ETYKA W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

SKRYPT

I. PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O JĘZYKU ETYKI.

1. Zdania i fakty:

Zdania (w sensie logicznym) są to wypowiedzi opisowe, stwierdzające istnienie bądź nieistnienie jakiegoś faktu. Zdania mogą być prawdzie bądź fałszywie oraz mogą odnosić się do faktów zwykłych, a także do zjawisk nieco odmiennej natury.

Fakty:

- zwykłe - takie, które stanowią element rzeczywistości istniejącej niezależnie od człowieka i jego świadomości.)

- konwencjonalne - są to pewne fakty zwykłe, które uważane są za „coś więcej” niż tylko określone zjawiska fizyczne bądź przedmioty. Istnienie takich faktów wiąże się z posługiwaniem się przyjętymi regułami. Reguły te mogą mieć charakter nieformalny lub sformalizowany. Istnienie tych faktów zależne jest od świadomości.

2. Oceny i normy:

Oceny - spełniają funkcję ekspresyjną, tzn. wyrażają aprobatę bądź dezaprobatę oceniającego wobec stanu rzeczy, osoby, uczynku itp., do którego się odnosi.

- zasadnicze - stanowią wyraz aprobaty bądź dezaprobaty dla danego czynu, zachowania lub osoby ze względu na nie same i ich przymioty, a nie ze względu na cel, do jakiego miałyby stanowić środek.

- instrumentalne - przedmiot podlega ocenie jako środek do osiągnięcia takiego bądź też innego założonego celu.

Dyrektywy - wskazują pewne wzorce postępowania zmierzające do wywarcia wpływu na zachowanie się ich adresatów.

a) normy - stanowią rodzaj wypowiedzi dyrektywalnych o charakterze stanowczym, wskazujących na to, jak w danych okolicznościach adresata powinien się zachować.

- hipotetyczne - dyrektywy celowościowe, techniczne lub instrumentalne wskazują w jaki sposób należy się zachować aby osiągnąć określony cel

- kategoryczne - deontologiczne wskazują bezwarunkowo powinny sposób zachowania, nakazując określone zachowanie lub zakazując go, niezależnie od celów lub dążeń ich adresatów.

• Obowiązywanie norm:

- ujęcie aksjologiczne - treść jest aprobowana przez członków danej społeczności.

- ujęcie tetyczne - uznanie normy za obowiązującą ze względu na jej pochodzenie od uznanego autorytetu, któremu przypisuje się kompetencje do stanowienia norm.

- ujęcie behawioralne - norma traktowana jako racja własnego postępowania, dlatego że jest ona właśnie tak traktowana przez innych.

Za przedmiot wypowiedzi typu oceny i normy uważa się moralność, a więc jest to zbiór ocen i norm dotyczących tego jakie czyny są dobre, a jakie złe.

3. Wypowiedzi performatywne i teoria aktów mowy:

Po raz pierwszy wypowiedzi te wdrożył J.L. Austin. Podzielił je na takie, które opisują istniejące niezależne od nich fakty oraz wypowiedzi, które nie mają zdawać sprawy z istniejącego niezależnie faktu, ale same stanowią jego dokonanie. Wypowiedzi te nie mają odzwierciedlać rzeczywistości, ale zmieniać ją i kształtować. Austin zrewidował tę teorię, przekształcając teorię performatywów w ogólniejszą teorię mowy. Doszedł bowiem do wniosku, ze w istocie każda wypowiedź stanowi określony akt mowy będący zarówno wypowiedzeniem określonych słów, jak i dokonaniem pewnej czynności. W każdym akcie mowy wyróżnia się aspekt:

- lokacyjny - wypowiedzenie określonych słów odnoszących się do pewnych desygnatów.

- illokucyjny - dokonanie za pomocą słów określonej czynności , stwierdzenia czegoś.

- perlokucyjny - doprowadzenie tą wypowiedzią do określonych skutków.

Wypowiedzi performatywne nie podlegają kwalifikacji w kategorii prawdy lub fałszu, można jedynie stwierdzić, ze są udane lub nie udane.

II. MORALNOŚĆ I ETYKA.

1. Uwagi wstępne:

Etyka - dział filozofii, którego przedmiotem jest moralność. Do zakresu etyki należą więc sądy, przekonania i poglądy formułowane na tematy moralne.

- etyka opisowa - zrozumienie i opis istniejących w danym środowisku przekonań moralnych takich, jakimi one rzeczywiście są (jakie zachowania uważane są w określonym miejscu i czasie za dobre, a jakie za złe?).

- etyka normatywna - formułowane są sądy lub ich usystematyzowane zbiory dotyczące tego, jak należy postępować, jakie czyny zasługują na pochwałę, jakie na dezaprobatę oraz jakie normy moralne należy uznać za zasadne i obowiązujące (jakie postępowanie jest dobre?).

Moralność - uznawane w jakiejś grupie lub społeczeństwie bądź też przez poszczególne osoby oceny i normy odwołujące się do kategorii „dobra” i „zła”, zachowań zasługujących na aprobatę i pochwałę oraz wyłączonych i godnych potępienia.

„Złota reguła” - postępuj wobec innych tak, jak chciałbyś aby inni postępowali wobec Ciebie.

2. Obiektywizm i kognitywizm:

Metaetyka - jest refleksją nad statutem etyki, charakterem i znaczeniem formułowanych w jej ramach przekonań i sądów. Do jej dziedziny należą rozważania dotyczące tego, czy istnieją wartości, oceny i normy moralne, jaka jest ich relacja do rzeczywistości, czy i w jaki sposób podlegać mogą weryfikacji (czy istnieje dobro? I jak jest rozpoznawalne?).

Obiektywizm (realizm) - jest to przekonanie, że dobro i zło stanowi realnie istniejące wartości, rzecz sprowadza się zaś do tego, w jaki sposób należy postępować, aby te realnie istniejące dobro czynić i unikać zła. Dobro, sprawiedliwość, godność istnieją realnie bez względu na to, co na ich temat sądzą inni ludzie, bądź też w jaki sposób je pojmują. Klasycznym źródłem obiektywizmu było przekonanie religijne, a więc to, że dobre jest to, co pochodzi od Boga, co stanowi Jego wolę i co Jemu się podoba. Podobną rolę spełnia tradycja, odwieczne zwyczaje i kanony postępowania uważane za niepodważalne.

Teorie realnego dobra:

- dobro odkryte w naturze człowieka lub świata - dobrem jest postępowanie zgodnie z naturą, a złem ignorowanie lub przeciwstawianie się prawom natury.

- dobro mające charakter religijny - prawa natury zostały wyryte w sercu człowieka przez Boga.

- dobro jako prawidłowości i wskazania obowiązujące człowieka w jego postępowaniu.

• Hugo Grocjusz - podstawowe prawa natury obowiązywałyby, nawet nie wierząc w Boga.

• Utylitaryści - ludzie dążą do osiągnięcia przyjemności, a unikają tego, co nieprzyjemne.

• Arystoteles - dążenie do pewnych celów, z których najważniejszym jest osiągnięcie szczęście.

• Platon - dobro, sprawiedliwość są to wartości prawdziwe, jako wieczne i niezmienne idee.

Kognitywizm - przekonanie, o tym że obiektywnie istniejące dobro jest dla człowieka poznawalne.

Naturalizm - poznanie pewnych, możliwych do opisowego stwierdzenia, naturalnych cech czynów lub faktów.

Intuicjonizm etyczny - wartość moralna określonych faktów bądź zachowań dostępna jest człowiekowi dzięki posiadaniu przez niego intuicji, pozwalającej na odróżnienie dobra od zła.

3. Subiektywizm i nonkognitywizm:

David Hume „Traktat o zasadach moralności” - nie możność wyprowadzenia wniosków o charakterze moralnym wyłącznie z przesłanek o charakterze pozamoralnym, zwłaszcza sprowadzających się jedynie do empirycznego opisu naturalnych cech danego faktu.

Błąd naturalistyczny, co oznacza wyprowadzenie wniosków o charakterze powinnościowym z przesłanek opisowych. Określenie to pochodzi od G. E. Moore`a. Dobro nie może być utożsamiane z inną cechą.

L. Petrażycki - dobro, sprawiedliwość, piękno to jedynie przejawy tzw. fantazji emocjonalnej.

Subiektywizm - kategoria „subiektywnego dobra” opiera się na odwróceniu rzeczywistej relacji - nie jest tak, że określone fakty oceniamy pozytywnie dlatego, że są realnie dobre, ale wydają nam się realnie dobre, bo sami oceniamy je pozytywnie.

Emotywizm - A.J. Ayer - wypowiedzi oceniające nie są niczym więcej pomad wyrażenie indywidualnie przeżywanej emocji aprobaty bądź dezaprobaty.

