Akademia xxxxxxxxxx im. Xxxxxx Xxxxxxx we Xxxxxxxxx

Xxxxxx Xxxxxxxxx Xxxxxxxxx x Xxxxxxxx

X Xxxxxxxxxxx

PRACA DYPLOMOWA

Temat : „Sposoby finansowania zakupu nowych samochodów na rynku xxxxxxxxxxxxx”

Praca zredagowana pod kierunkiem

dr. Xxxxxxx Xxxxx

opracował:

Xxxxxx Xxxxxx

Xxxxxxxxxxx 20000

Spis treści

Wstęp ..................................................................................................................................... 2

Rozdział I ............................................................................................................................. ..4

Rozwój krajowego rynku samochodowego w latach 1991-1998 .

Rozdział II ............................................................................................................................. 7

Oferta banków xxxxxxxxxxxx w zakresie finansowania zakupu środków transportu.

2.1 Oferta banków komercyjnych. ......................................................................................... 7

2.2 Oferta banków firm motoryzacyjnych.............................................................................10

2.3 Ocena oferty bankowej w świetle możliwości nabywania samochodów........................ 13

Rozdział III .......................................................................................................................... 15

Alternatywne do kredytów samochodowych sposoby zakupu środków transportu występujące na rynku xxxxxxxxxxxxx.

3.1 Kredyty bankowe nie będące kredytami samochodowymi............................................ 15

3.2 Systemy sprzedaży ratalnej............................................................................................. 16

3.3 Niekonwencjonalne źródła dofinansowania zakupu nowych pojazdów........................ 18

3.4 Leasing pojazdów samochodowych............................................................................... 18

Zakończenie........................................................................................................................ 22

Spis literatury..................................................................................................................... 24

Spis pozostałych materiałów źródłowych........................................................................ 24

Spis tabel i wykresów......................................................................................................... 24

Spis aktów prawnych......................................................................................................... 25

Wstęp

Z każdym rokiem na polskich drogach porusza się coraz większa rzesza pojazdów, innymi słowy motoryzacja przeżywa swój największy rozkwit w historii. Mnogość promocji oraz agresywna reklama w środkach masowego przekazu spowodowały istotny wzrost w krajowej sprzedaży nowych samochodów.

Niemniej jednak zakup nowego auta za własną gotówkę dla wielu Polaków stanowi barierę wciąż nie do przebicia. Banki i inne podmioty podążając za zapotrzebowaniem rynku stwarzają pewne widoki na pokonanie tego problemu liberalizując swoje liczne oferty kredytowe. Bardzo imponująca liczba instytucji specjalizujących się, tak w pożyczaniu środków na zakup pojazdów, jak i innych sposobach finansowania tej grupy dóbr może wprawić w swoiste zakłopotanie potencjalnego nabywcę - laika, nie znającego, zalet ale i konsekwencji wynikających ze specyfiki obranego sposobu kredytowania.

W niniejszej pracy zostały zatem przedstawione różnorodne zagadnienia związane z problematyką sposobów finansowania zakupu pojazdów samochodowych na rynku lokalnym, natomiast na przestrzeni kolejnych rozdziałów podjęta została próba przybliżenia i wyjaśnienia aspektów tego zjawiska.

Rozdział pierwszy zapoznaje z panoramą sytuacji jaka zarysowała się na rynku motoryzacyjnym w ciągu kilku minionych lat w Polsce, oraz dominujących na tym rynku tendencji.

W rozdziale drugim przedstawione są oferty bankowe kierowane ze strony firm producenckich i banków komercyjnych z punktu widzenia zaznajomienia się z klasycznymi autokredytami z podkreśleniem rozpoznanie najistotniejszych zalet i niedomagań tego typu usług.

Część trzecia pracy traktuje o innych źródłach umożliwiających pozyskanie i finansowanie samochodów jak np.: systemy sprzedaży ratalnej, ponadto rozwinięty został temat leasingu środków transportu pod względem ich rodzajów i rozwiązań formalnych w polskim systemie prawnym.

Wspomniany kontur pracy ma na celu możliwie najobszerniej zapoznać i dać pogląd w odniesieniu do wielorakich form i sposobów sfinansowania zakupu środków transportu, a także wskazać na korzyści bądź ewentualnie wady płynące z wyboru danej opcji.

ROZDZIAŁ I

ROZWÓJ KRAJOWEGO RYNKU SAMOCHODOWEGO W LATACH 1991-1998

Przemiany ekonomiczne lat dziewięćdziesiątych przyniosły istotne ożywienie wielu gałęzi życia gospodarczego i społecznego. Rozwój przedsiębiorczości oraz stopniowy wzrost zamożności Polaków objawił znaczne zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne m.in. samochody, zarys prezentuje wykres nr 1.

wykres nr 1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych firmy SAMAR S.C. (za Boss - Gospodarka nr 18/1999 str. 17 „Ciągle intratny rynek samochodów osobowych „ pod redakcją Romana Stefańskiego)

Legenda:

samochody z importu prywatnego

samochody produkowane lub montowane w kraju, oraz auta pochodzące z oficjalnego importu

Początkowo nabywcy skłaniali się raczej w kierunku samochodów używanych, tak produkcji krajowej, jak i aut uszkodzonych pochodzących z krajów Unii Europejskiej (import prywatny). Jednakże obwarowania prawne połączone z nasyceniem rynku towarzyszące II połowie lat 90-tych spowodowały wyraźną zmianę preferencji konsumentów i stopniowe przychylenie szali na korzyść nowych samochodów. Znaczny wkład w rozwój tych wskaźników miały liczne inwestycje zagranicznych koncernów motoryzacyjnych otwierających nowoczesne fabryki i montownie na terenie całego kraju np.: Fiat w Tychach i Bielsku - Białej , Daewoo w Warszawie, Opel w Gliwicach i w Warszawie, Ford w Płońsku, Citroen w Nysie, Skoda w Poznaniu i wiele innych.

W ostatnich kilku latach salony sprzedaży przeżywały prawdziwą hossę, z roku na rok podbijając liczbę sprzedanych aut, jak jednak widać dynamika tego zjawiska zaczyna stopniowo topnieć wróżąc na przyszłość pewne ochłodzenie koniunktury. Badania przeprowadzone wiosną 1998 roku przez Instytut Badania Opinii i Rynku PENTOR wykazują w prognozach na rok 1999 zapotrzebowanie rzędu od 400 - 530 tys. nowych pojazdów, zatem można przyjąć że wynik ten może oznaczać stagnację w przekroju sprzedaży nowych samochodów.

