Plan wynikowy z przedmiotu przyroda dla klasy IV

Zakres treści	Wymagania		Korelacja ze ścieżkami edukacyjnymi
		podstawowe		ponadpodstawowe
DZIAŁ 1 - PRZYRODA I JA
Lekcja 1. Czym będziesz się zajmować na lekcjach przyrody?
Przyroda ożywiona i nieożywiona. Człowiek jako element przyrody. Obserwacje przyrodnicze.	Uczeń: określa, czym jest przyroda, wskazuje elementy przyrody w otoczeniu, podaje przykłady ożywionych i nieożywionych elementów przyrody, uzasadnia, że człowiek jest elementem przyrody.	Uczeń: podaje przykłady powiązań między elementami przyrody, podaje przykłady pytań zainspirowanych obserwacjami przyrody, wyjaśniania, dlaczego obserwacje są niezbędne w po­znawaniu przyrody.	▪ Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 2.
Ćwiczenie: Analiza ryciny przedstawiającej przyrodę.
Lekcja 2. W jaki sposób możesz poznawać przyrodę?
Rola obserwacji i doświadczeń w poznawaniu przyrody. Udział zmysłów człowieka w poznawaniu przyrody. Cechy dobrego przyrodnika.	nazywa zmysły człowieka, określa znaczenie poszczególnych zmysłów, podaje przykłady obserwacji dokonywanych dzięki poszczególnym zmysłom, wyjaśnia, dlaczego zmysłem smaku nie zawsze można poznawać przyrodę, wymienia cechy dobrego przyrodnika.	wymienia kolejne etapy przygotowania i prowadzenia doświadczenia, Podaje przykłady doświadczeń i proponuje ich przebieg, uzasadnia, dlaczego prawdziwy przyrodnik jest cierpliwy, systematyczny i rzetelny.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 5.
Ćwiczenie: Przeprowadzenie dowolnego doświadczenia z omówieniem jego etapów oraz znaczenia grupy kontrolnej i doświadczalnej.
Lekcja 3. Co jest pomocne w poznawaniu przyrody?
Źródła wiedzy o przyrodzie. Przyrządy ułatwiające poznawanie przyrody.	wskazuje źródła wiedzy o przyrodzie, wymienia przyrządy ułatwiające poznawanie przyrody, określa rolę mapy, planu, kompasu w planowaniu wycieczki.	Wskazuje możliwości wykorzystania lornetki, lupy, mikroskopu podczas obserwacji przyrodniczych, Uzasadnia, dlaczego samodzielnie przeprowadzona obserwacja i doświadczenie są ważnym źródłem wiedzy o przyrodzie.	▪ Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 2.
Ćwiczenie: Analiza albumów i atlasów o zwierzętach, ćwiczenia w posługiwaniu się lupą, lornetką, obserwacja preparatów mikroskopowych.
Lekcja 4. Wstajesz rano... i co dalej?
Dobowy rytm człowieka. Organizacja czasu wolnego i nauki w domu. Znaczenie snu dla organizmu.	wyjaśnia, co to znaczy dobowy rytm człowieka, wskazuje odpowiednią kolejność czynności wykonywanych podczas dnia, określa znaczenie snu dla człowieka, wymienia czynności przygotowujące organizm do aktywnego dnia i snu.	wskazuje możliwości organizowania czasu wolnego i nauki w domu, wyciąga wnioski dotyczące poprawności własnego rozkładu czynności w ciągu dnia, uzasadnia, dlaczego jego rozkład dnia jest właściwy lub niewłaściwy.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 1, treść nr 4.
Ćwiczenie: Analiza własnego planu zajęć w ciągu dnia.
DZIAŁ 2 - MOJA SZKOŁA
Lekcja 5. Jak wygląda twoja szkoła?
Położenie szkoły. Pomieszczenia każdej szkoły i ich znaczenie dla ucznia.	wskazuje na mapie Polski położenie swojej szkoły, wymienia cechy krajobrazu wokół szkoły, uzasadnia, dlaczego warto odwiedzać bibliotekę szkolą.	określa rolę sekretariatu oraz dyrektora w funkcjonowaniu szkoły, podaje przykład ulubionego miejsca w szkole i uzasadnia swój wybór.	▪ Edukacja regionalna: treść nr 1.
Ćwiczenie: Wycieczka przed szkołę i po szkole, przeprowadzanie wywiadu z pracownikami szkoły.
Lekcja 6. Ruch jest dobry na wszystko
Znaczenie ruchu dla organizmu. Gry zespołowe - umiejętność współpracy. Ruch poza salą gimnastyczną.	podaje przykłady aktywnego wypoczynku, wymienia rodzaje gier zespołowych, podaje przykłady zachowania się członków zespołu po wygranym i przegranym meczu.	określa znaczenie ruchu dla organizmu, wyjaśnia stwierdzenie: trzeba umieć przegrywać, podaje przykłady ulubionych zespołów i zawodników sportowych.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 2, treść nr 4, treść nr 5.
Ćwiczenie: Odgrywanie ról członków zespołu po wygranym i przegranym meczu.
Lekcja 7. W pracowni przyrodniczej opiekujesz się roślinami i zwierzętami
Zwierzęta w pra­cowni przyrodniczej i ich znaczenie. Rośliny w pracowni przyrodniczej i ich znaczenie. Obowiązki opiekuna hodowli szkolnych.	wymienia nazwy zwierząt hodowanych w pracowni przyrodniczej, podaje przykłady ssaków, ptaków, ryb, nazywa rośliny występujące w pracowni przyrodniczej, wskazuje różne źródła informacji o roślinach i zwierzętach.	podaje cechy charakterystyczne ssaków, ptaków i ryb, wyjaśnia, jaką funkcję spełniają szkolne hodowle roślin i zwierząt, omawia na wybranym przykładzie obowiązki opiekuna szkolnych hodowli.	▪ Edukacja czytelnicza i medialna: treść 2.
Ćwiczenie: Analiza albumów, atlasów i innych źródeł informacji o zwierzętach i roślinach.
Lekcja 8. W szkole spotykasz się z nauczycielami i rówieśnikami
Pokonywanie nieśmiałości. Cechy osoby powszechnie lubianej. Koleżanki i koledzy niepełnosprawni. Samopoczucie ucznia w szkole.	wymienia sytuacje i czynniki dobrze wpływające na samopoczucie w szkole, podaje przykłady pomocy osobie niepełnosprawnej.	wymienia rodzaje zachowań przyjaznych w stosunku do innych osób, wskazuje problemy, jakie miałaby osoba poruszająca się w szkole na wózku. wskazuje cechy osoby powszechnie lubianej.	▪ Edukacja prozdrowotna treść 6, treść nr 7.