Racjonalność sądów etycznych.

Relatywizm etyczny:

- aksjologiczny - przekonanie, że pewne wartości społeczne są zmienne w zależności do jakiej grupy się odnosimy; w pewnej społeczności pewne zachowania są naganne, a w innej nie.

- kulturowy - w różnych kulturach przyjmowane są różne wartości.

- sytuacyjny - mówi o tym jaka wartość ma być zrealizowana, nie da się określić z góry, decyduje o nich sytuacja.

4. Racjonalność sądów etycznych:

Filozofia egzystencjonalizmu - nieuchronność dokonywania przez człowieka wyborów moralnych bez jakiegokolwiek zewnętrznego oparcia. Jednym z jej najwybitniejszych przedstawicieli był J.P. Sartre.

Spory etyczne - spory najzupełniej pozorne, oparte w istocie na mylnym przekonaniu adwersarzy co do tego, w jakiej wzajemnej relacji pozostają ich poglądy.

Teoria błędu - oparte na niezrozumieniu, ze w istocie ich uczestnicy nie prezentują jakichkolwiek sądów, które byłyby ze sobą niezgodne, uczestnicy pozostają w powszechnie panującym błędzie, co do natury sporów.

Dyskurs etyczny - dopatrywanie się w sądach etycznych zdań stwierdzających jedynie fakt przeżywania przez oceniającego określonej emocji.

Sąd etyczny - charakteryzuje się pewnego rodzaju „roszczeniem” do obiektywnej słuszności, mając stanowić ocenę dokonywaną w sposób „bezstronny”, tzn. niezależnie od upodobań lub interesów określonych podmiotów. Z tego względu oczekuje się podania odpowiednich racji, na jakich się opierają.

- Kryterium racjonalności sądów etycznych - sądy etyczne podlegają takim samym kryteriom racjonalności, jakie znajdują zastosowanie wobec wszelkiego rodzaju przekonań

- Kryterium uniwersalizowalności sądów etycznych - każdy racjonalny sąd etyczny musi odwoływać się nie tylko do prawdziwych założeń faktycznych, ale także do odpowiednich racji etycznych - w postaci oceny moralnej, zuniwersalizowanej normy lub oceny moralnej, stanowiącej jego podstawę.

- Uzasadnienie sądów etycznych (SE) - można na ogół przedstawić w postaci pewnej formy, tzw. sylogizmu praktycznego, w którym wniosek uzasadniany jest za pomocą ogólnej normy lub oceny (racji etycznej RE), oraz przesłanek faktycznych (PF). Możliwość uznania sądu etycznego za racjonalnie uzasadniony uzależniona jest od tego, na jakich przesłankach został on oparty. Sądu etycznego nie można dowieść, ale w różnych przypadkach można go odrzucić.

Prawda moralna - możliwość ostatecznego ugruntowania rozumowań moralnych w takim, czy innym świecie „obiektywnie” istniejących wartości i obowiązujących norm.

III. GŁÓWNE KIERUNKI ETYKI NORMATYWNEJ.

1. Uwagi wstępne:

Teoria etyczna - rozmaitość koncepcji etyki normatywnej.

Nurty etyczne:

- deontologiczne - opierają się na traktowaniu moralności jako zbioru norm zawierających wiążące człowieka w każdej sytuacji nakazy i zakazy. Jest to zgodność z bezwzględnie obowiązującymi normami moralnymi.

- konsekwencjalistyczne (teologiczne) - upatrują moralnej wartości czynu w tym, czy doprowadza on do dobrych, czy do złych konsekwencji. Najistotniejsze są skutki jakie powoduje wybrany przez człowieka sposób działania, a nie ich zgodność z takim, czy innym zbiorem ogólnych reguł.

- cnót - wzorowana na antyku koncepcji etyki jako poszukiwania odpowiedzi na pytane, w jaki sposób człowiek może wieść dobre, spełnione życie. Na każdą sytuację moralną składa się nie tylko czyn, jego konsekwencje, ale także dokonujący go podmiot i jego cechy, w wyniku których postanowił zachować taki, a nie inny sposób.

2. Etyka deontologiczna (obowiązków):

Etyka deontologiczna - filozofia moralna Immanuela Kanta:

Etyka ta odnosi się do tego, czy ewentualny czyn nie stanowiłby złamania norm moralnych, do których przestrzegania człowiek jest bezwzględnie zobowiązany. W centrum uwagi jest tu czyn i jego relacja do norm i zasad moralnych oraz gotowość uznania tych ostatnich za wiążące ograniczenia dowolności swoich wyborów i sposobu realizacji własnych interesów.

Teoria moralności Immanuela Kanta - jest ona zakorzeniona w zdolności człowieka, kierującego się uznanymi przez siebie racjami postępowania, do wolności wyboru postępowania niezależnie od instynktownych pragnień, popędów i chęci ich zaspokajania.

- imperatywy hipotetyczne - wskazują, jak postępować, aby osiągnąć postawione sobie konkretne cele. Wybór tych konkretnych celów nie jest konieczny, ale podlega wolnej woli człowieka.

- imperatywy kategoryczne - wiążą niezależnie od tego, czy dąży się akurat do takich czy innych celów.

Rozumowe pojęcie prawa - prawo ma stanowić ogół warunków, pod którymi wolna wola jednej osoby może zostać pogodzona z wolną wolą innych, zgodnie z powszechnym prawem wolności.

3. Etyka konsekwencji (teleologiczna):

Etyka teleologiczna - filozofia utylitaryzmu:

W etyce tej rozstrzygające znaczenie mają konsekwencje czynu (zamierzone lub spowodowane). Jest to przekonanie, że każdy człowiek odpowiada przede wszystkim za skutki swoich czynów i one właśnie rozstrzygają o moralnej ocenie jego postępowania i dokonywanych przez niego wyborów.

Zasada użyteczności - J. Bentham - zasada, która aprobuje lub gani wszelką działalność, zależnie o tego czy wykazuje ona tendencję do powiększania, czy zmniejszania szczęścia obchodzącej nas strony.

Wady zasady użyteczności:

• niepraktyczność:

- mierzenie ilości przyjemności i porównywanie ze sobą jej rozmaitych rodzajów wydaje się być niemożliwe.

- przewidzenie wszelkich konsekwencji danego czynu na ogół nie jest możliwe.

- zupełnie nie możliwe jest też dokonywanie „rachunku” konsekwencji przy podejmowaniu każdej decyzji.

Zasada największego szczęścia - zasada, głosząca, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się do szczęścia, a złe, jeżeli przyczyniają się do czegoś przeciwnego.

Czyn moralny - zachowanie, które przyczynia się do największego, możliwego szczęścia największej liczby osób.

Utylitaryzm czynów - postuluje, aby rachunek korzystnych i niekorzystnych konsekwencji dokonywany był względem każdego indywidualnego czynu.

Utylitaryzm reguł - postuluje, aby ocenie tej podlegały nie tylko pojedyncze czyny, ile reguły, według których mamy postępować.

4. Płaszczyzny myślenia moralnego:

R. Hare`a - koncepcja poziomów myślenia moralnego - która ma na celu pogodzenie sporu pomiędzy deontologicznym, a teleologicznym ujęciem etyki. Zdaniem R. Hare`a należy odróżnić intuicyjną i krytyczną płaszczyznę myślenia moralnego.

a) płaszczyzna intuicyjna - jest poziomem naszych odruchowych reakcji moralnych, naszej skłonności do postrzegania określonych zachowań jasko dobrych lub złych, aprobowania lub ganienia różnego rodzaju sposobów postępowania.

Teoria cienkiej warstwy kulturowej - moralność człowieka stanowi jedynie swego rodzaju wierzchnią warstwę przekonań, zasad, nawyków, będących wytworem kultury i mających powściągnąć amoralną dzikość ludzkiej natury odziedziczoną po naszych zwierzęcych przodkach.

b) płaszczyzna krytyczna - przedmiotem jej są intuicje. Weryfikacji podlegają zarówno intuicyjne odruchy moralne jak i ewentualne uzasadniające je sądy i zasady moralne, ich treść, zasadność, trafność.

5. Koncepcja etyki cnót:

Cnota - pewne moralnie cenne predyspozycje lub wyrobione w sobie skłonności, umożliwiające osiągnięcie spokoju ducha i poczucia dobrze przeżytego, szczęśliwego życia.

Platon - cnota oznacza harmonię pomiędzy rozumem, męstwem oraz panowaniem nad pożądliwością.

Arystoteles - dla człowieka najwyższe dobro stanowi szczęście.

Zalety charakteru wg. Arystotelesa:

- dianoetyczne (intelektualne) - zdolność rozumienia, rozsądek.

