyczyć problemów świata współczesnego.

Układ treści w programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzić stopniowo na wyższych poziomach kształcenia.

Należy wprowadzić problemowo - kompleksowy układ materiału nauczania.

Strukturalizm - przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie, iż programy nauczania są przeładowane materiałem, a postulat redukcji materiału pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki, której osiągnięcia powinny być uwzględniane w programach szkolnych. Mechaniczna realizacja wymienionego postulatu mogłaby naruszyć zasadę systematycznego układu treści kształcenia. Aby tego uniknąć należy włączyć do programów treści najważniejsze , stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązujące jednak i do historycznych jej źródeł, i do osiągnięć najnowszych.

Egzemplaryzm - (1958) postuluje konieczność redukcji materiału nauczania, co jednak nie może prowadzić do zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów.

Proponuje dwa sposoby rozwiązania:

1. Koncepcja nauczania paradygmatycznego - materiał należy układać w sposób wzorcowy i nauczyciel powinien mieć swobodę wyboru tematów spośród wielu, zawartych w programie.

2. Zasada egzemplarycznego układu treści - należy operować egzemplarzami tematycznymi. Celem pracy dydaktycznej jest zaznajomienie uczniów z reprezentatywnymi fragmentami materiału nauczania i wdrożenie ich do poznania całości poprzez gruntowną analizę jakiegoś typowego dla tej całości fragmentu.

Materializm funkcjonalny - teoria, która zapewnia uczniom zarówno wiedzę, jak i umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcenia rzeczywistości. U podstaw tej teorii musi więc znaleźć się założenie o integralnym związku poznania z działaniem. Podstawowym kryterium doboru i układu treści są względy światopoglądowe. Należy umożliwić uczniom wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcenia dostępnych fragmentów rzeczywistości.

Teoria programowania dydaktycznego - rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia, a więc składających się na tę teorię wiadomości oraz zachodzących między nimi związków. W tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów.

HISTORIA PEDAGOGIKI

Wychowanie - wspomaganie rozwoju wychowanka z poszanowaniem jego odrębności psychicznej. To działania zmierza do trwałej modyfikacji, ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno - wolicjonalnych, a więc kierunkach osobowości jednostki.

Wychowanie trwa dłuższy czas i determinuje rozwój całej jednostki. W procesie wychowania wychowawca i wychowanek jest traktowany przedmiotowo.

Wychowanie jest tak dawne jak człowiek. Ma ono charakter klasowy i historyczny, treści i metody wychowania zmieniają się pod wpływem zmian i rozwoju życia społecznego.

Letoumeau przedstawił pogląd na genezę wychowania, które można nazwać biologiczną teorią wychowania. Zaczyna on swoje rozważania od podania zarysu „wychowania w królestwie zwierząt”. Uważa, że można mówić o istnieniu procesów kształcenia i wychowania już wśród zwierzą. Pogląd ten nie jest słuszny, gdyż biologizuje całkowicie pojęcie i zjawisko wychowania. Niesłusznie sprowadza je do zjawisk życia biologicznego i traktuje je jako zjawisko żywiołowe, spontaniczne. Wychowanie jest zaś zjawiskiem społecznym i różni się w sposób zasadniczy od obserwowanych u zwierząt instynktownym przejawem opieki nad potomstwem. Inny pogląd reprezentuje Monero. Jego teorią genezy wychowania można nazwać: psychologiczną teorią genezy wychowania. Powstanie wychowania w społeczeństwie pierwotnym wyjaśnia on nieświadomym naśladowaniem dorosłych przez dzieci. Ten pogląd również nie jest słuszny. Jest to teoria wyraźnie idealistyczna. Nie wolno oczywiście negować elementu naśladowania w wychowaniu pierwotnym - tak jak nie wolno doceniać go w wychowaniu w ogóle, ale niesłuszne jest sprowadzanie procesu wychowania wyłącznie do procesów naśladowania i w ten sposób wyjaśnianie genezy wychowania.

Bezpośrednie wrastanie w grupę. Początki instytucji wychowawczych.

Wyróżniamy następujące podstawowe szczeble rozwoju społeczeństwa pierwotnego: - najniższy szczebel, nazywany jest stanem dzikości. - drugi szczebel epoką barbarzyństwa. - Późniejsze stadia rozwoju społ pierwotnego.

