SZUR
Powierzchnia i struktura użytków rolnych w Polsce (1996 - 1998 r. GUS)
Wyszczególnienie |
Powierzchnia |
|
|
Tys ha |
% |
Grunty orne |
14 100 |
76 |
sady |
260 |
1 |
łąki |
2 700 |
15 |
pastwiska |
1 400 |
8 |
OGÓŁEM |
18 400 |
100 |
Powierzchnia i struktura zasiewów rolnych w Polsce (1996 - 1998 r. GUS)
Wyszczególnienie |
Powierzchnia |
|
|
Tys ha |
% |
Zboża |
8 800 |
71 |
Strączkowe na nasiona |
150 |
1 |
Ziemniak |
1 300 |
10 |
Przemysłowe (burak c 50%, rzepak) |
800 |
6,5 |
Pastewne |
900 |
7 |
Pozostałe uprawy (warzywa w GO) |
450 |
3,5 |
OGÓŁEM |
12 400 |
100 |
Reszta - ziemie odłogowane
Specyfika polowej produkcji roślinnej
produkt końcowy stanowi określone organy rośliny wytworzone w wyniku jej wzrostu i rozwoju: łodygi, korzenie, bulwy, itp.
Produkcja roślinna realizuje się pod „gołym niebem” w występujących na danym obszarze warunkach klimatyczno - glebowych.
Występuje określona kolejność etapów produkcji i sezonowość prac polowych.
Tok pracy w zakresie terminów i techniki wykonywania jest często modyfikowany przebiegiem pogody
Końcowy produkt jest u wielu roślin zarazem materiałem reprodukcyjnym
Zmienna wysokość plonów (masa pojedynczej rośliny, bądź jej określonych organów oraz liczby roślin na jednostce powierzchni
Zmienność kosztu jednostkowego takiego samego plonu
W rolnictwie dla wykonania takiej samej czynności w wielu przypadkach ....
Rodzaje produkcji roślinnej:
polowa produkcja roślinna na gruntach ornych
produkcja pasz na łąkach i pastwiskach czyli na UZ
produkcja ogrodnicza obejmująca sadownictwo, wrzywnictwo, kwiaciarstwo i uprawy roślin leczniczych - na użytkach wydzielonych
produkcja roślin wodnych .......
.......
Grupy roślin wg sposobu użytkowania:
zboża (3/4 pokrycia na białko)
okopowe
strączkowe (motylkowe grubonasienne)
przemysłowe (oleiste. Włókniste, specjalne)
motylkowate pastewne (motylkowate drobnonasienne)
pastewne niemotylkowate (trawy pastewne, komponenty mieszane ....)
Agrotechnika - całokształt zabiegów stosowanych w produkcji roślinnej obejmujący dobór gatunków i odmian oraz następstwo (zmianowanie) , przygotowanie nasion do siewu (sadzenia), technika uprawy roli, nawożenie, siew (sadzenie), pielęgnowanie, zbiór (omłot).
Technologia uprawy ziemiopłodów - poprawne wykonanie wszystkich czynności począwszy od doboru stanowiska, gatunku i odmiany aż po zbiór.
ROŚLINY STRĄCZKOWE
Strączkowe:
gatunki typowo jadalne
fasola, groch, bób, soja, soczewica, orzech ziemny, groch włoski
gatunki używane wyłącznie na paszę
łubin, groch pastewny (peluszka), wyka
Gatunki uprawiane na dużych obszarach w świecie mają małe znaczenie w Polsce o czym decydują warunki klimatyczne.
Znaczenie gospodarcze roślin strączkowych:
zawierają w nasionach najwięcej białka (20 - 42%) spośród roślin uprawnych
nasiona charakteryzują się wysoką wartością biologiczną (lizyna, treonina)
zielona masa roślin stanowi doskonałą wysokobiałkową paszę objętościową (1 kg s.m. - 3,5 - 4,5 MJ)
wywierają korzystny wpływ na właściwości fizyczne gleby i jej żyzność (współżyjąc z bakteriami brodawkowymi wzbogacają glebę w azot (N) 20 - 200 kg N / ha)
uruchamiają trudno dostępne związki fosforu i wapnia (mocny system korzeniowy)
poprawiają strukturę oraz stosunki wodno-powietrzne i warunki fitosanitarne w glebie.
Odgrywają ważną rolę w zmianowaniu jako rośliny przerywające częste następstwo uprawy zbóż po sobie.
Cechy niekorzystne (wady):
mała stabilność plonowania (wysoki współczynnik plonowania 20-30 % (swoista reakcja na warunki glebowe i rozkład opadów)
nasiona zawierają substancje antyżywieniowe ograniczające wykorzystanie składników pokarmowych lub działające toksycznie: taniny, inhibitory trybsyny, lektyny.
