1. Zasady prawa rodzinnego.

Polskie prawo rodzinne opiera się na humanistycznych i demokratycznych przesłankach życia społecznego. Na tej podstawie formułuje się tzw. podstawowe zasady prawa rodzinnego.

1) zasada szczególnej ochrony rodziny. W KRO ma ona na względzie m.in. zachowanie małżeństwa zawartego mimo przeszkody wieku, współdziałania dla dobra rodziny, rozliczenie między małżonkami przy podziale majątku wspólnego, obowiązki alimentacyjne członków rodziny i pomoc państwa przy ich wykonaniu.

2) Zasada dobra dziecka jako istoty słabszej i potrzebującej ochrony przenika całe prawo rodzinne. Dobro dziecka należy mieć na względzie zarówno przy orzekaniu o rozwodzie rodziców, o ich władzy rodzicielskiej, jak i przy ustanowieniu przysposobienia lub opieki nad małoletnim. Generalna dyrektywę w tym względzie zawiera Konwencja o prawach dziecka.

3) Zasada trwałości małżeństwa. Odnosi się nie tylko do samych małżonków, jest także instrumentem ochrony rodziny jako grupy społecznej, tworzącej korzystne dla dziecka środowisko życia i rozwoju. Realizacja tej zasady, szczególnie przy rozwodach ma na celu stabilizacje stosunków rodzinnych, jeżeli istnieje prognoza zażegnania konfliktu między małżonkami.

4) Zasada równouprawnienia małżonków. W stosunkach między nimi samymi oraz między nimi a ich wspólnymi dziećmi realizuje ideę równości mężczyzny i kobiety w stosunkach rodzinnych. Podobna motywacja dotyczy równości wszystkich dzieci wobec prawa, bez względu na ich małżeńskie lub pozamałżeńskie pochodzenie.

5) Zasada świeckości prawa rodzinnego i kompetencji organów państwa przy rozstrzyganiu spraw rodzinnych zapewnia wszystkim obywatelom jednolita pozycje prawną i jednolity tryb orzekania, niezależnie od przynależności wyznaniowej oraz światopoglądu.

2. Rodzina- pojęcie, skład i funkcje.

RODZINA- najstarsza grupa społeczna, występująca we wszystkich etapach rozwoju społeczeństwa i we wszystkich formacjach. Jest naturalnym i niezastąpionym elementem struktury społecznej, nazywanej często podstawowa komórką społeczną. Jest ona naturalnym środowiskiem narodzin i rozwoju człowieka.

W socjologii sformułowano terminy:

a)rodzina mała (nuklearna)- skupiająca rodziców i ich dzieci;

b) rodzina wielka- obejmująca szerszy krąg krewnych

Fundamentem rodziny w ujęciu socjologicznym jak i prawnym jest para składająca się z mężczyzny i kobiety.

W polskim prawie nie sformułowano pojęcia rodziny. Rodzina jawi się jako obiekt zainteresowania prawa dopiero wtedy, gdy została założona przez zawarcie małżeństwa.

FUNKCJE RODZINY. Najistotniejsze są naturalne potrzeby człowieka związane z życiem uczuciowym i popędem seksualnym. One skłaniają kobietę i mężczyznę do współżycia, czego następstwem jest często urodzenie się dziecka. Rodzice względem dziecka i siebie samych zaspokajają potrzeby emocjonalne(funkcje: emocjonalno - ekspresyjna, seksualna i prokreacyjna). Zaspokojeniu potrzeb bytowych służy funkcja gospodarcza. Funkcja wychowawczo - socjalizacyjna służy przygotowaniu młodego pokolenia do samodzielnego życia w społeczeństwie. Funkcja opiekuńcza polega na zapewnieniu pieczy nad niesamodzielnymi członkami rodziny.

W nowoczesnym społeczeństwie dominuje rodzina mała. Rodzina wielka występuje najczęściej w środowisku rolniczym. Skład rodziny małej opiera się na stosunku prawnorodzinnym, jaki powstaje w wyniku zawarcia małżeństwa lub urodzenia dziecka. Rodzina niepełna- taka, w której brakuje jednego z rodziców.

3. Pokrewieństwo i powinowactwo.

Pokrewieństwo. Jest faktem biologicznym. Krewnymi są osoby pochodzące od wspólnego przodka. Wyróżnia się linie i stopnie pokrewieństwa.

Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej, tj. dziadkowie- rodzice- dzieci- wnuki. W ramach krewnych w linii prostej wyróżnia się krewnych wstępnych (ojciec, dziadek, pradziadek) oraz zstępnych (syn, wnuk, prawnuk).

W linii bocznej spokrewnione są osoby, które nie pochodzą od siebie ale maja wspólnego przodka. Krewni w linii bocznej to np. wuj i siostrzeniec, stryj i bratanek, kuzyni oraz samo rodzeństwo.

Rodzeństwem przyrodnim są osoby pochodzące od jednego wspólnego rodzica, a drugi rodzic każdego z nich jest inny. Pokrewieństwo może być bliższe lub dalsze, zależnie od liczby pokoleń w linii prostej, a w linii bocznej zależnie od liczby urodzeń dzielących tych krewnych względem ich wspólnego przodka. Odległość pokrewieństwa oblicza się w stopniach, tj. według wspomnianej liczby urodzeń. Np. ojciec- syn pierwszy stopień, dziadek- wnuk drugi stopień. Wśród krewnych bocznych nie ma pierwszego stopnia pokrewieństwa, bo nawet między najbliższymi krewnymi tj. rodzeństwem są dwa urodzenia. Na gruncie prawa rodzinnego stosunek pokrewieństwa jest stosunkiem prawnym przede wszystkim między rodzicami a dziećmi oraz w zakresie obowiązków alimentacyjnych między krewnymi w linii prostej i między rodzeństwem.

Powinowactwo. Jest skutkiem zawarcia małżeństwa i oznacza więź prawną między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Tak jak w przypadku pokrewieństwa istnieje w linii prostej i bocznej, a jego bliskość określa się w stopniach. Powinowatymi w linii prostej w pierwszym stopniu są rodzice męża i żony oraz pasierb. Stosunek powinowactwa wywołuje skutki prawne na płaszczyźnie obowiązków alimentacyjnych, w zakresie dopuszczalności zawarcia małżeństwa. Z jego istnienia wynikają też pewne ograniczenia uprawnień.

4. Rola aktu urodzenia.

Treść aktu urodzenia wskazuje na pochodzenie od konkretnej osoby, określa kto jest domniemaną matką dziecka, ponieważ ze względu na osiągnięcia medycyny może dojść do zapłodnienia bez obcowania cielesnego. O fakcie urodzenia się dziecka ma obowiązek w ciągu 14 dni zgłosić:

• Ojciec

• Lekarz

• Położna

• Inna osoba obecna przy porodzie

• Matka.

Jeżeli dziecko urodzi się w zakładzie opieki zdrowotnej dokonuje tego zakład. Akt sporządza się na podstawie zaświadczenia wystawionego przez lekarza lub zakład opieki zdrowotnej.

5. Sądowe dochodzenie macierzyństwa.

Ustalenia macierzyństwa można żądać w razie:

1. Gdy sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców

2. Gdy macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka, jako jego matka zostało zaprzeczone.

Legitymacje do wniesienia tego powództwa mają osoby, których stosunek prawny macierzyństwa bezpośrednio dotyczy:

• Dziecko

• Matka

• Prokurator.

Powództwo o ustalenie macierzyństwa nie jest ograniczone żadnym terminem. Przesłanką materialnoprawną powództwa o ustalenie macierzyństwa jest brak w akcie urodzenia dziecka oznaczenia określonej kobiety jako jego matki. Sytuacja taka dotyczy dziecka nieznanych rodziców. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa może nastąpić dopiero po urodzeniu się dziecka. Zaprzeczenie macierzyństwa wchodzi w rachubę, gdy do aktu urodzenia wpisano jako matkę kobietę, która nie urodziła dziecka. Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa mogą wnieść osoby bezpośrednio zainteresowane:

• Dziecko

• Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka

• Kobieta, która urodziła dziecko

• Mąż kobiety wpisanej w akcie urodzenia

• Mężczyzna, który uznał ojcostwo

• Mężczyzna, którego ojcostwo ustalono sądownie

• Prokurator.

Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa można wnieść w terminie 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia.

6. Ustalenie ojcostwa dziecka małżeńskiego.

Ustalenie ojcostwa oparte jest na różnych przesłankach. W odniesieniu do dziecka małżeńskiego domniemywa się, że ojcem dziecka jest mąż matki. Co do ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego, domniemanie ojcostwa opiera się na fakcie współżycia cielesnego z matką dziecka w okresie koncepcyjnym. Regułą jest, aby dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa. To, że mężczyzna jest ojcem dziecka można ustalić na podstawie:

• Badań DNA

• Badań antropologicznych (barwa oczy, włosów, wady rozwojowe itp.)

• Niezdolności płciowej domniemanego ojca

• Dowód z zestawienia stopnia dojrzałości dziecka w chwili urodzenia z czasem obcowania cielesnego

• Badań daktyloskopijnych.

7. Przesłanki i skutki prawne uznania.

PRZESŁANKI UZNANIA :

• brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny- nie można uznać dziecka urodzonego w czasie trwanie małżeństwa, dopóki ojcostwo męża nie zostanie zaprzeczone prawomocnym wyrokiem sądowym

• nie można uznać ojcostwa dziecka, którego pochodzenie już zostało ustalone przez uznanie lub na drodze sądowego ustalenia ojcostwa

Inne przesłanki dotyczą osób, które dotyka akt uznania oraz wymagania formalne dla dokonania tej czynności prawnej:

• dziecko- uznać można tylko dziecko małoletnie, najczęściej dotyczy dziecka już urodzonego, jednak przepisy dopuszczają uznanie dziecka poczętego. dotyczy tylko dziecka żyjącego. Nie można uznać ojcostwa dziecka nieznanych rodziców ani dziecka w przypadku zaprzeczenia macierzyństwa kobiety wpisanej do aktu urodzenia jako matka.

• uznający mężczyzna- akt uznania ma charakter wyłącznie osobisty, nie można go dokonać przez przedstawiciela. Mężczyzna dokonujący aktu uznania dziecka powinien być przekonany , że jest jego ojcem. Prawdziwości tego faktu nie sprawdza organ przyjmujący oświadczenie ani mężczyzna nie jest zobowiązany do jego udowodnienia. Można więc przyjąć, że przesłanką uznania ojcostwa jest przekonanie uznającego, że jest ojcem dziecka. Jeżeli jednak później okaże się , że przekonanie to było mylne, jest podstawą do ustalenia bezskuteczności uznania.

• Matka dziecka- oświadczenie matki potwierdzające prawdziwość oświadczenia o uznaniu ojcostwa przez mężczyznę, jest następstwem oświadczenia ojca. Matka dziecka nie wyraża zgody na uznanie, lecz współtworzy zdarzenie prawne , którego skutkiem jest powstanie stosunku prawnego ojciec-dziecko. Jeżeli matka dziecka nie składa oświadczenia potwierdzającego oświadczenie mężczyzny uznanie ojcostwa nie dochodzi do skutku. Udział matki w akcie uznania ojcostwa jest przesłanką konieczną uznania dziecka. Chroni interes nie tylko dziecka ale i matki w zakresie prawidłowego ustalenia ojcostwa.

• Wymagania formalne- oświadczenie o uznaniu ojcostwa powinno zawierać dokładne oznaczenie uznającego mężczyzny, matki potwierdzającej prawdziwość oświadczenia mężczyzny i dziecka , którego dotyczą. Składa sie je przed kierownikiem USC albo przed Sądem opiekuńczym, może nastąpić zagranicą przed polskim konsulem lub inna osobą wyznaczoną do tej funkcji. Gdy życie matki lub ojca jest w niebezpieczeństwie można oświadczenia złożyć przed takimi organami jak: notariusz, wójt, burmistrz, prezydent miasta, oni przekazują sporządzony protokół do USC właściwego dla aktu urodzenia dziecka. Matka i ojciec dziecka składają oświadczenia w tym samym terminie, jednakże matka może złożyć oświadczenie po fakcie uznania ale nie później niż w ciągu 3 miesięcy od daty uznania ojcostwa przez mężczyznę.