Lekcja 9. Jak się uczyć i po co?
Motywy uczenia się. Czynniki wpływające na uczenie się. Podstawowe zasady uczenia się.	określa znaczenie uczenia się, wymienia czynniki ułatwiające naukę, podaje przykłady właściwych warunków do nauki, wskazuje podstawowe zasady uczenia się.	wyjaśnia co oznaczają określenia: pozytywne nastawienie do nauki, własna chęć poznania, systematyczność, wyjaśnia, dlaczego warto się uczyć i zdobywać nowe umiejętności.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 4.
Ćwiczenie: Analiza niewłaściwych i właściwych warunków do nauki, demonstrowanie prawidłowej postawy ciała podczas siedzenia przy biurku.
Lekcja 10. Jak być dobrym uczniem?
Cechy dobrego ucznia. Planowanie zajęć w ciągu dnia. Sposoby pokonywania trudności w nauce.	wymienia cechy dobrego ucznia, podaje prawidłowy rozkład zajęć w ciągu dnia dla ucznia klasy czwartej, wskazuje sposoby postępowania w wypadku trudności w nauce.	uzasadnia, dlaczego planowanie zajęć w ciągu dnia, tygodnia ma wpływ na wyniki w nauce, wskazuje najczęstsze przyczyny niepowodzeń szkolnych.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść 4.
Ćwiczenie: Wpisywanie w sylwetkę dziecka cech dobrego ucznia.
Lekcja 11. Powtórzenie działu: Moja szkoła
Miejsca charakterystyczne dla każdej szkoły i ich znaczenie dla ucznia. Pomoc osobom niepełnosprawnym. Znaczenie nauki w życiu człowieka.	podaje przykłady czynników dobrze wpływających na samopoczucie w szkole, podaje przykłady poprawnego zachowania się w różnych sytuacjach, wskazuje sposoby uczenia się przyrody.	wskazuje cechy dobrej szkoły, uzasadnia, dlaczego planowanie zajęć w ciągu dnia pomaga w osiągnięciu sukcesu, wymienia etapy prowadzenia doświadczenia.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 6, treść nr 7.
Ćwiczenie: Wycieczka po szkole.
DZIAŁ 3 - MÓJ DOM
Lekcja 12. Zwierzęta mieszkają z nami
Zasady dbałości o zwierzęta trzymane w domach. Właściwe traktowanie zwierząt. Różne źródła informacji o zwierzętach.	wymienia zwierzęta najczęściej trzymane w domach, omawia zasady dbałości o zwierzęta, podaje przykłady zwierząt niebezpiecznych dla ludzi, wymienia różne źródła informacji, na temat wybranego zwierzęcia.	uzasadnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta można trzymać w domu, uzasadnia, dlaczego nie każde zwierzę jest bezpieczne dla ludzi, korzysta z różnych źródeł informacji o wybranych zwierzętach.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 5. Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 2.
Ćwiczenie: Analiza albumów i atlasów o zwierzętach.
Lekcja 13. Rośliny upiększają mój dom
Rośliny doniczkowe najczęściej hodowane w domach i ich wymagania. Zasady dbałości o rośliny trzymane w domach. Różne źródła informacji o roślinach.	wymienia rośliny doniczkowe najczęściej hodowane w domach, omawia zasady dbałości o rośliny doniczkowe, przesadza i sadzi rośliny doniczkowe, wskazuje różne źródła informacji o wybranej roślinie, uzasadnia, dlaczego po kontakcie z roślinami doniczkowymi zawsze należy myć ręce.	uzasadnia, dlaczego należy roślinę doniczkową przesadzać i nawozić wyjaśnia, dlaczego należy poznać naturalne środowisko rośliny doniczkowej, korzysta z różnych źródeł informacji o wybranej roślinie doniczkowej.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 5. Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 2.
Ćwiczenia: Analiza albumów i atlasów o roślinach. ▪ Przesadzanie i sadzenie rośliny doniczkowej.
Lekcja 14. Nie wszystkie zwierzęta są mile widziane w domu
Niepożądane zwierzęta zamieszkujące ludzkie siedziby. Zagrożenia ze strony zwierząt zamieszkujących domy, sposoby ich unikania.	wymienia niepożądane zwierzęta występujące w ludzkich domach, podaje przyczyny, dla których gryzonie, owady i pajęczaki zamieszkują ludzkie siedziby, wskazuje zagrożenia wynikające z obecności myszy, szczurów, much i komarów w domu, wymienia sposoby eliminowania niemile widzianych w domu zwierząt.	wyjaśnia, dlaczego należy odkurzać mieszkanie, uzasadnia konieczność współpracy wszystkich mieszkańców budynku w eliminowaniu niemile widzianych w domu zwierząt, proponuje konkretne rozwiązania problemu niebezpiecznych i uciążliwych zwierząt we własnym miejscu zamieszkania.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 9.
Lekcja 15. Świat jest zbudowany z substancji
Stany skupienia substancji. Drobinowy model budowy materii. Cechy fizyczne substancji wynikające ze stanu jej skupienia.	nazywa stany skupienia substancji, podaje przykłady substancji w określonych stanach skupienia, prezentuje za pomocą modelu budowę drobinową gazów, cieczy i ciał stałych, podaje przykłady ciał sprężystych, plastycznych i kruchych.	podaje właściwości gazów, cieczy i ciał stałych, uzasadnia, posługując się modelem drobinowym, dlaczego gazy są ściśliwe, ciecze bardzo mało ściśliwe, a ciała stałe nie ściśliwe.
Ćwiczenie: Badanie ściśliwości gazów i cieczy. ▪ Opisywanie właściwości wody w trzech stanach skupienia. ▪ Przedstawienie drobinowego modelu gazu cieczy i ciała stałego.
Lekcja 16. Co się dzieje podczas gotowania obiadu?
Zjawisko parowania i wrzenia. Racjonalne odżywianie się.	rozróżnia pojęcia parowanie i wrzenie, wymienia właściwości (fizyczne) wody ciepłej i wody wrzącej, wskazuje różnice między surówką i sałatką, uzasadnia szkodliwość spożywania nadmiernej ilości słodyczy.	podaje przykładowe produkty z których można zrobić sałatkę i surówkę, wymienia nazwy warzyw, które należy bezwzględnie gotować przed spożyciem.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 3.
Ćwiczenie: Doświadczenie z wodą ciepłą i wrzącą.
