METODY NAUCZANIA. KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA. METODY PODAJĄCE I PROBLEMOWE STOSOWANE W KSZTAŁCENIU PIELĘGNIAREK.

Termin „metoda” wywodzi się z języka greckiego od słowa „methodos” i oznacza drogę dochodzenia do prawdy, sposób postępowania, sposób badania.

Metoda kształcenia wg Wincentego Okonia to systematyczny sposób pracy nauczyciela i uczniów realizowany świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów.

Rozwój metod nauczania

Organizacja nauczania posiada bardzo dawne tradycje, sięgające czasów starożytnej Grecji i Rzymu.

Najstarszą historycznie grupę metod stanowią metody:

• oparte na naśladownictwie, które stosowano w nauczaniu okazjonalnym, nie posiadają one swoich teorii nauczania;

• słowne (werbalne, oparte na słowie), które przeważały w średniowieczu, ich istota jest przekazywanie gotowych wiadomości przez nauczyciela za pośrednictwem słowa mówionego, pisanego albo drukowanego.

• erotematyczne, (czyli pytające) obejmujące metodę katechetyczną oraz heurystyczną, gdzie metoda katechetyczna polega na stawianiu pytań, na które uczeń daje gotowe, wyuczone odpowiedzi, natomiast heurystyczna wyraża się w stawianiu pytań, które maja prowokować uczniów do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi;

• metody akroamatyczne (z j. greckiego akroma - wykład), czyli podające;

• oglądowe - oparte na obserwacji, rzeczowe (wprowadzone przez J.A.Kameńskiego i Pestalozziego w XIX w). Zadaniem nauczyciela jest zorganizowanie obserwacji, zaś uczniów - zdobywanie wiadomości przez ukierunkowaną obserwację. Przykładem może być pokaz lub pomiar;

• praktyczna (z końca XIX w) sposób zaznajamiania uczniów z wiedzą oparty na ich działalności praktycznej. Nauczyciel - organizuje i kieruje działalnością ucznia, uczeń - realizuje zadania praktyczne umożliwiające mu zdobycie wiedzy i sprawności (m. laboratoryjne, zajęć praktycznych).

Jak zauważamy nauczyciel w przekazywaniu wiedzy posługuje się zarówno słowem, pokazem i działaniem praktycznym.

Można, więc mówić o trzech grupach metod nauczania:

• słownych

• poglądowych

• praktycznych

gdyż opierają się na trzech różnych sposobach pracy nauczyciela z uczniami.

Historyczny rozwój metod nauczania stał się podstawą jednej z możliwych typologii metod.

W polskiej literaturze dydaktycznej pojęcie „metoda nauczania” jest określane przez czołowych dydaktyków w sposób bardzo zbliżony.

Metoda nauczania wg W. Okonia jest to:

„systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijania zdolności i zainteresowań umysłowych”.

Metoda nauczania wg K. Sośnickiego:

„systematycznie stosowany przez nauczyciela sposób pracy dydaktycznej, obejmujący różne czynności nauczyciela i uczniów, które mają prowadzić do rozumienia i opanowania nowych treści i do uzyskania przynajmniej podstawowych umiejętności związanych z tymi treściami”.

Metoda nauczania wg W. Zaczyńskiego:

„celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania”.

W. Zaczyński podkreśla kierowniczą rolę nauczyciela oraz wspomaganie pracy uczniów.

Metoda nauczania wg K. Kruszewskiego:

„Czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruje ich obiegiem, mogą toczyć się wg rozmaitych wzorców; najbardziej typowe wzorce noszą nazwę metod nauczania”.

Metody nauczania to typowe wzorce czynności, jakie wykonują nauczyciele, wywołując, ukierunkowując oraz wspomagając te operacje ucznia, dzięki którym następuje uczenie się, a w wiadomościach, umiejętnościach i w systemie wartości ucznia następują planowe zmiany.

Dobór metod nauczania zależy od:

• wieku uczniów i ich zdolności, posiadanej wiedzy i zainteresowań

• charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania

• treści

• celów realizowanych w ciągu danej lekcji

• form organizacyjnych

• środków dydaktycznych.

Podział metod nauczania

Klasyfikacja metod nauczania wg K. Sośnickiego:

- podające - podawanie uczniom nowego materiału przez nauczyciela

- poszukujące - poszukiwanie wiedzy przez uczniów.

Jako kryterium autor przyjął dominację udziału nauczyciela lub uczniów w procesie nauczania - uczenie się.

B. Nawroczyński wyróżnia metody:

- podające

- poszukujące

- laboratoryjne

przyjmując za kryterium aktywność nauczyciela i uczniów oraz miejsce zajęć szkolnych.

Z. Zborowski przyjmuje za kryterium podziału postawę uczniów w procesie nauczania - uczenia się. Wyróżnia metody podające (wykład, opowiadanie)

- uczeń słucha i przyswaja informacje (pogadanka heurystyczna, dyskusja)

- uczeń nabywa wiadomości w dialogu z nauczycielem

- kierowania samodzielną pracą uczniów - (praca z książką, praca laboratoryjna) uczeń samodzielnie, z pośrednią pomocą nauczyciela zdobywa wiadomości lub umiejętności.

Metoda ta wyzwala pełną aktywność i samodzielność uczniów.

Najbardziej znany i rozpowszechniony jest podział metod ukształtowany historycznie tj. podział na metody:

1. Słowne, czyli werbalne.

2. Oglądowe, które opierają się na obserwacji.

3. Praktyczne, oparte na naśladownictwie.

Kryterium podziału stanowi tutaj dominujący rodzaj przekazu informacji przez nauczyciela i sposób ich nabywania przez uczniów.