SKUTKI PRAWNE:

W sferze stosunków osobistych:

• dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, może nosić nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko utworzone z połączenia nazwiska matki z nazwiskiem ojca

• ojcu przysługuje władza rodzicielska

W sferze majątkowej:

• powstaje wzajemne prawo do dziedziczenia

• powstaje obowiązek alimentacyjny, wskutek czego osoba , która wcześniej świadczyła alimenty dla dziecka może żądać od ojca ich zwrotu

8. Unieważnienie uznania dziecka.

9. Sądowe ustalenie ojcostwa.

Sądowe ustalenie ojcostwa jest wynikiem sporu pomiędzy matka a domniemanym ojcem. Ustalenie pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego, które nie zostało uznane przez ojca może dokonać się na drodze procesu cywilnego. Sądowe dochodzenie ojcostwa jest wtedy, gdy istnieje spór czy wskazany mężczyzna jest ojcem dziecka. Sądowe ustalenie ojcostwa jest sposobem ustalenie stanu cywilnego dziecka w zakresie jego pochodzenia. Ustalenie ojcostwa w orzeczeniu sądowym jest również dopuszczalne względem dziecka przysposobionego niepełnego i pełnego rozwiązywalnego.

10. Piecza nad osobą dziecka jako element władzy rodzicielskiej.

Dziecko ze względu na swoją niedojrzałość fizyczna i psychiczną wymaga stałej troski o prawidłowy, wszechstronny rozwój, bezpieczeństwo itp. Te troskę realizują rodzice, którzy mają prawo i obowiązek wychowywać dziecko i kierować nim. Treścią tych działań jest rozwój fizyczny i duchowy dziecka.

Wychowanie i kierowanie dzieckiem: kierowanie rozwojem psychicznym dziecka jest elementem procesu wychowawczego. Wychowanie ma na względzie kształtowanie osobowości dziecka, jego postaw, światopoglądu, systemu wartości itp. Natomiast kierowanie dzieckiem dotyczy troski o środowisko dziecka, regulowanie i nadzorowanie tryby życia, uczestnictwie w życiu pozarodzinnym itd. Rodzice muszą zapewnić dziecku należyte środowisko materialne oraz ochronę przed niebezpieczeństwami. Rodzice są zobowiązani troszczyć się o zdrowie dziecka, zapewnić mu mieszkania oraz stosownie do możliwości- odpowiednie dla wieku rozrywki.

Działania kształtujące sytuację prawną dziecka: zamieszkując razem z dzieckiem rodzice mogą wywierać osobisty wpływ na wychowanie dziecka i kierować nim. Gdy rodzice nie mieszkają razem miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce jego stałego pobytu u jednego z rodziców. Rodzice mogą określić miejsce pobytu dziecka poza domem na krótszy lub dłuższy czas (wyjazd wakacyjny, pobyt w zakładzie leczniczym itd.) jednak ta decyzja powinna być podjęta wspólnie. Rodzice nadają dziecku imię, które wpisuje się do aktu urodzenia. W tym zakresie pewna rola kontrolna przysługuje kierownikowi USC, który może odmówić przyjęcia oświadczenia o wyborze imienia. Jeżeli rodzice zbyt pochopnie nadadzą dziecku imię w ciągu 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia mają możliwość zmiany imienia. Sytuację prawną dziecka kształtuje również:

• Uprawnienie rodziców do rozwiązywania umowy o prace małoletniego

• Zgoda na przysposobienie dziecka

• Zgoda rodziców w sprawie badan lekarskich, operacji w odniesieniu do dziecka małoletniego

• Decyzje rodziców dotyczące leczenia małoletniej ciężarnej córki, zwłaszcza w sprawie przerwania ciąży

• Uprawnienie rodziców małoletniego ojca do wyrażenia zgody na uznanie jego dziecka.

Ustawodawca nakłada na dziecko obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców, który jest konieczny dla umożliwienia rodzicom skutecznego sprawowania władzy rodzicielskiej.

11. Ustalenie nazwiska dziecka oraz nadanie mu imienia.

Nazwisko i imię indywidualizują każdego człowieka, pozwalają odróżnić go od innych ludzi. Ustalenie nazwiska dziecka wynika z więzi prawnych o charakterze rodzinnym i dokonuje się w zasadzie z chwilą urodzenia się dziecka. Natomiast imię dziecka ustalają rodzice sprawujący władzę rodzicielską.

Rodzice nadają dziecku imię, które wpisuje się do aktu urodzenia. Jeżeli natomiast rodzice nie nadadzą dziecku imienia, kierownik USC wpisuje imię zwykle w kraju używanych i czyni o tym wzmiankę dodatkową. W zakresie imienia pewna rola kontrolna przysługuje kierownikowi USC, który może odmówić przyjęcia oświadczenia o wyborze imienia, jeżeli jest ono ośmieszające, zdrobniałe bądź nie pozwalającego odróżnić płci dziecka. Jeżeli rodzice zbyt pochopnie nadadzą dziecku imię w ciągu 6 miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia mają możliwość zmiany imienia.

Nazwisko dziecka - ustalenie nazwiska dziecka wynika z więzi prawnych o charakterze rodzinnym i dokonuje się z mocy prawa z chwilą urodzenia. Nazwisko dziecka małżeńskiego - dziecko urodzone w czasie trwania małżeństwa jego rodziców lub przed upływem 300dni od jego ustania lub unieważnienia uważa się za pochodzące od męża matki. Kwestia nazwiska dziecka zależy od ustalenia nazwiska jego rodziców.

Nazwisko dziecka pozamałżeńskiego:

1. W razie uznania ojcostwa - dziecko nosi nazwisko jakie rodzice uzgodnili przy akcie uznania ojcostwa.

2. Sądowe ustalenie ojcostwa - jeżeli rodzice nie złożyli oświadczeń albo są one rozbieżne, sąd decyduje o nazwisku dziecka. W razie ustalenia ojcostwa -> dziecko z ukończeniem 13 lat decyduje o zmianie sw ojego nazwiska i wymaga się na to jego zgody.

3. Dziecko o nieustalonym ojcostwie - dziecko, którego ojcostwo nie zostało ustalone nosi nazwisko, które matka nosi w chwili jego urodzenia. Jeżeli jednak matka zawarła potem małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem dziecka, może ono nabyć jego nazwisko. Jeżeli dziecko nosi nazwisko ojca, w sytuacji małżeństwa matki z innym mężczyzną, nie jest możliwa zmiana nazwiska dziecka.

4. Dziecko nieznanych rodziców - nazwisko nadaje mu sąd

W przypadku zaprzeczenia ojcostwa dziecko traci nazwisko ojca i nabywa nazwisko matki, jakie nosiła w chwili urodzenia. Natomiast rozwód, nie powoduje zmiany nazwiska dziecka, choćby jeden z małżonków złożył oświadczenia o powrocie do poprzedniego nazwiska.

12. Piecza nad majątkiem dziecka jako element władzy rodzicielskiej.

Podstawową postacią ochrony interesów majątkowych dziecka jest zarząd jego majątkiem. W ramach tego zarządu rodzice dokonują:

1. czynności faktycznych np. naprawy, remonty budynku

2. czynności prawnych np. kupno-sprzedaż

3. czynności w postępowaniu przed sądami lub innymi organami państwowymi lub samorządowymi związanych z realizacją zarządu

Majątek, którym zarządzają rodzice, składa się z ruchomości lub nieruchomości, kapitału itd. jaki dziecko otrzymało wskutek darowizny, dziedziczenia, odszkodowania, z tytułu należnych alimentów. Rodzice nie mogą się zrzec zarządu ani przenieść go na inne osoby.

Sposób sprawowania zarządu- oboje rodzice są uprawnieni do sprawowania zarządu, wymaga się od nich tylko przeciętnej staranności i nie stawia się im wysokich wymagań np. dążenia do pomnażania majątku.

1. zwykły zarząd - sprawują go rodzice dziecka samodzielnie, nie podlega kontroli sądu. Dotyczy on zwykłego korzystania z rzeczy, ma na celu utrzymanie poszczególnych przedmiotów w stanie niepogorszonym -> chodzi o bieżące zarządzanie majątkiem.

2. Czynności przekraczające zwykły zarząd - dla ich dokonania potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Dotyczą one rozporządzania majątkiem dziecka. Do czynności przekraczających zwykły zarząd zalicza się także czynności przekraczające podejmowane w postępowaniu sądowym w imieniu dziecka np. zawarcie ugody. Oboje rodzice mają takie same uprawnienia w zakresie zarządu majątkiem dziecka i każde z nich może działać samodzielnie.

Wyłączenie z zarządu - z zarządu majątkiem dziecka wyłączone są przedmioty należące do dziecka, przedmioty oddane mu do swobodnego użytku, jego zarobki, roszczenia i zobowiązania wynikające z samodzielnie zawartej umowy o pracę itp. Rodzice sprawują jednak pieczę nad osobą dziecka, kierują nim przy korzystaniu z wymienionych składników majątkowych.

13. Wykonywanie władzy rodzicielskiej i odpowiedzialność rodziców.

KRO nakazuje rodzicom wykonywać władzę rodzicielską dla dobra dziecka i interesu społecznego.

Osobiste wykonywanie władzy rodzicielskiej: posługiwanie się innymi osobami w odniesieniu do pieczy nad osobą dziecka jest dopuszczalne, jednak nie powoduje ono przekazania władzy innej osobie lub zakładowi, gdyż władza rodzicielska jest niezbywalna. Nad dzieckiem przebywającym w zakładzie leczniczym, internacie lub na wakacjach rodzice nadal sprawują władzę rodzicielską, którą powierzają osobie lub organizacji, w której umieszczają dziecko. Rodzice sprawują nadzór nad tą placówką, sprawdzają czy dziecku nie zagraża jakieś niebezpieczeństwo w czasie pobytu dziecka poza domem. Są oni uprawnieni do odebrania dziecka, chyba że wskutek tego miałoby ucierpieć dobro dziecka, istnieje podstawa do ingerencji sądu opiekuńczego. Obowiązek osobistego wykonywania władzy rodzicielskiej oznacza, że rodzicom przysługuje prawo żądania wydania dziecka zatrzymanego przez osobę nieuprawnioną. Odebrania dziecka może także żądać 1 z rodziców od 2-go, któremu władza ta nie przysługuje z mocy wyroku sądu orzekającego rozwód, ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej. Każde z rodziców wykonuje samodzielnie władzę rodzicielską, powinni jednak uzgadniać oni działania dotyczące istotnych spraw dziecka. W razie braku porozumienia mogą zgłosić się do sądu o rozstrzygnięcie. Do spraw istotnych można zaliczyć: miejsce pobytu dziecka, wybór szkoły, zawodu, leczenie dziecka. Przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej rodzice mogą korzystać z pomocy sądu opiekuńczego i innych organów państwa i organizacji społecznych (urzędy stanu cywilnego, sąd, prokuratura, notariusz, komornik, policja, placówki oświatowe itd.). KRO nakłada wzajemny obowiązek koordynacji sądu opiekuńczego z innymi organami i instytucjami, zwłaszcza z organizacją pomocy społecznej, która ma obowiązek informowania sądu o rodzajach zagrożeń dobra dziecka, o potrzebie interwencji, o udzielanej pomocy.

Odpowiedzialność rodziców: wykonując władzę rodzicielską rodzice NIE MOGĄ:

1. Przekroczyć uprawnienie wynikające z reprezentacji dziecka lub dopuścić się zaniedbań wyrządzających szkodę na osobie dziecka: rodzice działając bez umocowania ustawowego w przypadku, gdy władza rodzicielska im nie przysługuje, została zamieszona lub jej pozbawiono. W takich przypadkach czynność prana jest nieważna. W przypadku wyrządzenia dziecku trwałej szkody np. na zdrowiu, w skutek braku troski o dziecko rodzice ponoszą odpowiedzialność.

2. Wyrządzić dziecku szkodę czynem niedozwolonym: to najbardziej drastyczne przekroczenie i nadużycie przez rodziców władzy rodzicielskiej, powodujące odpowiedzialność deliktową (świadome działanie rodziców na szkodę dziecka w zakresie zarządu jego majątkiem). Rodzice tez mogą ponieść odpowiedzialność karną jeśli czyn ten ma znamiona przestępstwa (nadużycie karania dziecka, psychiczne znęcanie się nad dzieckiem).

3. Swym działaniem lub zaniechaniem dopuścić się wyrządzenia przez dziecko szkody osobom trzecim: odpowiedzialność deliktową ponoszą również rodzice względem osób trzecich, które poniosły szkodę wyrządzoną przez dziecko, które w ogóle ze względu na wiek nie ponosi winy lub któremu nie można przypisać winy.

