PRAWO KARNE - ĆWICZENIA:

Prawo karne:

• w szerokim znaczeniu: prawo karne procesowe

prawo karne materialne

prawo karne wykonawcze

• w wąskim znaczeniu: prawo karne materialne

Prawo karne materialne - określa czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie tych przestępstw, środki karne i zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej

Prawo karne procesowe - dziedzina prawa, określająca reguły postępowania organów państwa w procesie karnym oraz określa obowiązki i uprawnienia osób uczestniczących w procesie karnym

Prawo karne wykonawcze - reguluje tryb wykonywania orzekanych kar za poszczególne przestępstwa oraz uprawnienia osób skazanych. W ramach tego prawa wyróżnia się jego część zwaną prawem penitencjarnym, która zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności.

W ramach prawa karnego wyodrębnia się także jego części, które charakteryzują się odmiennością przedmiotu i sposobem regulacji:

• prawo karne skarbowe

• prawo karne wojskowe

Prawo karne skarbowe - reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, czyli czyny naruszające interesy Skarbu Państwa w zakresie ceł, podatków, obrotu dewizowego, gier losowych i totalizatorów.

Prawo karne wojskowe - mieści się w kodeksie karnym, stanowi jego wyodrębnioną część - wojskową - i mieści się w artykułach 317- 363 k.k. Określa tzw. przestępstwa wojskowe, tzn. przestępstwa żołnierzy łączące się z odbywaniem służby wojskowej, dyscyplina wojskową, np dezercja

Dziedziną prawa blisko spokrewnioną z prawem karnym jest postępowanie z nieletnimi, zapisane w Ustawie z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Nie jest to część prawa karnego, bo w zasadzie wobec nieletnich nie stosuje się kar, lecz środki wychowawcze i poprawcze.

Art. 10 §1 - Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Aby odpowiadać na zasadach kodeksu karnego trzeba mieć ukończone 17 lat

Dziedziną blisko spokrewnioną z prawem karnym jest prawo o wykroczeniach. Przepisy należące do tej dziedziny zawiera głównie Kodeks wykroczeń - Ustawa z dnia 20 maja 1971 roku (z późniejszymi zmianami). Prawo o wykroczeniach określa czyny będące wykroczeniami, kary grożące za ich popełnienie oraz zasady odpowiedzialności za wykroczenia.

Prawo karne międzynarodowe	≠	Międzynarodowe prawo karne
↓		↓
Przepisy wewnątrz prawa karnego, odnoszące się do przestępstw z elementem obcym, np. popełnionych przez cudzoziemców oraz przepisy odnoszące się do instytucji międzynarodowej współpracy w sprawach karnych, np. wykonywanie obcych wyroków skazujących albo ekstradycja		Przepisy prawa międzynarodowego publicznego odnoszące się do przestępstw międzynarodowych, a zwłaszcza do zbrodni przeciwko ludzkości, pokojowi i zbrodni wojennych

Elementy odróżniające prawo karne od innych dziedzin prawa:

• formalny punkt widzenia - specyficzna budowa przepisu:

• dyspozycja (zawiera opis czynu)

• sankcja (zawiera karę, jaka ma spotkać człowieka za czyn ujęty w dyspozycji)

• materialny punkt widzenia - treść przepisów - kary, czyny będące przestępstwami

Budowa przepisu karnego

• część ogólna k.k. : jednoczłonowe definicje pojęć i instrukcji prawa karnego

• część szczególna k.k.: dyspozycja + sankcja

Art. 148 §1 - Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności lub karze dożywotniego pozbawiania wolności.

Dyspozycja + sankcja

KODEKS KARNY 1997 ROK składa się z trzech części:

• część ogólna (art. 1-116) - zawiera główne przepisy zawierające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania przepisów karnych, katalog kar i zasady ich przyznawania

• część szczególna (art. 117-316) - zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw, zbiór definicji poszczególnych przestępstw i wskazuje, jakie kary grożą za poszczególne przestępstwa

• część wojskowa (art. 317-363) - zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy

Definicje legalne znajdują się w art. 115.

Nauka prawa karnego i nauki pokrewne

Nauka prawa karnego zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów, tworzeniem usystematyzowanego zbioru pojęć, zasad i instytucji tego prawa.

Nauki pokrewne:

• kryminologia - nauka o przestępczości i przestępcy, zajmuje się zagadnieniem przyczyn przestępczości

• wiktymologia - od łac. victima czyli ofiara; nauka o ofierze przestępstwa, zajmuje się zjawiskiem pokrzywdzenia przestępstwem i osobą pokrzywdzonego, w szczególności bada rolę ofiary w genezie przestępstwa

• kryminalistyka - nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania sprawców tych przestępstw oraz zajmuje się utrwalaniem i uzyskiwaniem środków dowodowych do celów procesowych. W ramach kryminalistyki wyróżniamy:

• taktykę kryminalistyczną - np. taktykę pościgu za sprawcą, taktykę przesłuchania

• technikę kryminalistyczną - wykorzystuje osiągnięcia różnych dziedzin naukowych dla tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia i identyfikacji sprawcy, np. badanie odcisków palców (daktyloskopia), badanie śladów narzędzi przestępstwa (mechanoskopia)

• polityka kryminalna - przedmiotem jej badań jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Obejmuje ona:

• politykę ustawodawczą państwa w zakresie tworzenia prawa karnego

• politykę ścigania przestępstw

• politykę wpływania na stosowanie przez sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw (polityka karna)

• politykę penitencjarną w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności

• nauki penitencjarne - zajmują się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności

Funkcje prawa karnego:

1. funkcja sprawiedliwościowa

2. funkcja ochronna

3. funkcja gwarancyjna

Ad. 1. Funkcja sprawiedliwościowa

Uważa się, że prawo karne jest po to, by wymierzyć sprawcy za popełnione przestępstwo karę jako odpłatę za popełniony czyn. Funkcja ta zapewnia pokrzywdzonemu poczucie sprawiedliwości, odgrywa bardzo istotną rolę społeczną: zapewnia bezpieczeństwo obywatelom i daje im poczucie troski o ich los ze strony organów wymiaru sprawiedliwości

Ad. 2. Funkcja ochronna

Chroni dobra składające się na porządek społeczny - powszechnie cenione i akceptowane społecznie dobra, tj.:

życie nietykalność cielesna

wolność własność

zdrowie

Ad. 3. Funkcja gwarancyjna

Ma ścisły związek z zasadą nullum crimen sine lege. Chroni jednostkę przed arbitralnym działaniem organów państwa. Gwarantuje jednolitość systemu prawnego jako określenie: co jest, a co nie jest przestępstwem.

Zasady prawa karnego:

1. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn

2. Zasada winy

3. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

4. Zasada humanitaryzmu

5. Zasada nullum crimen sine lege

Ad. 1. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn

Współczesna nauka prawa karnego zakłada, że podstawą odpowiedzialności karnej jest czyn. Czyn w rozumieniu prawa karnego jest zewnętrznym zachowaniem człowieka, realizującego decyzje jego woli, wyrażone w działaniu lub zaniechaniu

Art. 1 §1 - Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

W myśl tej zasady odpowiedzialności karnej nie podlegają nasze myśli, poglądy czy zamiary, dopóki nie zostaną uzewnętrznione w czynach.

Ad. 2. Zasada winy

Nullum crimen sine culpa. Obecny kodeks karny wyraża tę zasadę wprost:

Art.1 §3 - Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Wina - zarzucany z punktu widzenia wymogów prawa karnego stosunek sprawcy do realizacji czynu zabronionego.

Ad. 3. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

Została określona w art. 1, 21, 55 oraz w części szczególnej. Art. 1 wyraźnie precyzuje, że odpowiedzialności karnej podlega jedynie sprawca czynu zabronionego.

Art. 1 §1 - Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Przepisy części szczególnej umacniają te zasadę przez wskazanie, że prawo karne zajmuje się jedynie czynem własnym sprawcy, np. art. 148 §1. Kto zabija człowieka…. Tutaj ustawodawca wyraźnie wskazuje, iż karze za zabójstwo podlega ten, kto zabija, czyli sprawca czynu.

Art. 21 k.k. podkreśla zasadę, wprowadzając zasadę indywidualizacji odpowiedzialności karnej osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa:

Art. 21 §1 - Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

Art. 55 §1 - Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

Art. 55 podkreśla zasadę odpowiedzialności indywidualnej przez wprowadzenie indywidualizacji kary. Stanowi on, że okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko, co do osoby, której dotyczą.