W przeważającej części rynek polski należy do aut osobowych, co nie oznacza że pozostałych rodzajów pojazdów nie sprzedaje się, lecz to właśnie ta grupa stanowi trzon wszelkich prowadzonych statystyk.

Prężny rozwój wspomnianego segmentu zawdzięczamy przede wszystkim bezustannie umacniającym się pozycjom koncernów FIAT i DAEWOO, których to całkowite udziały w rynku motoryzacyjnym w kraju w roku `98 wyniosły odpowiednio 29 i 27% ( co w sumie dało blisko 300 tys. sztuk sprzedanych samochodów).

Przeciętnego krajowego nabywcę charakteryzuje zakup pojazdu z segmentu "C" czyli klasy średniej - niższej takich jak modele: Polonez, Siena, Lanos, przy czym pewien regres odczuwalny jest w grupie aut najmniejszych takich jak: Fiat 126, Tico, Twingo, Corsa. Takie zachowanie zaświadcza o powolnym ale dokonującym się systematycznie wzrośnie zamożność polskiego społeczeństwa, przebieg tego zjawiska przedstawia tabela nr 1.

tabela nr 1. Sprzedaż samochodów osobowych w wybranych segmentach rynkowych.

SEGMENT RYNKOWY	SPRZEDARZ ORAZ UDZIAŁ PROCENTOWY W RYNKU 1996 1997 1998 SZTUK % SZTUK % SZTUK %
A	124213	33,16	145921	30,53	131292	25,48
B	82991	22,15	112551	23,55	112786	21,89
C	139354	37,20	169642	35,49	207197	40,21
C/D	24839	6,63	41961	8,78	52314	10,15
OBJAŚNIENIE GRUP SEGMENTÓW.
A - auta najmniejsze (Tico, Fiat 126, Seicento) B - samochody małe (Clio, Skoda Felicia, Peugeot 206) C - samochody niższej klasy średniej (Polonez, Siena, Lanos) C/D - klasa średnia (Laguna, Mondeo, Nubira)

Źródło: Boss - Gospodarka nr 18/1999 " Ciągle intratny rynek samochodów osobowych" strona 21.

Statystyczny polski klient odchodzi więc od aut najmniejszych, które pełniły przez dobre dwa dziesięciolecia funkcję samochodu rodzinnego, działo się tak niestety ze względu na dość niską cenę. Aktualnie ukierunkowanie gustów nabywców przesunęło się w stronę pojazdów w grupie "C" co stanowi symptom cywilizowania się rynku. Wszystko co można powiedzieć dziś o naszym rynku samochodowym jest wynikiem mądrej polityki przemysłowej prowadzonej przez władze od początku tej dekady. Przemysł motoryzacyjny został sprywatyzowany z udziałem największych koncernów samochodowych.

Dzięki zaangażowaniu firmy DAEWOO narzucającej producentom krajowym i zagranicznym twardą dyscyplinę finansową, polski przemysł motoryzacyjny staje się coraz bardziej konkurencyjny.

Oczekiwana stagnacja, której zapowiedź już widać spowoduje zapewne coraz silniejszą konkurencję producentów a co za tym idzie uruchomienie pozytywnych mechanizmów rynkowych.

ROZDZIAŁ II

OFERTA BANKÓW XXXXXXXXXXXXXX W ZAKRESIE FINANSOWANIA ZAKUPU ŚRODKÓW TRANSPORTU

2.1 OFERTA BANKÓW KOMERCYJNYCH WYSTĘP NA RYNKU XXXXXXXXXXXX

W ślad za oczekiwaniem klientów, dziesiątki banków całego kraju uruchomiło linie kredytowe na zakup pojazdów mechanicznych, których to usługi cieszą się znacznym zainteresowaniem. "Zdaniem zarządu PKO BP kredyty samochodowe charakteryzują się wysoką efektywnością ekonomiczną, niskimi kosztami obsługi i należą do najmniej ryzykownych form działalności.

Kredyty samochodowe w windykacji za rok 1997 stanowią około 0,4 % ogółu udzielonych kredytów.

Taki stan rzeczy determinuje konkurencję licznych banków w walce o klientów, przejawiającą się coraz lepszym dopasowaniem usługi finansowej do możliwości interesantów. Aby wyciągnąć sąd na temat tej formy sfinansowania zakupu środka transportu, dokonany zostanie przegląd ofert cieszących się największą popularnością na lokalnym rynku. Szczególną uwagę należy skierować na wymagane formy zabezpieczeń, taryfy prowizji oraz ewentualne korzyści z zawarcia umów z tym a nie innym bankiem.

Powszechna Kasa Oszczędności - BP

Oferta charakteryzuje się brakiem górnej granicy kwoty udzielonego kredytu, a jego wysokość uzależniona jest jedynie od zdolności kredytobiorcy do terminowej spłaty należności. Nie jest wymagany wkład własny, czyli istnieje możliwość sfinansowania 100% wartości pojazdu. Maksymalny okres kredytowania wynosi 60 miesięcy przy zmiennej stopie procentowej. Prowizja za usługę wynosi standardowo 3% wartości kredytu. Osoby posiadające Rachunek Oszczędnościowo-Rozliczeniowy (ROR) w PKO BP mogą liczyć na obniżkę prowizji nawet do poziomu 0,5%. Zabezpieczeniem kredytu jest ustanowienie na pojeździe zastawu rejestrowego - czyli sądowego wpisu auta do centralnego rejestru samochodów zastawionych w sądzie w Katowicach. Ponadto bank zaopatruje się w cesję praw z polisy Autocasco samochodu, która wyklucza ewentualne straty w przypadku kradzieży lub zniszczenia środka.

Bank PKO BP należy do ścisłej czołówki instytucji udzielających kredytów samochodowych w Polsce. W rankingu przeprowadzanym przez Centrum Badań Marketingowych INDICATOR pod koniec 1997 roku na zlecenie "Rzeczpospolitej" zajął 1 miejsce min. za łatwość w dostępie do placówek oraz za atrakcyjność oferty.

Bank Polska Kasa Opieki S.A

Górna kwota udzielonego kredytu zamyka się sumą wartości nowego samochodu. Maksymalny okres kredytowania wynosi 6 lat wg wybranej przez klienta stopy procentowej stałej lub zmiennej.