14. Zmiany w zakresie władzy rodzicielskiej.

Sąd opiekuńczy może zastosować łagodniejsze, niż pozbawienie władzy rodzicielskiej, sposoby zmierzające do ochrony dobra dziecka. Są to:

1. Zawieszenie władzy rodzicielskiej - sąd orzeka zawieszenie władzy w przypadku istnienia po stronie rodziców przemijającej przeszkody w jej wykonaniu. Nie powoduje ono ustania władzy rodzicielskiej lecz tylko wstrzymuje jej wykonanie.

2. Ograniczenie władzy rodzicielskiej - może ono wynikać z faktu zagrożenia dobra dziecka oraz, gdy brak wspólności domowej dziecka z obojgiem rodziców

3. Piecza zastępcza - umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej jest środkiem zaradczym w razie braku należytej pieczy rodzicielskiej oraz jest sposobem ograniczenia władzy rodzicielskiej.

15. Ustanie władzy rodzicielskiej.

Władza rodzicielska trwa do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Przyczyny ustania władzy rodzicielskiej można podzielić na:

1. Zdarzenia zaistniałe niezależnie od ich podmiotów np. śmierć, osiągnięcie pełnoletności -> jeżeli zmarł jeden z rodziców władza ustaje tylko w stosunku do niego, dziecko pozostaje nadal pod władzą rodzicielską drugiego rodzica.

2. Inne zdarzenia, zwłaszcza orzeczenia sądowe - fakty zaistniałe wskutek celowego działania ludzi. Zdarzenia te znajdują wyraz w orzeczeniach sądowych:

1. orzeczenia zmieniające stan cywilny dziecka - zmianę stanu cywilnego dziecka powoduje orzeczenie sądu o zaprzeczeniu ojcostwa męża matki, zaprzeczeniu macierzyństwa, o unieważnienie uznania dziecka, orzeczenie o przysposobieniu dziecka i o jego rozwiązaniu. Skutkiem dodatkowym tych orzeczeń jest ustanie władzy rodzicielskiej mężczyzny, który nie jest już uznany za ojca dziecka, ustanie władzy rodzicielskiej kobiety, której macierzyństwo zostało zaprzeczone, wskutek przysposobienia dziecka władza przysługuje przysposabiającym. W razie rozwiązania przysposobienia, władza przysposabiających ustaje.

2. orzeczenie orzekające ubezwłasnowolnienie rodziców - orzeczenie całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia rodziców lub jednego z nich powoduje pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych.

3. orzeczenia sądu bezpośrednio ingerującego we władzę rodzicielską - sąd może pozbawić rodziców lub jednego z nich władzy rodzicielskiej w wypadku niemożliwości jej wykonani z powodu trwałej przeszkody lub w razie jej nienależytego wykonywania.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje wtedy, gdy inne łagodniejsze sposoby ingerencji w sprawowaniu tej władzy były nieskuteczne. Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje z 2 przyczyn:

1. Trwałe przeszkody (niezależne od winy rodziców) - długotrwała choroba, wyjazd za granicę, odbywanie kary pozbawienia wolności itd.

2. Nienależyte wykonanie władzy rodzicielskiej - nadużycie władzy ze szkodą dla dziecka bądź rażące zaniedbanie przez rodziców ich obowiązków.

16. Przesłanki podstawowe wszelkich roszczeń alimentacyjnych oraz niezgodność alimentacji.

Przesłanki podstawowe:

• Zaistniały stosunek pokrewieństwa, powinowactwa i przysposobienia- ten fakt zobowiązuje pewien krąg osób do alimentacji

• Zaistnienie ustawowych przesłanek, tj. stanu potrzeby po stronie uprawnionego i możliwości zarobkowych po stronie zobowiązanego do alimentów:

• Stan niedostatku: roszczenie o alimenty powstaje w przypadku, gdy uprawniony nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb

• Możliwość wykonania: obowiązek powstaje, gdy zobowiązany jest w stanie go wykonać, tzn. ma ku temu możliwości zarobkowe lub majątkowe. Nie chodzi tu tylko o rzeczywiste zarobki ale bierze pod uwagę zarobki jakie ta osoba mogłaby uzyskiwać.

Niezgodność alimentacyjna: osoba zobowiązania do płacenia alimentów może żądać oddalenia roszczenia powołując się na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Niezgodność uprawnionego może wynikać z:

• Faktu zawinionego, rażąco niewłaściwego zachowania się względem zobowiązanego

• Zawinionego, lekkomyślnego postępowania, które spowodowało stan niedostatku.

Powołanie na zachowanie w/w nie dotyczy roszczenia na rzecz małoletniego dziecka.

17. Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego.

Treść: dostarczenie środków utrzymania, a w miarę i wychowania. Dostarczenie środków utrzymania oznacza zaspokojenie bieżących potrzeb konsumpcyjnych uprawnionego w zakresie wyżywienia, odzieży, mieszkania, higieny osobistej. Dostarczenie środków wychowania dotyczy zwłaszcza osób małoletnich, które dopiero przygotowują się do samodzielnego życia. Chodzi tu o zaspokojenie potrzeb w zakresie kształcenia, rozwijania zdolności dziecka, zapewnienie mu odpowiednich rozrywek, wypoczynku, dbałość o rozwój fizyczny i duchowy. Obowiązek alimentacyjny obejmuje też wydatki na ochronę majątkowych praw dziecka i ochronę jego osoby.

Zakres: zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczają 2 czynniki:

1. Usprawiedliwione potrzeby uprawionego

2. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego.

Najsilniejszy obowiązek dotyczy małżonka oraz rodziców względem niesamodzielnego dziecka. Realizowany jest tutaj postulat „równej stopy życiowej uprawnionego i zobowiązanego”. Oznacza to, że małżonek powinien dostarczyć drugiemu środki do utrzymania w takiej wysokości, aby uprawniony miał podobny standard życia. Dostarczanie alimentów dla dziecka ma sprzyjać jego prawidłowemu wychowaniu, a nie zaspokajało wszystkich jego zachcianek. Zakres obowiązku alimentacyjnego zmniejsza się w odniesieniu do tych członków rodziny, których nie dotyczy postulat równej stopy życiowej. Wykonywanie obowiązku względem krewnych w linii prostej oraz między rodzeństwem ma usunąć stan niedostatku. najbardziej chroni się poziom życia zobowiązanego rodzeństwa, ponieważ brat lub siostra może uchylić się od wykonania tego obowiązku, gdyby miała ucierpieć na tym jego stopa życiowa lub jego najbliższej rodziny. Zakres obowiązku między ojczymem i macochą a pasierbem- ma się tu na uwadze wiele czynników:

• Kto jest zobowiązany

• Z kim pasierb mieszka

• Jakie jest jego nastawienie względem ojczyma lub macochy

• Czy pasierb ma innych krewnych w bliższej kolejności zobowiązanych do alimentacji.

Zakres obowiązku między ojczymem i macochą a pasierbem należy ocenić stosownie co do tego kto jest uprawnionym i zobowiązanym. Na zakres wykonania wpływa też niegodność uprawnionego, tzn. mimo trudności wychowawczych i nagannego zachowania dziecka nie zwalnia to rodziców z obowiązku troski o jego utrzymanie i wychowanie. Niegodność alimentacji może częściowo ograniczyć lub nawet oddalić obowiązek alimentacji względem takiego dziecka.

18. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

19. Pojęcie i przesłanki przysposobienia.

Używany w KRO termin ,,przysposobienie,, odpowiada spotykanie w języku potocznym adopcji. Przysposobienie oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym stosunku prawnorodzinnego podobnego do stosunku między rodzicami a dzieckiem. Między stronami tego stosunku powstają takie same prawa i obowiązki, jakie istnieją między dzieckiem a jego naturalnymi rodzicami. Stosunek prawny jest podobny, a nie taki sam jak stosunek między rodzicami a ich rodzonym dzieckiem, m.in. dlatego że w niektórych wypadkach przysposobienie może być rozwiązane. Przysposobienie nie jest jednolitą instytucją prawną; niekiedy może ono tworzyć stosunek prawnorodzinny tylko między samym przysposabiającym a dzieckiem, bez skutków dla innych członków rodziny.

PRZESŁANKI PRZYSPOSOBIENIA

Na czele jest dobro dziecka, jako nadrzędny postulat, który należy brać pod uwagę przy ocenie wszystkich przesłanek wyznaczonych wprost w KRO lub z niego wyinterpretowanych.

PRZESŁANKI PO STRONIE PRZYSPOSOBIONEGO:

1. MAŁOLETNOŚĆ:

Przesłanka małoletniości wynika z celu przysposobienia - zapewnienia dziecku rodzinnych warunków wychowania i rozwoju. Przesłanka ta jest spełniona, jeżeli dziecko jest małoletnie w dniu złożenia wniosku o jego przysposobienie. Natomiast postępowanie sądowe może zakończyć się orzeczeniem o przysposobieniu już po uzyskaniu przez przysposobionego pełnoletniości. Przysposobić można każde dziecko małoletnie.

2. ŻYCIE:

Przysposobiony żyje w chwili orzeczenia o przysposobieniu. W razie śmierci dziecka nawet w ostatniej fazie postępowania przysposobienie traci cel, a sąd umarza postępowanie.

3. ZGODA MAŁOLETNIEGO:

• Zgoda małoletniego, który ukończył 13 lat, jest przesłanką konieczną.

• Ustawodawca zrezygnował z wymagania zgody dziecka młodszego, jednak nałożył na sąd obowiązek wysłuchania przysposabianego, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia.

• Sąd opiekuńczy może jednak wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, gdy:

1. dziecko nie jest zdolne do wyrażenia zgody (np. z powodu swego stanu zdrowia),

2. dziecko jest przekonane o tym, że przysposabiający są jego rodzicami.

PRZESŁANKI PO STRONIE PRZYSPOSABIAJĄCEGO:

1. WYRAŻENIE ZGODY PRZYSPOSOBIENIA:

• Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego. Oznacza to, że sąd nie może orzec o adopcji bez jego woli.

• Jeżeli przysposabiający pozostaje w związku małżeńskim, potrzebna jest zgoda jego współmałżonka, chyba, że nie ma on zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

2. RÓŻNICA WIEKU:

• Odpowiednia różnica wieku między stronami stosunku przysposobienia ma upodobnić je do przeciętnej rodziny opartej na więzi biologicznej.

• Ustawodawca nie wskazał sztywnej różnicy wieku, lecz ma to być różnica „odpowiednia”. Na ogół przyjmuje się, że różnica wieku między przysposabiającym a przysposabianym powinna wynosić, co najmniej 18 lat.

• Nie jest też przeszkodą do ustanowienia adopcji znaczna różnica wieku, jednak sąd bada wtedy ze szczególną wnikliwością, czy będący w starszym wieku przysposabiający ze względu na stan zdrowia jest w stanie sprostać obowiązkom rodzicielskim do czasu usamodzielnienia się przysposobionego dziecka.

3. PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Jest przesłanką konieczną, ponieważ brak lub ograniczenie tej zdolności uniemożliwia sprawowanie władzy rodzicielskiej nad przysposobionym dzieckiem.

4. KWALIFIKACJE PODMIOTOWE:

Osobiste przymioty (kwalifikacje podmiotowe) przysposabiającego są przesłanką, która wynika z nadrzędnego postulatu realizacji dobra dziecka. Wychowanie i troskę o rozwój dziecka należy powierzyć osobie, której cechy osobiste, a zwłaszcza poziom moralny, pozwalają przypuszczać, że dziecko znajdzie korzystne dla siebie środowisko rodzinne.

INNE PRZESŁANKI:

1. ZGODA RODZICÓW:

Zgoda rodziców dziecka jest w zasadzie potrzebna do przysposobienia. Zgody tej nie wymaga się w przypadku:

1. pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej,

2. gdy rodzice są nieznani,

3. gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody,

4. poza tym sąd może ze względu na szczególne okoliczności orzec przysposobienie, mimo braku zgody rodziców, jeżeli mają oni ograniczona zdolność do czynności prawnych, a odmowa zgody jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

Zgodę na przysposobienie, rodzice mogą wyrazić dopiero po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka ( by zgoda była rezultatem przemyślanej decyzji).

Rodzice mający ograniczoną zdolność do czynności prawnych (np. ubezwłasnowolniony częściowo) zachowują uprawnienie do wyrażenia zgody na przysposobienie. Jednak nowela z 1995 r. wprowadziła możliwość przysposobienia mimo ich odmowy, jeżeli jest ona sprzeczna z dobrem dziecka.