Klasyfikacje metod wg Czesława Kupisiewicza:

• oparte na obserwacji (oglądowe) pokaz, pomiar

• na słowie (werbalne), do których zalicza się pogadankę, opis, opowiadanie, wykład, dyskusję, pracę z książką

• na działalności praktycznej uczniów, do których zalicza metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych.

Wyróżnił też nową grupę metod gier dydaktycznych (symulacyjna, sytuacyjna i psychologiczna).Wyróżnione grupy metod wg Kupisiewicza wiążą się ze sobą i uzupełniają wzajemnie, a oprócz tego każda z nich może spełniać określone funkcje dydaktyczne:

- zaznajamiać uczniów z nowym materiałem

- zapewniać utrwalanie zdobytej wiedzy

- ułatwiać kontrolę i ocenę opanowanej przez uczniów wiedzy.

Klasyfikacje metod nauczania wg Tadeusza Nowackiego:

• nauczanie teoretyczne - wykład, opis, pogadanka, opowiadanie, wyjaśnienie

• nauczanie praktyczne - pokaz, ćwiczenie, inscenizacje, instruktaż, uczestnictwo w pracy

Wincenty Okoń- stworzył nowy podział metod nauczania, biorąc za podstawę teorię kształcenia wielostronnego. Podział ten jest najbardziej zaawansowany teoretycznie, a jednocześnie dostosowany do praktyki szkolnej.

Wyróżnia on cztery strategie nauczania i uczenia się dostosowując do tych teorii cztery grupy metod:

• asymilacji wiedzy - podające (pogadanka, dyskusja, wykład, opis, opowiadanie, praca z książką)

• samodzielnego dochodzenia do wiedzy - problemowe - klasyczna metoda problemowa (m. przypadków, sytuacyjna, burza mózgów, giełda pomysłów)

• metody waloryzujące - eksponujące (impresyjne i ekspresyjne)

• metody praktyczne - metody ćwiczebne i metody realizacji zadań wytwórczych.

Przedstawiony podział metod nauczania jest wskazówką do pracy nauczyciela. Jego twórcza praca nie powinna polegać na wiernym naśladowaniu szablonów metodycznych, lecz na poszukiwaniu własnych rozwiązań i sposobów pracy dających jak najlepsze efekty.

Zmodyfikowany podział metod nauczania wg Szloska.

Metody podające zwane też metodami asymilacji wiedzy. Polegają na przekazywaniu przez nauczyciela gotowej wiedzy w celu przyswojenia i zapamiętania jej przez uczniów, kształcą zdolność rozumowania dłuższej wypowiedzi nauczyciela i podążania za tokiem jego rozumowania, rozwijają umiejętność koncentracji uwagi oraz notowania słuchanego tekstu.

Wadą tej metody jest bierność uczących się.

Wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazanie uczącym się określonych wiadomości w sposób systematyczny i logicznie konsekwentny. Aktywne uczestnictwo w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej. Z tego też względu może być stosowany sporadycznie w gimnazjum, częściej w szkołach ponadgimnazjalnych i stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych.

Wykład nie powinien być zbyt długi, a wykładowca powinien treść wykładu wiązać umiejętnie z życiem, dobierać trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiać.

Wykład informacyjny - najprostszy, treści bezpośrednio przekazywane przez nauczyciela. Nauczyciel przekazuje treści nowe, trudno dostępne w krótkim czasie, dużej liczbie uczących się. Wykład informacyjny powinien mieć określone cele, zaplanowane ujęcia treści ukazują główne myśli, idee .

Przepływ informacji jednokierunkowy.

Przygotowanie nauczyciela do wykładu polega na:

• przeczytaniu wybranej literatury dotyczącej tematu

• opracowaniu konspektu, a nawet napisaniu całego tematu (jak twierdzą niektórzy wykładowcy)

• zastanowieniu się nad rodzajem tez, które chce dowieść i doborem przykładów

• dokonaniu wyboru metody

• dokonaniu wyboru pomocy naukowych.

Wykład informacyjny powinien składać się z trzech części:

1. Wprowadzająca - nauczyciel podaje uczniom informacje o celu, temacie i tezach wykładu, przypomina znane i wiążące się z tematem treści.

2. Główna - przedstawia wynikające z tematu zagadnienia z wyodrębnieniem myśli podstawowych i głównej tezy, którą nauczyciel udowadnia.

3. Podsumowująca - końcowa zawiera najczęściej wnioski lub wskazania do działania praktycznego. Przewiduje pytania kierowane do uczniów, aby zrozumieć czy dobrze zrozumieli omawiane zjawisko lub pozostawia czas na ewentualne pytania uczniów.

Wykład jest metodą mało efektywną, ponieważ nie pobudza aktywności poznawczej uczniów /uczniowie w trakcie wykładu pozostają bierni/.

Wskaźnik recepcji przekazywanych treści wynosi około 20 - 40%

Sposoby zwiększania recepcji wykładu

• Wzbogacenie wykładu środkami poglądowymi /zwiększa się aktywność poznawcza/

• Sporządzanie notatek /lepsze skupienie uwagi/

• Odpowiednie tempo i intonacja mówienia

• Dygresje

• Poczucie humoru

• Życzliwy stosunek

• Posługiwanie się przykładami

• Nawiązywanie do wiedzy i doświadczeń studenta

Pogadanka polega na prowadzeniu swoistego dialogu (rozmowy) nauczyciela z uczniami. Polega na zadawaniu przez prowadzącego odpowiednio sformułowanych pytań i uzyskiwaniu pożądanych odpowiedzi od uczniów. Można ja zaliczyć do najstarszych i najczęściej stosowanych metod w nauczaniu i to zarówno na lekcji jak i w czasie praktycznej nauki zawodu w pracowni ćwiczeń lub placówkach ochrony zdrowia.