Zasada odpowiedzialności osobistej - odpowiedzialności karnej nie może ponieść inna osoba niż sprawca przestępstwa, stąd też ustawodawca uznał, że odbywanie kary pozbawienia wolności za skazanego stanowi przestępstwo poplecznictwa

Art. 239 §1 - Kto utrudnia lub udaremnia postępowanie karne, pomagając sprawcy przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego uniknąć odpowiedzialności karnej, w szczególności kto sprawce ukrywa, zaciera ślady przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego albo odbywa za skazanego karę, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Ad. 4. Zasada humanitaryzmu

Przepisy prawa karnego powinny być tak sformułowane, aby ich realizacja nie przekraczała ludzkich możliwości. Powinny uwzględniać prawa jednostki i chronić jej dobra. Z zasady tej wynika szereg zakazów w stosunku do organów wymiaru sprawiedliwości:

• Zakaz stosowania tortur

• Zakaz stosowania kar cielesnych

• Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania

W polskim prawie zasadę tę umacniają art. 40 Konstytucji i art. 3 k.k.

Art. 40 Konstytucji - Nikt nie może być poddany torturom, ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Art. 3 - Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

Ad. 5. Nullum crimen sine lege

Ma na celu ochronę jednostki przed samowolą stosowania prawa przez organy władzy państwowej. Zasada ta stoi na straży podstawowych praw człowieka i jest jednym z warunków idei państwa prawa.

Art. 1 §1 - Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Art. 42 ust. 1 Konstytucji - Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienie. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

W polskim prawie zasadę tę wyraża art. 42 Konstytucji oraz art. 1 §1 k.k. Z zasady tej wynika szereg bardziej szczegółowych reguł i postulatów, tj.:

• Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie

• Przepisy karne muszą opisywać przestępstwa w sposób dokładny

• Niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego

• Ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz - lex retro non agit

• Kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie

Zasady obowiązywania ustawy karnej pod względem czasu, miejsca i osób.

1. Czas popełnienia przestępstwa

Nie ma żadnej wątpliwości, że czasem popełnienia przestępstwa jest czas działania lub zaniechania sprawcy, nie zaś czas następstwa skutku.

Art. 6 §1 - Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany.

Art.4 §1 - Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże stosuje się ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Obowiązuje zasada stabilności wyroków. Wyjątki od tej zasady określone zostały w art. 4 k.k.:

§2 - Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

§3 - Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenie wolności.

§4 - Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

2. Miejsce popełnienia przestępstwa.

Art. 6 §2 - Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Obowiązuje zasada terytorialności. Wynika ona wprost z suwerennej władzy RP na terytorium państwa polskiego. Została wyrażona w art. 5 k.k.:

Art. 5 k.k. - Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej.

Jeżeli sprawca popełnił przestępstwo na terytorium RP i umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej, to niezależnie od tego czy jest to obywatel polski, cudzoziemiec czy bezpaństwowiec podlega odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w polskim kodeksie karnym. Zasada ta rozszerza zakres swojego stosowania na polskie statki wodne i powietrzne.

Art. 115 §15 - W rozumieniu tego kodeksu za statek wodny uważa się także stałą platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym.

W rozumieniu kodeksu statkiem wodnym jest też platforma umieszczona na szelfie.

Kodeks karny nie określa pojęcia terytorium państwa polskiego. To pojęcie zostało ustanowione w Ustawie o ochronie granicy państwa RP i w Ustawie o obszarach morskich RP i administracji morskiej.

Terytorium jest to:

• Obszar objęty granicami państw

• W głąb ziemi pod tym obszarem

• Słup powietrza nad tym obszarem do granicy lotów kosmicznych

• Morskie wody terytorialne

Wyjątkiem od tej zasady są: immunitety dyplomatyczne i konsularne. Jeżeli osoba objęta takim immunitetem popełni przestępstwo na terytorium RP, zostaje ona wydalona z państwa polskiego jako osoba niepożądana z żądaniem pociągnięcia jej do odpowiedzialności karnej przez państwo wysyłające.

3. Obowiązywanie ustawy karnej wobec osób

1. Zasada narodowości podmiotowej

Zasada ta dotyczy obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo zagranicą.

Art. 109 - Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.

Odpowiedzialność na podstawie tej zasady uzależniona jest od dodatkowego warunku - podwójnej przestępności czynu. Został on określony w art. 111 §1. Warunkiem tym jest uznanie czynu sprawcy również za przestępstwo przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.

Art.111 §1 - Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.

Wymagany warunek podwójnej przestępczości czynu nie ma zastosowania w dwóch sytuacjach:

• Gdy polski funkcjonariusz publiczny pełniący służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji

• Gdy przestępstwo zostało popełnione w miejscu niepodlegającym żadnej władzy państwowej

1. Zasada odpowiedzialności zastępczej

Art.110 §2 - Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą czynu zabronionego innego niż wymieniony w §1 (…czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom RP […] przestępstwo o charakterze terrorystycznym), jeżeli czyn zabroniony jest w ustawie karnej polskiej zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej i nie postanowiono go wydać.

2. Zasada narodowości przedmiotowej

1. zasada narodowości przedmiotowej ograniczona

Art.110 §1 - Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym.

2. zasada narodowości przedmiotowej nieograniczona

Art.112 - Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia:

1. przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej,

1a) przestępstwa pomówienia Narodu Polskiego

2. przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym

3. przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym

4. przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego

5. przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Zasada represji wszechświatowej

Przestępstwa określane na mocy konwencji, np. przeciwko niewolnictwu, handlu kobietami itp., których ściganiem zainteresowana jest cała społeczność międzynarodowa.

Art.113 - Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczypospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych.

PRZESTĘPSTWO

Art.1 §1 - Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

§2 - Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

§3 - Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Art. 115 §1 - Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

Przestępstwo jest to, zatem:

• czyn człowieka

• zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia

• bezprawny

• zawiniony

• społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

Art.7 §1 - Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem

§2 - Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

§3 - Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Podział przestępstw ze względu na wagę: Zbrodnia i występek

Definicja zbrodni z art. 7 §2 określa dolną granicę zagrożenia ustawowego (…od lat 3…).

Przestępstwem jest czyn człowieka - osoby fizycznej. Wyjątkiem są osoby prawne, których odpowiedzialność karną wprowadzono Ustawą z 28 X 2002r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

Zbrodnie:

Art.117 §1 - o wszczęciu lub prowadzeniu wojny napastniczej

§2 - o czynieniu przygotowań do wszczęcia lub prowadzenia wojny napastniczej

Art.118 §1 - o zbrodni ludobójstwa (eksterminacja)

§2 - o podjęciu działań zmierzających do wyniszczenia pewnej grupy ludzkiej

§3 - o przygotowaniach do popełnienia zbrodni ludobójstwa

Art.120 - o stosowaniu środków masowej zagłady

Art.122 §1 - o zakazanych sposobach walki

§2 + o zakazanych środkach walki

Art.123 §1 - o agresji wobec osób bezbronnych i jeńców

§2 - o stosowaniu tortur, eksperymentów poznawczych wobec osób bezbronnych i jeńców, użyciu ich do ochraniania lub jako zakładników

Art.124 - o naruszeniu prawa międzynarodowego poprzez zmuszenie do służby w nieprzyjacielskich siłach zbrojnych, przesiedlenia, kary cielesne lub pozbawienie prawa do obrony przed sądem

Art.125 §2 - o zamachu na mienie mające szczególne znaczenie dla kultury na obszarze okupowanym, zajętym, wojennym

Art.127 §1 - o zamachu stanu

§2 - o przygotowaniach do zamachu stanu

Art.128 §1 - o zamachu na konstytucyjne organy państwa

Art.130 §2 - o szpiegostwie na szkodę RP

§4 - o organizacji lub kierowaniu obcym wywiadem

Art. 134 - o zamachu na życie Prezydenta RP

Art.148 §1 - o zabójstwie

§2 - o zabójstwie kwalifikowanym (okrucieństwo, zakładnik, gwałt, rozbój, broń palna)

§3 - o zabójstwie więcej niż jednej osoby lub powtórnym zabójstwie orzeczonym pełnomocnym wyrokiem

Art.166 §2 - o piractwie w komunikacji wodnej lub powietrznej, połączonym ze stworzeniem niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia wielu osób

§3 - o piractwie w komunikacji wodnej lub powietrznej, którego następstwem jest śmierć człowieka lub uszczerbek na zdrowiu wielu osób

Art.197 §3 - o gwałcie zbiorowym

§4 - o gwałcie ze szczególnym okrucieństwem

Art. 253 §1 - o handlu ludźmi

Art. 258 §4 - o założycielu lub kierowniku grupą lub związkiem przestępczym o charakterze terrorystycznym

Art. 280 §2 - o rozboju z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu

Art. 310 §1 - o fałszowaniu pieniędzy i innych środków płatniczych

Część wojskowa

Przykładowe występki:

Art.150 §1 - o zabójstwie eutanatycznym

Art.152 §1 - o aborcji

Art. 155 - o nieumyślnym spowodowaniu śmierci

Art. 193 - o naruszeniu miru domowego

Art. 201 - o kazirodztwie

Podział przestępstw, jeżeli chodzi o formę winy:

• umyślne

Art. 8 - Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

• nieumyślne

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, natomiast występek może być popełniony nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Jeżeli w ustawie znajdujemy czyn odpowiadający definicji zbrodni to mamy do czynienia z przestępstwem umyślnym. Co do występków milczenie ustawy oznacza, że są one umyślne, np. występek uszkodzenia cudzej rzeczy z art. 288.