Lekcja 17. Poznaj tajemnice domowych wypieków
Czynności wykonywane podczas przyrządzania posiłku - zjawiska fizyczne. Obróbka termiczna - przemiany chemiczne.	podaje przykłady zjawisk fizycznych przemian chemicznych, odróżnia zjawiska fizyczne od przemian chemicznych zachodzących w codziennym życiu, w najbliższym otoczeniu.	definiuje zjawisko fizyczne i przemianę chemiczną, wyciąga wnioski z obserwacji, odróżnia obserwacje od wniosków.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 5, treść nr 8.
Ćwiczenie: Prezentacja przemiany chemicznej - wytworzenie dwutlenku węgla poprzez połączenie sody oczyszczonej i octu.
Lekcja 18. Jak zapobiegać psuciu się żywności?
Przyczyny psucia się żywności. Metody konserwowania: suszenie, wędzenie, solenie, zamrażania, pasteryzacja, konfitury i marynaty, fermentacja, pożyteczne pleśnie.	opisuje wygląd zepsutej żywności, wymienia sposoby konserwacji żywności, podaje przykłady żywności konserwowanej danym sposobem, przypisuje psucie się żywności przemianom chemicznym.	wyjaśnia przyczyny psucia się żywności, wyjaśnia na czym polegają poznane metody konserwacji żywności, wymienia produkty ulegające fermentacji.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść nr 3.
Ćwiczenie: Oglądanie hodowli pleśni w szczelnie zakręconym słoiku, etykiet konserwowanej żywności, a jeszcze lepiej konserwowanej różnymi metodami żywności.
Lekcja 19. Higiena to nie tylko czystość ciała
Składniki pokarmowe i ich rola. Zasady prawidłowego odżywiania się.	wyjaśnia, dlaczego wszystkie organizmy, w tym ludzie, się odżywiają, wymienia składniki pokarmowe, wskazuje pokarmy szczególnie bogate w wybrane składniki pokarmowe, wymienia podstawowe zasady prawidłowego odżywiania.	określa znaczenie poszczególnych składników pokarmowych dla organizmu, uzasadnia, dlaczego rosnący organizm potrzebuje pokarmów bogatych w białko.	▪ Edukacja prozdrowotna: treść 3.
Ćwiczenie: Analiza pokarmów pod kątem zawartości poszczególnych składników pokarmowych.
Lekcja 20. W kuchni używasz mieszanin substancji i roztworów
Mieszaniny i roztwory znane z codziennego życia. Roztwór nienasycony i nasycony.	wyjaśnia pojęcie mieszaniny, podaje przykłady mieszanin, wyjaśnia pojęcie roztworu, podaje przykład doświadczenia udowadniającego, że w każdym roztworze można rozpuścić tylko ograniczoną ilość substancji, wymienia przynajmniej dwie substancje, które można rozpuścić w wodzie i dwie substancje, które tworzą zawiesiny.	wyjaśnia, co to jest roztwór nasycony, podaje jeden sposób rozpuszczenia substancji w roztworze wcześniej nasyconym.
Ćwiczenie: Badanie rozpuszczalności w wodzie różnych substancji, otrzymywanie roztworów nasyconych, roztworów właściwych i zawiesin.
Lekcja 21. Woda występuje w trzech stanach skupienia
Trzy stany skupienia materii. Przykłady substancji w poszczególnych stanach skupienia. Właściwości ciał stałych: kruche, sprężyste, plastyczne.	nazywa trzy stany skupienia wody, wymienia nazwy zjawisk towarzyszących zmianom stanów skupienia wody.	wyjaśnia od czego zależy szybkość parowania, uzasadnia, dlaczego mieszanina wody z lodem ma temperaturę 0 °C.
Ćwiczenie: Badanie szybkości parowania wody w zależności od jej temperatury. ▪ Obserwacja wody w trzech stanach skupienia.
Lekcja 22. Dlaczego mydło i proszek zmywają brud?
Substancje, które „lubią” wodę i „nie lubią” wody. Rozpuszczanie oleju w wodzie. Detergenty.	wymienia substancje mieszające i nie mieszające się z wodą, odróżnia środki o właściwościach drażniących i żrących, podaje przykłady środków zawierających detergenty.	podaje przykłady zastosowania środków zawierających detergenty, podaje definicję pojęcia detergent.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 8. Edukacja ekologiczna: treść nr 1.
Ćwiczenie: Rozpuszczanie oleju w wodzie za pomocą płynu do mycia naczyń.
Lekcja 23. Powtórzenie działu: Mój dom
Zwierzęta i rośliny hodowane w domu i zwierzęta niepożądane w domu. Substancje i mieszaniny substancji. Przemiany fizyczne i chemiczne w życiu codziennym. Składniki pokarmowe.	wymienia rośliny i zwierzęta chętnie hodowane w domu, wymienia rośliny trujące i zwierzęta niebezpieczne dla ludzi, wymienia trzy stany skupienia wody i nazywa zjawiska towarzyszące zmianom stanów skupienia, podaje przykłady mieszanin jednorodnych i niejednorodnych, wymienia sposoby konserwacji pokarmów, omawia składniki pokarmowe i ich znaczenie dla organizmu, podaje przykłady ciał sprężystych, plastycznych i kruchych, rozróżnia parowanie i wrzenie.	uzasadnia, dlaczego przed kupnem zwierzęcia lub rośliny należy poznać ich wymagania, pochodzenie i środowisko naturalne, wyjaśnia pojęcia: mieszanina jednorodna i niejednorodna, zjawisko fizyczne, przemiana chemiczna, zmiany stanu skupienia wody, omawia model drobinowej budowy materii, omawia przyczyny psucia się żywności,
DZIAŁ 4 - MOJA POMOC W DOMU
Lekcja 24. Mieszkania trzeba ogrzewać
Źródła energii - odnawialne i nieodnawialne.	nazywa rodzaj ogrzewania pomieszczeń w swoim domu i szkole, wymienia urządzenia grzewcze występujące w naszych domach, podaje przykłady źródeł energii wykorzystywanych dawniej i obecnie, wymienia nazwy odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii.	wymienia nazwy odnawialnych i konwencjonalnych źródeł energii, opisuje obieg powietrza w wietrzonym pomieszczeniu, uzasadnia konieczność coraz większego wykorzystywania odnawialnych źródeł energii.	Edukacja ekologiczna: treść nr 2.
Ćwiczenie: Wycieczka po szkole - obserwacja, jak jest ogrzewany budynek.