- etyczne - będące trwałymi dyspozycjami do zasługujących na pochwałę zachowań, takich jak szczodrość, odwaga.

Charakterystyczną cechą cnót wg. Arystotelesa jest to, że cnoty zanikają z powodu niedostatku i nadmiaru. Cnoty kształtują się w człowieku dzięki właściwemu zachowaniu.

Dzielność etyczna - sposób życia, dzięki któremu człowiek wiedzie życie godne istoty rozumnej, tym samym osiągając właściwe człowiekowi szczęście, polegające na tym, aby dobrze żyć i dobrze się mieć. Dzielność etyczna może wymagać:

- cnót twardych - związane z ideą siły wewnętrznej, zdolności pokonywania słabości woli, wewnętrznej niezależności, uczciwości wobec samego siebie i innych, umiejętności oparcia się pokusom oraz odwagi.

- cnót miękkich - związane z tego rodzaju emocjami i pobudkami, jak empatia, życzliwość współczucie, przyjaźń.

Jednym z najistotniejszych problemów etyki cnót musi być ustalenie relacji pomiędzy słusznością danego czynu, a cnotami jako pewnego rodzaju skłonnościami do takiego czy innego postrzegania sytuacji i dokonywania wyboru właściwego sposobu postępowania.

W wersjach słabszych cnoty rozumiane są jako - trwałe dyspozycje do czynienia dobra. Posiadanie cnót stanowi zdolność odróżnienia i czynienia rzeczy słusznych. Etyka ta skupia się na podmiocie i jego cechach umożliwiających mu czynienie dobra.

„Czysta etyka cnót” - zmierza do odwrócenia relacji pomiędzy praktykowaniem cnót, a moralną wartością czynów i definiowania tej ostatniej jako sposobu postępowania, które w danej sytuacji wybrałaby osoba o doskonałej dzielności etycznej. Sposób pojmowania wartości moralnej w tej radykalnej etyce cnót nazywany jest projektywizmem.

Projektywizm - ujmuje wartość moralną czynu jako pewnego rodzaju projekcję artrologicznej charakterystyki motywów, dyspozycji i życia wewnętrznego osób, które ich dokonują.

Interpretacja relacji cnót i szczęścia:

- rozumiane jako jedyny sposób osiągnięcia dobrego życia, dzięki któremu możliwe jest spełnienie i szczęście.

- częściowo konstytutywny charakter cnót wobec szczęścia, co oznacza, że szczęśliwe życie polega na praktykowaniu cnót.

IV. ETYKA ZAWODOWA:

1. Etyka zawodowa i jej przedmiot:

Etyka zawodowa:

- pojęcie szersze - na ten termin składa się zarówno oznaczenie norm określających, w jaki sposób przedstawiciele danego zawodu powinni się zachowywać, jak i przekonań moralnych przedstawicieli danego zawodu, a także ocen etycznych i ich zachowań.

- pojęcie węższe - zespół norm wskazujących, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele określonego zawodu.

Moralność zawodowa - rzeczywiste postępowanie członków danej grupy zawodowej w sytuacjach moralnie relewatywnych oraz od prezentowanych przez daną grupę przekonań moralnych.

Przedmiot etyki zawodowej:

- nurt związany z „higieną życia duchowego” - obejmuje dociekania nad tym, jak żyć szczęśliwie i unikać cierpień.

- nurt związany z „higieną współżycia” - obejmuje rozważania nad tym, jak układać sobie stosunki z innymi ludźmi, aby unikać, łagodzić i rozwiązywać konflikty, jak postępować aby innym było z nami dobrze.

- nurt perfekcjonistyczny (doskonałości osobistej) - odnosi się do zaleceń wskazujących, jak żyć godnie, cnotliwie, jak osiągnąć doskonałość. Wiąże się to z wykreowaniem wzorca osobowego.

Zawartość etyk zawodowych pod względem przedmiotowym zawiera trzy rodzaje norm:

- reguły dotyczące technicznych aspektów wykonywania zawodu.

- reguły ustalające relację grupy zawodowej do społeczeństwa.

- reguły wyznaczające stosunek profesjonalisty do odbiorcy jego usług oraz określające stosunki między przedstawicielami zawodu.

Etyka zawodowa jako deontologia zawodowa - postrzeganie jej jako zbiór obowiązków wiązanych z należytym, właściwym etycznie sposobem wykonywania określonego zawodu. Znajdujemy tu zarówno normy obowiązku jak i normy aspiracji.

Różnice między moralnością obowiązku i moralnością aspiracji - Lon Fuller:

- moralność obowiązku - punkt wyjścia obejmuje najniższe osiągnięcia ludzkie. Moralność ta stanowi zbiór norm wyznaczających minimalny poziom wymagań. Ich spełnienie jest dostępne każdemu i stanowi obowiązek. Niepowodzenie pociąga za sobą odpowiedzialność, moralność jest oparta na pojęciu winy, kary.

- moralność aspiracji - punkt wyjścia obejmuje najwyższe osiągnięcia ludzkie. Moralność ta oparta jest na aspiracjach, dążeniu do ideału, życia godnego i doskonałego. Dążenie do ideału ma charakter heroiczny, moralność nie jest oparta na pojęciu winy, niepowodzenie nie pociąga za sobą odpowiedzialności i kary, nie oferuje człowiekowi norm.

2. Pojęcie zawodu, przesłanki tworzenia etyk zawodowych:

Kategoria zawodu - pozwala na wyodrębnienie jakieś grupy społecznej jako grupy zawodowej. Wyodrębnienie zawodu związane jest z faktem społecznego podziału pracy.

Zawód:

Zawód to zadania spełnianie na skutek społecznego podziału pracy na rzecz innych osób:

- zadania te mają charakter specjalistyczny.

- ich wykonywanie wymaga formalnego wykształcenia i kwalifikacji.

- nabyte są przez wykształcenie i praktykę.

- wykonywane są nadto w sposób stały i w celach zarobkowych.

Profesja - przez profesję rozumie się te zawody , których wykonywanie wymaga przygotowania długotrwałego, zazwyczaj połączonego z koniecznością odbycia studiów wyższych i stażu zawodowego, a nadto jest licencjonowane. Praca wykonywana jest w warunkach dużej autonomii, ma szczególną doniosłość społeczną. Charakterystyczną cechą jest tworzenie stowarzyszeń zawodowych oraz własnych kodeksów etycznych.

Wraz z tworzeniem się nowych zawodów pojawiają się postulaty opracowania dla nich własnych zbiorów zasad etyki zawodowej. Wymaga się, aby zawód spełniał określone warunki, które stanowią uzasadnienie dla tworzenia jego etyki. Przyjmuje się, że własnej etyki wymagają zawody, w których dochodzi do powierzania profesjonaliście przez „klientów” jakiegoś dobra, a jednocześnie ze względu na wysoki stopień wyspecjalizowania wiedzy zawodowej oraz samodzielny sposób podejmowania decyzji., istnieją niewielkie możliwości kontroli pracy profesjonalisty poprzez zainteresowane osoby.

3. Problem odrębności etyki zawodowej:

Problem odrębności etyki zawodowej od etyki ogólnej:

- jedni twierdzą, że nie ma podstaw do wyodrębnienia osobnej etyki zawodowej. Etyka zawodowa to wycinek etyki ogólnej.

- drudzy twierdzą, że są podstawy do wyodrębnienia osobnej etyki zawodowej. Każdy zawód wymaga przestrzegania innych norm etycznych.

Rola zawodowa - to zestaw norm postępowania, wzorów zachowania, których przestrzegania oczekuje grupa społeczna od jednostki zajmującej określoną pozycję społeczną. Sprowadza się to do wyznaczenia komuś określonego, pożądanego zachowania, chodzi tutaj o zachowanie takie, jaki powinno ono być.

4. Problem kodyfikacji etyki zawodowej:

Sformalizowanie etyki zawodowej:

Zwolennicy sformalizowania etyki w formie pisanych zbiorów zakładają możliwość stworzenia niesprzecznego i zupełnego systemu reguł regulujących sferę moralną

zwolennicy sytuacjonizmu zakładają model „etyki bez kodeksu”, gdy podejmowanie decyzji moralnych pozostawione jest odpowiedzialnemu, autonomicznemu podmiotowi.

Etyka bez kodeksu: L. Kołakowski:

- postawa nihilistyczna - gdy uznajemy, że nie jest możliwe podjęcie skutecznych działań mogących zmienić rzeczywistość, w której żyjemy i w konsekwencji zwalniamy się z odpowiedzialności za nasz świat.

- postawa konserwatywna - broniąc się przed koniecznością dokonywania wyborów moralnych i ponoszenia odpowiedzialności, tworzy swój użytek stałe i hierarchicznie uporządkowanie systemy wartości.