Art. 288 §1 - Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Nieumyślność występku musi być wyraźnie oznaczona w ustawie karnej przez użycie słowa nieumyślnie, np. art. 155, art. 177 lub przez inny zwrot określający winę nieumyślną jak, np. zwrot „powinien i może przypuszczać” w art. 292.

Art. 155 - Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Art. 177 §1- Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 292 §1 - Kto rzecz, o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego, nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Typy przestępstw nieumyślnych są w kodeksie karnym stosunkowo nieliczne.

Podział przestępstw, jeżeli chodzi o tryb ścigania:

• ścigane z oskarżenia publicznego tzw. publicznoskargowe

• ścigane z oskarżenia prywatnego tzw. prywatnoskargowe

Większość przestępstw w kodeksie karnym to przestępstwa publicznoskargowe tzn. ich ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny z reguły prokurator działający w imieniu państwa. Prowadzi on postępowanie przygotowawcze, sporządza akt oskarżenia i wykonuje czynności sądowe (rola oskarżyciela przed sądem).

Przestępstwa prywatnoskargowe są w kodeksie karnym nieliczne. Należą do nich, np. zniesławienie (art. 212), zniewaga (art. 216), naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217). Ściganie tych przestępstw jest właściwie prywatną skargą pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem. Jeżeli jednak wymaga tego interes społeczny prokurator może wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do postępowania wszczętego już przez pokrzywdzonego.

Art. 212 §1 - Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku.

§4.- Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Art. 216 §1.- Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

§2.- Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Art. 217 §1 - Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§3. - Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Niektóre przestępstwa publicznoskargowe mogą być ścigane jedynie wtedy, jeżeli pokrzywdzony, złoży wniosek. Są to tzw. przestępstwa wnioskowe. Przestępstw wnioskowych nie należy mylić z przestępstwami prywatnoskargowymi. Ponieważ złożenie wniosku jest tylko warunkiem wszczęcia postępowania, które dalej toczy się z urzędu, czyli w sprawie z oskarżenia publicznego, np. art. 197, art. 278 §4, art. 279 §2, art. 288 §4, art. 161 §3. Jedyne przestępstwo, gdzie wniosku nie można cofnąć to gwałt.

Art. 161 §1 - Kto, wiedząc, że jest zarażony wirusem HIV, naraża bezpośrednio inną osobę na takie zarażenie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§2 - Kto, wiedząc, że jest dotknięty chorobą weneryczną lub zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu, naraża bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką chorobą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§3 - Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 197 §1 - Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. 

§2 - Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. 

§3 - Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. 

§4 - Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1-3 działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5. 

Art. 278 §1 - Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§4 - Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 279 §1 - Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§2 - Jeżeli kradzież z włamaniem popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art. 288 §1 - Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§4 - Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Przestępstwa podobne

Art. 115 §3 -  Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.

Przestępstwa o charakterze terrorystycznym

art. 115 §20 - Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

1) poważnego zastraszenia wielu osób,

2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,

3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu.

Przez ustawowe znamiona przestępstwa rozumiemy te elementy czynu, które są opisane w ustawie karnej i które są konieczne i wystarczające do zakwalifikowania danego czynu jako przestępstwa.

• Opisowe (ustala się tutaj zakres ich stosowania przez stosowanie różnego rodzaju ocen np. ciężkie kalectwo, istotne zeszpecenie albo bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia.

• Ocenne (zabija, uderza, kradnie, pieniądz)

Ustawowe znamiona przestępstwa odnoszą się do struktury przestępstwa, czyli do:

1. podmiotu przestępstwa

2. strony podmiotowej przestępstwa

3. przedmiotu przestępstwa

4. strony przedmiotowej przestępstwa

Podmiot przestępstwa

Podmiotem przestępstwa może być:

• osoba fizyczna

• osoba w przewidzianym przez ustawodawcę wieku

• indywidualnie oznaczona

• poczytalna (można jej przypisać winę w chwili popełnienia przestępstwa)

Art. 10. §1 - Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

W myśl art. 10 §1 odpowiedzialności na zasadach określonych w kodeksie karnym podlega sprawca, który popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Zgodnie z tą zasadą osoba, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 17 roku życia, czyli tzw. nieletni, nie ponosi odpowiedzialności karnej.

Od tej zasady ustawodawca przewidział wyjątek określony w art. 10 §2. Według tego artykułu istnieje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej nieletniego pod warunkiem, że zostaną spełnione trzy bardzo ważne przesłanki:

• chodzi o nieletniego, który w chwili popełnienia czynu zabronionego ma ukończone 15 lat

• jeżeli popełnia jedno z przestępstw wymienionych w art. 10 §2:

• art. 134 - zamach na życie Prezydenta

• art. 148 - zabójstwo

• art. 156 §1 lub 3 - cieżki uszczerbek na zdrowiu

• art. 163 §1 lub 3 - spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń

• art. 166 - piractwo

• art. 173 §1 lub 3 - katastrofa

• art. 197 §3 - gwałt wspólnie z inną osobą

• art. 252 § 1 lub 2 - wzięcie zakładnika

• art. 280 - rozbój

• jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze czy też poprawcze okazały się nieskuteczne

Art. 10 §2 - Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 §1,2 lub 3, art. 156 §1 lub 3, art. 163 §1 lub 3, art. 166, art. 173 §1 lub 3, art. 197 §3, art. 252 §1 lub 2,oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Art. 10 §3 - W wypadku określonym w §2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 10 §4 - W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Art. 10 §3 wprowadza nam już ograniczenie odpowiedzialności nieletniego, wobec którego już nie można orzec kary powyżej 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo. Istnieje również możliwość zastosowania, co do nieletniego nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Drugi wyjątek od generalnej zasady wieku sprawcy, który ustawodawca przewidział w art. 10 §4. W myśl tego przepisu sprawca występku, który w chwili czynu ukończył 17 lat, ale nie ukończył jeszcze 18 roku życia może ponieść odpowiedzialność na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, poprawcze lub lecznicze przewidziane dla nieletnich.

Art. 115 §10 - Młodocianym jest sprawce, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

Podział przestępstw, jeżeli chodzi o podmiot przestępstwa:

• powszechne - „kto” - podmiotem tego przestępstwa może być każdy: osoba fizyczna w przewidzianym przez ustawodawcę wieku, poczytalna, stanowią większość przestępstw

• indywidualne - podmiotem może być osoba, która posiada pewną szczególną cechę określoną przez ustawodawcę za pomocą szczegółów „matka”, „żołnierz”, „funkcjonariusz publiczny”, np. art. 144, art. 334

• właściwe - ta szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa, brak tej cechy oznacza, że żadne przestępstwo nie miało miejsca

• niewłaściwe - szczególna cecha podmiotu nie decyduje o ycie przestępstwa, ale wpływa na wyższą lub niższą karalność poprzez zakwalifikowanie danego przestępstwa jako typu uprzywilejowanego, gdy chodzi o niższą karalność i kwalifikowanego, jeżeli chodzi o wyższą karalność

Podział przestępstw ze względu na typ:

• typ podstawowy (powszechny), np. art. 148 §1

• typ kwalifikowany - szczególna cecha podmiotu podnosi karalność, np. art. 148 §2,3

• typ uprzywilejowany - art. 148 §4

Strona przedmiotowa:

Zewnętrzne, określone zachowanie człowieka, czyli czyn. W skutek tego czynu. Skutek polega na wywołaniu określonej zamiany w świecie zewnętrznym, stały lub przemijający, której wystąpienie powoduje, że przestępstwo zostało dokonane. Skutek czynu odgrywa bardzo ważną rolę przy przestępstwach skutkowych to jest tych określonych w art. 2 k.k. Okoliczności, w których czyn popełniono, takich jak miejsce i czas, sytuacji w jakiej czyn popełniono, sposób popełnienia, przedmiot wykonawczy czynu (przedmiot, na którym dokonuje się przestępstwa, np. ciało człowieka).