Skład chemiczny i wartość energetyczna nasion roślin strączkowych
|
białko |
Tłuszcz sur |
Bezazotowe zw wyciągowe |
Włókno sur |
Popiół sur |
Wartość energ |
Łubin żółty |
42,0 |
4,4 |
33,3 |
15,1 |
5,2 |
7,0 |
Wyka kosmata |
33,0 |
0,7 |
58 |
8,0 |
4,7 |
7,27 |
Groch jadalny |
21,1 |
1,2 |
70 |
3,7 |
3,6 |
7,58 |
Soja |
35,1 |
20,7 |
33,3 |
5,1 |
6,6 |
8,29 |
fasola |
|
|
|
|
|
6,88 |
Skład chemiczne nasion łubinu
|
Łubin żółty |
Łubin wąskolistny |
Łubin biały |
Łubin andyjski |
Białko ogółem |
40,1 |
29,6 |
34,6 |
43,5 |
Tłuszcz |
5,2 |
6,5 |
8,9 |
|
Włókno |
17,7 |
18,8 |
14,9 |
|
Popiół |
4,0 |
3,5 |
4,0 |
|
Bezazotowe zw wyciągowe |
33,0 |
43,6 |
37,6 |
|
alkaloidy |
0,06 |
0,06 |
0,05 |
|
|
|
|
|
|
Zawartość białka ogółem (%) i niektórych aminokwasów w białku (g/16 g N) roślin strączkowych
|
Białko ogółem |
lizyna |
Metionina |
Groch |
23,8 |
7,2 |
|
Śruta sojowa |
44,1 |
6,2 |
|
Bobik |
30,4 |
6,6 |
|
Jęczmień |
12,6 |
3,8 |
|
pszenica |
13,4 |
3,0 |
|
Wartość pokarmowa suchej masy zielonki roślin strączkowych (%)
|
białko |
włókno |
popiół |
Wart energet |
Tłuszcz surowy |
Bezazotowe zw wyciągowe |
Łubin żółty |
20,8 |
24,0 |
10,0 |
4,07 |
2,6 |
42,6 |
Wyka siewna |
21,3 |
26,0 |
12,1 |
3,67 |
2,6 |
37,8 |
Wyka kosmata |
24,4 |
27,0 |
11,1 |
4,47 |
3,4 |
34,1 |
Groch jadalny |
16,5 |
|
|
|
2,9 |
|
Wartość pokarmowa słomy roślin strączkowych.
|
białko |
tłuszcz |
Bezazot zw wyciąg |
Włókno sur |
Wyka siewna |
11,5 |
0,9 |
36,5 |
42,0 |
Groch pastewny |
10,9 |
1,6 |
35,6 |
|
Masa resztek pożniwnych i składników mineralnych bobiku uprawianego w plonie głównym.
|
Masa resztek pożniwnych (t/ha) |
N |
P |
K |
Ca |
Mg |
|
|
korzenie |
Korzenie + słoma |
|
|
|
|
|
Bronto |
2,08 |
6,88 |
77 |
5 |
132 |
36 |
14 |
Nadwiślański |
1,96 |
7,55 |
94 |
8 |
141 |
51 |
13 |
Tinos |
2,17 |
5,30 |
|
|
|
|
|
|
|||||||
Łubin żółty |
0,58 |
4,69 |
|
|
|
|
|
Łubin wąskolistny |
|
6,02 |
94 |
16 |
78 |
64 |
19 |
Rośliny strączkowe dzięki symbiozie z bakteriami wytwarzają duże ilości azotu.
Bardzo często występują czynniki ograniczające proces symbiozy:
niskie pH gleby (+++ glin, mangan, --- wapń, fosfor, molibden)
duża wilgotność gleb
niska zasobność gleby w mikroelementy (B, Mo, Fe)
obfite nawożenie fosforem i potasem
niewłaściwy sposób zaprawiania nasion (Nitragina)
brak szczepów Rhizobium w środowisku glebowym
zbyt niska lub wysoka temp (<5*C lub >20*C)
uszkodzenia roślin przez szkodniki (oprzędziki) - wgryzają się w brodawki tworzą się cysty
porażenie przez choroby (plamistości liści)
Związki obniżające strawność:
Taniny albo garbniki - są to bezazotowe substancje zawierające liczne grupy hydroksylowe typu polifenoli. Obniżają strawność białka i węglowodanów zmniejszają dostępność metioniny i żelaza oraz pogarszają smak paszy.
Inhibitory trypsyny
Związki toksyczne:
Lektyny - są czynnikiem toksycznym uszkadzającym nabłonek przewodu pokarmowego powodujący biegunki, a nawet zgon (+++ fasola, ++ soja, + groch, bobik)
Alkaloidy - są to zasadowe związki organiczne (+++ łubin gorzki, + łubin pastewny)
Oligosacharydy - są polisacharydami o unikalnej strukturze chemicznej charakteryzują się one silnymi właściwościami gazotwórczymi i to zarówno dla człowieka i dla zwierząt.
czynnik antyżywieniowy - nasiona strączkowych
a także korzyści zdrowotne - najnowsze badania.