Prowizja wynosi 2% wartości kredytu w przypadku finansowania aut marki Opel udzielane są obniżki od podstawowej taryfy stóp procentowych i prowizji odpowiednio o 0,25 punktu procentowego i do 0,6 % (prowizja). Wierzytelność zabezpieczona jest poprzez zastaw rejestrowy oraz cesję z praw polisy AC ponadto wymagane jest poręczenie współmałżonka. Do czasu ustanowienia zastawu rejestrowego zabezpieczeniem przejściowym są min. weksel in blanco poręczony przez 3 osoby, oraz blokada środków (cesja wierzytelności z rachunku kredytobiorcy lub osoby poręczającej kredyt).

Kredyt Bank PBI

Oferta nie jest ograniczona górną sumą kwoty kredytu, natomiast gdy jego wielkość osiąga ponad 80 tys. zł. wymagane jest wówczas udział środków własnych min.20%. Spłata kredytu obejmuje okres nawet do 7 lat wg kompilacji stałych i zmiennych stóp procentowych. Prowizja wynosi 1,5 % bez względu na to czy jest się posiadaczem Rachunku Oszczędnościowo-Rozliczeniowego w PBI.. Dzięki nawiązaniu współpracy pomiędzy Kredyt Bank a firmami Daewoo, Skoda i Renault oprocentowanie kredytów dla tych marek jest niższe niż pozostałych. Zabezpieczeniem kredytu jest zastaw rejestrowy wraz z cesją praw z polisy AC a także weksel in blanco (ewentualnie blokada środków na rachunku biorcy). Do czasu ustanowienia wyżej wymienionego zastawu bank udziela kredytu na podstawie umowy warunkowej.

Bank Śląski

Proponowany kredyt finansuje do 90% wartości środka transportu na maksymalny okres spłaty do lat 6, klient może wybrać plan spłat wg stóp procentowych stałej lub zmiennej. Kredyt może objąć ponadto koszty zastawu rejestrowego oraz polisę AC, nie istnieje górna granica kwoty na którą opiewa umowa kredytu. Przy wierzytelności do 50 000 zł. nie istnieje wymóg poręczycieli. Posiadacze ROR w Banku Śląskim (powyżej 1 roku) zaciągający kredyt traktowani są preferencyjnie poprzez ulgę w prowizji (nawet o połowę) oraz własne oświadczenie o osiąganych dochodach. Zabezpieczenie standardowe za pomocą zastawu rejestrowanego i cesji ubezpieczenia AC.

Invest Bank S.A

Nie istnieje górny limit sumy kredytowej, a finansowanie zakupu samochodu obejmuje nawet do 100% wartości. Przy posiadaniu własnych środków pieniężnych bank rezygnuje z poręczenia osób trzecich. Okres kredytowania wynosi granicznie do 84 miesięcy. Prowizja bankowa wynosi 1,5 % wartości kredytu, promesa kredytowa przyznawana jest jeszcze w dniu złożenia wniosku w banku lub placówce współpracującego dealera. Posiadacze ROR w Invest Banku promowani są upustem prowizji do 50% zaś osoby korzystające już wcześniej z pożyczek banku premiowani są obniżką oprocentowania od 0,5-0,75 punktu procentowego. Każdy klient zaciągający kredyt otrzymuje tzw. Kartę Invest Clubu uprawniającą do rabatów w ogólnopolskiej sieci punktów usługowo-handlowych oraz losowań nagród. Zabezpieczenie wierzytelności to zastaw rejestrowy wraz z cesją praw z polisy AC lub przewłaszczenie samochodu na bank i weksel in blanco.

Zaprezentowana oferta autokredytów nie wyczerpuje oczywiście całkowitej liczby jeleniogórskich banków proponujących usługi w tej dziedzinie. Dokonane zawężenie ma charakter celowy ze wzglądu na pewną powtarzalność licznych ofert kredytowych dotyczących pojazdów samochodowych obejmujących głównie zbliżone warunki ich pozyskiwania i systemów zabezpieczeń.

W grupie nie wymienionych lecz działających przedstawicielstw instytucji finansowych znalazły się m.in. Bank Handlowy, Bank Gospodarki Żywnościowej, BWE Real Bank, Wielkopolski Bank Kredytowy, GE Capital Bank, Cuprum Bank, BIG Bank Gdański, Bank Zachodni.

Niestety część banków istnieje na rynku lokalnym od niedawna i nie posiada jeszcze zawartych umów z firmami dealerskimi, inne jak np.: BIG Bank Gdański stoi dopiero u progu detalizacji usług.

2.2 OFERTA BANKÓW FIRM MOTORYZACYJNYCH

Opel Bank S.A.

Najdłużej istniejący w Polsce bank producencki, jego działalność rozpoczęto w listopadzie 1997 roku. W Polsce bank udziela kredytów poprzez sieć placówek dealerskich G.M. Poland wyłącznie na pojazdy własnej marki.

Maksymalny okres kredytowania wynosi 5 lat przy oprocentowaniu wg stopy zmiennej. Prowizja wynosi 2% natomiast przy wpłacie min.35% wartości samochodu klient może liczyć na uproszczoną procedurę zawarcia umowy (wystarczą 2 dokumenty tożsamości i wniosek kredytowy). Zabezpieczenie kredytu dokonywane jest poprzez zastaw rejestrowy na pojeździe, przewłaszczenie na zabezpieczenie kredytowego samochodu na rzecz banku, pod warunkiem zawieszającym na wypadek naruszenia przez kredytobiorcę którychkolwiek z postanowień umowy, dodatkowo cesja praw z polisy AC na bank.

Przy ewentualnych szkodach (od 15% wartości środka) bank rezygnuje z praw do polisy.

Po uzgodnieniu klient może dokonać wcześniejszej spłaty kredytu bez dodatkowych opłat manipulacyjnych. Oprócz kredytu standardowego w ofercie Opel Bank znajduje się usługa SMARTBUY. Jest to pewną nowością na rynku produktów bankowych i charakteryzuje się obniżoną w stosunku do zwykłego kredytu ratą miesięczną. Warunkuje to tzw. rata balonowa płacona jako ostatnia odpowiadająca rzeczywistej końcowej wartości środka w ostatnim stadium kredytowania. Zatem przez 2-3 lat spłacane są raty odzwierciedlające zużycie samochodu natomiast na koniec okresu kredytowania klient może wybrać z pośród proponowanych opcji.