Podział przestępstw ze względu na formę czynu:

• przestępstwa popełnione z działania - grupa przestępstw, jakie mogą być popełnione tylko z działania, a więc aktywnego zachowania się sprawcy, polegającego na wykonaniu pewnych czynności w określonym celu. Do tej grupy zaliczamy przestępstwa, które w dyspozycji mają tzw. znamię czasownikowe, czyli: uderza, podrabia, zabija

• przestępstwa popełnione z zaniechania - grupa przestępstw, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie. Polegają na powstrzymaniu się przez podmiot od aktywnego działania, które był on zobowiązany podjąć pod warunkiem, że działanie to było w danym czasie i miejscu obiektywnie możliwe do wykonania. Zaliczymy tu nieudzielanie pomocy art. 162, niezawiadomienie o przestępstwie art. 240

• przestępstwa popełniane zarówno z działania i z zaniechania - art. 233 - składanie fałszywych zeznań: przez działanie - sprawca zeznaje nieprawdę, przez zaniechanie - sprawca nie mówi całej prawdy (zataja ją)

Podział przestępstw ze względu na znamię skutków:

• materialne (skutkowe) - przy tych przestępstwach skutek jest na tyle istotny, że brak określonego skutku powoduje, iż sprawca danego czynu nie popełnia przestępstwa i może on odpowiadać jedynie za usiłowanie tego przestępstwa. Nie można sprawcy pociągać do odpowiedzialności karnej za zabójstwo, jeżeli nie nastąpił skutek w postaci śmierci człowieka. Sprawca, któremu z różnych powodów nie udało się dokonać zabójstwa, może odpowiadać jedynie za jego usiłowanie.

• Formalne (bezskutkowe) - przy tych przestępstwach wywołanie określonego skutku nie jest wymagane, gdyż sprawca ponosi już odpowiedzialność karną za samo zachowanie, bez względu na to, czy skutek nastąpi czy nie. To czy skutek nastąpi czy nie, może mieć jedynie wpływ na wymiar kary, np. składanie fałszywych zeznań (art. 233), gdzie sprawca ponosi odpowiedzialność karną już za samo działanie czyli składanie fałszywych zeznań, bez względu na to, czy osiągnie on przez siebie zamierzony skutek, czyli wprowadzi w błąd organy ścigania, czy też nie.

Podział przestępstw, jeżeli chodzi o podmiot przestępstwa:

• powszechne (ogólnosprawcze, delicta communia)- „kto” - mogą być popełnione przez każdego człowieka zdolnego do odpowiedzialności

• indywidualne (delicta propria) - oznaczone za pomocą rzeczownika, np. funkcjonariusz publiczny lub „kto” wraz z dalszym określeniem indywidualizującym - może popełnić je osoba, która ma określone w ustawie właściwości, wyróżniające ją z kręgu innych osób.

• Właściwe - indywidualne cechy są warunkiem przestępności czynu

• Niewłaściwe - indywidualna właściwość podmiotu wpływa na zaostrzenie lub złagodzenie (np. art. 149 - zabójstwo noworodka przez matkę) odpowiedzialności (przestępstwa kwalifikowane lub uprzywilejowane), a brak tej cechy plasuje przestępstwo jako czyn w trybie podstawowym (powszechnym)

Przestępstwa indywidualne co do czynu (własnoręczne) każdy może popełnić tylko w określonej sytuacji, np. składanie fałszywych zeznań może popełnić tylko osoba wezwana do ich złożenia

Pojęcie funkcjonariusza publicznego obejmuje (art. 115 §13): Prezydenta RP, posłów, senatorów, radnych, posłów do Parlamentu Europejskiego, sędziów, prokuratorów, ławników, notariuszy, komorników, kuratorów sądowych, funkcjonariuszy finansowych organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego, osoby orzekające w organach dyscyplinarnych, działających na podstawie ustawy, a także osoby zajmujące kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej, funkcjonariusze organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego i Służby Więziennej oraz osoby pełniące czynną służbę wojskową.

Funkcjonariusze korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przed naruszeniem nietykalności, zniewagą, czynną napaścią i zmuszaniem, której musi odpowiadać ich wzmożona odpowiedzialność za przestępstwa, w szczególności za łapownictwo, nadużycie władzy i niedopełnienie obowiązków.

Przedmiot przestępstwa

Ogólny przedmiot ochrony prawnokarnej - całokształt stosunki społeczne chronione przez prawo karne. Z punktu widzenia prawa karnego mówimy o przedmiocie ochrony, natomiast z punktu widzenia treści czynu przestępnego o przedmiocie zamachu.

Rodzajowy przedmiot ochrony - synteza norm, które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym. Ustawodawca grupuje w rozdziałach Kodeksu typy przestępstw według wspólnego lub tylko zbliżonego przedmiotu rodzajowego (np. rozdz. XXIII o przestępstwach przeciwko wolności grupuje m.in. wolność miejsca zamieszkania, wolność od przymusu, wolność od groźby popełnienia przestępstwa.

Indywidualny (bezpośredni) przedmiot ochrony - dobro, które jest przedmiotem ochrony danego przepisu prawnokarnego, bądź na które został skierowany zamach przestępny. Indywidualne typy przestępstw mogą mieć nie jeden, lecz kilka przedmiotów ochrony (zamachu). W takim wypadku mówimy o bliższym i dalszym przedmiocie ochrony. Kryterium rozróżnienia między nimi stanowi rola, jaką dany przedmiot odgrywa w zachowaniu się sprawcy w klasyfikacji rodzajowej przestępstw.

Np. Bliższym przedmiotem rabunku jest posiadanie rzeczy, bo taki jest cel działania sprawcy, a dalszym wolność i nietykalność cielesna jednostki, ponieważ przemoc wobec osoby to tylko środek do uzyskania celu.

Z kolei przez przedmiot wykonawczy rozumie się materialny substrat przedmiotu zamachu, np. zabraną rzecz, ciało człowieka, na które jest skierowana przemoc itp.Przedmiot wykonawczy należy do znamion strony przedmiotowej przestępstwa.

Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa

Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa charakteryzują zewnętrzna zachowanie się sprawcy, jago formę i okoliczności, a także skutek tego zachowania oraz powiązanie między zachowaniem a skutkiem (związek przyczynowy)

Czyn w prawie karnym to działanie lub zaniechanie.

Działanie to sterowane wolą zachowanie człowieka wyrażające się w podjęciu określonych czynności celowych.

Zaniechanie można określić jako zdeterminowane wolą powstrzymanie się przez podmiot od wymaganego od niego i obiektywnie możliwego w danym czasie i miejscu działania. Zawsze pozostaje w związku z nakazanym działaniem. Obowiązek działania może wynikać wprost z prawa karnego, z innych aktów normatywnych, z orzeczenia sądowego lub z sytuacji wynikłej z uprzedniego zachowania się sprawcy.

Podział przestępstw ze względu na formę czynu i charakter normy zawartej w przepisach:

• Przestępstwa z działania (delicta commissiva) - działanie jest przełamaniem normy zakazu

• Przestępstwa z zaniechania (delicta ommnissiva) - zaniechanie jest nieposłuszeństwem wobec normy nakazu.

• Właściwe - sam akt zachowania się podmiotu stanowi zaniechanie, np. art. 240 §1 - nie zawiadomienie o przestępstwie

• Niewłaściwe - takie zachowanie się, które pozostaje w związku z pewnym skutkiem, np. art. 220 §1 - niedopełnienie obowiązku w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i przez to narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego rozstroju zdrowia

Art. 2 - Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.

Nie wystarczy więc obowiązek ogólny lub nakaz moralny, ale niezbędnym warunkiem odpowiedzialność jest wystąpienie obowiązku prawnego o charakterze szczególnym (zindywidualizowanym), który ze sprawcy czyni gwaranta zapobieżenia skutkowi.

O formie czynu decyduje zawsze sposób sformułowania znamion czynności wykonawczej w dyspozycji danego typu przestępstwa:

• Przestępstwa, które można popełnić tylko przez działanie, np. „udział” w bójce lub pobiciu (art. 158), „zabór” cudzej rzeczy (art. 278)

• Przestępstwa, które można popełnić tylko przez zaniechanie, np. „nieudzielanie” pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie (art. 162 §1), „zatajenie” dowodów niewinności innej osoby (art. 236 §2)

• Przestępstwa, które można popełnić w obu formach, np. kto „powoduje” nieumyślnie śmierć (art. 155), kto „naraża” człowieka na pośrednie niebezpieczeństwo (art. 160 §1)

Podział przestępstw na materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe).