Pogadanka odbiór dwukierunkowy: treści płyną zarówno od nauczyciela jak i od uczniów.

Celem pogadanki jest:

• przygotowanie uczniów do pracy na lekcji

• zapoznanie z nowym materiałem

• systematyzowanie i utrwalanie wiadomości

• kontroli stopnia opanowania materiału

Ze względu na funkcje dydaktyczne, jakie może spełniać pogadanka, wyróżnia się następujące jej rodzaje:

1. Wstępna - pełni funkcje porządkująca, organizacyjną i przygotowawczą. Przypomina wiadomości z poprzedniego wykładu, następuje ustalenie tematu i celu lekcji oraz omówienie metod pracy.

2. Przedstawiająca nowe wiadomości - ma za zadanie tak zaktywizować uczniów, aby nowe treści, informacje były zrozumiałe, powiązane z własnym doświadczeniem.

3. Utrwalająca - operowanie materiałem wcześniej opanowanym, lecz wymagającym uporządkowania, zintegrowania w ramach jakichś większych całości (zagadnień, działów, systemów). Pogadanka utrwalająca występuje prawie na każdej lekcji.

4. Kontrolna - polega na rozmowie nauczyciela z uczącym się o treściach wcześniej realizowanych. Pełnić może wówczas rolę sprawdzania stopnia opanowania wiedzy przez uczniów.

Rodzaje pytań stosowanych w pogadance:

• przygotowawcze - mają na celu przypomnienie treści, jakie mają być przedmiotem opracowania

• naprowadzające - pozytywne, - gdy pobudzają aktywność umysłową ucznia i prowadzą do uzyskania nowej informacji lub też negatywne, gdy wykazują błędy, luki w wiedzy, niezrozumienie pojęć i praw

• zbierające - podsumowujące wynik pogadanki, zrozumienie nowych uogólnień.

Pytania, aby właściwie spełniały swoją funkcję dydaktyczną powinny być:

• jasne, konkretne, zrozumiałe i jednoznaczne w sformułowaniu, językowo poprawne

• dostosowane do intelektualnych możliwości uczniów

• kształcące tj. zmuszające do wysiłku umysłowego, a nie żądające potwierdzenia lub zaprzeczenia (nie należy zadawać pytań zaczynających się na „czy”)

• skierowane do ogółu, a nie do pojedynczych uczniów, aby wszystkich zmobilizować do myślenia.

Opowiadanie - polega na słownym przedstawieniu zdarzeń, faktów i procesów. Jest to, więc sposób przekazywania wiadomości przy użyciu żywego słowa, mającego dużą wartość, jako środek wzajemnego komunikowania się ludzi.

Wprowadza uczniów w świat obiektywnych zjawisk i działań:

• wpływa na jego emocje i ożywia przekazywane treści

• spełnia swoją funkcje dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe, gdy pobudza uczucia uczniów i trzyma ich w napięciu.

Cele te można osiągnąć poprzez:

• zastosowanie barwnego języka,

• dobrej dykcji,

• właściwej informacji połączonej z odpowiednią gestykulacją i mimiką.

Układ treści opowiadania powinien mieć logiczną i przejrzysta strukturę.

Opis - najprostszy sposób zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bardziej przedmiotami, zjawiskami, faktami czy osobami. Towarzyszy mu pokaz opisywanego przedmiotu w naturze w postaci rysunku, schematu, fotografii. Aby opis pobudzał wyobraźnię uczniów musi być jasny, zrozumiały, barwny i żywy.

Prelekcja - to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej.

Anegdota - krótka forma literacka zawierająca prawdziwe lub zmyślone opowiadanie o zdarzeniu z życia danej postaci żyjącej lub historycznej. Anegdota ma wyraziste zakończenie.

Odczyt - może oznaczać występ przed publicznością i odczytanie zarejestrowanych danych.

Objaśnienie, wyjaśnienie - jest to zwięzłe określenie faktu o charakterze teoretycznym. Wyjaśnienie ma duże znaczenie przy rozpoczynaniu nowych działów programowych, w których występują nowe terminy, pojęcia, prawa i zdarzenia. Wyjaśnieniem posługują się np. nauczyciele w czasie zajęć praktycznych w placówkach ochrony zdrowia, gdzie nowe sytuacje w jakich się znaleźli słuchacze, przyczyniają się do ujawnienia wielu wątpliwości.

Metody problemowe

• W odróżnieniu od nauczania podającego - polegają nie na przekazywaniu wiadomości, lecz kierowaniu pracą uczących się, którzy zdobywają nowe wiadomości i umiejętności za pomocą rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych

• Proces nauczania problemowego opiera się na samodzielnym dochodzeniu uczących się do wiedzy, która jest samym rozwiązaniem problemu, jak i tej, która jest zdobywana w toku formułowania problemu, wytwarzania pomysłów i ich weryfikacji.

Aby uczeń przystąpił do rozwiązywania problemu i osiągnął zamierzony cel, musza być spełnione następujące warunki:

• trzeba znać zasób wiedzy, doświadczenie ucznia, aby dobrać umiarkowany stopień trudności problemu nieprzerastający jego możliwości intelektualnych

• problem musi wzbudzać zaciekawienie.