KODEKS - przekonanie o powtarzalnym charakterze sytuacji moralnych i w konsekwencji o imitacyjnym charakterze podejmowanych rozstrzygnięć. Jest ucieczką od konieczności dokonywania wyborów i odróżniania dobra od zła. Jest to zbiór reguł, które dają się zastosować w dowolnej sytuacji moralnej i zawsze ją przesądzają jednoznacznie.

Minusy sformalizowania:

- prowadzi do znieczulenia moralnej świadomości.

- prowadzi do fanatyzmu.

- zwalnia z odpowiedzialności.

- jest wyrazem lęku przed podejmowaniem decyzji.

Plusy sformalizowania:

- przedstawiciele mają do czynienia z jakimiś szczególnie doniosłymi wartościami.

- usuwa stan niepewności na rzecz przewidywalności zachowań zawodnych ustalając przy tym ich minimalny poziom.

- zasady etyki zawodowej mają regulować pewne sytuacje typowe i powtarzalne.

- nawyk postępowania.

- wskazane sposoby rozstrzygania określonych dylematów.

- pomaga na wstępie zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi określonego zawodu.

Wymagania dotyczące kodeksów etyki zawodowej:

- powinien normować, a nie koncentrować na opisie ideałów i wartości.

- zabezpieczać interes publiczny, a nie członków zawodu.

- regulować istotne dla danego zawodu problemy, a nie powielać normy moralności powszechnej.

IV. INFRASTRUKTURA ETYCZNA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ.

1. Kształtowanie postaw etycznych:

Poziom etyczny jednostek podlega kształtowaniu, że zachowań etycznych można się nauczyć, a cnota pozostaje w związku z wiedzą na temat tego, co dobre, a co powinne.

Czynniki kształtowania postaw etycznych:

- zewnętrzne - o charakterze społecznym.

- wewnętrzne - o charakterze indywidualnym, psychicznym.

- cechy emocjonalne i osobowościowe jednostki.

- temperament.

- doświadczenie życiowe.

Fazy rozwoju moralnego człowieka:

- punkt wyjścia - stan zerowy nazywany stanem anomii.

- punkt dojścia - stan docelowy jako stan uznania norm za swoje własne.

2. Elementy infrastruktury etycznej:

Elementy edukacji moralnej:

- dostarczenie wzorców.

- wspomaganie procesów decyzyjnych.

- wprowadzanie mechanizmów kontroli.

Infrastruktura etyczna - zespół czynników o charakterze moralnym i niematerialnym, motywujących do zachowań profesjonalnych i zgodnych z wysokimi standardami postępowania, określających standardy tego zachowania oraz wprowadzających regulacje ograniczające zachowania niepożądane.

Koncepcja infrastruktury:

-metoda zarządzania etycznego opartego na przestrzeganiu prawa.

-metoda zarządzania etycznego opartego na zasadach moralnych.

Podział elementów infrastruktury ze względu na kryterium spełnianej funkcji:

- elementy wspierania.

- elementy zarządzania.

- elementy kontroli.

3. Dobór kadr:

- publiczne ogłoszenie naboru na wolne stanowiska.

- system rekrutacji i selekcji (wszyscy obywatele polscy korzystający z pełni praw. publicznych mają dostęp do służby publicznej na jednakowych zasadach, ograniczenia wymagają kwalifikacji lub cech osobowych).

- dobór odpowiednich kandydatów (z którym wiąże się kryterium nieskazitelności charakteru niekaralności, a oprócz wykształcenia i kwalifikacji ocenia się poziom moralności kandydata).

Wprowadzenie do rozmów i testów kwalifikacyjnych elementów natury etycznej,

system opinii i referencji:

- jawność informacji o kandydatach.

- obowiązek uzasadnienia określonego wyboru.

- ogłoszenie wyników o dokonanym wyborze.

4. Kształcenie i doradztwo etyczne:

Zastosowanie szkoleń:

- szkolenia podstawowe mające na celu uwrażliwienie urzędnika na kwestie etyczne.

- szkolenia specjalistyczne, które służą nabyciu umiejętności rozpoznawania problemów etycznych i zdobyciu wiedzy z zakresu technik ich rozwiązywania.

Doradztwo etyczne - możność powoływania doradców etycznych, do zadań których należeć miałoby służenie pomocą i radą pracownikom mającym problem natury etycznej. Na stanowisko takie powinien być powołany urzędnik cieszący się zaufaniem i poważaniem. Idea ta jednak „narodziła się i zmarła śmiercią naturalną”.

5. Źródła informacji o obowiązkach etycznych urzędników administracji publicznej:

Istotnym elementem świadomego kierowania postępowaniem jest wiedza o własnych powinnościach. Przede wszystkim źródłem wiedzy o wiążących urzędników regułach są przepisy prawa odnoszącego się do funkcjonowania administracji. Służą one wyznaczaniu standardów zachowania oraz kontroli.

Przepisy ustrojowe:

- wszystkie organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (zasada legalności działania administracji).

- powołanie korpusu urzędniczego ma na celu zapewnienie zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa.

- część stanowisk urzędniczych obsadzana jest w drodze wyboru.

- urzędnicy zobowiązani są do przestrzegania Konstytucji i innych przepisów prawa, do ochrony interesu publicznego, racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi, terminowego wypełniania swoich obowiązków, dochowania tajemnicy, rozwijania wiedzy zawodowej, uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami.

Przepisy regulujące procedury administracyjne:

Charakter procedur administracyjnych:

- etyczny - ze względu na regulowanie kwestii dot. relacji między jednostką, a władzą.

- materialno - prawny - przewidują że poza obowiązkiem przestrzegania określonych procedur prowadzenia postępowania urzędnicy zobowiązani są działać zgodnie z prawem, z zachowaniem bezstronności, rzetelności i lojalności wobec strony, a przy tym zachowaniu uprzejmości.

Kodeksy etyczne:

Podział kodeksów ze względu na kryterium postanowień:

- etyczne - zbiór zasad i wartości wyznaczających podstawowe obowiązki zawodowe.

- postępowania - związany z kodeksem etycznym zbiór procedur i zasad postępowania określających sposób realizacji zadań i obowiązków zawodowych, a także odpowiedzialność za ich naruszenia.

6. Instrumenty kontroli i gwarancje realizacji zasad dobrej administracji:

Instrumenty kontroli mają na celu zapobiegać naruszeniom obowiązków, gwarantować ich realizację, monitorować ewentualne zagrożenia i sprzyjać ujawnieniu zachowań sprzecznych ze standardami.

Kontrola ze względu na kryterium podmiotu:

- wewnętrzna - dokonywana przez jednostkę znajdującą się w strukturze administracji. Kontrola ta jest wykonywana przez różnego rodzaju inspekcje o przedmiotowo wyznaczonym zakresie kompetencji (Inspekcja Handlowa, Sanitarna, Ochrony Środowiska).

• resortowa - wykonywana w ramach danego resortu przez wyodrębnione komórko organizacyjne.

- zewnętrzna (kontrola prokuratorska):

• państwowa - sprawowana przez sądy (sądy administracyjne i Trybunały oraz NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy, Urząd Generalnego Inspektora Danych Osobowych).

• nie państwowa - wynika z faktu funkcjonowania takich instrumentów jak: prawo składania wniosków, skarg i zażaleń oraz środków odwoławczych od decyzji.

Gwarancje realizacji zasad dobrej administracji:

Regulacje wprowadzające zakazy:

- w stosunku do prymatu dobra publicznego, ochrony interesu państwa lub wspólnoty samorządowej - zakaz organizowania i uczestniczenia przez urzędników w akcjach protestacyjnych i strajkowych.

- przeciwdziałaniu stronniczości urzędników - ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej, podejmowanie dodatkowego zatrudnienia.

Regulacje wprowadzające nakazy:

- przejrzystość - obowiązek ujawniania stanu majątkowego.

- stworzenie mechanizmów pozwalających na reagowanie samych urzędników na przypadki nagannych praktyk i niewłaściwego zachowania.

7. Odpowiedzialność:

Odpowiedzialność cywilna:

Ma charakter odszkodowawczy w związku z czym obejmuje ona obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez urzędnika administracji przy wykonywaniu powierzonych mu obowiązków. Może być rozważana na gruncie:

Kodeksu pracy - stanowi podstawę odpowiedzialności materialnej urzędnika administracji publicznej względem pracodawcy za szkody wyrządzone na wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych. Jej podstawą jest wina pracownika. Ponosi on odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty i tylko na normalne następstwa działania lub zaniechania. Jej wysokość jest ograniczona do wysokości trzykrotnego wynagrodzenia pracownika z daty wyrządzenia szkody, a w przypadku winy umyślnej pracownik odpowiada za szkodę w pełnej wysokości. Jeżeli pracownik wyrządził szkodę osobie trzeciej to do jej naprawienia zobowiązany jest pracodawca.