Stan dzikości

Doświadczenie dorosłych przejmują dzieci stosunkowo łatwo przez obserwację i naśladownictwo. Jest to okres zbierania gotowych płodów przyrody. Wychowania we właściwym tego słowa znaczeniu jeszcze nie ma, tak jak nie ma go również u zwierząt. Skoro tylko człowiek zaczyna wytwarzać narzędzia pracy, zjawia się potrzeba przekazywania dzieciom doświad. i udzielania wskazówek jak się tymi narzędziami obsługiwać. Dzieje się to najczęściej bezpośrednio w procesie pracy gospodar. Dzieci przez bezpośredni udział w polowaniu czy rybołówstwie zdobywają potrzebne im do życia sprawności i nawyki. Biorą one bezpośredni udział we wszystkich czynnościach grupy i w ten sposób wzrastają w społeczność pierwotną. To wzrastanie społ idzie w parze z dojrzewanie biol.

Epoka barbarzyństwa

Procesy wychowania już się bardziej komplikują gdy zjawia się hodowla bydła, uprawa roli i wytwarzanie bardziej złożonych przedmiotów codziennego użytku. Poszczególne plemiona zaczynają współzawodniczyć i walczyć ze sobą. Rozwijają się różnorodne wierzenia i mity plemienne. Wszystko to komplikuje wychowanie młodych pokoleń, Nabycie sprawności życiowych wymaga więcej wysiłku, zachodzi potrzeba ściślejszego związania jednostki z grupą, przygotowania jej do walki itd. Pojawiają się zaczątki wychowania społecznego.

Młodzieży wpaja się nienawiść do wrogów plemienia i przekonanie, że zemsta jest świętym obowiązkiem, uczy się ją walki wręcz i z zasadzki. Młodzieńca, który ma stać się pełnoprawnym członkiem klanu oddaje się specjalnemu obrzędowi zwanemu inicjacją, czyli wtajemniczeniem w plemienne tabu.

Obrzęd inicjacji

W czasie obrzędu inicjacji, który trwał niekiedy przez kilka tygodni lub nawet miesięcy, młodzieńcy w ostępach leśnych byli poddawani najrozmaitszym, nieraz bardzo bolesnym i okrutnym próbom wytrzymałości oraz wtajemniczani przez powołanych do tego starców w plemienne mity, zaklęcia, wierzenia i tradycje.

Istotny element obrzędu inicjacji stanowi także odsunięcie wyrostków od dotychczasowej grupy rodzinnej, w której przewodzą kobiety i wprowadzanie ich do społeczności mężczyzn. Wraz ze wzrostem i gospodarstwa oraz nasileniem walk międzyplemiennych do obrzędów wtajemniczenia dołącza się ponadto coraz bardziej szkolenia w umiejętnościach praktycznych, rzemiośle wojennym.

Obrzędy inicjacji stanowią swoiste instytucje wychowawcze ludów pierwotnych. Ich funkcja polega na nagięciu istoty ludzkiej, jej indywidualności do wymagań zbiorowości, na wprowadzeniu dorastającej młodzieży do społeczności, której członków wiąże wiara w pochodzenie od wspólnego przodka - zwierzęcia określonego nazwą.

Historia wychowania

Jest to jedna z dyscyplin pedagogicznych oraz nauka o charakterze interdyscyplinarnym, leżąca na pograniczu historii. Wykorzystuje ona źródła historyczne dla odtwarzania przeszłości w aspekcie oświatowym (pedagogika).

Historia wychowania składa się z dwóch podstawowych działów:

1. dzieje teorii pedagogicznej, a więc historia rozwoju myśli i doktryn pedagogicznych dotyczących sposobów ujmowania procesu wychowawczego).

2. dzieje praktyki pedagogicznej, stanowiące historię rozwoju placówek i instytucji wychowania.

Źródła historyczne w najogólniejszym znaczeniu dotyczą każdej pozostałości jakiejś działalności. Źródła te mogą mieć charakter:

1. archeologiczny - przykładem tu będą różne narzędzia, zabawki, naczynia.

2. etnologiczny - są to opisy zwyczajów człowieka pierwotnego, różnego rodzaju dokumenty, podręczniki.

Początki wychowania

Wychowanie naturalne polegało na obserwowaniu przez dzieci starszego pokolenia. Okres dzieciństwa skracany był od minimum, eliminowano starsze, nieprzydatne do niczego osoby, jednak gdy było wystarczająco dużo żywności, zachowywano ich w celu nauczania i wychowywania młodszego pokolenia. Powstała wówczas szkoła pierwotna („szkoła leśna”), która kończona była inicjacją, stanowiącą pewien próg próg i egzamin przed wejściem w dorosłe życie. Przejście owego egzaminu było równoznaczne ze staniem się pełnoprawnym członkiem danej społeczności.