I wariant - spłata raty balonowej i całkowite przejęcie auta

II wariant - odsprzedać dealerowi samochód po uzgodnionej cenie a otrzymane środki przeznaczyć na spłatę ostatniej raty. Ewentualna nadwyżka sfinansuje pierwsza wpłatę na nowy samochód z gamy Opel.

(Podobny kredyt omówiony będzie jeszcze bliżej przy firmie Renault).

Volkswagen Bank Polska S.A.

Działalność firmy rozpoczęto w sierpniu 1998 roku, obejmuje ona zasięgiem klientów grupy Volkswagen (Seat, Audi, Skoda). Proponowany okres kredytowania waha się od 12-60 miesięcy. Wymagany jest tu wkład środków własnych w wysokości 20%. Kredyt udzielony jest wyłącznie poprzez sieć punktów dealerskich. Spłata kredytu dokonywana jest poprzez wybrany plan rat stałych lub malejących. Podczas trwania umowy kredytowej istnieje możliwość włączenia dodatkowego wyposażenia oraz kosztów napraw w zakres finansowania. Prowizja od udzielonego kredytu wynosi 2%. Klient może skrócić czas umowy oraz wcześniej dokonać spłaty wierzytelności. Zabezpieczenie realizowane jest poprzez warunkowe przewłaszczenie samochodu na rzecz banku.

Fiat Bank Polska

Firma prosperuje w kraju od czerwca 1998 roku i podobnie jak konkurencja udziela kredytów poprzez autoryzowane placówki dealerskie grupy FIATA (Lancia, Alfa Romeo, a nawet Ferrari). Kredyt może objąć do 90% wartości pojazdu na okres spłaty do 6 lat. Wstępna promesa udzielona jest w ciągu 120 minut. Klient płaci 2% prowizji od kwoty kredytu i uiszcza opłatę bankową z tytułu wpisu do rejestru handlowego. Klient może spłacić kredyt przedterminowo a bank rezygnuje wtedy z dodatkowych opłat manipulacyjnych. Raty do wyboru mogą być naliczane wg stałej lub zmiennej stopy procentowej, podobnie dzieje się z wyborem wysokości rat (stałe, malejące). Zabezpieczenie kredytu Fiata nie różni się od standardów konkurencji i zawiera:

• zastaw rejestrowy z cesją z praw polisy AC.

Do czasu ustanowienia zastawu, bank nie wymaga dodatkowych zabezpieczeń przejściowych.

Renault Credit Polska

Jest to najmłodsza firma z pośród producenckich instytucji kredytowych. Działalność operacyjną rozpoczęto w styczniu 1999 roku udzielając kredytów poprzez sieć autoryzowanych dealerów (Partnerów Renault). Kredyt Renault finalnie przyznawany jest przez wydzielony oddział Banku Śląskiego , który wraz z Renault Credit Polska tworzy tzw. Platformę Kredyt Renault specjalizującą się w finansowaniu zakupu pojazdów tej marki. Oferta Kredyt Renault dostępna jest dla osób fizycznych krajowych wyłącznie na samochody wspomnianego producenta. Górny pułap kredytu uzależniony jest od zdolności finansowej interesanta. Bank przyznaje wstępną promesę w ciągu 30 minut od przesłania wniosku.

Wymagane jest posiadanie wkładu własnego obejmującego minimum 10% ceny pojazdu. Usługa może zostać poszerzona o finansowanie kosztów polisy AC i kosztów związanych z zastawem rejestrowym. Klient może wybrać własny model spłaty kredytu wg stałej stopy procentowej (kredyt do 3 lat) lub zmiennej jak i rat stałych bądź malejących.

Przy kredycie do 75 tys. złotych bank nie wymaga dodatkowych poręczycieli. Prowizja za usługę kredytową wynosi 2% kwoty pożyczki. Kredyt zabezpieczony jest standardowo zastawem rejestrowym na pojeździe, cesją praw z polisy AC oraz wekslem in blanco kredytobiorcy i ewentualnie współmałżonka.

W okresie promocyjnym (do końca lipca b.r.) przy wpłacie minimum 50% wartości Clio II bank odstępuje od wymogu zastawu rejestrowego.

Oprócz standardowego Kredytu Renault proponowany jest nowy produkt finansowy tzw. Multiwybór. Programem objęte są obecnie modele Clio II i Megane II faza. Działanie tej usługi jest bardzo podobne do wspomnianego już Smartbuy oferowanego przez firmę Opel. Niniejszy kredyt zbudowany jest jakby z trzech części a mianowicie wpłaty własnej, rat miesięcznych i raty balonowej. Część pierwsza składa się z 30-60% udziału środków własnych. Część druga to relatywnie niskie raty miesięczne przez cały okres trwania umowy ( 2-3 lat). Ostatnia część składowa to rata balonowa, która jest skumulowana w skutek wcześniej obniżonych rat i stanowi ostatnią część wierzytelności. Pod koniec trwania umowy klient może zdecydować w jaki sposób spłacić ratę balonową, korzystając z następujących wariantów:

I wariant - Odsprzedaż używanego samochodu dealerowi za umówioną cenę (40% wartości początkowej). Uzyskany kapitał zostaje przeznaczony na spłatę raty balonowej a ewentualna nadwyżka może sfinansować I wpłatę na nowy pojazd.

II wariant - Spłata ostatniej raty ze środków własnych i przejęcie auta.

III wariant - Samochód pozostaje własnością kredytobiorcy, a na spłatę raty balonowej klient zaciąga standardowy kredyt Renault.

Do zalet tego systemu należy zaliczyć elastyczne dopasowanie ciężar rat do możliwości klienta. Wraz z I wpłatą staje się pełnoprawnym właścicielem pojazdu, natomiast wysokość rat ustalona jest na poziomie takim jak za używanie pojazdu. Taka forma sprzedaży poprzez Multiwybór jest atrakcyjna dla osób które np.: posiadają czasowo zamrożone, ulokowane bądź zainwestowane środki pieniężne i w najbliższym czasie nie mogą sobie pozwolić na wysoki poziom rat kredytowych.