Kodeksu cywilnego - stanowi podstawę roszczeń osób trzecich, którym szkoda została wyrządzona przez urzędników administracji przy wykonywaniu ich obowiązków. Obowiązek naprawienia szkody zasadniczo ciąży na władzy publicznej, w której imieniu urzędnik działa. Nie jest to zatem odpowiedzialność funkcjonariuszy, lecz władzy publicznej. Funkcją tej odpowiedzialności nie jest represja wymierzona w Państwo lub jego funkcjonariuszy lecz zagwarantowanie, że szkody wyrządzone niezgodnym z prawem działania władzy zostanie naprawione.

Odpowiedzialność karna:

Prawo karne stanowi część zachowań niezgodnych ze standardami wiążącymi urzędników publicznych, tzw. przestępstwa urzędnicze, które reguluje Kodeks karny, a są to:

- przestępstwo sprzedajności (przyjmowanie łapówek, korupcja).

- przestępstwo przekroczenia uprawnień - niedopełnienia obowiązku (dokonywanie przeszukiwania bez podstawy prawnej).

- przestępstwo znęcania się w celu uzyskania zeznań lub informacji.

- przestępstwo ujawnienia tajemnicy (za ujawnienie bądź narażenie na szkodę prawnie chroniony interes urzędnik podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat).

- przestępstwo poświadczenia nieprawdy.

Urzędnicy mogą ponosić odpowiedzialność również na podstawie innych przepisów prawa niż wymienione powyżej, dopuszczając się przestępstw o charakterze powszechnym, czyli takich, które może popełnić każdy. Skazanie prawomocnym wyrokiem za przestępstwo spowodowane umyślnie stanowi podstawę do wygaśnięcia stosunku pracy urzędnika służby cywilnej. Urzędnicy mogą również ponosić odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, za popełnienie których przewiduje się sankcje upomnienia, nagany, kary pieniężnej, a także zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Gdy takie przestępstwo popełnione zostaje nieumyślnie stosuje się tylko sankcje upomnienia.

Odpowiedzialność dyscyplinarna:

Urzędnicy ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną za naruszenie obowiązków, które nie jest przestępstwem lub wykroczeniem. Odpowiedzialność ta związana jest z naruszeniem obowiązków zawodowych, wynikających zarówno z przepisów prawa, jak i reguł postępowania wyznaczanych godnością zawodu, powagą urzędu oraz reguł wykonywania zawodu.

Cechy odpowiedzialności dyscyplinarnej:

- jej materialne podstawy są określane zazwyczaj bardzo ogólnie, przesłankę stanowi naruszenie obowiązków.

- katalog kar dyscyplinarnych jest zróżnicowany. Spotyka się takie sankcje jak: ostrzeżenie, upomnienie, nagana, grzywna, zawieszenie wypłaty wynagrodzenia, ograniczenie możliwości awansowania i inne. Przyjmowana jest zasada niepołączalności kar.

- brak jest jednoznacznego przyporządkowania określonych sankcji do poszczególnych zachowań.

Typy odpowiedzialności dyscyplinarnej:

- su largo - związany jest ze stosunkami pracowniczego podporządkowania, sankcje w nim są wymierzane przez pracodawcę przede wszystkim za naruszenia przepisów porządkowych, wiążących pracownika z powodu łączącej go z pracodawcą umowy. Podstawy odpowiedzialności mają charakter kontraktowy.

- sensu propio - związany jest z odpowiedzialnością osób wykonujących zawody z zaufaniem publicznym.

Kary porządkowe w postaci upomnienia, nagany mogą być stosowane przez pracodawcę za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także spóźnień i nieusprawiedliwionego nieobecności w pracy. Pracodawca może również zastosować karę pieniężną. Zastosowanie kary winno być poprzedzone wysłuchaniem pracownika. O zastosowanej karze pracodawca informuje pisemnie, opis tego pisma składa się do akt osobowych pracownika. W terminie 7 dni pracownik może wnieść sprzeciw. O uwzględnieniu bądź odrzuceniu decyduje pracodawca, w razie odrzucenia pracownik może odwołać się do sądu pracy. Karę uważa się za niebyłą, a odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa z akt po roku nienagannej pracy.

VI. PRAWORZĄDNOŚĆ.

1. Uwagi wstępne:

Na czele listy obowiązków zawodowych urzędnika wymieniane jest przestrzeganie prawa. Urzędnik nie tyle, co musi przestrzegać prawa lecz także ponosi współodpowiedzialność za stan praktycznej realizacji w państwie zasad praworządności.

2. Pojęcie praworządności (państwa prawnego, rządów prawa):

Rządy prawa (w angielskiej tradycji), państwo prawne (w niemieckim kręgu kulturowym) oraz praworządność w swojej istocie zakładają te same idee i postulaty.

Przez praworządność rozumie się wyeliminowanie arbitralności i dowolności działania osób sprawujących władzę oraz zastąpienie ich swobodnych kaprysów podporządkowaniem jawnym regułom, umożliwiając tym samym przewidywalne i odpowiadające standardom sprawowanie władzy publicznej. Konstytucja, ustawy i inne reguły prawne wiążą wszystkich, a obywatel może oczekiwać i domagać się od instytucji publicznych podejmowania wobec niego jedynie takich działań, jakie dopuszcza prawo, a w razie nadużycia władzy dysponuje środkami umożliwiającymi mu odwołanie się od autorytetu niezawisłego, bezstronnego sądu, a także żądanie naprawienia szkód wyrządzonych mu bezprawnymi działaniami władz publicznych.

Rozumienia (koncepcje) praworządności:

- formalne - ograniczają się do oczekiwania od prawa spełnienia pewnych wymagań formalnych (generalność, jawność, prospektywność, zrozumiałość, stabilność).

- materialne - ograniczają się do oczekiwania od prawa spełnienia zarówno pewnych wymagań formalnych jak i materialnych (prawo nie ma być tylko przestrzegane przez władzę, nie tylko nie być tajne, retroaktywne, niezrozumiałe bądź niewykonalne, ale ma być jednocześnie prawem w jakimś przyjmowanym ujęciu „dobra”).

W związku z powyższym przez państwo praworządne rozumie się zarówno przestrzeganie prawa w działaniach organów i instytucji państwowych, jak i spełnianie przez samo prawo określonych postulatów (formalnych, bądź też formalnych i materialnych).

3. Wartość praworządności w etyce urzędnika:

Podstawową praktyczną konsekwencją zasady „praworządności” jest obowiązek starannego przestrzegania przez urzędnika prawa we wszelkich działaniach służbowych podejmowanych „w imieniu” państwa czy reprezentowanego organu. Chodzi tutaj o dbałość o to, by wszelkie urzędowe czynności prawne dokonywane były na należytej podstawie prawnej, a także by ta podstawa dla zainteresowanych obywateli była znana i zrozumiała. Istotne jest, aby podstawy prawne działania urzędnika były jawne i w sposób wystarczający stronom wyjaśnione. Aby jednak zostało to spełnione sam urzędnik musi znać i właściwie rozumieć stosowane przez siebie przepisy. Kolejną konsekwencją wymogu praworządności jest staranność urzędnika w rozumieniu i interpretacji podstaw prawnych, na których opiera swoje czynności. Praworządność wymaga także pewnej gotowości do refleksji i wysiłku w celu odpowiednio dokładnego i starannego przemyślenia treści i właściwego sposobu zastosowania przepisów. Ważne jest również konieczność dostrzegania w prowadzonych sprawach roli ogólnych zasad prawa i postępowania administracyjnego oraz wartości i zasad konstytucyjnych.

- zasada równego traktowania obywateli przez władze publiczne.

- zasada proporcjonalności.

- zasada słuszności interesów obywatela.

4. Odmowa wykonania bezprawnego polecenia:

Szczególną sytuacją, w której może znaleźć się zobowiązany do posłuszeństwa prawu urzędnik, jest otrzymanie od swojego przełożonego polecenia zachowania się w sposób, który w jego ocenie stanowi naruszenie prawa. Będzie to występować, gdy od urzędnika żądane lub oczekiwane będzie zachowanie się w sposób, który zmierza wprost do złamania prawa. Na urzędniku w związku z powyższym ciąży bezwzględny obowiązek odmowy wykonania polecenia, jeśli jego wykonanie prowadziłoby do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Często zdarzają się sytuacje, w których zarówno przełożony, jak i urzędnik dążą do wykonywania swoich obowiązków w sposób odpowiadający prawu, tyle że różnią się w ocenie, co do tego, jaki sposób działania wynika z jego prawidłowej wykładni i zastosowania, Mamy tutaj do czynienia z kolizją dwóch etycznych obowiązków urzędnika - lojalności wobec przełożonych oraz dbałości o praworządność w podejmowanych przez siebie działaniach. Takie sytuacje zostały określone pewną procedurą, w której pracownik przedstawia przełożonemu umotywowane zastrzeżenia, co do wydanego mu polecenia. Jednak, gdy zastrzeżenia nie zostaną podtrzymane to pracownik dane zadanie musi wykonać.