Problem wg Okonia - zadanie wymagające pokonania jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przy udziale aktywności badawczej podmiotu.

Problem wg Dewey'a - wszystko to, co wprawia umysł w zakłopotanie i zastanowienie.

Problem wg Kupisiewicza - jak zawsze trudnością myślową zwaną też intelektualną lub teoretyczną, której przezwyciężenie może odbywać się albo w myśli, albo w czynnościach praktycznych, połączonych zawsze z myśleniem. Nie każda trudność myślowa jest problemem, tylko taka, której przezwyciężenie wymaga samodzielnego, produktywnego myślenia.

Problem wg Wasyluka - napotkana trudność teoretyczna lub praktyczna, której przezwyciężenie zależy od własnej pomysłowości i podjętego działania”

Metoda, sposób przekazywania wiedzy.

Sytuacja problemowa jest wstępem do aktywnej działalności poznawczej uczniów inspirowanym przez nauczyciela. Wywołuje u uczących się emocjonalną i intelektualną potrzebę rozwiązania problemu.

Etapy powstawania sytuacji problemowej to:

• niepokój - ciekawość

• świadomość niewiedzy - wola wiedzy

Nauczyciel zazwyczaj za pomocą określonych sformułowań słownych, odpowiednio dobranej treści filmu, ilustracji, książki, audycji radiowej lub telewizyjnej, konkretnych zdarzeń inscenizuje sytuacje problemową. Można ją wywołać posługując się metodą dyskusji, pogadanki lub opowiadania.

Na sytuację problemową składa się:

• zadanie do rozwiązania teoretyczne lub praktyczne

• minimum wiadomości z danego zakresu, jako wstęp wewnętrzny do rozpoczęcia skutecznego działania

• niezbędne środki do działania, jako warunki zewnętrzne do podjęcia skutecznego czynu

• atmosfera rzetelnej i poważnej pracy (motywy i emocje).

Umiejętność stwarzania sytuacji problemowych wg W. Okonia jest przejawem mistrzostwa dydaktycznego nauczyciela, które polega na tym, aby poprzez określony system zabiegów sprawić, aby uczeń:

• naprawdę odczuwał daną trudność teoretyczną lub praktyczną

• sformułował sam problem albo uświadomił sobie sformułowany problem przez nauczyciela

• chciał ten problem rozwiązać

• potrafił to zrobić.

Wykład problemowy - jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego, jego pojawienia się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.

Główna rola przypada w nim wykładowcy, który:

• formułuje problem, stawia hipotezy

• gromadzi przesłanki do weryfikacji oraz do rozwiązania problemu

• prowadzi głośno „monolog-rozmowę” z samym sobą, przedstawia własny tok rozumowania na kolejnych etapach sytuacji problemowych.

• wzbudza i steruje procesem myślenia uczącego się, aktywizuje i zachęca do udzielenia odpowiedzi.

Odpowiedzi te wykładowca potwierdza i uzupełnia.

Przebieg wykładu problemowego:

• podanie tematu i celu wykładu

• wytworzenie i analiza sytuacji problemowej

• sformułowanie problemu i określenie sposobu jego rozwiązania

• wysuwanie hipotez

• weryfikacja hipotez

• krótkie podsumowanie treści wykładu

Wykład konwersatoryjny - włącza uczących w tok prowadzonego wykład.

Prowadzący wykład nawiązuje kontakt z uczącymi się, rozmawia , zadaje pytania lub poleca wykonywanie przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych. Wiedza przekazywana znajduje bezpośrednie zastosowanie w działaniach uczniów czy studentów.

Klasyczna metoda problemowa - to ciągłe, wzajemne oddziaływanie na siebie nauczyciela i uczących się. Nauczyciel kieruje i wspiera uczącego się w procesie rozwiązywania problemów. Cechą charakterystyczną klasycznej metody problemowej jest dominacja uczenia się nad nauczaniem. Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, ze jest w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problemy.

ETAPY KLASYCZNEJ METODY PROBLEMOWEJ

I etap - wytworzenie sytuacji problemowej

II etap - formułowanie problemów

III etap - zgłoszenie pomysłów ich rozwiązania

IV etap - weryfikowanie pomysłów rozwiązania

V etap - przyjęcie sprawdzonego rozwiązania problemów

VI etap - porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym i teoretycznym

Metoda aktywizująca - to problemowa metoda nauczania. Wyrabia u uczniów aktywny stosunek do nauki. Wdraża do samodzielnego myślenia i działania.

• Nauczyciel jest przewodnikiem, uczy kreatywnego myślenia, prowadzi do twórczych rozwiązań, zajęcia są wtedy ciekawsze i motywujące uczniów

• Uczniowie na bazie przyswajanej wiedzy trenują przydatne umiejętności

Cel metod aktywizujących

• Stawianie ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań, jakich od niego oczekujemy

„Powiedz , a zapomnę

Pokaż, a zapamiętam

Pozwól wziąć udział, a zrozumiem ”

Zalety metod aktywizujących

• angażowane są różne zmysły, co pozwala na lepsze zrozumienie i zapamiętanie nowych treści

• umożliwia uczącym się dopuszczenie do głosu w czasie lekcji

• rozwija myślenie, daje okazję do rozmów, wymiany doświadczeń

• gwarantuje dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny

• integruje grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy, rozwija uczących się intelektualnie i emocjonalnie

• uczy sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym

• kształtuje nastawienie nauczyciela na potrzeby uczącego się, jest szansą na wyrwanie się z szarej , szkolnej codzienności

• mają dużą wartość w zajęciach z uczniami mniej zdolnymi i niepełnosprawnymi

• sprzyja zainteresowaniu uczących się tematem

• służy integracji z różnych przedmiotów

Konfucjusz powiedział:

„ Słyszałem zapomniałem,

widziałem zapamiętałem,

zrobiłem zrozumiałem”.