Lekcja 25. Urządzenia, które ułatwiają prace w domu
Urządzenia elektryczne w domu - podstawowe zasady działania. Bezpieczeństwo użytkowania.	wymienia urządzenia elektryczne używane w domach, określa miejsce podłączenia i sposób użytkowania przykładowego urządzenia elektrycznego, podaje podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas korzystania z urządzeń elektrycznych.	opisuje zasadę działania przykładowego urządzenia elektrycznego, prezentuje na wybranym przykładzie zasadę działania prostego urządzenia elektrycznego.	Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 1.
Lekcja 26. Zagrożenia, z którymi możesz się zetknąć w domu
Bezpieczeństwo w domu.	wskazuje ewentualne zagrożenia występujące w kuchni, łazience, pokoju, piwnicy, wskazuje miejsca w szkole, w których należy zachować szczególną ostrożność, opisuje sposoby ustrzeżenia się przed zagrożeniami w domu i szkole.	wymienia pod­stawowe zasady po­stępowania w razie wypadku w domu i szkole, uzasadnia, dlaczego w niektórych miejscach w szkole i w domu należy zachować szczególną ostrożność,	Edukacja prozdrowotna: treść nr 9.
Ćwiczenie: Wycieczka po szkole - obserwacja miejsc, w których należy zachować ostrożność.
Lekcja 27. Prowadzenie domu wiąże się z wydatkami
Współodpowie­dzialność za budżet domowy. Planowa­nie wydatków.	wskazuje stałe wydatki, jakie musi ponieść w każdym miesiącu jego rodzina, wyjaśnia znaczenie dokonywania systematycznych opłat wynikających z utrzymania domu.	ocenia wysokość wydatków domowych w poszczególnych grupach wydatków, uzasadnia potrzebę ograniczenia wydatków własnych.	Wychowanie do życia w społeczeństwie. Wychowanie patriotyczne i obywatelskie: treść nr 5.
Lekcja 28. Domowe wydatki można ograniczyć
Możliwości oszczędzania w domu. Rola promocji i reklam produktów.	wskazuje możliwości zmniejszenia wydatków w budżecie domowym, omawia ukrytą rolę promocji i reklam produktów.	wskazuje korzyści lub ich brak dla wybranych przecenionych produktów, podaje argumenty, dla których dane produkty zostały przecenione.	Edukacja ekologiczna: treść nr 2.
Ćwiczenie: Analiza ulotek reklamowych.
Lekcja 29. Powtórzenie działu: Moja pomoc w domu
Domowe urządzenia elektryczne. Bezpieczeństwo w domu. Budżet domowy.	omawia podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas korzystania z urządzeń elektrycznych, wymienia zasady bezpiecznego zachowania się w domu i szkole, omawia znaczenie odnawialnych źródeł energii dla ludzi i przyrody, określa znaczenie planowania wydatków domowych.	wskazuje zależności między oszczędzaniem energii a wyczerpywaniem się zasobów naturalnych, omawia budowę prostych urządzeń elektrycznych, podaje przykłady zachowań podczas wypadku w domu i szkole, wskazuje znaczenie oszczędnego gospodarowania budżetem domowym.	Edukacja ekologiczna: treść nr 2.
DZIAŁ 5 - MOJE PODWÓRKO
Lekcja 30. Jak żyją ludzie na wsi?
Krajobraz wsi. Warunki życia na wsi. Zajęcia dzieci i ludzi dorosłych na wsi. Zwierzęta gospodarskie.	wyjaśnia co to jest krajobraz, wymienia cechy krajobrazu wiejskiego, podaje przykłady zajęć ludzi na wsi, wskazuje zalety i wady mieszkania na wsi wymienia zajęcia dzieci mieszkających na wsi wymienia nazwy zwierząt gospodarskich.	analizuje zalety i wady życia na wsi, wyjaśnia, jakie prace wykonuje się na polu, określa znaczenie zwierząt gospodarskich dla człowieka.	Edukacja regionalna: treść nr 1.
Lekcja 31. Jak żyją ludzie w mieście?
Zalety życia w dużym mieście. Uciążliwości dużego miasta.	podaje przykłady dużych miast, wymienia zalety i wady życia w dużym mieście, wyjaśnia dlaczego duże miasta rozrastają się.	wyjaśnia znaczenie określenia - zwarta zabudowa, wyjaśnia znaczenie słowa smog.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 8. Edukacja ekologiczna: treść nr 4.
Ćwiczenie: Wykonanie plakatu: życie w dużym mieście.
Lekcja 32. Jak się zachować w niebezpiecznych sytuacjach?
Sytuacje niebezpieczne dla zdrowia i życia ludzi. Zachowanie się w czasie pożaru. Niewypały i niewybuchy. Bezpieczne poruszanie się po drogach.	nazywa sytuacje szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia ludzi, wyjaśnia, jak należy się zachować w czasie pożaru, wskazuje poprawne zachowanie się w wypadku znalezienia niewybuchu i niewypału, omawia, jak powinien się zachować pieszy poruszający się po drodze o zmierzchu.	określa podstawowe zasady poruszania się po drogach, podaje przykłady miejsc w najbliższej okolicy szczególnie niebezpiecznych i uzasadnia swoje stanowisko.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 2, treść nr 8, treść nr 9.
Ćwiczenie: Doświadczenie ukazujące rolę szkieł odblaskowych.
Lekcja 33. Kultura osobista jest nieodzowna na co dzień
Podstawowe zwroty grzecznościowe. Zasady dobrego wychowania.	wymienia podstawowe zwroty grzecznościowe, podaje przykłady sytuacji, w których używa się zwrotów grzecznościowych, demonstruje prawidłową postawę ciała podczas wypowiadania tych zwrotów.	uzasadnia, dlaczego zwroty grzecznościowe ułatwiają kontakty z innymi ludźmi, podaje różne źródła informacji o zasadach dobrego wychowania.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 6.
Ćwiczenie: Scenki z prezentowaniem podstawowych zwrotów grzecznościowych.
Lekcja 34. Powtórzenie działu: Moje podwórko
Porównanie krajobrazów, głównych zajęć dorosłych i dzieci na wsi i w mieście. Bezpieczeństwo i kultura na co dzień.	wymienia cechy krajobrazu miasta i wsi, wskazuje zalety i wady mieszkania na wsi, wskazuje zalety i wady mieszkania w mieście.	przewiduje zagrożenia dla zdrowia człowieka po wielu latach mieszkania w mieście, analizuje trudności, z jakimi spotykają się ludzie mieszkający w mieście i na wsi, wskazuje różnice w bezpieczeństwie ludzi na wsi i w mieście.	Edukacja prozdrowotna treść nr 8, nr 9. Edukacja regionalna: treść nr 1.