20. Przysposobienie całkowite.

1. Anonimowość i nierozwiązywalność

Przesłanką orzeczenia przysposobienia całkowitego jest uprzednie wyrażenie zgody przez rodziców dziecka na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Zerwanie więzi rodzinnej i zupełna utrata fizycznego kontaktu rodziców z dzieckiem. Przysposobienie całkowite jest nierozwiązywalne.

2. Nowy stan cywilny

Przysposobiony traci dotychczasowy stan cywilny i nabywa nowy związany z włączeniem go do nowej rodziny. Nowy akt urodzenia jako rodziców wpisuje się przysposabiających. W noweli z 1995r. wprowadzono jednak zmianę co do postępowania z poprzednim aktem urodzenia dziecka przysposobionego całkowicie. Akt ten zachowuje się, jednak nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów. wgląd do pierwotnego aktu urodzenia ma sąd oraz sam przysposobiony po uzyskaniu pełnoletności.

3. Niedopuszczalność ustalenia naturalnego pochodzenia

Nie jest dopuszczalne jakiekolwiek postępowanie zmierzające do ustalenia naturalnego pochodzenia przysposobionego.

4. Zmiana Nazwiska

Przysposobiony nie zachowuje swojego nazwiska, ponieważ przed przysposobienie całkowite następuje zupełne zatarcie dotychczasowego pochodzenia.

5. Zakaz przysposobienia pasierba

Nawet gdyby ojciec był nieznany, matka przysposobionego wyraża zgodę, znając osobę przysposabiającego, którym byłby jej mężem.

6. Dziedziczenie

Przysposobiony ma pełne uprawnienia do dziedziczenia po przysposabiających i ich krewnych, jakby był ich własnym dzieckiem. Dziecko przysposobione całkowicie może być ponownie przysposobione nawet za życia przysposabiającego.

21. Przysposobienie pełne, rozwiązywalne.

W wyniku orzeczenia tego przysposobienia powstaje taki stosunek, jaki istnieje między rodzicami a dziećmi. Nowy stan cywilny dziecka przysposobionego dotyczy nie tylko przysposabiających ale pojawia się jakby stosunek pokrewieństwa i wynikające z niego obowiązki między dzieckiem a krewnymi przysposabiającego. Chodzi o to że dziecko przysposobione jest takim samym członkiem rodziny przysposabiającego, jakby było jego rodzonym dzieckiem. Wskutek przysposobienia pełnego przysposobiony ma takie same uprawnienia i obowiązki, jakie wynikają ze stosunku pokrewieństwa. Szczególnie warto wskazać na obowiązki alimentacyjne i uprawnienia do dziedziczenia.

A ) Powstanie stosunku rodzicielskiego

Powstanie stosunku rodzicielskiego nie powoduje utraty dotychczasowego stanu cywilnego w zakresie pochodzenia dziecka. Ustają jednak skutki naturalnego pochodzenia dziecka, a zwłaszcza władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny i prawo do dziedziczenia. Jeżeli jednak jeden małżonek przysposobił dziecko drugiego małżonka nie ustaje stosunek prawnorodzinny ani nie ustają prawa i obowiązki względem rodziców naturalnych i krewnych.

B ) Imię i Nazwisko

Wskutek przysposobienia dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego. Sąd może jednak na życzenie dziecka zachować jego poprzednie nazwisko do którego dołączone zostanie nazwisko nowych rodziców. Jednak w tym przypadku przysposobiony musi ukończyć 13 rok życia.

C ) Stan Cywilny

Stan cywilny przysposobionego znajduje odzwierciedlenie w akcie urodzenia. W odniesieniu do przysposobienia pełnego rozwiązywalnego wpisuje się do aktu urodzenia wzmiankę o przysposobieniu . Nowy akt urodzenia z wpisem jako rodziców przysposabiających sporządza się tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. O sporządzeniu nowego aktu sąd orzeka na wniosek przysposabiającego za zgodą przysposobionego, który ukończył 13 rok życia.

22. Przysposobienie niepełne.

Skutki tego przysposobienia dotyczą tylko relacji między przysposobionym a przysposabiającym, z tym jednak wyjątkiem, że rozciągają się one także na zstępnych przysposobionego.

Skutki przysposobienia niepełnego:

1. przysposobiony pozostaje pod władzą rodzicielską przysposabiającego, a władza rodziców ustaje,

2. nie powstaje stosunek rodzinnoprawny między przysposobionym i jego zstępnymi a krewnymi przysposabiającego,

3. nie wygasają stosunki prawne przysposobionego z jego rodziną naturalną,

4. w razie przysposobienia niepełnego przez jednego z małżonków powstaje stosunek powinowactwa między przysposobionym a małżonkiem przysposabiającego,

5. nazwisko przysposobionego jest unormowane tak samo jak w przypadku przysposobienia pełnego,

6. zachowanie tajemnicy przysposobienia ma ograniczony zasięg i niewielką doniosłość.

W akcie urodzenia wpisuje się tylko wzmiankę o przysposobieniu, a w odpisie skróconym wymienia się przysposabiających jako rodziców przysposobionego. Przysposobienie niepełne dotyczy zwłaszcza dzieci starszych.

23. Przesłanki i skutki rozwiązania przysposobienia.

Przesłanki rozwiązania przysposobienia:

Rozwiązanie przysposobienia pełnego i niepełnego może nastąpić tylko w wyniku orzeczenia sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego i przysposobionego. Wystąpić jednak muszą także przesłanki:

• Ważne powody: rozwiązanie może nastąpić tylko ze względu na szczególne okoliczności, które w konkretnym przypadku uzasadniają takie rozwiązanie (brak bliskiej rodzinnej więzi, przejawy wrogości między przysposabiającym a przysposobionym)

• Dobro dziecka: chodzi o sytuacje, w której znajduje się dziecko małoletnie po rozwiązaniu przysposobienia, czy ma możliwość powrotu do rodziny naturalnej, czy nie będzie pozbawiony w jego wieku odpowiedniej pieczy rodzicielskiej itp.

Wina za rozkład więzi rodzicielskiej: chodzi o to,, aby ten kto zawinił nie odniósł korzyści za swoje negatywne działania. Rozwiązanie przysposobienia z powodu zawinionego postępowania przysposobionego małoletniego może nastąpić tylko w drastycznych sytuacjach, przy jednoczesnym braku winy przysposabiającego.

Skutki rozwiązania przysposobienia:

• Ustaje stan cywilny nabyty w rezultacie przysposobienia, a przysposabiający wraca do stanu cywilnego jaki miał przed orzeczeniem przysposobienia, dotyczy to także przysposobienia pełnego. Wyjątek stanowi zachowanie nazwiska i imienia nabytego w związku z przysposobieniem, ale z ważnych powodów sąd może przywrócić przysposobionemu nazwisko i imię jakie nosił przed przysposobieniem

• Ustaje władza rodzicielska przysposabiającego a reaktywuje się władza rodziców naturalnych, bo dziecko nie może być pozbawione opieki

• Ustają prawa spadkowe: ustają wzajemne uprawnienia obu stron do dziedziczenia ustawowego, reaktywują się natomiast prawa do dziedziczenia ze stosunku przysposobionego z jego naturalną rodziną

• Ustaje obowiązek alimentacyjny: sąd opiekuńczy może stosownie do okoliczności utrzymać w mocy ten obowiązek ze względu na ochronę słabszej strony (przysposobiony nie może być pozbawiony środków do życia).

24. Adopcja zagraniczna jako szczególny rodzaj przysposobienia.

W odniesieniu do przysposobienia dziecka polskiego przez cudzoziemca lub przez obywatela polskiego za granicą wymaga się ustalenia, że dziecku nie można zapewnić w Polsce odpowiedniego zastępczego środowiska rodzinnego. Preferuje się wprost nie tylko przysposobienie dziecka w kraju jego pochodzenia, ale także zapewnienie mu w nim opieki w inny sposób (w rodzinie zastępczej) ma pierwszeństwo przez adopcją, której skutkiem jest przeniesienie dziecka do innego kraju. Ta utrudniającą przesłanka nie dotyczy jednak sytuacji, w której przysposabiający jest osobą spokrewnioną lub spowinowaconą z dzieckiem lub w której przez przysposobienie nastąpi połączenie dziecka z rodzeństwem już wcześniej przysposobionym przez tą samą osobę. Wprowadzono dodatkowo tzw. „okres próbny” - wyznaczony przez sąd obowiązkowy okres osobistej styczności kandydatów na przysposabiających z dzieckiem w miejscu jego dotychczasowego zamieszkania.

25. Pozytywne i negatywne przesłanki zawarcia małżeństwa świeckiego.

Przesłanki pozytywne:

1. Odmienność płci nupturientów - wątpliwość co do odmienności płci może pojawić się w razie tzw. obojnactwa a kierownik USC może odmówić przyjęcia oświadczeń. W takim wypadku określenie płci danej osoby należy do biegłego. Może się pojawić takie w razie zaistnienia transseksualizmu, w takim wypadku różnicę płci określa się przez wpis do aktu urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa.

2. Złożenie zgodnych oświadczeń - jest ono konieczne. Zgodność treści oświadczeń nupturientów przejawia się w tym że odpowiadają one sobie pod względem treści ; zgodność oświadczeń ocenia kierownik USC.

3. Jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń - ta przesłanka zapewnia przede wszystkim kontrolę zgodności oświadczeń. Kod. Rodzinny i opiekuńczy przewiduje odstępstwo od tej przesłanki i z ważnych powodów dopuszcza zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. O tym czy istnieją ważne powody, decyduje sąd który wydaje stosowne zezwolenie. Legitymowana do żądania udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest osoba które chce udzielić takiego pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę z którą ma być zawarte małżeństwo.

4. Złożenie tych oświadczeń przed kierownikiem USC - zawarcie małżeństwa wymaga uczestnictwa organy państwowego jakim jest kierownik USC. Oznacza to że złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przed inną osobą nie powoduje skutku zawarcia małżeństwa. Udział kierownika USC przy samym akcie zawarcia małżeństwa polega na odebraniu od stron wspomnianych oświadczeń oraz ogłoszeniu że w skutek ich założenia małżeństwo zostało zawarte.

Przesłanki formalno porządkowe:

Małżeństwo zawiera się w USC wybranym przez osoby zamierzające zawrzeć związek małżeński . Nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek, stan cywilny tj. akt urodzenia, orzeczenie sądu rozwiązujące albo unieważniające małżeństwo, akt zgonu poprzedniego małżonka , orzeczenie o uznaniu go za zmarłego, zezwolenie sądu na zawarcie małżeństwa itd. Ponadto okres 1 miesiąca oczekiwania na zawarcie małżeństwa ma zapobiegać podejmowaniu decyzji pochopnych i nieprzemyślanych. KRO wymaga zawierania małżeństwa publicznie, w obecności 2 pełnoletnich świadków i w uroczystej formie. Niezwłocznie po zawarciu małżeństwa sporządza się akt małżeństwa, który ma charakter deklaratywny i jest dowodem zdarzeń w nim stwierdzonych.

Przesłanki negatywne:

Te ograniczenia mają na celu zapobieżenie zawieraniu małżeństw, które z przyczyn społeczno-obyczajowych lub eugenicznych uważa się za niedopuszczalne. Przyczyny które uzasadniają unieważnienie małżeństwa dotyczą przeszkód zawarcia małżeństwa .

Przeszkody te są następujące:

1. Nieosiągnięci wymaganego wieku tj. 18 lat, przez oboje nupturientów

2. Całkowite ubezwłasnowolnienie jednego lub obojga nupturientów

3. Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy

4. Pozostawanie w związku małżeńskim - bigamia

5. Pokrewieństwo oraz powinowactwo

6. Istnienie między nupturientami stosunku przysposobienia

26. Materialne i formalne przesłanki zawarcia małżeństwa konkordatowego.

27. Zakazy i przeszkody zawarcia małżeństwa w prawie kanonicznym.

28. Unieważnienie małżeństwa.

W polskim prawie obowiązuje koncepcja unieważnialności małżeństwa, a nie nieważności małżeństwa od początku. Jej konsekwencją jest rozróżnienie między małżeństwem nieistniejącym, tj. zawieranym mimo braku przesłanki koniecznej, a małżeństwem skutecznie zawartym mimo istnienia przeszkody, której zaistnienie uzasadnia jednak jego unieważnienie. Prawomocne orzeczenie unieważniające małżeństwo ma charakter konstytutywny, ponieważ dopiero ono niweczy istniejący stosunek prawny małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa zmierza do zmiany stanu cywilnego. Z tego względu uprawnienie wystąpienia do sądu ze stosownym żądaniem przysługuje nie tylko małżonkom i innym osobom mającym interes prawny, ale i prokuratorowi.