Co i ile procent zapamiętujemy w zależności od zastosowanych metod

• 10% tego co czytamy

• 20 % tego co słyszymy (wykład)

• 30% tego co widzimy (pokaz)

• 50% tego co słyszymy i widzimy

• 70% tego co sami mówimy (dyskusja)

• 90% tego co sami robimy (inscenizacja)

Metoda przypadków - inaczej opis zdarzenia, wzbogacony o wyjaśnienie nauczyciela. Przygotowanie przez nauczyciela trafnego opisu zdarzenia, który wykorzystując dotychczasową wiedzę i doświadczenie uczących się potrafi ich pobudzić do twórczego myślenia. W wyniku analizy przedstawionego zdarzenia, uzupełnionego o wyjaśnienie nauczyciela uczniowie dokonują optymalnego wyboru.

Franciszek Szlosek - 5 faz przypadku:

1. Przygotowanie opisu przypadku - wyjaśnienie celu, tematu zajęć, istota, metody

2. Prezentacja opisu zdarzenia wstępna analiza,

uzupełnienie informacji (pytania, odpowiedzi)

3. Analiza selekcja informacji na ważne i drugoplanowe

4. Propozycja rozwiązań wybór rozwiązania optymalnego i uzasadnienie go

5. Ocena trafności stawianych pytań. ocena prawidłowości wnioskowania,

podkreślenie momentów mających najważniejszą wartość dydaktyczną

Opis przypadku opracowany przez M. Kawczyńską /1991/

Pacjentka M. K. lat 48. hospitalizowana na oddziale ginekologii z powodu zaburzeń związanych z okresem przekwitania, jest leczona m.in.. Witaminą E podawaną we wstrzyknięciach domięśniowych, Pielęgniarka, zgodnie z zaleceniami zapisanymi w karcie indywidualnych zleceń lekarskich, wykonała wstrzyknięcie domięśniowe oleistej witaminy E w dawce 300 mg, objętości 1 ml. Po cofnięciu igły z tkanki mięśniowej pacjentka zaczęła odczuwać kurczowy ból i cierpnięcie tkanek wzdłuż kończyny dolnej po stronie wstrzyknięcia. Ból kończyn nasilał się przy ruchu i próbach wstania z pozycji leżącej. Występujące dolegliwości spowodowały u pacjentki duży niepokój. Zaczęła płakać i uskarżać się, zgłaszając obawy, czy w przyszłości będzie mogła chodzić „jak ja sobie poradzę, przecież jestem samotna”

• Problemy do rozwiązania

1. Co było przyczyną bólu, który wystąpił po wstrzyknięciu?

2. Jak pomóc pacjentce?

3. Jak wykonać bezpieczne następnie wstrzyknięcie domięśniowe

Metoda sytuacyjna - zastosowanie tej metody wymaga sporządzenia opisu sytuacji, zapewnienia uczniom warunków jej rozwiązania. Przygotowanie opisu wymaga od nauczyciela precyzyjnego określenia problemu mającego stać się przedmiotem opisu.

Zbliżona do metody przypadków. Istotę tej metody stanowi przygotowany przez nauczyciela trafny opis sytuacji, który może dotyczyć np. sytuacji zdrowotnej człowieka( w zakresie leczniczym, pielęgnacyjnym).

Polega na zespołowym analizowaniu i rozwiązywaniu przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela konkretnych, rzeczywistych sytuacji problemowych.

Stosowanie tej metody nie przewiduje uzupełniania informacji przez nauczyciela. W części końcowej opisu sytuacji znajdują się pytania do dyskusji wokół zawartych w tym opisie problemów.

Opis sytuacji M. Lipińska /1991/

Pani Z.K. w trakcie pierwszej doby po zabiegu operacyjnym usunięcia wyrostka robaczkowego. Minęło już 12 godzin, pacjentka moczu nie oddała, zaczyna odczuwać silny ból w podbrzuszu. Przypuszczała, że dolegliwości związane są z przebytą operacją i bardzo się zaniepokoiła. Cicho jęcząc, zwróciła uwagę pacjentek z sąsiednich łóżek. Jedna z nich pocieszyła ją, że to przejdzie, druga głośno zastanawiała się czy to nie jest komplikacja pooperacyjna, trzecia wiedząc, że dolegliwości nie ustępują, wezwała pielęgniarkę. Wezwana pielęgniarka zapytała chorą o rodzaj dolegliwości i czy oddała mocz po operacji. Obejrzała powłoki brzuszne. Opatrunek był suchy, ale badaniem wyczuła szczyt pęcherza moczowego powyżej spojenia łonowego. Przy dotyku ból wyraźnie nasilał się.

• Wczujcie się w sytuację pielęgniarki i odpowiedzcie na pytania:

1. Jakie problemy rozpoznała u chorej pielęgniarka?

2. Jakie działania powinna podjąć pielęgniarka?

Metoda inscenizacji - rozpoczyna się od napisania scenariusza. Niezbędne są rekwizyty.

• Metoda ta ma za zadanie wywołać u uczących się przeżywanie eksponowanych treści, w czasie której uczący się przeżywają przypisane im role przez ich odgrywanie.