2.3 OCENA OFERTY BANKOWEJ W ŚWIETLE MOŻLIWOŚCI NABYWANIA SAMOCHODÓW

Podsumowując przedstawione walory propozycji bankowych można dostrzec pomiędzy zróżnicowanymi warunkami udzielania kredytów pewne cechy wspólne dotyczące m.in.

1. zabezpieczenia wierzytelności, najczęściej w postaci zastawu rejestrowego, cesji praw z polisy Auto Casco oraz weksla

2. długi czas kredytowania, przeważnie do 7 lat

3. duża elastyczność banków w polu górnej granicy kwoty przyznawanego kredytu (znacznie wyższa niż np.: w ROR)

4. udział środków własnych

Odnosząc te najczęściej występujące uwarunkowania na grunt możliwości klienta indywidualnego zauważa się, że dają one w prawdzie szansę pozyskania własnego samochodu, jednakże za dość wysoką cenę. Mianowicie należy wziąć pod uwagę znaczny koszt kredytu, który pomimo malejących ostatnimi czasy stopach procentowych Narodowego Banku Polskiego wciąż utrzymuje znaczący poziom. Niejednokrotnie obniżka wspomnianych stóp nie powodowała natychmiastowego spadku cen usług kredytowych na rynku, lecz następowała z pewnym opóźnieniem a w dodatku w okrojonej wartości.

Indywidualny klient korzystając z produktów instytucji finansowych musi liczyć się z tym, że (bez względu na atrakcyjność oferty) odsetki od kredytu zwłaszcza wieloletniego będą finalnie podwyższać ostateczną cenę nabytego samochodu, którego to wartość rynkowa w analogicznym okresie mocno spada. Kolejnym obciążeniem umożliwiającym uruchomienie kredytu jest zastaw rejestrowy na pojeździe.

Posiadanie adnotacji o jego nałożeniu w dowodzie rejestracyjnym uniemożliwia ewentualną odsprzedaż podczas trwania umowy, podobnie jest z obligatoryjnym ubezpieczeniem AC, którego koszty jak wiadomo nie są niskie. Pomimo tak wielu ograniczeń i utrudnień przeważająca część samochodów sprzedawanych w Polsce znajduje nowych właścicieli dzięki kredytom i systemom sprzedaży ratalnej.

Ten sposób finansowania można zaliczyć do atrakcyjnych wówczas gdy okres kredytowania jest krótki (np.: do 12 miesięcy) wtedy to wysokość odsetek będzie relatywnie niska, oczywiście pod warunkiem posiadania sporej części środków własnych w praktyce dostępność tego typu kredytów preferowana jest dla osób których dochody przekraczają 2000 zł miesięcznie.

Usługi wyżej wymienionych instytucji kierowane są również do osób prowadzących działalność gospodarczą. Pewna grupa przedsiębiorców często skłania się ku finansowaniu poprzez banki ze względu na niższe koszty usług ( w porównaniu z leasingiem). Ponadto odsetki kredytowe z mocy prawa stanowią grupę kosztów uzyskania przychodu, co w połączeniu z niższym oprocentowaniem kredytu bankowego stanowi pewną alternatywę do leasingu. Tego typu ofertą zainteresowane są naturalnie małe podmioty, które to nie posiadają na tyle dużych kosztów własnej działalności by skorzystać z wspomnianego leasingu.

ROZDZIAŁ III

ALTERNATYWNE DO KREDYTÓW SAMOCHODOWYCH SPOSOBY ZAKUPU ŚRODKÓW TRANSPORTU WYSTĘPUJĄCE NA RYNKU XXXXXXXXXXXXX.

3.1 KREDYTY BANKOWE NIE BĘDĄCE KREDYTAMI SAMOCHODOWYMI.

Nie wszystkie banki ujawniają informacje na temat liczby udzielonych kredytów samochodowych. Jednak nawet gdyby zebrać wszystkie dane na ten temat nie będą one miarodajne dla całości obrazu, bowiem auta kupowane są także z wykorzystaniem innych rodzajów kredytów . Przykładem tego typu pożyczki jest kredyt odnawialny (dla posiadaczy ROR). Charakteryzuje się niższym kosztem pozyskania w stosunku do klasycznego autokredytu, natomiast jego górna granica nie przekracza 9 miesięcznej wysokości wpływów. Termin spłat pożyczki i ich wysokość biorca uzgadnia indywidualnie z bankiem dopasowując je do własnych możliwości. Zaciągając kredyt odnawialny na zakup nowego pojazdu można uciec od skomplikowanych procedur i zbędnych utrudnień w postaci zastawów rejestrowych itp. W efekcie tych działań samochód kupowany jest za gotówkę spłacając przystępnie cenowo raty. Korzystając z tego typu kredytu wskazane jest posiadanie również odłożonych środków własnych ze względu na ograniczoną kwotę kredytu. Poruszając się nadal w tym kręgu nie można zapomnieć o kredycie gotówkowym pomocnym jako jedna form sfinansowania zakupu samochodu. Jest on zawieszony cenowo pomiędzy standardowym kredytem samochodowym a kredytem odnawialnym, łącząc w sobie zalety kredytu w ROR polegające na nie obciążeniu pojazdu zastawem oraz klienta w postaci obligatoryjnego ubezpieczenia AC przez czas umowy.

3.2 SYSTEMY SPRZEDAŻY RATALNEJ

Głośnym echem w reklamach środków masowego przekazu odbijają się propozycje ratalnych systemów sprzedaży głównie koncernów Fiat - AutoTak i Daewoo - Autosystem, będących marketingową rozbudową i tak sporej liczby punktów sprzedaży tych marek. Działanie tych podmiotów oparte jest o tzw. system argentyński polegający na zakupie samochodów, z określonym maksymalnym terminem otrzymywania auta. Usługi tych firm kierowane są do klientów o nieco słabszej pozycji finansowej dla których to znaczne koszty usług bankowych stanowią istotną barierę. Aby zaistnieć jako członek (uczestnik) wystarczy przedłożyć dowód tożsamości oraz dokonać I wpłaty mającej charakter inicjujący, może ona zawierać także wysokość I raty.