Przyczyny unieważnienia:

1. Przeszkoda wieku

Wymaga się, aby zarówno mężczyzna, jak i kobieta osiągnęli wiek 18 lat. Mimo braku wymaganego wieku, sąd opiekuńczy może z ważnych powodów zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat. Kobieta poniżej tego wieku ani mężczyzna poniżej 18 lat nie może zawrzeć małżeństwa nawet za zezwoleniem sądu. Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawą do unieważnienia małżeństwa. Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne, jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnął. Uprawnieni do żądania unieważnienia małżeństwa z powodu wieku są oboje małżonkowie. Jeżeli jednak żona zaszła w ciążę, ze względu na ochronę macierzyństwa i rodziny powstałej przed zawarciem małżeństwa, z żądaniem takim może wystąpić tylko kobieta lub prokurator

2. Przeszkoda ubezwłasnowolnienia

Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd. Całkowicie ubezwłasnowolniony nie ma zdolności do czynności prawnych i nie można od niego oczekiwać, aby spełniał zadania małżeństwa i rodziny. Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia.

3. Przeszkoda choroby psychicznej

Zakaz zawierania małżeństw przez osoby dotknięte chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym wynika z podobnych motywów, jakie dotyczą przeszkody ubezwłasnowolnienia całkowitego. Jednak mamy tu do czynienia z odrębną od ubezwłasnowolnienia przeszkodą ; chodzi bowiem o sytuacje, które nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia osoby, chociaż występuje u niej choroba psychiczna lub niedorozwój. Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego jest podstawą unieważnienia małżeństwa, jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego, ponieważ sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa, jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa ani nie będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. Poza prokuratorem, unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej jednego z małżonków nie podlega unieważnieniu, jeżeli choroba ta później ustała.

4. Przeszkoda bigamii

Przeszkoda istniejącego już węzła małżeńskiego należy do najstarszych zakazów małżeńskich. Zapewnia on realizację zasady monogamii, tj. pozostawania tylko w jednym związku małżeńskim. Drugie małżeństwo podlega unieważnieniu, jeżeli zostało zawarte, mimo że poprzednie małżeństwo ani nie ustało przez śmierć, uznanie za zmarłego, przez unieważnienie, ani nie zostało rozwiązane przez rozwód. Uprawnienie do żądania unieważnienia małżeństwa z powodu bigamii przysługuje każdemu, kto ma w tym interes prawny. Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie.

5. Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa

Zakaz zawierania małżeństw między krewnymi i powinowatymi jest uzasadniony, względami zdrowotnymi i moralno-obyczajowymi. Przeszkoda pokrewieństwa oznacza, że nie mogą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej bez ograniczenia oraz rodzeństwo rodzone i przyrodnie. Pokrewieństwo jest przeszkodą, której nie można usunąć na drodze zezwolenia sądu. Unieważnienia z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny. Przeszkoda powinowactwa jest motywowana względami obyczajowymi i dotyczy ona tylko powinowatych w linii prostej (teść, teściowa - zięć, synowa, oraz ojczym, macocha- pasierb). Przeszkoda ta jest jednak usuwalna, ponieważ sąd może z ważnych powodów zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.

6. Przeszkoda przysposobienia

Skoro przez przysposobienie powstaje między przysposabiającymi a przysposobionym taki stosunek jak miedzy rodzicami a dziećmi, istnienie wymienionego stosunku prawnego jest przeszkodą do zawarcia małżeństwa. KRO nie zakazuje więc małżeństwa między przysposobionym a krewnymi przysposobiającego. Przysposobienie jest przeszkodą nieusuwalną, a unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak z tego powodu unieważnić małżeństwa, jeżeli przysposobienie ustało.

7. Stan wyłączający świadome wyrażenie woli

Małżeństwo nie może być zawarte bez pełnej i swobodnej zgody stron. Chodzi tylko o złożenie samego oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński, ponieważ powzięcie decyzji zawarcia małżeństwa nastąpiło już wcześniej, co najmniej w czasie rozpoczęcia USC czynności przygotowawczych.

8. Błąd

Pojawi się gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński złożyła osoba będąca w błędzie co do tożsamości drugiej strony. Wyróżniamy;

-tożsamość cywilna - dotyczy ona cech osoby nupturienta, należących do jego stanu cywilnego i stanu osobistego, np. czy nupturient jest rozwiedziony, czy też kawalerem, panną, wdowcem, czy nosi rzeczywiście określona nazwisko, czy jest synem (córką) określonych rodziców.

-błąd co do nazwiska nupturienta

-właściwości osobistych nupturienta, np. niemoc płciowa, homoseksualizm, transseksualizm, obojnactwo, narkomania, głęboki alkoholizm itd.

Z zakresu błędu co do tożsamości osoby należy z pewnością wykluczyć tzw. Niemoc płciową jednego z nupurientów, a zwłaszcza niezdolność do zapłodnienia.

9. Groźba

Zawarcie małżeństwa pod wpływem groźby oznacza, że nupturient nie miał możliwości swobodnego podjęcia decyzji i wyrażania woli w tej sprawie. Przez groźbę rozumie się zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie, gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Groźba jako podstawa unieważnienia małżeństwa powinna:

1.cechować się bezprawnością,

2.być na tyle poważna, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste,

3.groźba pozostaje w związku przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński.

Groźba może pochodzić nie tylko od drugiej strony czynności prawnej, ale także od osoby trzeciej, np. członków jego rodziny. Nie mamy natomiast do czynienia z groźba w przypadku zawarcia małżeństwa z uwagi na dominację jednej osoby nad drugą, wynikającą z ich pozycji społecznych, gospodarczych, z powodu ulegania autorytetowi rodziców czy silnej osobowości innych osób, również dla uniknięcia ich gniewu itd. Unieważnienie małżeństwa z powodu braku świadomości, błędu i groźby może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte tą wadą. Termin do żądania unieważnienia małżeństwa z tych przyczyn wynosi 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażanie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą.

10. Przeszkoda dotycząca pełnomocnictwa

Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli zostało zawarte przez pełnomocnika mimo braku stosownego zezwolenia sądu, oraz w razie nieważności pełnomocnictwa albo jego skutecznego odwołania. Samo pełnomocnictwo nie wystarczy do zawarcia małżeństwa.

29. Prawa i obowiązki majątkowe małżonków.

1. OBOWIĄZEK PRZYCZYNIANIA SIĘ DO UTRZYMANIA RODZINY:

• zapewnienie grupie rodzinnej warunków bytu,

• zaspokojenie potrzeb drugiego małżonka

PRZESŁANKI:

Wykonanie obowiązku wspólnego utrzymania rodziny zależy od podobnych przesłanek, jakie KRO wyznacza w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego rodziców względem niesamodzielnego dziecka:

- stosownie do sił i możliwości zarobkowych i majątkowych małżonków oraz odpowiednio do potrzeb rodziny.

ADRESAT OBOWIĄZKU:

• małżonkowie,

• wspólne dzieci,

• pasierbowie,

• dzieci przyjęte na wychowanie

WYKONYWANIE OBOWIĄZKU:

Do wykonania obowiązku utrzymania rodziny uprawniony małżonek ma roszczenie podobne do roszczenia alimentacyjnego, które rozpatruje sąd cywilny w procesie.

KORZYSTANIE Z MIESZKANIA:

Niezależnie od ustroju majątkowego małżonek mniemający własnego tytułu prawnego do mieszkania jest uprawniony do korzystania z niego w celu zaspokojenia potrzeb rodziny.

2. UPOWAŻNIENIE DO DZIAŁANIA ZA WSPÓŁMAŁŻONKA:

Ścisła więź łącząca małżonków, w razie potrzeby pozwala jednemu małżonkowi na załatwienie bieżących spraw drugiego małżonka.

ZAKRES:

Upoważnienie do działania za drugiego małżonka dotyczy zwykłego zarządu jego majątkiem osobistym:

• pobranie wynagrodzenia za pracę,

• przyjęcie przesyłki pocztowej itp.,

• dokonanie napraw,

• (zwykły zarząd majątkiem bez upoważnienia)

PRZESŁANKI:

• małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu,

• istnieje przemijająca przeszkoda umożliwiająca małżonkowi osobiste działanie:

- choroba,

- wyjazd,

• małżonek nie wyraził w tej kwestii sprzeciwu

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA MAŁŻONKÓW DOTYCZY:

- przeciętnych, powtarzających się potrzeb w zakresie mieszkania, żywności, odzieży, ochrony zdrowia, wychowania dzieci itp.

30. Prawa i obowiązki niemajątkowe małżonków.

1. WSPÓLNE POŻYCIE, MIEJSCE ZAMIESZKANIA:

• Obowiązek wspólnego pożycia, - czyli faktyczna wspólność fizyczna, więź duchowa (psychiczna) i wspólność gospodarcza.

1. wspólność fizyczna- realizacja funkcji seksualnej i prokreacyjnej rodziny. Pożycie fizyczne nie jest, w każdym przypadku niezbędnym elementem dobrego funkcjonowania małżeństwa.

2. wspólność duchowa - wynika z więzi psychicznej małżonków opartej na uczuciu miłości i przywiązania. Skutkiem tej więzi jest wzajemny szacunek, lojalność i wierność.

3. wspólność gospodarcza - wspólne gospodarstwo domowe. Małżonkowie zaspakajają swe codzienne potrzeby bytowe.

• wspólne zamieszkanie małżonków - posiadanie jednego mieszkania, przebywanie w nim z zamiarem stałego pobytu. Czasowe przebywanie małżonków w osobistych mieszkaniach utrudnia pożycie, ale nie musi powodować osłabienie więzi.

2. OBOWIĄZEK WIERNOŚCI:

Rezultat związania z drugą osobą całego życia osobistego człowieka, które wyklucza osoby trzecie z intymnych (stosunków seksualnych) kontaktów oraz innych więzi erotyczno - emocjonalnych.

3. OBOWIĄZEK WZAJEMNEJ POMOCY I WSPÓLDZIAŁANIA:

Małżonkowie powinni okazywać sobie pomoc w chorobie oraz innych chwilach bolesnych przeżyć (jest to zarówno wsparcie moralne jak i majątkowe). Inny rodzaj pomocy polega na ułatwieniu pracy zarobkowej drugiego małżonka (np. mąż pomaga, żonie w gospodarstwie domowym by ta mogła uzyskać kwalifikacje zawodowe).

4. NAZWISKO MAŁŻONKÓW:

Małżonkowie mogą przy, lub bezpośrednio po zawarciu małżeństwa:

• nosić wspólne nazwisko,

• zachować swoje dotychczasowe nazwisko,

• do dotychczasowego nazwiska dołączyć nazwisko współmałżonka (max. 2 człony łącznie)

31. Pojęcie i rodzaje małżeńskich ustrojów umownych.

POJĘCIE: Zawarcie małżeństwa powoduje powstanie rodziny oraz nowej sytuacji prawnej małżonków w zakresie stosunków osobistych i majątkowych. Należy wskazać 2 rodzaje stosunków majątkowych między małżonkami:

1. Stosunki powstające wskutek zawarcia małżeństwa, powiązane z wzajemnymi prawami i obowiązkami małżonków- obowiązek dostarczania środków utrzymania

2. Stosunki majątkowe między małżonkami w zakresie wzajemnej sytuacji majątków obojga małżonków- majątku, który każdy z małżonków posiadał przed zawarciem małżeństwa i majątku nabytego później.

Unormowanie sytuacji prawnej małżonków względem ich majątku istniejącego przed zawarciem małżeństwa i majątku nabytego później określa się małżeńskim ustrojem majątkowym.

RODZAJE: ustroje majątkowo- małżeńskie można rozróżnić według:

• Podstawy ich obowiązywania

• Treści ich merytorycznych rozwiązań normatywnych.