• Może być wykorzystywana do pokazu czynności (np. edukacyjnych, diagnostycznych) lub jako inscenizacja terapeutyczna ( w zakresie komunikowania) oraz jako inscenizacja problemowa, której celem jest rozwiązanie określonych problemów wynikających z opisu danej sytuacji problemowej i przyjętych na siebie ról

Metoda ta uczy obserwowania wzajemnych stosunków między ludźmi i krytycznej oceny ich postępowania, wczuwania się w motywy zachowania innych i wyciągania wniosków z ich postępowania.

Seminarium - forma organizacyjna, ale i metoda. Zajęcia prowadzone metodą seminaryjną mają na celu dokładniejsze poznanie wybranej dziedziny wiedzy lub jej zagadnień. Metoda ta stosowana jest najczęściej na wyższych uczelniach.

Główne cele seminarium to:

• uzupełnienie, pogłębienie i utrwalenie wiadomości

• wdrażanie do posługiwania się literaturą fachową

• analizowanie sytuacji problemowych

• rozwiązywanie problemu.

• wykorzystuje dyskusję

Seminarium bywa przygotowane przez jego uczestników, którzy zazwyczaj przygotowują się do niego mając na uwadze temat lub podstawowe problemy, które będą omawiane

Seminarium jest kierowane przez nauczyciela, który czuwa nad jego przebiegiem.

Dyskusja dydaktyczna - wymiana myśli i poglądów na określony temat między nauczycielem a uczniami lub tylko między uczniami. Uczestnicy dyskusji prezentują własne poglądy lub odwołują się do poglądów innych osób.

Stosowanie tej metody zaleca się wtedy, gdy uczniowie reprezentują znaczny stopień dojrzałości i samodzielności w zdobywaniu wiedzy, w formułowaniu zagadnień, w dobrze i jasnym przedstawianiu własnych argumentów oraz w rzeczowym przygotowaniu się do tematu dyskusji.

Dobrze przeprowadzona dyskusja uczy głębszego rozumienia problemu, samodzielnego zajmowania stanowiska, operowania argumentami i krytycznego myślenia. Uczy jednocześnie liczenia się ze zdaniem innych i uznawania ich argumentów. Sprzyja klarowaniu się własnych przekonań i kształtowaniu własnego poglądu na świat.

• Polega na wymianie myśli i poglądów w trakcie wspólnego opracowywania przez uczniów określonego materiału

• Umożliwia rozwiązywanie problemu dzięki uzupełnianiu się wiedzy uczestników,

• pozwala weryfikować hipotezy i konfrontować różne stanowiska i opinie

Zalety dyskusji

• Pobudza i rozwija myślenie

• Kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania

• Kształtuje umiejętność oceny zdania partnerów

• Uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i ich weryfikowania

• Umożliwia nauczycielowi lepsze poznanie uczestników

• Daje możliwość wpływania na poglądy, przekonania i postawy uczących się

Etapy dyskusji

I etap- wprowadzenie - ustalenie przedmiotu i celu dyskusji

II etap - dyskusja właściwa - zespołowe rozwiązanie problemu

III etap - podsumowanie wyników - uświadomienie sobie przez uczących się jej rezultatów poprzez zebranie nowo zdobytych wiadomości i usystematyzowanie ich

Zasady dyskusji

• dyskutowanie powinno być formą pracy zespołowej mającej zmierzać do rozwiązania zagadnień a nie konfliktem

• uczestnik dyskusji powinien być zdyscyplinowany (jeśli mówi zbyt długo to odbiera możliwość wypowiedzenia swoich myśli innym uczestnikom dyskusji)

• uczestnik dyskusji powinien:

- ważyć słowa, wypowiadać je z namysłem i nie w uniesieniu

- dokładnie zrozumieć to, co twierdzi strona przeciwna

- mówić rzeczowo, nie popisywać się

• uczestnik dyskusji nie powinien:
  - dokuczać przeciwnikowi

- zabierać głosu w kwestiach mało sobie znanych

Zadania prowadzącego dyskusję:

• wywołać nastawienie, nadać i utrzymać kierunek, rejestrować przebieg

• porządkować wypowiedzi

• dopuszczać wszystkich do głosu

Dyskusja daje dobre efekty, gdy:

• temat dyskusji jest prawidłowo sformułowany, w sposób wywołujący zaangażowanie emocjonalne i umożliwiający ścieranie się przynajmniej dwóch racji

• limitowany jest czas dyskusji zgodnie z zasadą „lepiej za krótko, niż za długo”

• przestrzega się zasad prowadzenia dyskusji

Podział dyskusji

Dydaktyczna - polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów na określony temat.

Dyskusja związana z wykładem - odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu konwersatoryjnego, ma na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się, co do treści zawartych w wykładzie. Ma na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się co do tez, sformułowań zawartych w wykładzie w celu lepszego zrozumienia treści wykładu. Pozwala na konfrontację przekazanych treści z dotychczasową wiedzą uczniów.

Dyskusja okrągłego stołu - kierowana przez moderatora. Cechą charakterystyczną jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów reprezentujących odmienne, często przeciwstawne poglądy na określony temat. Jego celem jest znalezienie słusznego stanowiska możliwego do przyjęcia przez obie strony. Uczestnicy zasiadają wokół okrągłego stołu lub w kręgu.

Wielokrotne mutacje „A” i „B”

Jest to dyskusja prowadzona w małych grupach, przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości.

W pierwszej fazie dyskusji praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera, w fazie drugiej zajęcia mają charakter plenarny, podczas których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie.