Skutek to wywołanie określonej zmiany, będącej następstwem działania lub zaniechania (zachowania się) sprawcy. Wszelka ujemna zmiana wywołana przez sprawcę

Ze względu na skutek dzielimy przestępstwa na:

• Materialne - skutkowe - wywołanie przez sprawcę określonego skutku jest znamieniem ustawowym (przestępstwa zamienne skutkiem). Dopóki określony w ustawie skutek nie zostanie przez sprawcę spowodowany, możemy mówić jedynie o usiłowaniu, a nie o dokonaniu przestępstwa.

• Formalne - bezskutkowe - do ich dokonania wywołanie skutku nie jest wymagalne, penalizowane jest już samo zabronione zachowanie sprawcy. Skutek pozostaje poza zakresem znamion przestępstwa i może być brany pod uwagę jedynie jako okoliczność wpływająca na wymiar kary.

Przestępstwa materialne z działania - np. zabójstwo człowieka przez zastrzelenie

Przestępstwa materialne z zaniechania - np. zabójstwo dziecka przez niepodawanie mu pokarmu i zagłodzenie

Przestępstwa formalne z działania - np. złożenie fałszywych zeznań w formie zeznania nieprawdy

Przestępstwa formalne z zaniechania - np. złożenie fałszywych zeznać w formie zatajenia prawdy

Podział przestępstw ze względu na istotę:

• Istota polega na naruszeniu dobra prawnego

• Istota polega na narażeniu dobra prawnego

• Niebezpieczeństwo w sensie ogólnym (abstrakcyjnym) - potencjalna możliwość wywołania następstw, nie kwalifikują przestępstwa jako materialne

• Niebezpieczeństwo w sensie konkretnym - ma materialny charakter, jest to niebezpieczeństwo bezpośrednie, które sprowadza wysokie prawdopodobieństwo ujemnych następstw grożących niezwłocznie

Do szczególnych (występują tylko w niektórych dyspozycjach przestępstw) znamion strony przedmiotowej przestępstwa mogą należeć także:

• sposób i okoliczności popełnienia czynu, np. znamiona w postaci „przemocy”, „groźby” lub „podstępu” - znamiona gwałtu (art. 197 §1)

• czas i miejsce popełnienia czynu, np. znieważenie funkcjonariusza „podczas” i „w związku” z pełnieniem obowiązków służbowych (art. 222)

Miejsce popełnienia przestępstwa może być wskazane wyraźnie, bądź też najczęściej dotyczy działania publicznego (działanie może być spostrzeżone przez większą z góry nieokreśloną ilość osób, może być też w pomieszczeniu prywatnym, jeśli znajduje się tam dużo osób)

Kwalifikowane i uprzywilejowane typy przestępstw

Każdy typ rodzajowy przestępstwa ma swoistą postać zasadniczą (typ podstawowy), jednak niektóre rodzaje przestępstw mają ponadto typy kwalifikowane i uprzywilejowane.

Typy kwalifikowane są tworzone ze względu na szczególne okoliczności czynu, sposób działania sprawcy albo następstwa czynu. Okolicznościami kwalifikującymi mogą być: charakter przedmiotu zamachu, szczególne nastawienie psychiczne sprawcy, sposób jego działania (np. ze szczególnym okrucieństwem). Jeżeli mamy do czynienia z przestępstwem umyślnym, to również znamię kwalifikujące musi być objęte umyślnością.

Przestępstwo kwalifikowane przez następstwo - odnosi się do nich szczególna forma winy - wina kombinowana (culpa dolo exoria) - w której następstwo objęte jest zarzucaną nieumyślnością, podczas gdy podstawowy typ przestępstwa może być popełniony (w zależności od wymagań ustawowych) umyślnie lub nieumyślnie. „Następstwo” wskazuje dalszy skutek, jeżeli typ podstawowy jest przestępstwem skutkowym, np. umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego następstwem jest objęta winą nieumyślną śmierć człowieka. Mówiąc o winie nieumyślnej w odniesieniu do następstw kwalifikujących, mamy na myśli, że sprawca narusza zasady ostrożnego postępowania, przypuszczając, że następstw uniknie, ale mógł i powinien je przewidzieć.

Typy uprzywilejowane tworzyć je mogą szczególne okoliczności czynu, jego mała waga oraz szczególna sytuacja psychiczna sprawcy, np. art. 150 - zabójstwo „na żądanie i pod wpływem współczucia”. Tworzy się je także na podstawie kryterium zaistnienia wypadku mniejszej wagi. Wypadek mniejszej wagi - koncepcje kryteriów:

• przedmiotowa - o małej wadze przestępstwa mogą decydować tylko okoliczności związane z obiektywną szkodliwością, zwłaszcza mała wartość przedmiotu zamachu, brak lub znikomość szkody

• przedmiotowo-podmiotowa - uwzględniane przy społecznej ocenie szkodliwości czynu

• trzecia koncepcja uwzględniająca okoliczności przestępstwa i osobowości sprawcy (obowiązuje w polskim kodeksie karnym)

Art. 115 §2 - Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Związek przyczynowy

Związek przyczynowy rozumiemy jako takie powiązanie zjawisk, w którym jedno wynika z drugiego, a bez zaistnienia pierwszego z nich (warunek), drugie by nie zastąpiło (skutek - propter hoc - wskutek tego). Związek przyczynowy jest warunkiem odpowiedzialności za skutek przestępny.

Teorie związku przyczynowego:

• teoria równorzędności warunków (ekwiwalencyjna) - John S. Mill - obiektywny charakter związku przyczynowego, na skutek zawsze składa się szereg warunków, które łącznie tworzą jego przyczynę. W prawie karnym wystarczy stwierdzić, że zachowanie człowieka jest jednym z warunków wystąpienia skutku - test sine qua non - jeżeli bez zachowania człowieka skutek by nie nastąpił, to jest ono jego przyczyną. Jest zbyt szeroka (np. gdyby Jan nie zranił Piotra, to ten by nie zginął w wypadku drogowym, gdyż nie jechałby karetką)

• teoria przeciętnej przyczynowości - adekwatna - W. Sauer, K. Engisch - istnienie związku przyczynowego należy przyjąć tylko wtedy, gdy skutek jest przeciętnym, normalnym następstwem rozpatrywanego czynu - porównywanie przyczyn i skutków dla ustalenia zwyczajnych przyczyn i eliminacji nadzwyczajnych. Przeciętny charakter przyczynowości ustala się na podstawie obserwacji życia. Wadą jest płynność kryteriów „przeciętności”.

• Teoria relewancji - E. Mezger - test sine qua non, a zbyt daleko idące wyniki koryguje w płaszczyźnie prawniczej przypisywalności skutku w kontekście typu przestępstwa (od funkcji czasownika dyspozycji przepisu, np. „zabija”, „pozbawia”)

Punktem wyjścia rozważań nad zagadnieniem związku przyczynowego w prawie karnym musi być ustalenie, że zachowanie się człowieka jest jednym z obiektywnych warunków powstania skutku. Kwestię odpowiedzialności karnej reguluje kryterium winy. Związek przyczynowy jest więc warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym, tej odpowiedzialności. Dla prawa karnego znaczenie ma zatem tylko to, czy zachowanie się człowieka stanowiło naruszenie zawartego w normie zakazu lub nakazu, czy to naruszenie było na tyle istotne, że pomimo występującego zawsze wpływu innych czynników uprawiony będzie wniosek, iż to ono przesądziło o zaistnieniu skutku. Istotną przyczyną jest tylko takie zachowanie się człowieka, które realizuje znamiona przestępstwa i stwarza niebezpieczeństwo dla chronionego w danym zespole znamion dobra prawnego.

Zagadnienie przyczynowości w prawie karnym należy rozpatrywać w sensie społecznym, pamiętając, iż stanowi ona warunek odpowiedzialności za spowodowanie skutku przestępnego. W tym sensie jest sprawą „techniczną” (formy czynu), czy matka zrealizuje zamiar uśmiercenia niemowlęcia dusząc je (działanie) czy też wykorzystując to, że znajduje się ono w jej władaniu - niepodawanie pokarmu i zagłodzenie na śmierć (zaniechanie). Przyczynowość zaniechania pojawia się wówczas, gdy skutek bezpośrednio jest wynikiem danego zaniechania. Natomiast, gdy skutek jest rezultatem działania innej osoby lub osób, wówczas sprawca zaniechania odpowiadać może jedynie za nie przeszkodzenie przestępstwu, jeżeli ciążył na nim taki obowiązek.