KRO wskazuje 2 rodzaje ustrojów:

1. Ustrój wspólności ustawowej: obowiązuje, gdy małżonkowie nie zawarli umowy majątkowej (intercyzy). Na mocy tej ustawy małżonkowie mogą wybrać 1 z 4 odmian ustrojów umownych:

1. Rozszerzyć wspólność ustawową

2. Ograniczyć tę wspólność

3. Ustanowić ustrój rozdzielności majątkowej

4. Ustanowić ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

2. Ustrój umowny.

Poza wskazanymi rodzajami ustaw majątkowych KRO przewiduje ustrój przymusowy w postaci ustroju rozdzielności majątkowej. Pojawia się on w razie:

1. Sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej

2. Ubezwłasnowolnienia 1 z małżonków

3. Orzeczenia separacji

4. Ogłoszenia upadłości 1 z małżonków.

Wspólność ustawowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa jeżeli małżonkowie wcześniej nie zawarli umowy majątkowej. Wspólność NIE POWSTAJE jeżeli 1 z małżonków był w tym czasie ubezwłasnowolniony lub ogłoszono jego upadłość. Inną przyczyną niepowstanie wspólności majątkowej mimo zawarcia małżeństwa jest wcześniejsza umowa majątkowa- intercyza, ale jej skutki odnosi ona dopiero z chwilą zawarcia małżeństwa.

32. Majątek wspólny- skład i zarząd.

Wspólność ustawowa obejmuje dorobek małżonków. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Najczęściej istniejące i doniosłe dla rodziny wartości majątkowe:

• Pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków

• Dochody majątku wspólnego i z majątku odrębnego każdego z małżonków

• Środki gromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków.

Zarząd majątkiem wspólnym

• Oboje małżonkowie są zobowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym

• Udzielać sobie informacji o stanie majątku i jego obciążeniach

• Każdy z małżonków może zarządzać majątkiem wspólnym.

Sprzeciw małżonka: małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny lub podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przez dokonanie czynności prawnej.

Zgoda drugiego małżonka:

• Czynności prawnej prowadzącej do zbycia obciążenia, nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków

• Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal

• Czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa

• Darowizny z majątku wspólnego z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Pozbawienie małżonka prawa do zarządu majątkiem wspólnym: z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym.

33. Skład majątku wspólnego i odrębnego.

Skład majątku wspólnego:

Wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Najczęściej istniejące i doniosłe dla rodziny wartości majątkowe :

1)wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2)dochody z majątku wspólnego i z majątku osobistego każdego z małżonków,

2)środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Dochody z kapitału(odsetki) należą do majątku wspólnego.

Dochodem z majątku osobistego wchodzącym do majątku wspólnego jest także premia związana z wkładem oszczędnościowym jednego z małżonków.

DO dorobku małżonków należy również grunt nabyty w czasie trwania wspólności.

Majątek osobisty

W skład majątku osobistego można zaliczyć te przedmioty (prawa) majątkowe, które nie należą do majątku wspólnego. Majątek osobisty obejmuje te przedmioty, które małżonkowie nabyli przed powstaniem wspólności ustawowej tj. najczęściej przed zawarciem małżeństwa.

Nabycie przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę wynika najczęściej z osobistej więzi lub ze stosunku prawnorodzinnego danego małżonka, łączącego go ze spadkodawcą lub darczyńcą. KRO wyłącza takie przedmioty z majątku wspólnego małżonków.

Przedmiot darowizny należy do majątku wspólnego zarówno, wtedy gdy oboje małżonkowie są stronami umowy, jak i w wypadku, gdy obdarowanym jest tylko jeden z nich, lecz darczyńca zastrzegł, że przedmiot(prawo)ma należeć do obojga małżonków.

Do majątku osobistego należą prawa majątkowe wynikające z innej wspólności łącznej, zwłaszcza prawa majątkowe małżonka będącego wspólnikiem w spółce cywilnej. Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków należą do jego majątku osobistego ze względu na ich przeznaczenie. Samochód osobowy nabyty w czasie trwania wspólności, mimo że korzysta z niego tylko jeden małżonek dla swoich osobistych potrzeb, jest składnikiem majątku wspólnego.

Przedmioty służące do wykonywania zawodu należą do majątku osobistego i podlegają surogacji. Jeżeli zostały nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej ze środków wchodzących do majątku wspólnego, przedmioty te należą do majątku wspólnego, chociaż zarządza nimi małżonek wykorzystujący je do wykonywania zawodu.

Prawa niezbywalne z natury swej przysługują tylko uprawnionemu podmiotowi i tym samym należą do majątku osobistego. Chodzi jednak tylko o te prawa, które są ściśle związane z osobą uprawnionego. Należy tu wymienić prawo użytkowania, dożywocie, prawo do alimentów.

Odszkodowanie za szkodę na osobie i zadośćuczynienie za krzywdę są ekwiwalentem za doznany uszczerbek na zdrowiu lub za doznaną krzywdę. Te jednorazowe świadczenia mają więc charakter osobisty, co uzasadnia ich przynależność do majątku osobistego poszkodowanego małżonka.

Renta - przyznana z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej włączono do majątku wspólnego. Renta bowiem zastępuje zarobki i jest źródłem dochodów dla utrzymania rodziny.

Wierzytelność (roszczenie) o wynagrodzenie za pracę i za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków należy do majątku osobistego. Chodzi tu o wierzytelności dotyczące zarówno jeszcze niewymagalnych, jak i już wymagalnych wynagrodzeń, lecz jeszcze niewypłaconych. Pobrane wynagrodzenie należy do majątku wspólnego.

Nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków należy odróżnić od nagród uzyskanych w związku ze stosunkiem pracy ( wynagrodzenie za pracę należy do majątku wspólnego małżonków)

Prawa majątkowe na dobrach niematerialnych (prawa autorskie, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego należą do majątku osobistego małżonka)

Przedmioty (prawa) majątkowe nabyte w rezultacie surogacji należą do majątku osobistego. Surogacji podlegają także przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia itd.

34. Ustrój przymusowy.

Ustrój przymusowy jest to rozdzielność majątkowa pełna. Pojawia się ona w miejsce wspólności ustawowej lub umownej niezależnie od woli małżonków. Ustrój ten może zaistnieć:

1. Z mocy orzeczenia sądu: jest rezultatem żądania jednego z małżonków. Żądanie to może mieć na względzie uchylenie dotychczasowej wspólności ustawowej lub umownej, bądź też uchylenie ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków i wprowadzenie pełnej rozdzielności majątkowej. Muszą jednak ku temu zaistnieć ważne powodu:

• Faktyczne życie w rozłączeniu

• Trwonienie majątku przez 1 z małżonków

• Uleganie nałogom.

2. Z mocy ustawy: jest skutkiem ustania z mocy prawa wspólności ustawowej, umownej oraz umownej rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w wyniku ubezwłasnowolnienia, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków bądź orzeczenia separacji. W tych przypadkach z mocy ustawy obowiązuje między małżonkami ustrój rozdzielności narzucony przez ustawę.

Ustrój ten ma na celu ochronę jednego z małżonków przed niekorzystnym działaniem drugiego z nich, zwłaszcza w ramach zarządu majątkiem.

35. Umowny ustrój majątkowy.

Małżonkowie mogą zawrzeć umowę, w której swoje stosunki majątkowe normują odmiennie od ustroju ustawowego. Umowy majątkowe między małżonkami mają doniosłość przede wszystkim w razie istnienia majątku przed zawarciem małżeństwa lub gdy małżonkowie prowadzą działalność zarobkową na własny rachunek. Umowa zawarta w czasie trwania małżeństwa modyfikuje istniejący już ustrój wspólności dorobku albo uchyla inny ustrój majątkowy, jaki dotychczas obowiązywał małżonków i wprowadza ustrój umowny. Umowa określa strukturę tych stosunków majątkowych, które wchodzą w skład ustroju majątkowo- małżeńskiego. Małżeńska umowa majątkowa może być zmieniona lub rozwiązana.

Rodzaje ustrojów umownych:

Na podstawie KRO małżonkowie mogą przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć oraz wyłączyć wprowadzając w ten sposób rozdzielność majątkową. Natomiast jest niedopuszczalne ustalenie takiego ustroju majątkowego, który by łączył różne elementy wspólności i rozłączności majątkowej. Małżonkowie mogą wybrać tylko 1 rodzaj ustroju, ale jest również dopuszczalne ustalenie ustroju mieszanego- częściowo rozszerzającego, a co do innych składników ograniczającego wspólność majątkową.

Forma i zakres umowy:

Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (umowa zawarta w innej formie jest nieważna). Można ją zawrzeć przed i w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli jest zawarta przed zawarciem małżeństwa , umowa ta jest skuteczna dopiero w chwili zawarcia małżeństwa. Wspólność rozrzeszona obejmuje przedmioty, które wg zasad ustroju ustawowej wspólności należą do majątku osobistego. Małżonkowie mogą włączyć do wspólności ustawowej przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa oraz służące do zaspokajania osobistych potrzeb (związane z wykonywaniem zawodu). Ograniczenia co do rozszerzenia wspólności- mają one charakter bezwzględnego zakazu objęcia wspólnością:

1. Przedmioty majątkowe z tytułu dziedziczenia, zapisu darowizny

2. Prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej

3. Prawa do alimentów

4. Wierzytelność z tytułu odszkodowania

5. Wierzytelność o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej.

Umowa rozszerzająca wspólność może działać:

• na przyszłość: do majątku wspólnego wejdą przedmioty nabyte po zawarciu umowy majątkowej

• wstecz: przedmioty nabyte wcześniej i dotychczas należące do majątku osobistego małżonków.

Umowa ograniczona polega na tym, że małżonkowie na drodze umowy wyłączają z majątku wspólnego określone przedmioty. Ograniczenie wspólności nie może prowadzić do całkowitego jej zniesienia. Oznacza to, że istnieje dalej majątek wspólny.

Rozdzielność majątkowa: między małżonkami sprawia, że istnieją tylko ich majątki osobiste, nie ma natomiast majątku wspólnego. Rozdzielność majątkowa może być dwojakiego rodzaju:

1. rozdzielność pełna i trwała

2. rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków. Ta odmiana rozdzielności majątkowej polega na tym, że w czasie jej trwania małżonkowie mają tylko majątek osobisty, natomiast po ustaniu tego ustroju pojawia się obowiązek wyrównania dorobków obojga małżonków. W ten sposób chroni się interes tego małżonka, którego dorobek z różnych przyczyn jest mniejszy od dorobku 2 małżonka. (np. z powodu wychowywania dziecka żona nie pracowała zawodowo).

Jeżeli małżonkowie przyjęli 1 z wymienionych ustrojów rozdzielności każdy z nich sprawuje samodzielnie zarząd swoim majątkiem i nim swobodnie rozporządza. W razie ustania małżeństwa lub umownego zniesienia rozdzielności majątkowej pełnej, małżonkowie zachowują swój dotychczasowy majątek.

36. Skuteczność małżeńskich umów majątkowych wobec osób trzecich.

Umowa majątkowa między małżonkami może w istotny sposób zmienić sytuację wierzycieli, ponieważ skład majątku wspólnego i majątku osobistego wpływa decydująco na skuteczność zaspokojenia ich roszczeń. Na podst. Art. 47 KRO małżonkowie mogą bowiem powoływać się na roszczenie , ograniczenie lub wyłączenie wspólności tylko wtedy, gdy sam fakt zawarcia umowy i jej rodzaj był tym osobom wiadomy. Ciężar dowody ze osoba ta wiedziała o umowie spoczywa na małżonkach którzy z tego faktu wywodzą skutki prawne. W przeciwnym wypadku zawarcie umowy majątkowej nie wpływa na prawa osób trzecich i mogą one zaspokoić swoje roszczenia z przedmiotów majątkowych tak , jakby umowa nie została zawarta. Według odmiennego poglądu ochrona osoby trzeciej pozwala jej zastanowić się nad decyzją co do powstania stosunku prawnego stosowanie do wiedzy o zawartej umowie majątkowej i o jej rodzaju. Małżonkowie mogą powołać się względem osoby trzeciej na skutki umowy rozszerzającej , ograniczającej albo wyłączającej wspólność majątkową tylko co do stosunku prawnego powstałego po zawarciu tej umowy. W art.. 50 KRO przewidziano ochronę wierzycieli w razie rozszerzenia wspólności w postaci zwiększonej odpowiedzialności majątkiem wspólnym . Wierzyciel jednego z małżonków może bowiem żądać zaspokojenia z majątku wspólnego także wtedy, gdy wierzytelność powstała przed zawarciem małżeństwa bądź przed późniejszym, umownym rozszerzeniem wspólności. Prawdziwość danych wpisanych do ewidencji może być podważona jeżeli wpisu dokonano niezgodnie z wnioskiem lub bez tego wniosku. Jednak osoba wpisana do ewidencji nie może zasłaniać się wobec osoby trzeciej działającej w dobrej wierze zarzutem nieprawdziwości wpisu, jeżeli dowiedziawszy się o tym fakcie niezwłocznie nie wystąpiła o sprostowanie, uzupełnienie lub wykreślenie tego wpisu. Skuteczność umowy majątkowej jest uzależniona od tego, czy wierzyciel wiedział o fakcie zawarcia umowy i o jej rodzaju można więc oceniać również na podstawie danych wpisanych do ewidencji jeżeli zawierają taką informację. Nie można jednak udzielić stanowczej odpowiedzi na pytanie, czy sama dostępność jawnych danych wpisanych w ewidencji wystarczy dla stwierdzenia że wierzyciel wiedział o umowie i jej rodzaju.