Rozróżniamy dwie odmiany tej metody:

• mutacje A

• mutacje B

FAZA I

• określenie problemu

• podział na grupy

• wybór liderów grup

• wskazanie grupom źródeł informacji i określenie dla nich wspólnych zadań

FAZA II

• zapoznanie się grup ze szczegółami przydzielonych zadań

• analiza wskazanych źródeł informacji (pod kątem potrzeb rozwiązania problemu)

• dyskusja w grupach nad wyborem określonego rozwiązania

• przyjęcie określonego rozwiązania i jego uzasadnienie (w drodze dyskusji)

FAZA III

• prezentacja wyników dyskusji grupowych przez liderów

• wybór optymalnego rozwiązania (w drodze dyskusji plenarnej)

• uzasadnienie wyboru optymalnego rozwiązania

• podsumowanie zajęć.

Przedstawienie celu zajęć, tematu, omówienie problemu, zaproszenie do wypowiedzi przez moderatora	5 minut
Wypowiedzi uczestników ograniczone do 3 - 5 minut każda	25 minut
Pytania i odpowiedzi /zadawane i udzielane przez dyskutantów/	5 minut
Podsumowanie dyskusji przez moderatora z nawiązaniem do celu zajęć i przedstawionego na wstępie problemu. Uzgodnienie wniosków końcowych	10 minut
RAZEM	45 minut

Dyskusja panelowa (panel= dyskusja obserwowana) kierowana przez moderatora. Podstawą tego typu dyskusji są wypowiedzi kilku zaproszonych specjalistów.

Dyskusja panelowa jest dyskusją dwufazową.

I faza - specjaliści, przedstawiciele interesów przychodzą na rozmowę przed większym audytorium, aby przedstawić i porównać swoje stanowisko i wypracować wspólny wynik.

II faza - słuchacze mają zwykle okazję do zadawania pytań. Często na pytania nie udziela się odpowiedzi, lecz są one bodźcem do dalszego ciągu wypowiedzi członków panelu na wyłoniony temat.

Burza mózgów - zwana również fabryką lub giełdą pomysłów jest metodą, która służy zespołowemu poszukiwaniu wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu. Myślą przewodnią burzy mózgów jest pobudzenie uczestników dyskusji, aby swobodnie zgłaszali dużą liczbę pomysłów.

• Metoda, która służy zespołowemu poszukiwaniu wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu

• To technika stosowana wtedy, gdy chodzi o zebranie w krótkim czasie jak największej liczby nowych pomysłów (poszukiwanie rozwiązań). Organizowana w małych grupach (10 - 12 osobowych)

Przebieg zajęć:

I faza - sformułowanie w miarę konkretnego problemu technicznego, społecznego lub innego

II faza - zgłaszanie przez uczniów pomysłów

III faza - notowanie pomysłów

IV faza - analiza, ocena i krytyka pomysłów oraz przyjęcie ostatecznego rozwiązania i wyciąganie wniosków.

Zasady burzy mózgów:

• - pomysły powinny być konkretne i zwięźle sformułowane

• - zgłasza się je bez zachowania kolejności, spontanicznie

• - jednorazowo wolno zgłaszać tylko jeden pomysł

• - nie wolno krytykować pomysłów w trakcie ich zgłaszania

• - pomysły należy notować na tablicy, aby później można było z nich korzystać

• - nauczyciel nie powinien sugerować swoich rozwiązań

Burza mózgów - zalety

• pobudza do myślenia

• uaktywnia uczących się

• stwarza atmosferę eliminującą stres - „twórczy luz”

• sprzyja zapamiętywaniu faktów

• konfrontuje różne pomysły uczących się

• uczy wyboru spośród wielu rozwiązań

• uczy tolerancji wobec innych osób i ich poglądów

Metoda ta zapewnia wysoki stopień aktywizacji zespołu.

Metaplan - cicha dyskusja - to jedna z nowoczesnych form dyskusji, której wyniki przedstawiamy w postaci graficznej. Stosowany może być zarówno, jako element pracy w grupie jak i z całym zespołem klasowym najczęściej w celu oceny przyczyn oraz skutków danych wydarzeń. Uczestnicy dyskutują na określony temat tworząc jednoczesne plakat, w którym omawiamy:

Po zakończeniu cichej dyskusji wyciągamy wnioski.

Metaplan - tok zajęć:

• Nauczyciel przedstawia problem, który będzie przedmiotem dyskusji

• Dzieli klasę na 5 - 6 osobowe grupy

• Każda grupa otrzymuje od nauczyciela wcześniej przygotowane materiały:

- arkusz czarnego papieru

- jedną chmurkę do zapisania tematu

- okrągłe i owalne karteczki

- prostokątne karteczki do zapisywania wniosków

- pineski, taśmę samoprzylepną, flamastry

• Nauczyciel ustala limit czasu

• Uczniowie tworzą plakat

• w chmurce zapisują temat i umieszczają na plakacie

• dzielą plakat na obszary wg wzoru

• Reprezentanci przedstawiają plakaty udzielają odpowiedzi i wyjaśnień

Podsumowanie

• nauczyciel zbiera wnioski ze wszystkich plakatów

• omawia efekty pracy grup

• o ile jest konieczne, można wypracować wspólne wyniki dyskusji

Gry dydaktyczne

są pewną formą zabawy podlegającej dokładnie sprecyzowanym regułom.