5. Reakcja na naruszenia prawa:

Obowiązek sprzeciwu i przeciwdziałania naruszeniom prawa obejmuje nie tylko własne działania urzędnika oraz otrzymywane przez niego polecenia przełożonych, ale dotyczy także innych niezgodnych z prawem praktyk, jakie dostrzeże w urzędzie. Jeżeli urzędnik dostrzeże takie niezgodne z prawem praktyki, to nie wystarczy, że zachowa „czyste ręce”. Ewentualna reakcja musi być adekwatna do sytuacji i jej okoliczności. Urzędnicy mają zwykle większą wiedzę na temat codziennej praktyki funkcjonowania swojego urzędu, a wiele negatywnych zjawisk może nigdy nie ujrzeć światła dziennego. Takie sytuacje związane są z etycznymi dylematami i doprowadziły one do wprowadzenia pojęcia whistleblowingu. Whisteblowing oznacza reakcję oczekiwaną od urzędników, polegającą na ujawnianiu opinii publicznej negatywnych, szkodliwych, a zwłaszcza niezgodnych z prawem praktyk.

6. Przestrzeganie prawa w życiu prywatnym:

Dodatkowym aspektem wartości praworządności w etyce zawodowej urzędnika jest szczególna staranność w unikaniu naruszeń prawa także w czynnościach nieurzędowych, w życiu prywatnym. Wymagane jest to z uwagi na to, że ludzie oceniając urzędnika prywatnie, tak samo oceniają go zawodowo. Z racji tego, naruszenie prawa dokonywane przez osoby kojarzone z instytucjami publicznymi wywoływać może zgorszenie i podważa autorytet społeczny. Urzędnik ma być przykładem dla społeczeństwa, bo tak jak działa on, działać może i obywatel.

VII. INTERES PUBLICZNY.

1. Uwagi wstępne:

Pojęcie interesu publicznego charakteryzowane jest jako racja drugiego stopnia i rola, jaką odgrywa ona w rozumowaniu praktycznym. Rozumowanie takie stanowi bowiem domenę nie tylko racji bezpośrednio przemawiających za lub przeciw danemu sposobowi zachowania się, jak i racji drugiego stopnia, których przedmiotem jest sposób, w jaki posługujemy się racjami stopnia pierwszego. Racje drugiego stopnia mogą mieć charakter racji wykluczających, które wyłączają z rozumowania praktycznego określone rodzaje względów merytorycznych jakie w innych okolicznościach mogłyby mieć znaczenie dla wyboru sposobu postępowania. Urzędnik winien jest wyłączyć wykorzystywanie swojej funkcji w celu osiągnięcia prywatnych korzyści, bądź też zaniechania realizacji interesu publicznego ze względu na możliwość osobistych nieprzyjemności.

2. Rola racji interesu publicznego:

Pojęcie interesu publicznego stanowi klasyczną klauzulę generalną, wymagającą dokonania oceny poszczególnych możliwych w określonych okolicznościach zachowań lub decyzji z punktu widzenia stopnia realizacji za ich pomocą jakiegoś rozumienia „interesu publicznego”. Tego rodzaju pojęcia tworzone są po to, by uniknąć podejmowania IN ABSTRACTO decyzji o tym, jakie zachowanie w poszczególnych sytuacjach będzie właściwe i pozostawić rozstrzygnięcie tej sprawy IN CONCRETO podmiotowi mającemu w danej sytuacji działać w interesie publicznym. Podstawową płaszczyzną, na której dokonuje się definiowanie interesu publicznego są programy polityczne, a następnie akty prawodawcze. Podstawowym narzędziem definiowania i wdrażania interesu publicznego jest treść norm prawnych. Obowiązek kierowania się interesem publicznym szczególnie przejawia się w sytuacjach, gdy postanowienia prawa dopuszczają możliwość podjęcia różnych możliwych działań urzędnikowi, a on musi dokonać właściwego wyboru. Sposób ustalenia wartości i celów obejmowanych pojęciem „interesu publicznego”, ich znaczenia, hierarchia nie powinny być przez urzędnika ustalone w oderwaniu od względów polityki prowadzonej przez jego zwierzchników.

3. Transparentność administracji oraz ochrona tajemnicy:

Istotne jest, aby opinia publiczna miała dostęp do w miarę możliwości wszelkich informacji dokumentujących działania urzędnika. Jedynie za ich pomocą możliwe jest potwierdzenie ich związku z racjami interesu publicznego. Szczególną rolę odgrywają zwłaszcza uzasadnienia podejmowanych rozstrzygnięć. Ponadto istotna jest możliwość udokumentowania czynności, które uwiarygodnią związek podanych w uzasadnieniu racji z rzeczywistym postępowaniem urzędnika. Tego rodzaju informacje muszą być dostępne zarówno w stronom postępowania jak i opinii publicznej, o czym mówi zasada jawności działania administracji oraz dostępu informacji o prowadzonych przez nią czynnościach. Urzędnik zobowiązany jest do:

- należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego.

- czuwania nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

- prowadzić postępowanie w taki sposób, by pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli.

Każdemu obywatelowi przysługuje prawo dostępu do informacji publicznej. Są to informacje jawne, które urzędnik jest zobowiązany przedstawić obywatelowi. Oprócz informacji jawnych, występują informacje niejawne, które wymagają dochowania tajemnicy przez urzędnika i zachowaniu szczególnej ochrony tych dokumentów. Dokumenty te mają status tajemnicy państwowej lub służbowej, danych osobowych, a także informacji należących do sfery życia prywatnego obywateli. Dostęp do tych informacji mają wyłącznie osoby do tego upoważnione, a ujawnieniu podlegają tylko w sytuacjach i w sposób wprost przewidziany przez prawo. Urzędnik powinien dołożyć wszelkich starań, by zapobiec niewłaściwemu wykorzystaniu, ujawnieniu czy niekontrolowanemu dostępowi osobom niepowołanym. Wymaganie poufności w tym przypadku konieczne jest również ze strony urzędnika, który nie może wykorzystywać informacji pozyskanych w związku z pełnionym urzędem do jakichkolwiek celów wykraczających poza obowiązki urzędnika.

4. Niezależność i odwaga:

Od urzędnika wymaga się gotowości do podejmowania decyzji lub działań niepopularnych, które mogą go narazić na negatywną reakcję stron, opinii publicznej, czy krytykę ze strony świadków masowego przekazu. Stanowi to konflikt między racjami interesu publicznego, a osobistego, który w tym przypadku prowadzi do negatywnego odbioru przez środowisko, narażania się środowisku. Mimo to, urzędnik ma kierować się racjami interesu publicznego, a nie rachubą własnych korzyści. Oznacza to, ze urzędnik ma podejmować decyzje tak, jak „idealnie uczciwy sędzia”, biorąc pod uwagę jedynie racje interesu publicznego, a nie ewentualne konsekwencje osobiste, jakie wywoła względem powszechnie kierowanych wobec niego oczekiwań.

5. Ograniczenie ochrony prywatności urzędnika:

Względy interesu publicznego mogą także wymagać od urzędnika ograniczenia własnego prawa do prywatności. Względy interesu publicznego uzasadniają oczekiwanie powstrzymania się urzędnika od zachowań, także w prywatnym życiu, które mogłyby narazić na szwank autorytetu i prestiż instytucji, którą reprezentuje. Wiąże się z tym wymóg posiadania przez kandydata na stanowisko urzędnicze „nieskazitelnej opinii”. Urzędnik musi wykazać gotowość znoszenia dalej sięgającego zainteresowania osób trzecich, nie tylko jego samego, ale nawet i jego rodziny. Opinia publiczna ma prawo do interesowania się wszelkimi elementami życia prywatnego urzędnika, które mogą mieć związek z jego wiarygodnością lub zdolnością do należytego wykonywania zadań publicznych.

VIII. BEZSTRONNOŚĆ I NEUTRALNOŚĆ POLITYCZNA.

1. Sytuacja i postawa bezstronności:

Bezstronność odnosi się do sposobu postępowania, a w szczególności do sposobu podejmowania rozstrzygnięć, w jaki sposób w danej sytuacji się zachować. Te pojęcie jest racją drugiego stopnia o charakterze wykluczającym. Przyjęcie bezstronności oznacza wyłączenie spośród „dozwolonych” w rozumowaniu praktycznym racji pierwszego stopnia tego rodzaju względów, które odwołują się nie do sedna sprawy, ale do skłonności, uprzedzeń, osobistych związków lub sympatii wobec którejś ze stron.