Klienci gromadzeni są w konsorcjach liczących odpowiednio 114 lub 216 osób. Grupa zobowiązana jest do comiesięcznych wpłat finansując tym sposobem kilka samochodów (2-3), które zmieniają właściciela w następującej drodze:

1. 1 pojazd poprzez losowanie w grupie

2. 1 - licytacja - polegająca na oświadczeniu woli klienta deklarującego się do jednorazowej wpłaty pewnej wielokrotności rat

3. 1 pojazd poprzez - tzw. punktowanie (Autosystem - Daewoo) polegające na dobrowolnych spłatach większej ilości rat w miesiącu poza licytacją (w drodze II losowania)

W przypadku I wylosowania przez członka konsorcjum samochodu, poziom rat nie zmienia się do końca okresu spłat, natomiast musi on dokonać zabezpieczenia pozostałej wierzytelności poprzez poręczycieli (2 osoby) lub znanym już zastawem rejestrowym z wekslem własnym in blanco.

Osoba wygrywająca licytację pojazdu, aby go otrzymać, jest zobowiązana do wpłaty zadeklarowanej gotówki w jednej transzy natomiast pozostała część kredytu zabezpiecza się w .ww. sposób.

System argentyński kredytuje do 100% wartości pojazdu, wpłacone raty mają przełożenie bezpośrednio na wartość środka i nie są oprocentowane w klasyczny sposób. Koszt usługi finansowej wynosi ok. 3% w stosunku rocznym. Maksymalny okres kredytowania wynosi 72 miesiące. Nie istnieje wymóg zaświadczeń o dochodach. Jeżeli uczestnik nie dysponuje chwilowo wolnymi środkami na zapłatę rat lub jest niedysponowany (służba wojskowa itp.) dostępna jest tzw. prolongata od 6-12 miesięcy zwalniająca czasowo z wpłat bez utraty prawa do losowań.

System posiada jednak swoje mankamenty. Jak wiadomo nikt nie zagwarantuje, kiedy dokładnie wylosuje się samochód, zatem jest to oferta dla ludzi cierpliwych, których to zapotrzebowanie na nowy środek transportu rozłożone jest w czasie. Wielokrotnie atrakcyjność kredytowania poprzez wspomniany system omawiana była w mediach, gdzie prezentowano pogląd, że opłacalność tej formy sprzedaży ma rację bytu, jeżeli wylosuje się prawo do kupna pojazdu na samym początku lecz nie później niż do połowy okresu zawartej umowy. Aby dokonać przyspieszenia procesu otrzymania samochodu (AutoTak) proponowane jest osobom posiadającym już część kapitału przejście na kredyt standardowy. Wiąże się to jednak z pewnym ryzykiem polegającym na skumulowaniu oprocentowania banku i systemu ratalnego (o czym niestety nie są bezpośrednio informowani klienci).

Z docierających sygnałów prasowych słyszy się o niedotrzymaniu warunków umów dotyczących na ogół terminu dostawy pojazdu oraz jego opcji wyposażeniowej.

Pomimo pojawiania się od czasu do czasu podobnych sytuacji należy przyznać że system argentyński cieszy się coraz większą popularnością o czym informuje poniższy wykres nr 2.

wykres nr 2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji w Boss Gospodarka nr 18/1999 " Ciągle intratny rynek samochodów osobowych" str.20

3.3 NIEKONWENCJONALNE ŹRÓDŁA DOFINANSOWANIA ZAKUPU NOWYCH POJAZDÓW

Z coraz większą determinacją i zapalczywością producenci walczą o polski rynek. Stosowane są bogate programy promocyjne obejmujące obniżki oprocentowania kredytów, róże prezenty, tańsze a nawet bezpłatne pakiety ubezpieczeniowe itp.

Na szczególną uwagę zasługują jednak propozycje wybijające się ponad przyjęty standard. Do tego typu bardzo sprytnych posunięć mających przyciągnąć nabywców należą organizowane co pewien okres złomowania starych samochodów (bez względu na markę) dokonywane przez liderów rynku czyli Fiat Auto Poland i Daewoo Motor Poland. Polegały one na udzieleniu wysokich rabatów tym klientom, którzy przed zakupami wspomnianych marek złomowali inne pojazdy. Operacja taka mogła oznaczyć zaoszczędzenie nawet do kilku tysięcy złotych każdorazowo ciesząc się dużym entuzjazmem.

Innym sposobem pozwalającym na uzyskanie sporej części środków na zakup nowego auta są inicjatywy autoryzowanych salonów sprzedaży, przejawiających chęć odkupienia używanych samochodów własnej marki, oferując w zamian za dopłatą nowe modele z aktualnej kolekcji. Prekursorem w tej dziedzinie na polskim rynku był Fiat, który jako pierwszy wprowadził system Auto Ekspert, umożliwiający oficjalną sprzedaż używanych samochodów. Ich renowacje i certyfikacje przeprowadza wyznaczona firma, natomiast Fiat opatrza je gwarancją.

O atrakcyjności płynącej z podjętych działań stanowi nadto trudna sytuacja rynkowa w grupie aut używanych, których coraz ciężej pozbyć się w obrocie wolnorynkowym (przesycenie rynku). Lokalnie inicjatywa taka została podjęta przez jeleniogórskie przedstawicielstwa takich firm jak Renault, Volkswagen, Fiat, Opel, oferujących ponadto odpowiednie usługi finansowe w tym zakresie.

3.4 LEASING POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH

Wraz z otwarciem gospodarczym na świat w Polsce pojawiła się nowa forma pozyskiwania środków na inwestycje czyli leasing.

Specyfika leasingu łączy ze sobą dwa rodzaje umów tj: umowę dzierżawy z umową kupna-sprzedaży, co w praktyce oznacza formę czasowego udostępnienia pojazdu lub innego środka trwałego za określoną opłatą. Stan taki powoduje, że w świetle przepisów prawnych leasing zaliczany jest do umów specjalnych (nienazwanych) i nie jest wprost uregulowany w kodeksie cywilnym. Polska zalicza się do wschodzących jednakże dynamicznie rozwijających się rynków leasingu, sytuację prezentuje wykres nr 3

wykres nr 3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Konferencja Przedsiębiorstw Leasingowych za Boss Gospodarka nr 47 z 28/11/98 "Leasing - regulacje, oferty, problemy".