37. Zniesienie wspólności majątkowej przez sąd.

Żądanie zniesienie wspólności jest osobistym uprawnieniem każdego z małżonków i tylko oni mogą wytoczyć powództwo w tej sprawie. Przesłanką jej zniesienia wbrew woli drugiego małżonka jest zaistnienie ważnych powodów. Przy ocenie tych powodów chodzi o to, aby zapewnić ochronę interesu majątkowego małżonka ekonomicznie słabszego. Należą do nich:

• Hulaszczy tryb życia

• Uchylanie się od zarobkowania i nie przyczynianie się do powstania majątku

• Trwonienia majątku wskutek alkoholizmu, narkomanii, hazardowi

Motywem żądania zniesienia wspólności majątkowej może być także uchylanie się od odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka. Możliwość pokrzywdzenia wierzycieli pojawia się zwłaszcza w wypadku żądania zniesienia wspólności z datą wstecz. Może on sięgnąć po różne instrumenty prawne:

• Zgłosić w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności żądania ograniczenia lub wyłączenia możliwości zaspokojenia z majątku wspólnego

• Żądać podobnego ograniczenia lub wyłączenia zaspokojenia z majątku wspólnego

• Wnieść powództwo w odniesieniu do zaspokojenie grzywny i innych podobnych należności

We wskazany wyżej sposób małżonek może chronić interes swój w odniesieniu do konkretnych długów. Za ważny powód zniesienia wspólności można by uznać prowadzenie działalności gospodarczej bez porozumienia z drugim małżonkiem lub wbrew jego woli.

38. Podział majątku wspólnego.

Podział majątku wspólnego można dokonać w dwojaki sposób:

1. W drodze umowy: małżonkowie mogą umownie dokonać podziału majątku (podziału spadku), podobnie jak spadkobiercy i pozostały przy życiu małżonek. Umowa może być zawarta w dowolnej formie , wymaga się jednak formy pisemnej dla celów dowodowych. Jeżeli w skutek dzielonego majątku wchodzi nieruchomość, umowa powinna być pod rygorem nieważności zawarta w formie aktu notarialnego.

2. Na podstawie orzeczenia sądowego: w razie braku możliwości zgodnego podziału może tego dokonać sąd w postępowaniu nieprocesowym na żądanie jednego z małżonków, spadkobiercy małżonka, nabywcy spadku lub udziału w nim i prokuratora. Podział sądowy obejmuje cały majątek, a umowny może objąć jego część. Mieszkanie jako dobro cenne dla rodziny przysługuje się temu członkowi rodziny, który wychowuje wspólne dzieci.

3. Rozliczenia między małżonkami: według dominującego poglądu zwrotowi podlegają tylko wydatki i nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny, których dokonano ze środków objętych zasadą surogacji (trwale pozostających w majątku odrębnym). Oznacza to, że mogą być zwrócone nakłady poczynione z ceny uzyskanej ze sprzedaży odziedziczonej działki, gruntu, natomiast nie podlegają zwrotowi nakłady i wydatki poczynione z pieniędzy uzyskanych z tytułu praw autorskich jednego z małżonków.

39. Skutki ustania wspólności majątkowej.

Skutki te dotyczą nie tylko samego ustroju majątkowego, ale też losu majątku wspólnego:

• W wypadku ustania małżeństwa przez śmierć jednego z małżonków połowa majątku wspólnego przypada małżonkowi pozostającego przy życiu, natomiast druga połowa należy do spadku po zmarłym

• W wypadku rozwiązania małżeństwa (rozwód) skutkiem jest rozdzielność majątkowa

• W wypadku dalszego trwania małżeństwa w miejsce wspólności zniesionej przez sąd powstaje rozdzielność majątkowa.

Samo ustanie wspólności majątkowej nie oznacza całkowitego ustania charakteru „wspólnego” majątku dorobkowego. Należy on nadal do obojga małżonków, jednak już nie jako wspólność łączna lecz przekształca się ona we wspólność w częściach ułamkowych. Każdy z małżonków może żądać ustalenie nierównych udziałów. Chodzi o to, aby w wypadku istnienia ważnych powodów ustalić wysokość udziału z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Uprawnienie do rozporządzania udziałem współwłaściciela jest w odniesieniu do udziału małżonka ograniczonego. Rozporządzenie takie jest skuteczne za zgodą drugiego małżonka, a nawet każdy z małżonków może rozporządzać swoim udziałem bez ograniczeń.

40. Odpowiedzialność majątkowa małżonków wobec osób trzecich.

Zależy on od czasu powstania wierzytelności i jej związku z majątkiem wspólnym lub majątkiem osobistym dłużnika. Wierzyciel jednego z małżonków może żądać zaspokojenia zarówno z majątku osobistego jak również z majątku wspólnego obojga małżonków. Taki szeroki zakres odpowiedzialności odnosi się zobowiązań zaciągniętych przez jednego małżonka za zgodą drugiego.

Przy zobowiązaniach do świadczeń okresowych należy rozróżnić te, które wynikają z czynności prawnej , od tych , które nie powstały z czynności prawnej.

Większy zakres odpowiedzialności majątkiem wspólnym dotyczy:

a) wierzytelności powstałych przed zawarciem małżeństwa

b)wierzytelności odnoszącej się do osobistego majątku małżonka będącego dłużnikiem

Odpowiedzialność z majątku wspólnego odnosi się więc tylko do tych jego składników, który wnosi dłużnik i nie obciążają podobnych i innych dochodów jego współmałżonka.

• Tryb orzekania

Jeżeli wierzyciel pozwał dłużnika i jego małżonka, sąd ocenia kwestię zgody małżonka czy jej braku na zaciągnięcie zobowiązania. Najczęściej wierzyciel kieruje roszczenie tylko przeciwko samemu dłużnikowi, a dopiero w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności żąda, żeby objęła ona również jego małżonka co do majątku wspólnego.

Sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka lub jest związana z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Ochronie małżonka przed egzekucją skierowaną przeciwko jego współmałżonkowi służą powództwa przeciw egzekucyjne.

• Zaspokojenie z majątku wspólnego należności publicznoprawnych

Zaspokojenie tych należności następuje w pierwszej kolejności z majątku osobistego dłużnika oraz z jego wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej , a także z jego praw autorskich i praw pokrewnych , np. Wynalazku.

W wypadku bezskuteczności egzekucji z wymienionego majątku można szukać zaspokojenia w majątku wspólnym. Wtedy też małżonek dłużnika może żądać ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności z majątku wspólnego. Surowsza jest odpowiedzialność obojga małżonków za zobowiązania podatkowe jednego z nich.

41. Odpowiedzialność majątkowa małżonków po ustaniu wspólności.

Za zobowiązania powstałe po ustaniu wspólności każdy małżonek odpowiada osobiście całym swym majątkiem . Odpowiedzialność drugiego małżonka który nie zaciągnął zobowiązania, może jednak wynikać z odpowiedzialności rzeczowej (hipoteka) albo z tytułu odpowiedzialności solidarnej.

Małżonkowie nadal ponoszą współodpowiedzialność za zobowiązania, których są stroną bądź z tytułu dokonanej przez nich czynności prawnej (wspólnie zawartej umowy), bądź z tytułu solidarnej odpowiedzialności.

Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków, a za które współmałżonek ponosił odpowiedzialność majątkiem wspólnym odpowiada tylko dłużnik całym swym majątkiem.

42. Pozytywne i negatywne przesłanki rozwodu.

Podstawową przesłanką jest zaistnienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, jednakże uzupełniona o tzw. Przesłanki negatywne, które weryfikują dodatkowo żądanie rozwodu.

Przesłanki pozytywne: sąd może orzec rozwód, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanek pozytywnych:

1. Zupełny i trwały rozkład pożycia: zupełny oznacza, że między małżonkami ustały wszystkie więzi, jakie w małżeństwie normalnie funkcjonują (więź psychiczna, fizyczna, majątkowa, czyli nie podejmowanie decyzji majątkowych), trwały oznacza, brak nadziei na dalsze funkcjonowanie małżeństwa.

W prawie rodzinnym nie ustala się czasu po upływie, którego nie trzeba udowadniać zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, trzeba wskazać, że małżeństwo nie funkcjonuje i z jakich przyczyn.

Złożenie wniosku o orzeczenie rozwodu przez 1 z małżonków: Jeżeli sąd dojdzie do wniosku że zaistniały te przesłanki może orzec rozwód.

Przesłanki negatywne: powodują, że mimo trwałego i zupełnego rozkładu pożycia rozwodu nie można orzec:

1. Dobro wspólnych małoletnich dzieci: dla oceny czy dobro dziecka nie ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu może mieć znaczenie wiek dziecka, jego dotychczasowe stosunki z rodzicami, stan zdrowia, stopień wrażliwości

2. Względy wynikające z zasad współżycia społecznego: jeżeli sąd uzna, że rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, tzn. w ocenie społecznej jest to żądanie moralnie naganne. Wskazuje się tu ochronę małżonka niewinnego rozkładu pożycia i znajdującego się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej.

• Odmowa zgody na rozwód wyrażona przez niewinnego małżonka: małżonek niewinny może kierować się tutaj np. chęcią zemsty, dokuczenia współmałżonkowi, a więc jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

3. Wyłączna wina 1 z małżonków: (całkowity brak winy po drugiej stronie): wina małżonka wiąże się z naruszeniem obowiązków, jakie wynikają z zawarcia małżeństwa, a więc wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, lojalności i wierności, współdziałania dla dobra rodziny. Chodzi tutaj o to, aby zapobiec lekkomyślnemu traktowaniu obowiązków wynikających faktu zawarcia małżeństwa.

43. Treść i zakres wyroku rozwodowego.

Orzeczenie sądu rozstrzyga przede wszystkim o tym, że małżeństwo ustaje, albo w razie oddalenia powództwa, że małżeństwo nadal trwa. Od tego rozstrzygnięcia zależą inne decyzje sądu odnoszące się do małżonków lub do ich wspólnych dzieci. Rozwiązując małżeństwo sąd ma obowiązek orzec o winie jednego lub obojga małżonków za rozpad pożycia. Ponadto wyrok zawiera orzeczenia o innych sprawach rodziny, funkcjonalnie związanych z faktem istnienia małżeństwa, a zwłaszcza dotyczące władzy rodzicielskiej oraz sposobu korzystania z mieszkania.

Zakres orzekania:

1. Z urzędu:

• Wina: sąd przy orzeczeniu o rozwodzie rozstrzyga który małżonek ponosi winę za rozpad pożycia. Małżonkowie mogą zgodnie żądać zaniechania ustalenia winy, przy czym wniosek ten jest dla sądu wiążący

• władza rodzicielska: sąd z urzędu orzeka w sprawie dziecka, które nie jest stroną procesu, ani nie bierze w nim udziału. Jeżeli sąd nabrał przekonania, że po rozwodzie małżonkowie będą działać harmonijnie zgodnie z dobrem dziecka orzeka o wspólnym sprawowaniu władzy rodzicielskiej. Sąd jednak może podjąć inną decyzję, do której należy:

• sąd może powierzyć władzę rodzicielska jednemu z rodziców, a drugiemu ją ograniczyć do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka

• sąd może podobnie jak sąd opiekuńczy orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców

• alimenty dla dziecka: orzeczenie powinno określić konkretną kwotę renty alimentacyjnej na każde dziecko, należną od każdego z małżonków. Jeżeli dziecko powierzono 1 z małżonków to wystarczy zasądzenie określonej kwoty alimentów od drugiego małżonka. Orzeczenie to jest niezależne od winy.

• czasowe korzystanie z mieszkania: sąd orzeka co do korzystania z mieszkania wspólnego niezależnie od tytułu prawnego.