WINA I JEJ FORMY

Wyłączenie odpowiedzialności karnej:

Wyłączenie odpowiedzialności karnej zachodzi wówczas, gdy sprawca pomimo popełnienia czynu zabronionego nie zostaje pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Kodeks wymienia trzy grupy okoliczności wpływających na wyłączenie odpowiedzialności karnej. Są to:

1. Okoliczności uchylające bezprawność czynu - tzw. kontratypy

2. Okoliczności wyłączające winę

3. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu

Ad. 1. Okoliczności uchylające bezprawność czynu - tzw. kontratypy

Dotyczy sytuacji, gdy sprawca dokonuje czynu, który wypełnia ustawowe znamiona przestępstwa, jednakże jego zachowanie nie stanowi przestępstwa ze względu na przepisy kodeksu karnego i utarte zwyczaje, które zachowanie takie traktują jako zachowanie prawne. Do takich okoliczności zaliczamy kontratypy.

Kontratypy:

• Ustawowe

• Pozaustawowe

Do kontratypów ustawowych zaliczamy:

• Obronę konieczną

• Stan wyższej konieczności (okoliczności wynikające z art. 26 §1)

Art. 26 §1 - Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

• Ryzyko nowatorstwa - eksperyment - art. 27

Art. 27 §1 - Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwania eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

§2 - Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

• Ostateczna potrzeba art. 319 §1 (część wojskowa)

Art. 319 §1 - Nie popełnia przestępstwa żołnierz, gdy w wypadku nieposłuszeństwa lub oporu stosuje środki niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do którego wydania był uprawniony, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu dla rozkazu można osiągnąć w inny sposób.

Do kontratypów pozaustawowych zaliczamy:

• Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

• Zgoda dysponenta dobrem

• Czynności lecznicze

• Karcenie małoletniego

• Ryzyko sportowe

• Zwyczaj

Ad. 2. Okoliczności uchylające winę.

Będą to sytuację, w których mimo że sprawca swoim zachowaniem wypełnił znamiona czynu zabronionego to nie można go pociągać do odpowiedzialności karnej, ponieważ ze względu na zaistnienie pewnych szczególnych okoliczności nie można mu przypisać winy. Należą do nich:

• Niepoczytalność - art. 31 §1

Art. 31 §1 - Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

• Nieświadomość bezprawności czynu (błąd co do prawa) - art. 30.

Art. 30 - Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

• Błąd co do okoliczność wyłączających winę lub bezprawność - art. 29

Art. 29 - Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd możne zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

• Rozkaz przełożonego - art. 115 §18 i art. 318

Art. 115 §18 - Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

Art. 318 - Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślne popełnia przestępstwo.

Ad. 3. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu

Gdy szkodliwość czynu jest znikoma.

Obrona konieczna

Art. 25 §1 - Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

§2 - W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności, gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§3 - Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Aby można było powoływać się na działanie w obronie koniecznej, muszą być spełnione pewne warunki. Odpierany w ramach obrony koniecznej zamach musi być:

• Rzeczywisty

• Bezpośredni

• Bezprawny

Bezpośredniość zamachu oznacza, że zamach musi stanowić natychmiastowe niebezpieczeństwo naruszenia atakowanego dobra.

X informuje Y, że jutro przyjdzie go pobić. Y zdenerwowany tym faktem uderza X pięścią w nos, powodując u niego obrażenia ciała. Czy w opisanej sytuacji X będzie mógł się powoływać na działanie w obronie koniecznej? - Nie, ponieważ atak Y nie był bezpośredni,

Bezprawny.

X idzie z psem. Spotyka Y. Pies zaczyna atakować Y. Y zabija psa. Czy Y może powołać się na obronę konieczną? - Nie. Wchodzi tu w grę stan wyższej konieczności, ponieważ tylko człowiek może działać prawnie lub bezprawnie.

W stosunku do obrony koniecznej ustawodawca nie wymaga zastosowania zasady proporcjonalności dóbr, pomiędzy dobrem zagrożonym zamachem i dobrem naruszonym w wyniku stosowania obrony.

Przekroczenie granic obrony koniecznej

Ma postać ekscesu intensywnego i ekscesu ekstensywnego.

Eksces intensywny zachodzi wówczas, gdy zastosowany sposób obrony był niewspółmierny do zaistniałego niebezpieczeństwa lub gdy wystąpiła rażąca dysproporcja dóbr.

Eksces ekstensywny ma miejsce przy przekroczeniu zasady współczesności tzn. gdy obrona była przedwczesna lub spóźniona.

Osoba przekraczająca granice obrony koniecznej będzie pociągnięta do odpowiedzialności karnej i zgodnie z art. 25 §2 sąd wobec takiej osoby może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 25 §2 - W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Natomiast, gdy przekroczenie granicy obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu sąd obligatoryjnie odstępuje od wymierzenia kary.

Art. 25 §3 - Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

Wracających z teatru Jana K. wraz z żoną zaczepił znajdujący się pod wpływem alkoholu X i poprosił o papierosa. Jan K. odpowiedział, że nie pali. Wówczas X znienacka próbował wyrwać małżonce Jana K. torebkę. Jan K. pospieszył jej z pomocą i zauważył, że X ma nóż w ręce. Jan K. uderzył napastnika kilkakrotnie i przewracając go na ziemię wyrwał mu nóż. W wyniku upadku X doznał ciężkiego uszkodzenia ciała w postaci złamania podstawy czaszki.

Czy działanie napadniętego Jana K. ma charakter obrony koniecznej? - Tak.

Czy zostały spełnione wszystkie przesłanki zamachu? - Tak. Zamach był bezpośredni, bo X przystąpił do działania - próbował wyrwać torebkę, jego działanie było bezprawne - zmierzał do zabrania dobra w celu przywłaszczenia, zamach był także rzeczywisty - Jan K. ma świadka w postaci żony. Obrona była konieczna - pijany napastnik miał nóż w ręce, przystąpił do ataku na torebkę.

Stan wyższej konieczności

Art. 26 §1 - Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego

§2 - Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w §1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

§3 - W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§4 - Przepisu §2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

§5 - Przepisy §1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

Aby można było powoływać się na działania w stanie wyższej konieczności muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:

• Zaistniałe niebezpieczeństwo musi być rzeczywiste; faktycznie zagrażające dobru, nie zaś niebezpieczeństwo urojone;

• Musi być spełniony warunek bezpośredniości tzn. niebezpieczeństwo musi, co najmniej w najbliższej przyszłości zagrażać dobru ratowanemu

• Działanie w stanie wyższej konieczności musi być zdeterminowane celem uchylenia niebezpieczeństwa

Stan wyższej konieczności jest instytucją subsydiarną, można się na niego powoływać tylko wówczas, gdy niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć niż przez poświęcenie jakiegoś dobra; z zasady tej wynika, że gdy niebezpieczeństwa można uniknąć w inny sposób np. przez ucieczkę, to należy z takiej możliwości skorzystać.

Obowiązuje zasada proporcjonalności dóbr oparta na kryterium obiektywizmu - dobro poświęcane nie może przedstawiać wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

Stan wyższej konieczności może być kontratypem lub okolicznością uchylającą winę. Gdy w stanie wyższej konieczności poświęcamy dobro i dobro to przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego to stan wyższej konieczności jest kontratypem i w związku z tym okolicznością uchylającą bezprawność czynu. Natomiast, gdy poświęcone dobro przedstawia wartość równą dobru ratowanemu lub wartość wyższą, ale nie oczywiście wyższą to stan wyższej konieczności jest okolicznością wyłączającą winę.

Zgodnie z art. 26 §4 na działanie w stanie wyższej konieczności wyłączającym winę, nie może powoływać się osoba poświęcająca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste. Przepis ten dotyczy osób wykonujących pewne niebezpieczne funkcje lub zawody. Są to zawody podwyższonego ryzyka tj: policjant, strażak, ochroniarz, lekarz. Obecny k.k. nie wyklucza możliwości powoływania się przez takir osoby na działanie w stanie wyższej konieczności wyłączającym bezprawność czynu. Osoba taka może powoływać się na działanie w stanie wyższej konieczności, gdy poświęci dobro dla ratowania dobra wyższej wartości. Na działanie w stanie wyższej konieczności nie można powoływać się, gdy jest on wyraźnie wyłączony przez przepisy szczególne, np. art. 246.