Podejmowanie decyzji stronniczych odwołuje się do względów i motywów leżących poza sferą wartości i dążeń mających na względzie dobro wspólne. Decyzje stronnicze to takie, które są podejmowane pod wpływem skłonności do przedkładania interesów jednej ze stron nad interesy drugiej, a zatem nie traktowania ich równorzędnie.

Postawa bezstronności polega więc na wyeliminowaniu ze swojego rozumowania procesów decyzyjnych.

Czymś logicznie odmiennym od postawy bezstronności jest sytuacja bezstronności. Klasycznymi elementami sytuacji bezstronności może być np. wymaganie wyłączenia się w razie decydowania o sprawie, z którą ma się jakiś osobisty związek. Celem budowania sytuacji bezstronności jest nie tylko ułatwienie osobie podejmującej decyzję działania w sposób względnie wolny od wpływów pozamerytorycznych, „stronniczych” racji, czy uprzedzeń, ale także ochrona zaufania stron i opinii publicznej co do sposobu podejmowania decyzji i rozstrzygania danych spraw. O tym, czy i w jakim stopniu decyzje zostały podjęte rzeczywiście bezstronnie może wiedzieć jedynie osoba, która je podejmuje. Pozostałe osoby mają ograniczony wgląd w to, jakie racje zostały przez decydenta wzięte pod uwagę i czy zachował on postawę bezstronności. Ochrona zaufania osób trzecich wymaga, by konsekwencją uznania roszczenia do bezstronności było stworzenie sytuacji bezstronności. Konieczne jest tutaj zastosowanie zasady równego traktowania i braku dyskryminowania.

2. Bezstronność, neutralność, lojalność:

Różnice między bezstronnością, a neutralnością:

- o bezstronności decyzji rozstrzygają rodzaje racji, ze względu na które została ona podjęta.

- neutralność oznacza brak jej wpływu na sytuację stron lub innych zainteresowanych podmiotów.

- z bezstronnością decyzji mamy do czynienia, gdy została ona podjęta bez ingerencji własnych uprzedzeń czy preferencji, co do pożądanego jej wyniku, jedynie na podstawie obiektywnie rozważonych interesów.

- decyzja neutralna to decyzja w której wyniku dotychczasowa sytuacja stron nie ulega zmianie, nie dochodzi do zmian istniejących w relacji między stronami.

* decyzja bezstronna może nie być neutralna wobec sytuacji stron.

* decyzja stronnicza może być zupełnie neutralna.

(Na gruncie etyki zawodowej urzędnika neutralność pojawia się jako „neutralność polityczna”, odrębna od „bezstronności” wartość, którą powinna realizować administracja).

- bezstronność traktowana jest jako brak przychylności lub niechęci w rozpatrywaniu spraw określonego podmiotu ze względu na racje osobiste interesu, spodziewanych korzyści, osobistych uprzedzeń, antypatii lub szczególnej życzliwości.

- neutralność rozumiana jest jako „naturalność polityczna”, oznaczająca powstrzymywanie się przez urzędnika od podejmowania działań, których celem miałoby być wspieranie lub przeciwdziałanie interesom lub dążeniom poszczególnych partii, organizacji, środowisk bądź grup politycznych.

Sytuacja neutralności - polega na braku osobistego, zwłaszcza otwartego zaangażowania politycznego, mogącego skłaniać urzędnika do takiego sposobu wykonywania swoich obowiązków, jaki mógłby pozytywnie wpłynąć na sytuację bliskich mu środowisk politycznych bądź też negatywnie na sytuację konkurentów lub przeciwników politycznych. Sytuacja ta na celu ma budowanie zaufania osób trzecich, opinii publicznej, że urzędnik nie kieruje się w swoich działaniach partykularnymi racjami politycznymi.

Postawa neutralności - polega na wyłączeniu przez urzędnika własnych przekonań politycznych bądź dążenia do wywołania korzystnych lub niekorzystnych następstw dla sytuacji takich lub innych środowisk politycznych spośród racji wpływających na sposób wykonywania przez niego czynności urzędowych.

Zależność sfer polityki i administracji - polega na tym, że administracja stanowi z natury rzeczy instrument realizacji dążeń politycznych przez ugrupowania lub siły sprawujące aktualnie władzę i starające się wdrożyć swój program polityczny do bieżącego funkcjonowania państwa.

Lojalność:

W kontekście obowiązku lojalnej realizacji programu i planów swoich każdorazowych politycznych zwierzchników neutralność może być rozumiana jako taka sama gotowość do ich aktywnego i starannego wprowadzania w życie, niezależnie od osobistych poglądów urzędnika jak i oceny osób, które je reprezentują. Administracja nakłada na urzędników obowiązek lojalnej realizacji przedsięwzięć podejmowanych przez swoich politycznych zwierzchników, bez względu na osobista ocenę ich zamierzeń i działań. Rolą administracji i urzędnika jest realizacja demokratycznie i konstytucyjnie legitymowanej polityki, a nie udział w niej. Stąd też, zachowując pełną lojalność wobec celów i wartości do których urzeczywistnienia dążą aktualni polityczni zwierzchnicy, urzędnik nie może dopuścić do tego, aby na sposób wykonywania przez niego jakichkolwiek czynności zawodowych wpływ miały racje nazywane jako integralny składnik pojęcia bezstronności. Gdy celem podejmowanych działań jest interes publiczny to urzędnik ma obowiązek lojalnej realizacji tych działań. Natomiast w przypadku, gdy celem podejmowanych działań są partykularne interesy partyjne to urzędnik ma działać zgodnie z postawą politycznej neutralności.

Przez obowiązek lojalności wobec aktualnych politycznych zwierzchników rozumie się nie tylko gotowość urzędnika do rzetelnej realizacji podejmowanych przez nich projektów. Obejmuje on także aktywną pomoc i wsparcie merytoryczne, pozwalające im przełożyć ich dążenia polityczne na konkretne, skuteczne i mieszczące się w dostępnym instrumentarium administracyjno - prawnym przedsięwzięcia. W ujęciu lojalności urzędnika wobec przełożonych zawiera się zatem obowiązek aktywnego i opartego na najlepszej wiedzy i doświadczeniu wspierania realizacji ich programu, niezależnie od osobistego stosunku do ich politycznych wartości lub przekonań, a także osób je reprezentujących.

Obowiązek lojalnego wykonywania poleceń:

Centralnym elementem warunku lojalności wobec zwierzchników jest właściwy stosunek do otrzymywanych od nich poleceń. Urzędnik zobowiązany jest do wykonywania poleceń w sposób staranny, wykorzystując do wykonania tego polecenia najlepszą wolę i wiedzę. Rolą urzędnika jest dokonanie samodzielnej oceny poleceń pod względem celowości, legalności, racjonalności oraz skuteczności. Gdy urzędnik dostrzeże nietrafność polecenia powinien przestawić swoje wątpliwości i zastrzeżenia zwierzchnikowi. W sytuacji, gdy zwierzchnik nie zmieni zdania, urzędnik musi lojalnie wykonać polecenie. Oczywistą granicą obowiązku lojalności jest warunek dochowania wierności prawu, a w szczególności wartościom i zasadom. W przypadku poleceń prowadzących do czynów mogących stanowić przestępstwo urzędnik winien odmówić wykonania go.

4. Konflikt interesów:

Chodzi tutaj o przypadki, w których z jakichś powodów urzędnik może być osobiście zainteresowany w podjęciu rozstrzygnięcia o określonej treści. Mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy interes publiczny, którego realizacja stanowi obowiązek urzędnika, popada w konflikt z jego własnymi interesami lub korzyściami osób, z którymi pozostaje on w szczególnych relacjach. Podstawową konsekwencją znalezienia się przez urzędnika w sytuacji konfliktu interesów jest wyłączenie się z udziału w prowadzeniu danej sprawy, gdy:

- sam jest stroną postępowania bądź też bliska mu osoba.

- występuje w roli świadka, biegłego bądź przedstawiciela.

- w której rozstrzyganiu brał udział w niższej instancji.

- z powodu której wszczęto przeciw niemu postępowanie służbowe, dyscyplinarne.

- w której stroną jest jego zwierzchnik.

- występuje zażyłość emocjonalna lub towarzyska ze stroną.

- przynależność do tego samego klubu.

- dawny zatarg.

Konflikt taki najczęściej zdarza się wtedy, gdy urzędnik podejmuje dodatkową pracę.