SPARTA

Spartański ideał wychowawczy

1. cel wychowania - dobry wojownik, dobry obywatel, człowiek mężny, dzielny, posłuszny, starający się zwięźle wyrażać swoje myśli.

2. wychowanie do 7 roku życia - pod opieką rodziców, którzy dbali o rozwój fizyczny dziecka.

3. wychowanie dziewcząt - organizowane w specjalne oddziały, gdzie uczyły się posługiwania się bronią, prowadzenia gospodarstwa domowego i opieki nad rannymi.

Wychowanie chłopców - skoszarowane

1. 7 - 12 rok życia - ćwiczenia kształtujące sylwetkę, przygotowanie do późniejszych obowiązków, hartowanie.

2. 13 - 17 rok życia - ćwiczenia lekkoatletyczne, kształtowanie charakteru - rozwaga, posłuszeństwo, odporność na widok krwi.

3. 18 - 20 rok życia - efebia.

4. 20 - 30 rok życia - służba garnizonowa.

5. w 30 roku życia Spartanin osiągał pełnoletniość otrzymywał działkę ziemi i miał obowiązek ożenić się.

ATENY

Wychowanie w Atenach

1. ideał wychowawczy: kalokagatia - człowiek doskonały pod względem umysłowym, moralnym i fizycznym.

2. kalos - człowiek piękny, harmonia ciała. Aghatos - doskonały pod względem moralnym i umysłowym.

3. do 7 roku życia - wychowanie domowe: matka odpowiedzialna za wychowanie moralne: później dziewczęta zostają w domu i uczą się prowadzenia gospodarstwa.

4. pełnoletniość.

Wychowanie w Atenach

Kształcenie chłopców:

1. 7 - 10 rok życia - nauka u gramatysty, obejmująca czytanie, pisanie i rachunki.

2. 10 - 13 rok życia - nauka u lutnisty, obejmująca grę na instrumencie, recytację wierszy przy akompaniamencie, poczucie rytmu.

3. 13 rok życia - palestry (rodzaj boiska sportowego), nauczycielem był pedotryba: wychowanie fizyczne (pięciobój), wychowanie obywatelskie.

4. 18 rok życia - efebia.

5. w 20 roku życia Ateńczyk uzyskiwał pełnoletniość.

Grecka myśl pedagogiczna

1. V wiek p.n.e. - w Greckim życiu politycznym zwycięstwo odnoszą ugrupowania demokratyczne. Wielki wzrost dobrobytu całej wolnej ludności ateńskiej. W Helladzie rozpoczyna się poszukiwanie racjonalnych przyczyn praktycznego systemu wychowawczego.

2. konserwatyści - wychowanie nie jest wszechmocne. Dzielności i cnoty nie da się wpoić gdyż są one darem natury, urodzenia, są przywilejem jedynie znakomitych rodów.

3. natomiast ludzie, którzy przetwarzali małe państewka greckie na demokracje, uważali, że wszyscy ludzie są tacy sami i chodzi o to aby wrodzone zdolności wykształcić przez ćwiczenie i naukę. Stare metody wydawały się nieskuteczne, zaczęto szukać więc metodycznego kształcenia we wszystkim.

Sofiści

Byli to wywodzący się z Azji Mniejszej mistrzowie, którzy zjawili się wykładając nowe nauki. Nie wszyscy byli filozofami, a tylko niektórzy (Protagoras, Gorgias), tworzyli oryginalne dzieła filozoficzne. Inni byli przeważnie wędrownymi nauczycielami. Byli to też Eleaci, którzy udoskonalili sztukę prowadzenia sporów filozoficzno - naukowych i stworzyli dialektykę (sztukę dyskutowania, umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika).

Sofiści zajęli się przede wszystkim człowiekiem i głównymi problemami jego życia. Ich wiedza miała charakter wybitnie humanistyczny.

Sofiści

Cel kształcenia: sztuka przemawiania, polegająca na takim doborze argumentów i sposobów zbijania przeciwnika, ażeby w opinii słuchaczy mieć zawsze rację.

Ideał wychowania - człowiek odznaczający się szeregiem cnót publicznych, a przede wszystkim sprytem politycznym, harmonijnie ukształtowanym charakterem i wszechstronnie rozwiniętym umysłem wzbogaconym encyklopedyczną wiedzą.

Organizacja nauczania:

1. nie tworzono szkół, nauka wygłaszana przed zespołem słuchaczy.

2. 1 - 2 letnie kursy, za które pobierali dość wysokie wynagrodzenie.

3. często organizowali tzw. popisowe wieczory, w czasie których w interesującej i dowcipnej formie przemawiali na dowolne tematy, dowodząc słuszności niewiarygodnych często twierdzeń.

---