DZIAŁ 6 - PRZED WYPRAWĄ W TEREN
Lekcja 35. Zmiany położenia Słońca na niebie
Wędrówka Słońca po niebie. Pory dnia. Długości cienia w ciągu dnia. Wschód, górowanie i zachód Słońca.	podaje przykłady świadczące o zmianach położenia Słońca na niebie, wyjaśnia znaczenie słów: wschód Słońca, górowanie Słońca, zachód Słońca, określa długość dnia (od wschodu do zachodu Słońca).	analizuje zależności między długością cienia a wysokością Słońca nad widnokręgiem, charakteryzuje widnokrąg w mieście i na wsi, omawia zależność między wielkością widnokręgu a wysokością, na jakiej się znajduje obserwator.
Ćwiczenie: Obserwacja zmiany długości cienia w ciągu dnia.
Lekcja 36. Przyroda zmienia się zależnie od pory roku
Wpływ pór roku na długość dnia. Cechy pogody w różnych porach roku. Zachowania i ubiór ludzi w różnych porach roku.	wymienia cechy pogody charakterystyczne dla danej pory roku, wskazuje sporty uprawiane w poszczególnych porach roku, charakteryzuje sposób ubierania się w danej porze roku, wymienia daty rozpoczynające kalendarzowe pory roku.	rysuje drogę Słońca nad widno­kręgiem w różnych porach roku, wyjaśnia zależność długości dnia od długości drogi Słońca nad widnokręgiem, przewiduje przyrodnicze konsekwencje opóźnienia lub przyspieszenia termicznej pory roku.	Ścieżka prozdrowotna: treść nr 1.
Lekcja 37. Zbadaj właściwości powietrza
Ciśnienie atmosferyczne. Badanie właściwości powietrza ciepłego i zimnego. Badanie składu powietrza.	określa stan skupienia i właściwości powietrza, podaje skład powietrza, omawia rolę tlenu w powietrzu.	wyjaśnia pojęcie: ciśnienie atmosferyczne, omawia zjawisko powstawania wiatru.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 8.
Ćwiczenie: Karta pracy - balonik w lodówce (zmniejszanie objętości balonika z zimnym powietrzem).
Lekcja 38. Poznaj składniki pogody
Składniki pogody. Prognoza pogody i jej znaczenie dla ludzi.	wymienia składniki pogody, wyjaśnia, jakie ma znaczenie prognoza pogody dla życia ludzi, nazywa urządzenia, które służą do pomiaru składników pogody.	wymienia jednostki, w których mierzy się poszczególne składniki pogody, określa wpływ poszczególnych składników pogody na zachowania ludzi i zwierząt.	Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 7.
Ćwiczenie: Analiza map pogody wyciętych np. z gazet. ▪ Odczytywanie temperatury, ciśnienia i wilgotności powietrza z urządzeń pomiarowych.
Lekcja 39. Woda w przyrodzie nieustannie krąży
Występowanie wody w przyrodzie. Powstawanie chmur. Obieg wody w przyrodzie.	określa stan skupienia wody, opisuje zjawiska parowania i skraplania, topnienia i krzepnięcia wody, wyjaśnia, skąd się bierze para wodna w powietrzu, omawia krążenie wody w przyrodzie.	wyjaśnia zjawiska zmian stanu skupienia wody, omawia proces powstawania chmur i opadów.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 9.
Ćwiczenie: Doświadczenie z podręcznika wyjaśniające powstawanie chmury.
Lekcja 40. Jak powstają opady i osady atmosferyczne?
Zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce.	wymienia zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce, określa warunki, w jakich można obserwować tęczę, opisuje cechy wybranych zjawisk atmosferycznych.	rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne na podstawie opisu, opisuje zjawiska atmosferyczne nie występujące w Polsce, na podstawie wybranych źródeł informacji.	Edukacja czytelnicza i medialna: treść nr 7.
Lekcja 41. Dlaczego świat jest kolorowy?
Światło białe jako mieszanina barw. Znaczenie barw w przyrodzie.	określa warunki niezbędne do powstania tęczy, wymienia barwy tęczy, podaje przykłady znaczenia barw w przyrodzie.	wyjaśnia zjawisko powstawania tęczy, proponuje doświadczenie wykazujące, że światło białe nie jest jednorodne, wyjaśnia od czego zależy barwa przedmiotów.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 9.
Ćwiczenie: Doświadczenie ukazujące mieszanie się barw. ▪ Doświadczenie polegające na wytworzeniu sztucznej tęczy. ▪ Doświadczenie ukazujące, od czego zależy barwa danego ciała.
Lekcja 42. Co jest przyczyną burzy?
Elektryzowanie się ciał. Bezpieczeństwo podczas burzy.	demonstruje prosty sposób elektryzowania ciała, podaje zasady postępowania w czasie burzy, opisuje sposób zabezpieczania budynków przed skutkami uderzeń błyskawic.	wyjaśnia przyczynę występowania ładunków elektrycznych w chmurach, omawia, kiedy dochodzi do wyładowania atmosferycznego, opisuje historię wynalezienia piorunochronu.	Edukacja prozdrowotna: treść nr 9.
Ćwiczenie: Elektryzowanie ciał przez potarcie.
Lekcja 43. Pogodę można przewidzieć
Mapa pogody. Znaki synoptyczne.	wymienia składniki pogody omawiane w prognozie pogody, rysuje znaki synoptyczne poszczególnych składników pogody, wyjaśnia znaczenie prognozy pogody dla planowania zajęć i ubioru przez ludzi, opisuje znaki synoptyczne jako graficzne oznaczenia elementów pogody.	prezentuje za pomocą znaków synoptycznych podaną tekstem prognozę pogody, interpretuje mapy synoptyczne, określając znaczenie poszczególnych znaków.	Edukacja czytelnicza i medialna: treść 7.
Ćwiczenie: Analiza różnych map pogody. ▪ Tworzenie map pogody na podstawie nagrań radiowych prognoz pogody.
Lekcja 44. Powtórzenie działu: Przed wyprawą w teren
Wpływ położenia Słońca na porę roku i dnia. Składniki pogody i przyrządy służące do pomiaru ich wartości. Zjawiska atmosferyczne. Bezpieczeństwo podczas burzy.	wyjaśnia wpływ położenia Słońca na porę dnia i roku, wymienia składniki pogody, opisuje zjawiska atmosferyczne, podaje zasady zachowania się podczas burzy, interpretuje mapę pogody.	wymienia właściwości powietrza, wymienia właściwości światła, wyjaśnia, jakie jest znaczenie krążenia wody w przyrodzie.