Wyróżniamy gry:

• Symulacyjne, które polegają na odtworzeniu bardziej złożonych sytuacji problemowych. Są to najczęściej różnego rodzaju gry strategiczne. Przedmiotem symulacji jest w nich określona rzeczywistość. Uczą, że podjęcie określonych działań wpływa na zmianę tej rzeczywistości.

• Sytuacyjne - mają ona za zadanie kształtowanie u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania dylematów czy problemów. Stanowią odniesienie do sytuacji fikcyjnych, ale bardzo prawdopodobnych

• Inscenizacji (zabawy inscenizacyjne) - dotyczą odtwarzania roli czy dialogu w sytuacji fikcyjnej np. wcielanie się w bajkową rolę. Maja wpływ na wychowanie emocjonalne oraz intelelektualne.

To rodzaj metod nauczania, które należą do grupy metod problemowych i mają sobie tylko właściwe cechy wyróżniające je spośród wszelkich metod.

Gra stanowi odmianę zabawy i polega na przestrzeganiu ściśle określonych zasad.

Gry pozwalają oddziaływać na emocje i jednocześnie sprzyjają przyswajaniu nowych wiadomości i ich utrwalaniu

Przykłady gier dydaktycznych:

1. Duma

Cel: pozytywny obraz siebie, otwarcie

Przebieg: siedząc w kręgu wszystkie osoby kończą zdanie: jestem dumny, że...........

2. Otwarty krąg

Cel: przełamanie lodów

Przebieg: każdy w kręgu kończy zdania:

-  najlepsza rzecz, która zdarzyła mi się w tym tygodniu to...................

-   gdybym był sławną osobą, to byłbym ....... bo................

- od grupy oczekuję ..................

-   gdybym był owocem, to byłbym ............ bo.............

Metody programowane

Nauczanie programowane charakteryzują następujące elementy:

• materiał nauczania podzielony na małe części

• każda udzielana przez ucznia odpowiedź jest na bieżąco porównywana z odpowiedzią poprawną

• jeśli uczeń udzielił błędnej odpowiedzi ponownie analizuje daną partie materiału, a jeśli poprawną przechodzi do następnej części.

• każda następna część posiada większy stopień trudności od części poprzedniej.

Metody praktyczne - ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości, oraz pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów praktycznych

Podsumowanie

Niezależnie od roli, jaką w różnych okresach rozwoju szkolnictwa przypisywano takim czy innym metodom nauczania - żadna z nich, jeśli jest stosowana oddzielnie i wyłącznie, nie zapewnia właściwych wyników. Dobre efekty pracy dydaktycznej można osiągnąć tylko dzięki stosowaniu różnych metod, a nie przy posługiwaniu się jakąś jedyną metodą, rzekomo uniwersalną.

UNIWERYSTET MEDYCZNY W ŁODZI

WYDZIAŁ: NAUK O ZDROWIU

ODDZIAŁ: PIELĘGNIARSTWA I POŁOŻNICTWA

KIERUNEK: PIELĘGNIARSTWO

TRYB: STUDIA DRUGIEGO STOPNIA NIESTACJONARNE

ROK AKADEMICKI: 2012/2013

ROK STUDIÓW: I

SEMESTR: I

Przedmiot: Dydaktyka medyczna

Czas realizacji: 5 godzin

Forma zajęć: wykład

Rodzaj lekcji: podająca

Typ lekcji: zaznajamiająca z nowym materiałem

Data: 20.11.2012

Osoba prowadząca: Tkaczyk Jolanta

Temat: Metody nauczania - klasyfikacja metod nauczania. Metody podające i metody problemowe stosowane w kształceniu pielęgniarek.

CELE KSZTAŁCENIA

Cel ogólny:

Student zdobędzie wiedzę na temat metod nauczania i ich klasyfikacji.

Cele szczegółowe:

Po zrealizowaniu zajęć student potrafi:

1. Wyjaśnić pojęcie metody nauczania

2. Omówić podział metod wg Nowackiego i Okonia

3. Przedstawić zmodyfikowany podział metod nauczania według F.Szloska.

4. Omówić metody podające stosowane w nauczaniu pielęgniarek

5. Przedstawić metody problemowe stosowane w nauczaniu pielęgniarek

6. Omówić kryteria doboru metod nauczania

REALIZACJA ZAŁOŻEŃ EDUKACYJNYCH

Cel	Materiał dydaktyczny	Metody - formy	Środki dydaktyczne	Czas realizacji
	Czynności organizacyjno-przygotowawcze - sprawdzenie obecności - podanie tematu i celu zajęć			10 minut
1.	Pojęcie metody kształcenia wg Okonia, Sośnickiego i Zaczyńskiego.	Wykład	Slajdy	25 minut
2.	Podział metod nauczania wg Sośnickiego, Nawroczyńskiego, Zborowskiego.	Wykład	Slajdy	25 minut
3.	Zmodyfikowany podział metod nauczania wg Franciszka Szloska.	Wykład	Slajdy	25 minut
4.	Metody podające - wyszczególnienie i omówienie	Wykład	Slajdy	55 minut
5.	Metody problemowe - wyszczególnienie i omówienie	Wykład	Slajdy	55 minut
6.	Usystematyzowanie wiedzy zdobytej na zajęciach, zadawanie pytań.			15 minut
7.	Zakończenie zajęć. - pytania od studentów - pożegnanie			5 minut

Literatura:

- Franciszek Bereźnicki „ Podstawy dydaktyki „ - Wyd. Impuls, Kraków 2007 r.

- Barbara Dobrowolska „Metodyka nauczania przedmiotów pielęgniarskich” - Wyd. PZWL, Warszawa 1976 r.

---