Najbardziej rozwiniętą grupę umów leasingowych stanowią środki transportu drogowego (z wyłączeniem samochodów osobowych). W Polsce niestety nie istnieje leasing samochodów osobowych, nie wynika to bynajmniej z braku zainteresowania potencjalnej klienteli, lecz z niekorzystnych uwarunkowań prawnych wynikających z zapisu ustawowego. Wspomniany zapis znowelizował dotychczasowe przepisy uprawniając podmioty gospodarcze zakupujące pojazd osobowy dla potrzeb prowadzonej działalności do odliczenia od ceny samochodu podatku Vat tylko wtedy, gdy jego dopuszczalna ładowność przekracza 500 kg. Doprowadziło to do pewnego paradoksu przy zakupie samochodu w leasingu, otóż do wartości pojazdu doliczany jest Vat po raz pierwszy w cenie pojazdu, co generalnie ma wpływ na zwiększenie puli kontraktu leasingowego od którego z mocy prawa nalicza się po raz wtóry podatek od towarów i usług. Taka budowa prawna jest szeroko krytykowana i stanowi o nieopłacalności leasingu tego segmentu pojazdów.

Stąd też zaczęto zawierać transakcje których przedmiotem objęte zostały samochody homologowane jako osobowo-towarowe spełniające wymóg ustawowy. Do tej grupy należą przeważnie samochody nieco wyższej klasy, które swoimi gabarytami odpowiadają ograniczeniom z mocy przepisów (np.: Renault, Laguna Kombi, Megane Scenic, Opel Astra II Kombi, Daewoo Nubira Kombi itp.). Sytuacja zmienia się na korzyść gdy leasinguje się pojazd typowo dostawczy jak mini bus, czy pick up, bądź ciężarowy, których to charakter nie budzi zbytnich podejrzeń ze strony fiskusa.

Na tak ukształtowanym gruncie środków transportu rozróżniony dwa rodzaje leasingu:

1. LEASING OPERACYJNY - w którym leasingodawca uwzględnia w swoich kosztach uzyskania przychodu środki finansowe przeznaczone na amortyzację przedmiotu oddawanego w leasing. Leasingobiorca uzyskuje prawo do zaliczenia w koszty czynszu i opłat leasingowych. Dzięki temu schematowi forma operacyjna jest stosunkowo tańsza od wersji finansowej (kapitałowej) i cieszy się dużym wzięciem na rynku.

2. LEASING KAPITAŁOWY - należy do mniej popularnych, wynika to z pewnością z wyższego kosztu pozyskania. Wyleasingowany przedmiot zalicza do własnego majątku trwałego, tak więc biorca posiada prawo do jego amortyzacji w podmiocie. Ponadto odsetkowa część opłat leasingowych jest wliczona do kosztów uzyskania przychodu leasingobiorcy.

Rola przedsiębiorstwa leasingowego sprowadza się zatem jedynie do udostępnienia środka transportu i kredytu zarabiając tylko na jego odsetkach, stąd wynika wyższa cena leasingu kapitałowego.

W zależności od warunków sporządzanego kontraktu pod koniec jego trwania biorca ma prawo do przejęcia środka w drodze wykupu.

Uwzględniając dane z wykresu nr 3 można przypuszczać, że przedsiębiorcy z roku na rok doceniają korzyści płynące z finansowania leasingiem, choć nadal stopień jego wykorzystania w globalnej sumie inwestycji jest daleki od średniej krajów UE (około 20%). W 1997 roku w Polsce za pośrednictwem leasingu zostało sfinansowane około 8% wszystkich nowych inwestycji ( za Boss Gospodarka Nr 47 28/11/98 " Leasing regulacje, oferty, problemy".).

Jak wiadomo leasing należy do dość drogich sposobów pozyskiwania środków trwałych jednakże o jego atrakcyjności stanowią odliczenia podatkowe generujące głównie raty i czynsz leasingowy w koszt uzyskania przychodu. Zawarcie kontraktu w odróżnieniu od oferty bankowej nie przysparza tak wielu trudności. Dzięki temu środki szybciej zaczynają przynosić zamierzony efekt w postaci wymiernej.

Dzięki finansowaniu leasingiem środków trwałych przedsiębiorstwo ma większe szansę utrzymania płynności finansowej wynika to z faktu opłacenia przedsięwzięcia środkami leasingodawcy. W odróżnieniu od kredytu dokonana operacja leasingowa nie zasili bilansu w postaci zobowiązań, stawiając tym samym podmiot na pozycji neutralnej z punktu widzenia zdolności kredytowej. Leasingobiorca wykorzystując szybkość i elastyczność leasingu może dokonywać nieprzewidzianych zmian profilu produkcji stosując najnowsze dostępne środki techniczne (w zależności od potrzeb rynku). Na pewien minus zapisuje się niestety niejasność rodzinnych przepisów dotyczących tego sposobu finansowania, sprawiająca iż przedsiębiorcy długo zastanawiają się zanim podejmą decyzję o leasingu (zróżnicowana interpretacja podatkowa stosowana przez Urzędy Skarbowe).

Jak wynika z doniesień prasowych na początku roku 1999 powołano do życia Związek Przedsiębiorców Finansujących Obrót Pojazdami, zrzeszający głównie firmy leasingowe i większość banków producenckich, którego naczelnym celem jest lobbying Ministerstwa Finansóww kierunku jasnego określenia zasad obowiązujących w leasingu pojazdów. Dotychczas regulacje ograniczono tylko do okólników zamiast rozporządzeń lub ustaw.

ZAKOŃCZENIE

Cechą wspólną wszystkich krajów przeżywających rozkwit gospodarczy jest rozwój motoryzacji, która to w wielu państwach uznawana jest za jedną ze strategicznych gałęzi gospodarki, ponieważ skupia w sobie wiele innych rodzajów przemysłu.

Znaczna dochodowość produkcji dóbr w postaci środków transportu generuje silną konkurencję w środowisku wytwórców. Aby w dzisiejszych czasach utrzymać się na rynku, należy intensywnie zabiegać o każdego klienta, gdyż jak wiadomo tylko wzrost sprzedaży pozwala producentom pozostać w liczącym się gronie.

Swoistą analogią tych zachowań jest z pewnością ekspansja gospodarcza koncernów samochodowych na obszarze Europy środkowo- wschodniej (państwa Grupy Wyszechradzkiej).

Obserwując w tej materii rodzinny rynek od początku obecnej dekady zauważyć można było stopniowy lecz ukierunkowany rozwój. Charakteryzował się on etapowym otwieraniem przez państwo dostępu do rynku w myśl podpisywanych wcześniej umów z Unią Europejską.

Działania te miały charakter osłonowy i uchroniły polską motoryzację przed katastrofą ekonomiczną poprzez kilkuletni czas na restrukturyzację form produkcji.