Problem kolizji obowiązków

Dotyczy to sytuacji, gdy na osobie sprawcy ciąży kilka obowiązków, z których tylko jeden może być spełniony, wówczas sprawca powołując się na działanie w stanie wyższej konieczności może wypełnić jeden z ciążących na nim obowiązków kosztem innych. Za nie dopełnienie tego obowiązku nie poniesie odpowiedzialności karnej, np. lekarz i dwóch pacjentów

Przekroczenie granic wyższej konieczności

Eksces intensywny zachodzi w dwóch przypadkach:

• Przy przełamaniu zasady subsydiarności tzn: gdy sprawca nie wykorzystał innego możliwego w danych okolicznościach sposobu uniknięcia niebezpieczeństwa

• Gdy nie została zachowana zasada proporcjonalności dóbr, tzn gdy poświęcone dobro przedstawia wartość oczywiście większą niż dobro ratowane

Eksces ekstensywny zachodzi wtedy, gdy poświęcenie dobra nastąpiło zanim niebezpieczeństwo nabrało charakteru bezpośredniości lub gdy już ten charakter utraciło. Zgodnie z art. 26 §3 przy przekroczeniu granicy stanu wyższej konieczności sąd w stosunku do takiego sprawcy może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Ryzyko nowatorstwa

Art. 27 §1 - Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualne stanu wiedzy.

§2 - Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzony, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

Zgodnie z art. 27 ryzyko nowatorstwa, czy też eksperymentu jest dopuszczalne, gdy zostaną spełnione następujące przesłanki:

• Eksperyment zostaje przeprowadzony w celu medycznym, technicznym, ekonomicznym lub poznawczym

• Spodziewana korzyć płynąca z eksperymentu ma istotne znaczenie poznawcze, techniczne, medyczne lub ekonomiczne

• Z punktu widzenia aktualnego stanu wiedzy zasadne są cel, sposób przeprowadzenia eksperymentu i oczekiwane korzyści.

• Jeżeli do eksperymentu zaangażowany jest człowiek, na którym eksperyment ma być przeprowadzony to wyrażenie przez niego zgody jest warunkiem legalności eksperymentu

• Uczestnik eksperymentu powinien być dokładnie poinformowany o spodziewanych korzyściach i ewentualnie grożących mu skutkach oraz o prawdopodobieństwie ich wystąpienia

• Uczestnik eksperymentu ma możliwość odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie, o czym powinien być dokładnie poinformowany

Ostateczna potrzeba

Art. 319 - Nie popełnia przestępstwa żołnierz, gdy w wypadku nieposłuszeństwa lub oporu stosuje środki niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do którego wydania był uprawniony, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób.

W celu zapewnienia przestrzegania dyscypliny w wojsku prawo karne przewiduje możliwość stosowania przez przełożonych w stosunku do podwładnych środków, które gdyby nie zawarte w przepisach upoważnienie, miałyby charakter przestępstwa.

Kontratypy pozaustawowe

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

Dotyczy ona osób fizycznych i funkcjonariuszy państwowych. Żeby działać w ramach uprawnień lub obowiązków muszą być spełnione pewne warunki:

• Musi istnieć podstawa prawna, z której wynika dany obowiązek lub uprawnienie (konkretny przepis szczególny)

• Podmiot musi posiadać rzeczową i miejscową kompetencję uprawniającą go do podjęcia danej czynności, np. tylko sąd może wydać postanowienie o tymczasowym aresztowaniu

• Realizacja czynności musi być dokonywana zgodnie z warunkami określonymi w poszczególnych przepisach, np. zatrzymanie osoby musi odbyć się zgodnie z przepisami określonymi w k.p.k.

Naruszenie powyższych warunków powoduje, że czynności oparte na uprawnieniach lub obowiązkach stają się automatycznie bezprawne.

Zgoda dysponenta dobrem

Muszą zostać spełnione następujące przesłanki:

• Zgoda, aby była skuteczna musi być wyrażona w zasadzie przez osobę dorosłą i poczytalną

• Zgoda musi dotyczyć dobra, którym osoba wyrażająca zgodę może swobodnie dysponować. Katalog tych dóbr nie jest określony przez prawo, a wynika jedynie z jego interpretacji, np. zabójstwo pozostaje przestępstwem nawet wówczas, gdy osoba udzieliła na to zgodę. Jednostka może swobodnie dysponować takimi dobrami, jak nietykalność cielesna, bezpieczeństwo osobiste, wolność.

• Zgoda, aby była skuteczna musi być dobrowolna i dotyczyć ściśle określonego dobra. Osoba wyrażająca zgodę musi w pełni zdawać sobie sprawę z tego, na co się godzi.

• Zgoda musi być udzielona przed lub najpóźniej w trakcie czynu. Zgoda wyrażona po czynie jest jedynie jego akceptacją i nie powoduje uchylenia bezprawności czynu.

• Sprawca musi mieć świadomość, że działa za zgodą dysponenta dobrem

Czynności lecznicze

Pojęcie czynności leczniczych jest bardzo szerokie i obejmuje wszelkie czynności związane z leczeniem chorego tj: terapię, diagnostykę, profilaktykę. Czynności lecznicze z uwagi na głęboką ingerencję w organizm ludzki mogą powodować pogorszenie stanu zdrowia, uszkodzenie ciała, aż do śmierci pacjenta włącznie. Spowodowanie takich skutków nie będzie przestępstwem, jeżeli zostaną spełnione następujące przesłanki:

• Działanie było podjęte w celu terapeutycznym, diagnostycznym, profilaktycznym

• Działanie było podjęte przez osobę należącą do personelu służby zdrowia, która posiada odpowiednie kwalifikacje do wykonywania danego typu zabiegu lub czynności leczniczej

• Leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej i wiedzy medycznej

• Dla przeprowadzenia zabiegu leczniczego wymagana jest zgoda pacjenta zgodnie z art. 192.

Karcenie małoletniego

Karcenie małoletniego może wypełnić ustawowe znamiona przestępstwa jak naruszenie nietykalności cielesnej z art. 217, zniewagi, pozbawienia wolności, naruszenia tajemnicy korespondencji. Karcenie takie, aby było legalne musi spełniać następujące warunki:

• Karcenie musi być podjęte w celu wychowania; nie może być na „zapas” i nie w celu rozładowania się.

• Karcenie może dokonywać tylko osoba do tego uprawniona: rodzic albo opiekun prawny - nie nauczyciel i nie wychowawca.

• Zachowana jest proporcjonalność między przewinieniem dziecka a zastosowaną metodą skarcenia

• Karcenie musi przyjąć społecznie akceptowaną formę; w żadnym razie nie może wypełnić znamion przestępstwa znęcania się fizycznego lub psychicznego (art. 207) oraz zagrażać jego życiu lub zdrowia.

Ryzyko sportowe

Uprawianie niektórych dyscyplin sportu wiąże się z naruszeniem nietykalności cielesnej a także uszkodzeniem ciała, uszczerbku na zdrowiu, a nawet śmierci zawodników lub kibiców. Aby można było powoływać się na działanie w ramach ryzyka sportowego, muszą być spełnione następujące warunki:

• Uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone, tzn. nie zakazane przez państwo.

• Działanie sprawcy było podjęte w celu sportowym, a nie np. odegrania się na przeciwniku pod pozorem sportowego działania

• Nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportu

• Uczestnicy brali udział dobrowolnie w uprawnianiu sportu

Zwyczaj

W doktrynie prawa karnego wyróżnia się dwa zwyczaje:

• Wręczenie prezentów osobom funkcjonariuszami publicznymi; Wręczanie prezentów osobom będącym funkcjonariuszami publicznymi może wypełnić znamiona łapownictwa, ale ze względu na powszechnie przyjęty zwyczaj następuje uchylenie bezprawności takiego czynu, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:

• Wręczenie prezentu musi wynikać z dobrej woli osoby wręczającej prezent

• Obdarowany nie może żądać wręczenia mu prezentu, ani uzależniać wykonania jakieś czynności od tego, czy otrzyma prezent

• Prezent powinien być wręczony po dokonaniu czynności i nie powinien być wcześniej obiecany.

• Prezent nie może przekraczać zwyczajowo przyjętych ram, np. dopuszczalne są: kwiaty, czekoladki, ksiązki itp. Przedmioty, ale nie pieniądze i nie rzeczy o dużej wartości. Można poczęstować kogoś kawą czy herbatą, ale nie zapraszać do drogiej restauracji. Można dać prezent chirurgowi za dobre wykonanie operacji, ale nie za wydanie pozytywnej opinii o rentę.

• Zwyczajowe gesty naruszające nietykalność cielesną (np. oblanie wodą w Lany Poniedziałek), ale powinny być one podejmowane w kręgu osób, które się wzajemnie znają i wyrażają na to zgodę

Kary i środki karne

Art. 32 - Karami są:

1. grzywna

2. ograniczenie wolności

3. pozbawienie wolności

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. dożywotnie pozbawienie wolności

Kara - przewidziana przez prawo karne konsekwencja popełnienia przestępstwa, która zawiera określoną przez to prawo dolegliwość i w której wyraża się dezaprobata popełnienia czynu i jego sprawcy.