Ćwiczenie: Analiza foliogramów z mapami pogody.
DZIAŁ 7 - WYCIECZKI PO OKOLICY
Lekcja 45. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne na widnokręgu?
Metody wyznaczania kierunków w różnych sytuacjach. Korzystanie z kompasu, Słońca i cienia, gnomonu, omszałych drzew, Gwiazdy Polarnej.	wyjaśnia kiedy potrzebna jest nam znajomość kierunków geograficznych, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu i Słońca, posługuje się kompasem przy wyznaczaniu kierunków geograficznych.	omawia sposoby wyznaczania kierunków geograficznych w sytuacji, gdy nie ma przyrządów i Słońca, wskazuje geograficzne kierunki główne i pośrednie, opisuje kierunki geograficzne na róży kierunków. określa kierunki geograficzne w terenie.
Ćwiczenie: Wycieczka po okolicy - posługiwanie się kompasem. Wyznaczanie kierunków za pomocą gnomonu.
Lekcja 46. Do czego służy skala?
Pojęcie planu, skali. Plany w różnej skali. Przydatność planów, znaczenie planu miasta. Skala liczbowa, liniowa, mianowana.	podaje przykłady zastosowania planów, wyjaśnia, do czego potrzebna jest skala przy rysowaniu planów, rysuje proste plany w skali 1:1, 1:10, 1:100, odczytuje z legendy, w jakiej skali jest wykonany plan.	rysuje obiekty w podanych skalach, przelicza skale: liniowe, mianowane i liczbowe. szacuje na podstawie skali planu, czy zmieści się on na kartce papieru, wyciąga wnioski dotyczące zależności zastosowanej skali od wielkości obiektu na planie.
Ćwiczenie: Rysowanie planów w różnej skali. Przeliczanie skal: liczbowej, liniowej, mianowanej.
Lekcja 47. Jak czytać mapę topograficzną?
Treść mapy topograficznej. Skala mapy topograficznej. Znaki topograficzne powierzchniowe, liniowe, punktowe. Czytanie mapy. Odległość rzeczywista na podstawie skali mapy	odczytuje na mapie topograficznej, gdzie znajduje się np. las, pole, szkoła, kościół, rozpoznaje mapę topograficzną spośród innych map, określa kierunki geograficzne na mapie topograficznej.	wyznacza na mapie topograficznej zgodnie z opisem trasę wędrówki, analizuje mapy topograficzne pod względem ilości zabudowań i innych elementów, oblicza rzeczywiste odległości przedstawione na mapie topograficznej.
Ćwiczenie: Czytanie mapy - obliczanie odległości rzeczywistej na podstawie skali mapy.
Lekcja 48. Poznaj formy terenu
Formy wklęsłe i wypukłe. Teren równinny i urozmaicony. Elementy pagórka i doliny rzecznej. Formy terenu w mojej okolicy.	wymienia formy terenu, wskazuje, które z form są wklęsłe, a które wypukłe, rozpoznaje na ilustracjach poszczególne formy terenu.	charakteryzuje poszczególne formy terenu, wskazuje i nazywa elementy pagórka, rozpoznaje zbocze łagodne i strome.
Lekcja 49. Natura niszczy i buduje
Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki kształtujące powierzchnię Ziemi. Budująca i niszcząca działalność wody i wiatru. Woda jako żywioł.	wymienia czynniki działające na powierzchnię Ziemi, podaje proste przykłady działalności wiatru, podaje przykłady działalności wody.	rozpoznaje na fotografiach lub filmie procesy budujące i niszczące powierzchnię Ziemi oraz je nazywa, przewiduje ujemne skutki bardzo silnych wiatrów oraz powodzi, rozpoznaje formy terenu na fotografiach i odnosi je do odpowiednich procesów działających na powierzchni Ziemi, określa, jaka działalność wiatru i wody jest budująca, a jaka niszcząca.
Lekcja 50. Co to są wody powierzchniowe?
Wody płynące i wody stojące. Zbiorniki sztuczne i naturalne. Działalność rzeki na różnych odcinkach. Bieg górny, środkowy i dolny. Jeziora. Bagna.	podaje przykłady wód płynących i stojących, podaje przykłady zbiorników sztucznych i naturalnych, charakteryzuje wygląd jeziora „starego” i „młodego”, wymienia jedną cechę charakterystyczną dla rzeki: płynącej w biegu górnym, środkowym i dolnym.	charakteryzuje działalność rzeki w biegu górnym, dolnym i środkowym, rozpoznaje na podstawie fotografii lub ilustracji bieg rzeki, ocenia przydatność zbudowanych przez człowieka sztucznych zbiorników wodnych.
Lekcja 51. Jakie organizmy żyją w wodzie?
Środowisko wodne a środowisko lądowe. Warunki życia w wodzie. Przystosowania ryb do życia w wodzie. Przegląd roślin i zwierząt wodnych. Plankton.	wskazuje dwie różnice między środowiskiem wodnym i lądowym, omawia przystosowania ryby do życia w wodzie korzystając z okazu naturalnego lub rysunku, rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta wodne.	podaje przykłady zróżnicowania miejsc występowania i trybów życia roślin i zwierząt wodnych, określa, czym jest plankton i jakie jest jego znaczenie, korzysta z różnych źródeł wiedzy, selekcjonuje informacje.
Ćwiczenie: Obserwacja budowy ciała i ruchów płetw oraz pokryw skrzelowych ryby akwariowej. ▪ Rozpoznawanie pospolitych roślin wodnych - korzystanie z atlasów i albumów.
Lekcja 52. Poznaj rodzaje gleb
Etapy powstawania gleby. Znaczenie próchnicy dla żyzności gleby. Rodzaje gleb. Profil glebowy.	wyjaśnia, co to jest gleba, wskazuje na schemacie profilu glebowego warstwę próchniczną, proponuje proste doświadczenie stwierdzające obecność próchnicy w glebie.	wyjaśnia jak powstała gleba, wymienia trzy rodzaje gleb występujących w Polsce i wskazuje różnice między nimi, wskazuje na mapie obszary Polski, na których występują gleby bielicowe, brunatne i czarnoziemy.
Ćwiczenie: Analiza profilu glebowego.
Lekcja 53. Jakie organizmy żyją w glebie?