W chwili obecnej rynek samochodowy został już sprywatyzowany a dawne miejsce wysłużonych marek zastąpiły nowoczesne pojazdy produkowane w kraju.

W ślad za wzrostem konsumpcji dóbr w tym segmencie transformacji uległ również pion usług finansowych, pozwalających na kredytowanie dużej grupy klientów zakupujących samochody. Dynamicznie rosnący rynek środków transportu umożliwił istotny postęp w rozbudowie sposobów finansowania zakupu pojazdów, poza klasycznym kredytem w banku komercyjnym pojawiły się nowe formy jak leasing czy systemy sprzedaży ratalnej. Szacuje się, że ponad połowa pojazdów sprzedaje się za pośrednictwem różnego rodzaju kredytów, co bezsprzecznie świadczy o nieodzowności tego typu usług.

Zgodnie z tendencjami ogólnoświatowymi również i w Polsce uruchomiły działalność instytucje finansowe należące do korporacji przemysłu samochodowego.

Mając na uwadze i tak bogatą ofertę banków, można powiedzieć że konkurencja w tej dziedzinie weszła w nową fazę narzucając coraz twardsze zasady. Pomimo istnienia od zaledwie dwóch lat wielu z pośród banków producenckich nabiera istotnego znaczenia ze względu na atrakcyjniejszą formę zawierania umów kredytowych.

W perspektywie kilkuletniej spodziewany jest więc stan gdzie konkretny bank będzie związany i kojarzony z daną marką samochodu.,

Sytuacja na tym polu zmienia się dość szybko z czego wynika tylko częściowe ukazanie w niniejszej pracy ofert podmiotów finansujących.

Z dokonanych obserwacji wynika, że dalszy rozwój form finansowania zakupu środków transportu będzie z całą pewnością uzależniony od przyszłej polityki władz. Utrzymująca się wciąż tendencja do „schładzania” gospodarki pod sztandarami walki z inflacją, pośrednio doprowadziła do obniżenia dynamiki wzrostu sprzedaży, choć jednocześnie utorowała drogę przedsiębiorstwom samochodowym do gwarantowanych cen w złotówkach.

Pewnym problemem odznacza się nadto finansowanie leasingiem. Braki wynikające z nieokreślenia ustawowego tego rodzaju umów powodują pewien dystans podmiotów gospodarczych do tej formy zakupu.

Determinantą ostrożności ze strony przedsiębiorców jest wolne interpretowanie przepisów przez Urzędy Skarbowe. Można mieć nadzieję, że wysiłki zawiązanej na początku bieżącego roku grupy lobbującej Ministerstwo Finansów (zrzeszającej większość banków producenckich oraz największe firmy leasingowe) doprowadzą do korzystnych zmian w systemie prawnym ,umożliwiając tym samym nieskrępowany rozwój.

SPIS LITERATURY

1. Kulicki J. - "Auto w biznesie" Warszawa 1997

2. Przegląd Podatku Dochodowego - "Samochód w działalności gospodarczej" Nr 4 20 kwietnia 1998 roku

SPIS POZOSTAŁYCH MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH

1. Auto świat Nr 7- 11 luty 1998 "Rynek samochodowy `97" - Rafał Sękalski

2. Auto świat Nr 21- 20 maj 1998 "Motoryzacyjny kryzys".

3. Auto świat Nr 29 -15 lipiec 1998 "Samochód na raty" - Michał Żakowski

4. Auto świat Nr 47 -18 listopada 1998 "Bessa na dostawce".

5. Auto świat Nr 45 -4 listopad 1998x "Będzie pół miliona".

6. Auto świat Nr 50 -9 grudzień 1998 "Jesienny dołek".

7. Auto świat Nr 6 -3 luty 1999 "Rynkowy raport`98".

8. Boss-Gospodarka Nr 35 - 5 wrzesień 1998 "Finansowanie zakupu samochodów"- Ryszard Nałęcz

9. Boss-Gospodarka Nr 47- 28 listopad 1998 "Leasing- regulacje, oferty, problemy" - Elżbieta Łapińska - Berling

10. Boss-Gospodarka Nr 18-8 maj 1999 "ciągle intratny rynek samochodów osobowych".

11. Bussinesman Magazine Nr4 - kwiecień 1999 "Kłopoty z podatkami" - Jerzy Krajewski

12. Gazeta Prawna Nr 20 18-24 maj 1999 "Samochód w firmie".

13. Poznaj Renault Nr 1/99 "Renault Credit Polska".

14. Magazyn Finansowy Nr 7/99 "Autolobbying po polsku".

15. Magazyn Finansowy Nr 7/99 "Pod szyldem koncernu".

SPIS TABEL I WYKRESÓW

- wykres nr 1 „Zakup samochodów osobowych w Polsce w latach `91-`98” str.3

- tabela nr 1 „Sprzedaż sam. osobowych w wybranych segmentach rynkowych” str.5

- wykres nr 2 „Dynamika rozwoju ilości zawieranych umów (w Polsce) na zakup

samochodów w argentyńskim systemie sprzedaży” str.16

- wykres nr 3 „Obroty leasingu w Polsce” str.18

SPIS AKTÓW PRAWNYCH

1. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 rok (Dz. U. Nr. 137 poz. 640) o zmianie podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym i o zmianie przepisów ustawy karno - skarbowej. Ustawa weszła w życie 1 kwietnia 1997 roku.

" Ciągle intratny rynek samochodów osobowych " pod redakcją Romana Stefańskiego Boss Gospodarka nr 18/1999 str. 21

"Ciągle intratny rynek samochodowy" pod redakcją Romana Stefańskiego Boss Gospodarka nr 18/1999 str. 21

Boss- Gospodarka " Finansowanie zakupu samochodów" nr 35/1998 str.21

Boss Gospodarka nr 35 05.09.98 "Finansowanie zakupu samochodów".

Akt prawny z dnia 21 listopada 1996 roku (Dz.U.Nr137poz.640)o zmianie podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym i o zmianie przepisów ust.karno-skarbowych. Weszła w życie dnia 1 kwietnia 1997 roku.

Boss Gospodarka nr 47 28/11/98 "Leasing- regulacje, oferty, problemy".

Magazyn Finansowy nr 7/1999 "Autolobbying po polsku" str.17

16

2

---