Art. 54 §1 - Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować.

§2 - Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Grzywna - sąd wymierza ja dwuetapowo: najpierw ilość stawek dziennych, potem ich wysokość

Art. 33 §1 - Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360.

§2 - Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt. 3., jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.

§3 - Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe, stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł, ani też przekraczać 2 000 zł.

Art. 309 - W razie skazania za przestępstwo określone w art. 296 §3, 297 §1 lub art. 299, grzywnę orzeczoną obok kary pozbawienia wolności można wymierzyć w wysokości do 2 000 stawek dziennych.

Ograniczenie wolności - od 1 miesiąca do 12 miesięcy

Art. 34 §1 - Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.

§2 - W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

1. nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu

2. jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

3. ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary

Art. 35 §1 - Obowiązek określony w art. 34 §2 pkt 2 polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

§2 - W stosunku do osoby zatrudnionej sąd, zamiast obowiązku określonego w §1, może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd; w okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

Sąd nakłada ten obowiązek po wysłuchaniu skazanego.

Dozór kuratora

Art. 36 §1 - Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenie, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§2 - Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego obowiązki wymienione w art. 72 §1:

• pkt 2 [przeproszenie pokrzywdzonego],

• pkt 3 [wykonanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby]

• lub pkt 5 [powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających]

• oraz §2 [naprawienie szkody w całości lub cześci, chyba że sąd orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 5 (obowiązek naprawienia szkody), albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7 (świadczenie pieniężne)

Pozbawienie wolności

• od 1 miesiąca do 15 lat

Art. 37 - Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w miesiącach i latach

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

Obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie granicy ustawowego zagrożenia grzywną, ograniczeniem wolności lub pozbawieniem wolności do lat 15

Art. 38 §1 - Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, w wypadku alternatywnego zagrożenia karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 obniżenie albo obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar.

§2 - Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.

§3 - Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności.

Środki karne

Art. 39 - Środkami karnymi są:

1. pozbawienie praw publicznych

2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczenie, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi

2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu

3. zakaz prowadzenia pojazdów

4. przepadek

5. obowiązek naprawienia szkody

6. nawiązka

7. świadczenie pieniężne

8. podanie wyroku do publicznej wiadomości

Doktryna uznaje za środek karny nie wymieniony w art. 39 a wymieniony w art. 52 obowiązek zwrotu korzyści majątkowej.

Art. 52 - W wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie, sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości lub części na rzecz Skarbu Państwa; nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.

Pozbawienie praw publicznych

Art. 40 §1 - Pozbawienie praw publicznych obejmuje utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego; pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności ich uzyskania w okresie pozbawienia praw.

§2 - Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

Art. 41 §1 - Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnianiu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

§1a - Sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowiska, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych z wychowywaniem, edukacją, leczeniem małoletnich albo z opieką nad nimi na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości na szkodę małoletniego.

§1b - Sąd orzeka zakaz, o którym mowa w §1a, na zawsze, w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w tym przepisie.

§2 - Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Obowiązek powstrzymania się od przebywania w środowiskach lub miejscach; zakaz kontaktowania się, opuszczania miejsca pobytu

Art. 41a §1 - Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

§2 - Sąd orzeka obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

§3 - Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z okręconymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w §2.

Zakaz prowadzenia pojazdów

Zasady sądowego wymiaru kary i środków karnych

Zasady sądowego wymiaru kary i dyrektywy

Do zasad sądowego wymiaru kary można zaliczyć następujące zasady:

• zasadę swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy - art. 53 §1

• zasadę indywidualizacji kary

• zasadę oznaczoności kary

Zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy

Art. 53 §1 - Sąd wymierza karę wg swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Powyższy zapis oznacza, że ustawodawca pozostawił sądowi pewien margines w ramach którego może się poruszać dokonując oceny wszystkich okoliczności mających wpływ na wymiar kary w danej sprawie. Oczywiście pomimo możliwości swobodnej oceny sąd pozostaje związany dyrektywami ustawowymi i ustawowym wymiarem kary.

Zasada indywidualizacji kary

Art. 55 - Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

Zasada indywidualizacji kary poza dyrektywą określoną w art. 55 oznacza także potrzebę dostosowania kary do cech konkretnego sprawcy, jego sposobu działania, pobudek i prognoz resocjalizacyjnych.

Zasada oznaczoności kary

Kara orzekana w wyroku skazującym musi być oznaczona zarówno co do rodzaju kary, jak i co do jej wysokości. Pominięcie któregokolwiek z tych elementów jak i wyznaczenie kary spoza katalogu kar (art. 32) skutkuje w efekcie zmianą lub uchyleniem wyroku przez sąd odwoławczy.

Dyrektywy sądowego wymiaru kary i środków karnych

Można je podzielić na ogólne i szczegółowe. Dyrektywy ogólne są zawarte przede wszystkim w art.: 3, 53 §1, 58 §1 i są to:

• stopień winy sprawcy

• stopień społecznej szkodliwości - przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę przedmiotowe i podmiotowe kryteria:

Art 115 §2 - Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

• humanitaryzm kary

• prewencja szczególna (indywidualna) - polega na oddziaływaniu poprzez wymierzenie kary wyłącznie w stosunku do konkretnej jednostki. Kara w tej sytuacji ma odstraszać od ponownego popełnienia przestępstwa sprawcę wobec którego jest ona orzekana.

• prewencja ogólna (generalna) - polega na odstraszeniu sprawców od popełnienia przestępstw za pomocą środków przewidzianych w postępowaniu karnym. Skuteczność odstraszania zależy przede wszystkim od nieuchronności postępowania karnego i wymierzenia surowej kary

• pierwszeństwo kar wolnościowych

Dyrektywy szczegółowe to uregulowane w art.: 53 §2 i §3 zasady będące w części doprecyzowaniem dyrektyw ogólnych i w części mające charakter samodzielny. Należą do nich np.: sposób życia sprawcy przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu.

Instytucje:

1. Odstąpienie od wymierzenia kary

Zgodnie z ogólną zasadą w art. 61 §1 w przypadkach wskazanych w ustawie sąd może odstąpić od wymierzenia kary. Możliwość taka przewidziana w art. 217 §2 [naruszenie nietykalności spowodowane wyzywającym zachowaniem], 26 §3, 60 §3 [mały świadek koronny] jest fakultatywna. Obligatoryjnie sąd odstępuje od wymierzenia kary w art. 25 §3.

Art. 61 §1 - Sąd może odstąpić od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w wypadku określonym w art. 60 §3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnienia innego przestępstwa.

Odstępując od wymierzenia kary sąd może także odstąpić od orzekania środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe

Art. 61 §2 - Odstępując od wymierzenia kary, sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe.

Odrębną podstawą odstąpienia od wymierzenia kary stanowi art. 59.

Art. 59 §1 - Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 i społeczna szkodliwości czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

§2 - Przepisu §1 ni stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim.

2. Nadzwyczajne złagodzenie kary

Szczegóły zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary zawiera przepis art. 60 §6-7. Natomiast ogólnie można stwierdzić, iż nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzenia kary łagodniejszego rodzaju.

Art. 60 §1 - Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 §1.

§2 - Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, a w szczególności:

1. jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda zsotała naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody

2. ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie

3. jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

§6 - Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju wg następujących zasad:

1. jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia

2. jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

3. jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności

§7 - Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-8; przepisu art. 61 §2 nie stosuje się.

Nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane:

• kiedy jest przewidziane w ustawie, np. art. 25 §2

• w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawczego oddziaływania kary

• w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa w szczególności art. 60 §2

Szczególne podstawy i sposób nadzwyczajnego złagodzenia kary określają art. 60 §3, §4, §5.

Art. 60 §3 - Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzeni kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonywanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami powołanego do przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnianiu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia

§4 - Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

§5 - W wypadkach określonych w §3 i §4 sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa; przepisy art. 71-76 stosuje się odpowiednio.

3. Obostrzenie wymiaru kary

Do instytucji wpływających na obostrzenie kary zaliczamy:

• Recydywa specjalna zwykła

Art. 64 §1 - Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa,. Za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

• Recydywa specjalna wielokrotna

Art. 64 §2 - Jeżeli sprawca przednio skazany w warunkach określonych w §1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Przepisy §1 i §2 nie dotyczą zbrodni.

• Ciąg przestępstw

Art. 91 §1 - Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

• Uczynienie sobie z przestępstw stałego źródła dochodu lub popełnianie przestępstw w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym

Art. 65 §1 - Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 §2, stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym

Instytucja „dużego” świadka koronnego jest uregulowana w ustawie

30

---