Znaczenie gleby dla roślin. Zwierzęta żyjące w glebie. Rola dżdżownic w podnoszeniu żyzności gleby.	wskazuje znaczenie gleby dla roślin, zwierząt i człowieka, wymienia organizmy żyjące w glebie, określa znaczenie warstwy próchnicznej dla żyzności gleby, określa znaczenie dżdżownic w podnoszeniu żyzności gleby.	uzasadnia, dlaczego dżdżownice zasługują na ochronę, wyjaśnia, dlaczego po przeprowadzonej obserwacji organizmy należy wypuścić w tym samym miejscu, skąd zostały pobrane, podaje argumenty przeciwko wypalaniu traw.
Ćwiczenie: Obserwacja zwierząt żyjących w glebie. Obserwacja wyników doświadczenia ukazującego działalność dżdżownic.
Lekcja 54. Jakie rośliny i zwierzęta żyją w twojej okolicy?
Drzewa, krzewy, rośliny zielne najbliższej okolicy. Zwierzęta najbliższej okolicy.	wskazuje pień i koronę drzewa, nazywa części liścia, rozpoznaje pospolite drzewa, krzewy i rośliny zielne oraz zwierzęta występujące w najbliższej okolicy.	wyjaśnia co to są byliny, podaje przykłady bylin występujących w okolicy.
Ćwiczenie: Wycieczka po okolicy.
Lekcja 55. W jaki sposób możesz chronić przyrodę twojej okolicy?
Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce: parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody. Ochrona przyrody w najbliższej okolicy.	wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, podaje nazwy parków narodowych położonych najbliżej miejsca zamieszkania, omawia podstawowe zasady zachowania się na terenie parku narodowego, wyjaśnia co oznacza skrót: LOP, podaje możliwości ochrony przyrody przez ucznia klasy czwartej.	uzasadnia, dlaczego ochrona przyrody ma w Polsce długą tradycję, podaje przykłady rezerwatów i pomników przyrody, omawia zadania szkolnego koła Ligi Ochrony Przyrody, wskazuje miejsca w okolicy zasługujące na ochronę, uzasadnia wybór.	▪ Edukacja ekologiczna: treść nr 5.
Lekcja 56. Powtórzenie działu: Wycieczki po okolicy
Kierunki główne i pośrednie. Plan, mapa. Ukształtowanie powierzchni. Przyroda ożywiona i nieożywiona. Wody powierzchniowe. Życie w wodzie. Gleba - życie w glebie. Formy ochrony przyrody.	podaje sposoby wyznaczania kierunków głównych w terenie, wskazuje zastosowania planu i mapy, rozpoznaje proste znaki topograficzne, wymienia formy terenu, rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta wodne i lądowe, wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce.	wyjaśnia, co to znaczy zorientować plan, mapę, oblicza odległości rzeczywiste korzystając ze skali, rozpoznaje formy ukształtowania powierzchni na podstawie opisu, ilustracji, omawia formy ochrony przyrody.
Ćwiczenie: Ćwiczenia z mapą topograficzną, orientowanie mapy, określanie kierunków za pomocą kompasu.
DZIAŁ 8 - OBSERWACJE ŻYCIA W LESIE, NA ŁĄCE, NA POLU I W SADZIE
Lekcja 57. Wyruszasz na wycieczkę do lasu
Rodzaje lasów w Polsce. Funkcje lasu. Zasady zachowania się w lesie.	określa, co to jest las, wymienia funkcje lasu, podaje podstawowe zasady zachowania się w lesie, podaje znaczenie tablic informacyjnych umieszczanych przy wejściu do lasu.	wyjaśnia różnicę między lasem liściastym, iglastym i mieszanym, wyjaśnia znaczenie pojęć: buczyna, bór, las mieszany.
Lekcja 58. Rośliny w lesie tworzą warstwy
Warstwy roślinności w lesie: drzewa wysokie, podszyt, runo leśne, ściółka leśna. Znaczenie poszczególnych warstw w lesie.	wymienia warstwy roślinności w lesie, podaje przykłady roślin tworzących poszczególne warstwy.	omawia wpływ poszczególnych warstw lasu na temperaturę powietrza, wilgotność i nasłonecznienie występujące w lesie, uzasadnia, dlaczego rośliny runa leśnego kwitną wczesną wiosną, wyjaśnia znaczenie ściółki leśnej dla życia w lesie.
Ćwiczenie: Wycieczka do lasu. ▪ Analiza ilustracji przedstawiających las. ▪ Rozpoznawanie pospolitych organizmów leśnych korzystając z albumów i atlasów.
Lekcja 59. Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie
Producenci pokarmu. Roślinożercy, mięsożercy, wszystkożercy. Zależności pokarmowe występujące w lesie.	wyjaśnia, dlaczego rośliny są nazywane producentami pokarmu, wymienia roślinożerców, mięsożerców i wszystkożerców, wyjaśnia na wybranych przykładach, czym się odżywiają roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy, podaje przykłady prostych łańcuchów pokarmowych występujących w lesie.	wskazuje przystosowania roślinożercy, mięsożercy i wszystkożercy do zdobywania i pobierania pokarmu, uzasadnia, dlaczego roślina zielona jest zawsze pierwszym ogniwem w łańcuchu pokarmowym.
Lekcja 60. Jakie organizmy żyją na łące?
Cechy charakterystyczne łąk. Rośliny zielne i zdrewniałe. Trawy. Pospolite rośliny łąk.	odróżnia trawy od innych roślin zielnych, rozpoznaje 3 gatunki kolorowo kwitnących roślin łąkowych.	wymienia cechy charakterystyczne łąk, rozróżnia rośliny zielne i zdrewniałe i uzasadnia taki podział, wymienia cechy charakterystyczne traw,
Ćwiczenia: Obserwacja budowy trawy. ▪ Wyszukiwanie roślin łąkowych w atlasach.
Lekcja 61. Jakie znaczenie mają łąki?
Znaczenie gospodarcze łąk. Produkty otrzymywane od bydła, owiec i kóz. Zabiegi pielęgnacyjne na łąkach. Szkodliwość wypalania łąk.	wymienia korzyści czerpane z łąk przez człowieka, wyjaśnia, co to jest pastwisko, wymienia zwierzęta wypasane w Polsce, podaje przykłady produktów znanych z życia codziennego, pochodzących od wypasanych zwierząt, uzasadnia szkodliwość wypalania łąk.	omawia zabiegi prowadzone na łąkach przez człowieka, wyjaśnia, na czym polega rola bakterii żyjących w brodawkach korzeni roślin motylkowatych.
Ćwiczenie: Analiza produktów spożywczych i przyporządkowywanie ich do zwierząt, od których pochodzą.