Efekty zdrowotne oligosacharydów:
stymulują rozwój pożytecznych bakterii
ograniczają bakterie szkodliwe (chorobotwórcze)
ograniczają poziom metabolitów toksycznych i enzymów
zapobiegają biegunkom
stymulują perystaltykę jelit
obniżają poziom cholesterolu we krwi
Produkcja roślin strączkowych na świecie:
|
Pow uprawy (mln ha) |
plon |
Zbiór (mln t) |
Soja |
67,2 |
2,11 |
141,5 |
Fasola |
28,5 |
0,66 |
18,9 |
Orzech ziemny |
22,9 |
1,18 |
27,0 |
Groch włoski |
11,4 |
0,74 |
8,4 |
Bób |
2,3 |
1,46 |
3,3 |
RAZEM |
142,1 |
1,51 |
214,1 |
Powierzchnia uprawy roślin strączkowych w Polsce
|
Tys ha |
Plony (jadalne) |
Plony (pastewne) |
Zbiór (tys t) |
1980 |
190 |
1,31 |
0,95 |
204 |
1990 |
307 |
2,20 |
1,90 |
599 |
1992 |
345 |
1,50 |
1,00 |
|
1998 |
150 |
2,10 |
1,82 |
250 |
Powierzchnia uprawy roślin strączkowych pastewnych na nasiona w Polsce (w tys ha)
Rok |
bobik |
Łubin past |
peluszka |
Wyka siewna |
1995 |
12.5 |
21.6 |
12.6 |
7,4 |
Areał plantacji nasiennych (w tys ha)
|
Groch siewny |
bobik |
Łubin |
1990 |
22,3 |
16,4 |
13,0 |
1995 |
7,3 |
2,2 |
5,0 |
Przyczyny spadku areału roślin strączkowych:
duża zmienność plonowania w latach (silna reakcja na niekorzystne warunki siedliska)
niedocenianie roli roślin strączkowych w płodozmianie i ich ekologicznego znaczenia
zmiany własnościowe i strukturalne w rolnictwie
wzrost importowanej śruty sojowej
dysproporcja pomiędzy ceną zbóż i ceną strączkowych (1:1,2 a powinno być 1;2)
Przyczyny dużej zmienności plonowania
specyficzna reakcja roślin na warunki środowiska (przedłużenie wegetacji, nierównomierne dojrzewanie)
błędy agrotechniczne (niewłaściwy dobór gleby i stanowiska, terminu i techniki siewu oraz ochrony roślin)
pogorszenie zdrowotności nasion (patogeny zasiedlające okrywę i liścienie, oś zarodka przez grzyby saprofityczne)
spadek areału plantacji nasiennych
Bobik
Charakterystyka form tradycyjnych bobiku
rośliny o niezdeterminowanym rytmie wzrostu (NRW) w okresie tworzenia organów generatywnych obserwuje się przyrost masy wegetatywnej
kwiatostany grona kątowe formują się w kątach liści na długości łodygi od 80 do 120cm
okres kwitnienia waha się od 2 do 4 tyg (wyst zwykle 3 piętra kwiatowe - susza słabo kwitną i opadają)
Charakterystyka form samokończących
rośliny o zdeterminowanym okresie wzrostu (ZWR) zakończone gronem wierzchołkowym w okresie formowania organów generatywnych następuje zahamowanie przyrostu organów wegetatywnych
kwiatostany tworzą kwiaty w okółkach od 6 do 8 okółków
okres kwitnienia 5-10 dni
Zalety form tradycyjnych
wyższy plon nasion w porównaniu do form samokończących
mniejsza wrażliwość na niekorzystne warunki środowiska
wyższa zawartość białka
mniejsza podatność na choroby grzybowe
wyższa masa wegetatywna
Wady
długi okres wegetacji 120dni w lata suche 160 w lata wilgotne
duża podatność na wyleganie
zbyt duża MTN uniemożliwia wysiew punktowy, duże przestwory międzykomórkowe zasiedlają grzyby
zbyt wysokie rośliny - uniemożliwiają zakładanie ścieżek technologicznych - uszkodzenia szczytopwych części wierzchołkowych
wymagają w lata wilgotne stosowania środków defoliujących
Zalety form samokończących
niski wzrost 85-100cm umożliwia to stosowanie ścieżek technologicznych
krótszy okres wegetacji o 2-3tyg w porównaniu do form tradycyjnych
równomierne dojrzewanie
są całkowicie odporne na wyleganie
mniejsza masa MTN, regularny kształt
Wady
większa wrażliwość na niekorzystne warunki środowiska (stres wodny)
łatwość przekrzyżowania z formami tradycyjnymi (izolacja przestrzenna na plantacjach nasiennych do 3tys metrów)
niższy plon w porównaniu formami tradycyjnymi od2 do 5 dt/ha
mniejsza zawartość białka w nasionach
większa podatność na choroby grzybowe