Kryteria dopuszczalności urzędnika do drugiej pracy zarobkowej:

- sprzeczność danego rodzaju dodatkowego zajęcia z obowiązkami służbowymi. Chodzi tutaj o to czy charakter dodatkowych zajęć, ich forma i wymiar nie będą prowadzić do jakiegokolwiek uszczerbku w jakości pracy i prestiżu urzędnika służby publicznej.

- wywołanie podejrzeń o stronniczość lub interesowność. Chodzi tutaj o to, aby w wyniku podjęcia się przez urzędnika tego rodzaju zajęć nie doszło do naruszenia sytuacji bezstronności.

Urzędnik powinien informować przełożonego o podjęciu dodatkowej pracy zarobkowej. Umożliwia to zarówno niezależną weryfikację oceny sytuacji przez urzędnika, jak i ewentualną reakcję, gdyby takie zajęcie miało stworzyć konflikt interesów.

5. Korzyści majątkowe lub osobiste. Korupcja:

Najbardziej drastycznym naruszeniem wymogu bezstronności przez urzędnika jest podejmowanie działań na czyjąś korzyść w zamian za przyjęte, obiecane lub oczekiwane korzyści majątkowe.

Korupcja - sprawca w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, uzależnia dokonanie czynności urzędowych o otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej bądź też jej żąda. Korupcja stanowi nie tylko łamanie prawa, ale i wszelakich norm etycznych. Urzędnik jest zobowiązany wykonywać powierzoną sobie władzę w sposób bezstronny i nastawiony na realizację interesu publicznego. Odpowiedzialność, aby ten interes był wykonany w sposób właściwy spoczywa na urzędniku. Obowiązuje go wręcz kategoryczny zakaz oczekiwania jakichkolwiek korzyści z tytułu załatwienia określonej sprawy i obowiązek odrzucenia takich ofert.

6. Niemanifestowanie poglądów i zażyłości:

Urzędnicy powinni powstrzymać się od manifestowania swoich poglądów, sympatii i antypatii politycznych, a także unikać popadania w zbyt bliskie stosunki zażyłości z osobami znanymi z działalności politycznej, gospodarczej, religijnej.

Przez manifestowanie swoich poglądów rozumieć należy zwłaszcza podejmowanie aktywnej działalności o charakterze politycznym, publiczne wypowiedzi na tematy polityczne, eksponowanie swoich pozytywnych bądź negatywnych emocji lub ocen dotyczących osób, zdarzeń politycznych.

Manifestowanie swoich poglądów, sympatii lub związków przejawia się m.in. przez artykuły prasowe urzędnika, publiczne komentarze, blogi, wystąpienia, okazywanie swojej przynależności do określonych organizacji itp.

Obowiązek niemanifestowania odnosi się do bezwzględnego zakazu brania udziału w określonego rodzaju manifestacjach lub akcjach protestacyjnych, a także zakazu przynależności do partii politycznych, związków zawodowych i pełnienia w nich określonych funkcji.

IX. PROFESJONALIZM.

1. Uwagi wstępne:

Na profesjonalizm urzędnika składa się:

- szeroko rozumiana rzetelność.

- sumienność wywiązywania się urzędnika ze swych obowiązków.

- właściwe zachowanie się wobec przełożonych i współpracowników, jak i stron, z którymi ma styczność w ramach wykonywania swoich obowiązków.

- aktywność i kreatywność przy wykonywaniu pracy, a także wykraczające poza rutynowe spełnianie powierzonych zadań.

- odpowiednio uprzejmy i życzliwy stosunek do osób, których sprawami się zajmuje.

- otwartość na uzasadnioną krytykę.

- gotowość do weryfikacji i naprawiania popełnionych błędów.

- gospodarne korzystanie z pozostawionych mu do dyspozycji środków lub majątku publicznego, za pomocą którego wykonuje swoje zadania.

- gotowość do poświęcenia dodatkowego czasu i energii wymagającym tego sprawom publicznym.

2. Sumienność, odpowiedzialność, kreatywność:

Sumienność - traktowanie swoich obowiązków przez urzędnika w sposób poważny, rzetelne, staranne i sprawne wykonywanie wszelkich powierzonych mu zadań, ze świadomością, że są one dokonywane w imieniu państwa oraz bezpośrednio lub pośrednio stanowią sprawowanie władzy nad losem i powodzeniem innych ludzi, które mogą w istotny sposób przekładać się na ich dalsze życie.

Odpowiedzialność - na sposób działania i sprawność działania urzędników konstytuujących administrację publiczną w państwie składa się postawa, postrzeganie swojej pracy i zaangażowanie w nią każdego indywidualnego urzędnika. Istotne jest, aby urzędnikowi towarzyszyło poczucie odpowiedzialności za to, w jaki sposób praca ta przekłada się na istniejącą poza murami urzędu rzeczywistość publiczną, polityczną, społeczną, czy gospodarczą.

Kreatywność - nie powinna ograniczać się do mechanicznego, rutynowego wykonywania powierzonych czynności, lecz wymaga także zajęcia przez urzędnika postawy aktywnej i gotowej do wychodzenia z inicjatywą, pomysłami lub propozycjami usprawnienia sposobu bądź polepszenia jakości załatwiania określonych spraw. Urzędnik taki nie tylko biernie oczekuje na polecenia, instrukcje i wskazówki przełożonych, ale jest gotowy do samodzielnego formułowania propozycji zmierzających do doboru najlepszych narzędzi do ich realizacji.

3. Uprzejmość i życzliwość:

Do oczekiwań związanych z rolą społeczną urzędnika należy nie tylko kompetentne i fachowe załatwianie spraw, ale także zachowanie właściwego stosunku do obywateli oraz stron prowadzących postępowanie. W szczególności chodzi tutaj o uprzejmość i życzliwość wobec bliźnich. Urzędnik tak naprawdę ma względem obywatela przewagę w postaci fachowej wiedzy, doświadczenia i pewności, a obywatel na ogół nie orientuje się w zawiłościach prawnych urzędu, ani w wymaganiach, ani też w sposobie spełnienia i czynnościach, jakie powinien podjąć w celu załatwienia sprawy. W tym przypadku występuje tutaj pewien dysonans, kiedy to urzędnik ma władze nad obywatelem, a z drugiej obowiązkiem jego jest praca dla i na rzecz obywatela. Wnioskować z tego można, że zarówno obywatel jak i urzędnik występują w stosunku do siebie z pozycji zarówno nadrzędnej jak i podrzędnej. Stąd rola uprzejmości i życzliwości urzędnika wobec obywatela. Urzędnik powinien swoim zachowaniem okazywać odpowiedni szacunek osobom, na rzecz których wykonuje swoją prace, a także wyrozumiałość dla zachowań bądź błędów osoby znajdującej się w nietypowej i zapewne stresującej sytuacji. Poważnym naruszeniem obowiązku uprzejmości i życzliwości jest wykorzystywanie swojej naturalnej przewagi wiedzy i obycia, aby okazać obywatelowi swoją wyższość, traktować go w sposób lekceważący. Pozytywnym elementem wymagania uprzejmości i życzliwości jest udzielnie wyczerpujących informacji i wskazówek, które dla urzędnika są oczywiste, a dla petenta mogą stanowić poważną przeszkodę w załatwieniu sprawy. Tego rodzaju postawa nabiera znaczenia również w stosunkach między współpracownikami, podwładnymi i zwierzchnikami urzędnika. Dotyczy to zwłaszcza stosunku między urzędnikami bardziej doświadczonymi, a tymi, którzy czują się mniej pewnie. Należy tutaj też nadmienić mobbing, przez który rozumie się działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym lub długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

4. Racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi:

Wykonując swoje obowiązki urzędnik korzysta z pozostawionych do jego dyspozycji środków w postaci różnego rodzaju sprzętu, urządzeń technicznych, samochodów, materiałów, telefonów, możliwości samodzielnego wydatkowania określonych środków finansowych itp. Polskie przepisy wprowadzają szczególny reżim prawny odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponoszonej przed specjalnymi komisjami orzekającymi. Korzystanie ze środków przeznaczonych na określone rodzaje działań administracyjnych powinno odbywać się wg. takich zasad jak: celowość, gospodarność, oszczędność, bez marnotrawienia lub wykorzystywania tych środków w celach prywatnych.

5. Samodoskonalenie zawodowe:

Samodoskonalenie zawodowe, przez które rozumie się dążenie urzędnika do rozwoju zawodowego, podnoszenie kwalifikacji, poszerzanie znajomości problematyki, którą się zajmuje, a przede wszystkim uaktualnienia swojej wiedzy ze zmieniającymi się realiami. Chodzi tutaj również o chętne uczestniczenie w różnego rodzaju szkoleniach, czy kursach, a także formach dokształcania zawodowego. Istotna jest również chęć stosowania tej zdobytej wiedzy w bieżących działaniach urzędnika.

---