Lekcja 62. Co uprawia się na polach?
Przyczyny tworzenia pól uprawnych. Zabiegi prowadzone na polach. Rośliny zbożowe i ich wykorzystanie. Zboża jare i ozime.	określa cel tworzenia pól uprawnych, rozpoznaje zboża uprawiane w Polsce, wymienia produkty otrzymywane z poszczególnych zbóż.	▪ wyjaśnia różnicę między zbożami jarymi i ozimymi, wymienia główne zabiegi prowadzone przez człowieka na polu i uzasadnia ich znaczenie.
Ćwiczenie: Rozpoznawanie zbóż uprawianych w Polsce.
Lekcja 63. Poznaj różne rośliny użytkowe
Rośliny przemysłowe: ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak słoneczniki, len. Rośliny specjalnego przeznaczenia: tytoń i chmiel. Rośliny warzywne, przyprawowe.	wymienia produkty otrzymywane z ziemniaków i buraków cukrowych, wymienia rośliny, z których mamy włókno i olej, omawia szkodliwość palenia papierosów, podaje przykłady roślin warzywnych i przyprawowych.	definiuje pojecie: rośliny przemysłowe, omawia wykorzystanie przez człowieka różnych rodzajów roślin.	Edukacja ekologiczna: treść nr 3.
Ćwiczenie: Wskazywanie i nazywanie jadalnych części roślin warzywnych.
Lekcja 64. Jak powstają owoce w sadach?
Rodzaje drzew i krzewów owocowych uprawianych w sadach. Rola kwiatów. Powstawa­nie owoców. Wrogowie drzew owocowych.	wyjaśnia co to jest sad, wymienia drzewa i krzewy uprawiane w polskich sadach, wskazuje i nazywa części kwiatu, wyjaśnia, jaka jest rola pszczół w powstawaniu owoców.	określa funkcje poszczególnych części kwiatu, omawia zmiany zachodzące w kwiatach po ich zapyleniu, wyjaśnia, w jaki sposób zwie­rzęta pomagają ludziom w walce z owadami szkodnikami, wyjaśnia, na czym polega jednostronność pojęcia szkodnik.
Lekcja 65. Poznaj rośliny nieużytków i rośliny trujące
Rośliny nieużytków. Rośliny trujące. Trucizny i leki.	podaje przykłady środowisk życia roślin stworzo­nych przez człowieka, uzasadnia, dlaczego nie wolno próbować nieznanych roślin, rozpoznaje wybrane gatunki roślin towarzyszących człowiekowi.	wyjaśnia, na czym polega jednostronność pojęcia: chwasty, podaje przykłady leczniczego wykorzystania roślin, wyjaśnia, dlaczego leki (w szczególności zawierające wyciągi z roślin) należy zażywać pod kontrolą lekarza.	Edukacja prozdrowotna: treść 9.
Lekcja 66. Czym różni się rolnictwo nowoczesne od ekologicznego?
Rolnictwo tradycyjne a rolnictwo nowoczesne. Rolnictwo ekologiczne szansą dla wielu polskich gospodarstw.	wymienia cechy gospodarstwa: tradycyjnego, nowoczesnego i ekologicznego, wskazuje wady i zalety różnych sposobów gospodarowania,	ocenia, czy jego gospodarstwo (gospodarstwo jego rodziny lub w okolicy) mogłoby zostać przekształcone w ekologiczne, uzasadnia, dlaczego rozwój rolnictwa ekologicznego może być szansą rozwoju dla wielu gospodarstw w Polsce.
Lekcja 67. Człowiek zagraża Ziemi i ją chroni
Nieplanowana działalność człowieka na Ziemi. Działania proekologiczne człowieka jako próba naprawy tego co zostało bezmyślnie zniszczone.	wyjaśnia pojęcie: degradacja środowiska przyrodniczego, podaje przykłady działalności człowieka, które wpłynęły na degradację środowiska przyrodniczego, wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej działalności człowieka w środowisku najbliższej okolicy.	przewiduje skutki niszczenia środowiska naturalnego przez ludzi, wskazuje sposoby zapobiegania niszczeniu środowiska.	Edukacja ekologiczna: treść nr 3 i treść nr 4.
Lekcja 68. Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię?
Odpady w róż­nych środowiskach. Pochodzenie odpa­dów. Ograniczanie zanieczyszczeń.	odróżnia od­pady spożywcze i nieorganiczne, wymienia od­pady pochodzące z gospodarstwa do­mowego, segreguje od­pady na szkło, pa­pier. tworzywa sztuczne, wymienia ro­dzaje odpadów na­dających się do przetworzenia.	wymienia źró­dła zanieczyszczeń, podaje przy­kłady zanieczysz­czeń pochodzących z danego źródła, podaje przy­kłady wyrobów po­chodzących z recy­klingu, rozpoznaje po oznakowaniu opa­kowania nadające się do recyklingu.	Edukacja ekolo­giczna: treść nr 1, treść nr 4.
Ćwiczenie: Segregacja i usunięcie śmieci zgromadzonych w klasie.
Lekcja 69. Jak być przyjaznym dla środowiska?
Domowe działania pro-ekologiczne. Oszczędność wody i energii. Segregacja śmieci. Pro-ekologiczny styl życia.	uzasadnia konieczność oszczędzania wody i energii, podaje sposoby oszczędzania wody i energii w gospodarstwie domowym, podaje zasady postępowania z różnymi rodzajami śmieci, uzasadnia potrzebę segregacji śmieci.	analizuje swoje codzienne działania pod kątem wpływu na środowisko, wprowadza w życie wybrane działania proekologiczne.	Edukacja ekologiczna: treść 1.
Ćwiczenie: Analiza własnych działań w gospodarstwie domowym pod kątem ich wpływu na środowisko.
Lekcja 70. Powtórzenie działu: Obserwacja życia w lesie, na łące, na polu i w sadzie
Porównanie lasu, sadu, łąki i pola uprawnego. Zestawienie form oddziaływania człowieka na środowisko. Działania pro-ekologiczne.	wymienia i rozpoznaje wybrane gatunki roślin i zwierząt występujące w różnych środowiskach, omawia znaczenie lasów, łąk, sadów i pól uprawnych dla człowieka, wskazuje podobieństwa i różnice między lasem, sadem, łąką i polem uprawnym.	prezentuje różnorodność oddziaływań człowieka na środowisko i ich efekty, wymienia i podejmuje działania proekologiczne.
Ćwiczenie: Wykonanie rysunku przedstawiającego efekty oddziaływania człowieka na środowisko.

8

---