2. Na żądanie 1 z małżonków:

• eksmisja małżonka ze wspólnego mieszkania: ma charakter represyjny względem małżonka, który swoim nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie (akty przemocy, awantury, alkoholizm). Niedopuszczalne jest jednak eksmisja małżonka z mieszkania, które należy do jego majątku osobistego, jest jego mieszkaniem służbowym lub zakładowo przydzielonym w związku z wykonywana funkcja lub zawodem

• podział majątku wspólnego: jeżeli nie ma znacznego majątku ani sporu między małżonkami co do jego składu, sposobu podziału oraz wysokości udziałów, orzeczenie w tej strawie przyspiesza stabilizację stosunków majątkowych między małżonkami po rozwodzie. Skuteczność orzeczenia o podziale majątku jest zawieszona do czasu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.

• alimenty dla małżonka: zwykły obowiązek alimentacyjny powstaje między krewnymi w wyniku zaistnienia przesłanki niedostatku po stronie uprawnionego praz przesłanki możliwości zarobkowo- majątkowych po stronie zobowiązanego małżonka. Drugi rodzaj nazywany czasami szerszym obowiązkiem alimentacyjnym obciąża małżonka wyłącznie winnego względem małżonka niewinnego. Konieczne jest popadnięcie małżonka niewinnego w niedostatek, a wystarczy ustalenie, że rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej.

3. Na zgodny wniosek stron: zgodny wniosek małżonków dotyczy wspólnego mieszkania lub przyznania go jednemu z nich. Takie rozstrzygnięcie dotyczy tylko mieszkania, do którego oboje małżonkowie są współuprawnieni na podstawie prawa własności, służebności osobistej mieszkania, spółdzielczego prawa do lokalu, na podstawie tytułu najmu itp.

44. Skutki wyroku rozwodowego.

Skutki orzeczenia rozwiązującego małżeństwo: orzeczenie ma charakter konstytutywny. Jednak nie ustaje tu powinowactwo powstałe w wyniku zawarcia małżeństwa, a dzieci nadal zachowują status pochodzenia z małżeństwa. Od dnia uprawomocnienia się orzeczenia ustaje małżeństwo, a małżonkowie stają się osobami stanu wolnego. Małżonek, który wskutek małżeństwa zmienił swoje nazwisko, może powrócić do nazwiska poprzedniego. W tym celu powinien w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z łożyć przed kierownikiem USC stosowne oświadczenie. Orzeczenie o rozwodzie kształtuje na nowo obowiązek alimentacyjny między małżonkami, co jest konsekwencją faktu, że strony były małżeństwem. Ustaje także ustawowa wspólność majątkowa małżonków, a pojawia się wspólność w częściach ułamkowych. Orzeczenie kształtuje również na nowo sposób wykonywania władzy rodzicielskiej względem wspólnych dzieci. Wyrok rozwiązujący małżeństwo korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Oznacza to, że nie można wszczynać postępowania o ponowne orzeczenie rozwodu. Można natomiast wszcząć postępowanie co do pozostałych kwestii odkrzykniętych w tym wyroku, jeżeli zmienią się okoliczności. Tracą moc wydane na czas trwania postępowania zarządzenia tymczasowe sądu, a zastępują je nowe.

Skutki orzeczenia oddalającego powództwo: ma ono powagę rzeczy osądzonej tylko do tych okoliczności, które w związku z podstawą sporu były przedmiotem rozstrzygnięcia. Oznacza to, że małżonkowie nie mogą wytoczyć nowego powództwa opartego na faktach i okolicznościach, które zaistniały przed rozprawą poprzedzającą wydanie wyroku. Zarzut rei iudicatae nie wchodzi w rachubą w przypadku, gdy w poprzednim postępowaniu oddalono powództwo ze względu na wyłączną winę powoda, a nowe postępowanie wszczęto na żądanie małżonka niewinnego. W rezultacie oddalenie powództwa tracą moc wydane na czas postępowania zarządzenia tymczasowe sądu.

45. Separacja.

SEPARACJA- jest instytucja prawna, która nie ma tak głębokich skutków jak rozwiązanie małżeństwa i niekiedy może poprzedzać decyzję o żądaniu rozwodu.

PRZESŁANKI ORZECZENIA SEPARACJI:

I zupełny rozkład pożycia małżeńskiego

II przesłanki negatywne

- gdy mogłoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci

- sprzeczność z zasadami współżycia społecznego

III zgodne żądanie małżonków

- przewiduje się możliwość orzeczenia separacji małżonków niemających wspólnych małoletnich dzieci, na podstawie ich zgodnego żądania

ORZEKANIE O SEPARACJI:

Żądanie separacji rozpatruje sąd okręgowy, w tym samym postępowaniu i przed tym samym sądem właściwym dla rozpatrzenia sprawy o rozwód. Sąd jest zobowiązany do podjęcia próby pojednania małżonków i wyznaczyć termin posiedzenia pojednawczego.

Zgodny wniosek małżonków niemających wspólnych małoletnich dzieci rozpatruje sąd okręgowy w postępowaniu nieprocesowym, bez udziału ławników.

Żądanie separacji zgłoszone tylko przez jednego z małżonków sąd rozpoznaje w procesie, nawet jeśli na pierwszym posiedzeniu drugi małżonek wyraził zgodę, a jednocześnie małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci.

Sąd orzeka:

• o opiece nad dziećmi

• o mieszkaniu

• o winie

• o eksmisji małżonka

• o alimenty ( gdy w wyniku separacji dochodzi do niedostatku)

SKUTKI SEPARACJI I JEJ USTANIE:

• małżeństwo trwa nadal

• uchylenie obowiązku wspólnego pożycia

• wyłączenie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki, gdy urodziło się ono po upływie 300dni od orzeczenia separacji

• rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem oraz o kosztach jego utrzymania

• orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania i innych kwestiach związanych z mieszkaniem

• obowiązek dostarczenia środków utrzymania dla małżonka u którego doszło do niedostatku wskutek separacji

• obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami, ale w złagodzonej postaci ( wsparcie duchowe, pomoc w załatwianiu trudnych spraw, pomoc materialna)

• nie można zawrzeć nowego związku małżeńskiego

• nie można wrócić do poprzedniego nazwiska

• wyłączenie z kręgu spadkobierców ustawowych

ZNIESIENIE SEPARACJI:

Małżonkowie mogą w każdym czasie żądać niesienia separacji, jednak sąd orzeknie o jej zniesieniu dopiero w razie zgodnego żądania obojga małżonków. W razie zgodnego działania małżonków stosuje się znaczne uproszczone postępowanie zwłaszcza zmierzające ku zachowaniu małżeństwa. Zgodna wola małżonków jest podstawa do zniesienia separacji.

Z chwila wszczęcia postępowania o zniesienie separacji zawiesza się z urzędu postępowanie o eksmisje jednego z małżonków ze wspólnego mieszkanie oraz postępowanie w sprawie o korzystanie przez małżonków rozłączonych z tego mieszkania.

Prawomocne orzeczenie sądu znaczące separacje małżonków powoduje jednoczesne ustanie jej skutków. Nie oznacza to jednak że automatycznie małżonkowie znajdują się w sytuacji prawnej z czasów przed orzeczeniem separacji:

1. sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

2. orzeczenie o zniesieniu separacji powoduje ustanie przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej i powstanie ustawowego ustroju majątkowego.

46. Podstawowe zasady prawa opiekuńczego.

1.Powszechność

Ustawia się ją dla każdej osoby, która wymaga pieczy prawnej (małoletni, który niepozostaje pod władzą rodzicielską i osoba całkowicie ubezwłasnowolniona) ustanowienie opieki jest koniecznie nawet w przypadku pozostawania danej osoby pod zadowalającą pieczą faktyczną i niezależne od istnienia potrzeby dokonania jakichś czynności prawnych.

2.Wyłączność sądu opiekuńczego

Wyłączność dotyczy nie tylko ustanowienia opieki ale i nadzoru nad sprawowaniem opieki. Sąd opiekuńczy podejmuje działania z urzędu bez wyczekiwania na wniosek zainteresowanych osób.

3.Dobro osoby poddanej opiece.

Jest głównym celem ustanowienia opieki i działań opiekuna. Motywem ustanowienia opieki prawnej jest ochrona przede wszystkim samego pupila nie wyłączając jego interesów majątkowych. W odniesieniu do małoletniego, opieka ma w dużej mierze zastąpić pieczę rodzicielską.

47. Ustanowienie opieki nad małoletnim, ustanowienie opiekuna.

Opieka nad małoletnim ustanowiona zostaje zawsze wówczas, gdy małoletni nie pozostaje pod władzą rodzicielską. Mogą to być następujące przypadki: rodzice nie żyją, są nieznani, nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych (są nieletni, zostali ubezwłasnowolnieni całkowicie lub częściowo), władza rodzicielska im nie przysługuje, władza rodzicielska została w stosunku do nich zawieszona, przy ustaleniu macierzyństwa lub ojcostwa sąd zawiesił albo pozbawił matkę lub ojca władzy rodzicielskiej, a drugie z rodziców również jej nie sprawuje. Jeśli tylko jedno z rodziców nie ma władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, to nie ma podstaw do ustanowienia opiekuna dla dziecka.

Nie ma natomiast prawnego powodu dla ustanowienia opieki w razie śmierci lub innej przyczyny ustania władzy rodzicielskiej tego z rozwiedzionych rodziców, któremu sąd powierzył jej wykonanie w trybie art. 58 § 1 KRO. Drugi rodzić nie jest bowiem pozbawiony tej władzy a tylko z powodu trudności jej wspólnego sprawowania nie mógł on jej w pełni wykonywać. Opieka jako system pieczy prawnej nad małoletnim powstaje dopiero w wyniku orzeczenia sądu.

Ustanowienie opiekuna

Opiekun w znacznym stopniu ma zastąpić dziecku brakujących rodziców dlatego też sąd powinien o ile to możliwe ustanowić taką postać opieki która zapewniałaby dziecku podobne do rodzinnego środowisko wychowania.

Przeszkody które bezwzględnie eliminują z kręgu kandydatów na opiekuna :

1. brak pełnej zdolności do czynności prawnej

2. pozbawienie praw publicznych, pozbawienie władzy rodzicielskiej

3. skazanie za przestępstwo przeciwko wolności lub obyczajności, za przestępstwo z użyciem przemocy, za przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego, zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi.

Podstawowym kryterium wyboru opiekuna jest dobro dziecka.

1. należy wziąć pod uwagę osobę wskazaną przez ojca lub matkę jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej

2. z braku takiej osoby wchodzą w rachubę krewni lub inne osoby bliskie małoletniego lub jego rodziców

3. w razie ustanowienia opieki nad dzieckiem przebywającym w rodzinie zastępczej opiekunami ustanawia się w rodziców zastępczych

4. w razie braku kandydatów dotychczas wymienionych sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie kandydata na opiekuna do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej np. ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, albo odpowiedniej organizacji społecznej a w odniesieniu do dziecka przebywającego w zakładzie wychowawczym - również do tego zakładu.

W art. 152 KRO ustawodawca kieruje obowiązek objęcia opieki przez ustanowienie opiekuna.

Obowiązek ten okresla się nie tylko jako obywatelski , społeczny ale także jako obowiązek prawny. Pojawia się nawet bowiem odpowiedzialność cywilna opiekuna za wyrządzoną szkodę powstałą w wyniku niewykonania zobowiązania. Poza tym sąd może wymierzyć grzywnę osobie uchylającej się od objęcia opieki.

48. Prawa i obowiązki opiekuna małoletniego.

Według art.155 § 1 KRO-opiekun , podobnie jak rodzice sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem dziecka. Ponadto ustawodawca nakazuje stosować do opieki odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów normujących sprawowanie opieki. Sprawowanie opieki podlega regularnej kontroli sądu jako organu nadzorującego. Ustanowienie opieki nie powoduje powstania stosunku rodzinno prawnego między opiekunem a małoletnim pupilem, jednak opiekun powinien sprawować pieczę nad małoletnim osobiście i z tego względu powinien włączyć go do wspólności domowej. Wobec braku stosunku rodzinnego opiekun nie jest obowiązany do alimentacji małoletniego.

• Piecza nad osobą dziecka - do obowiązków opiekuna należy całokształt starań o osobę dziecka tj. kierowanie nim, troska o jego rozwój fizyczny i psychiczny, troska o zapewnienie środków utrzymania, leczenie w chorobie, kształcenie i wybór zawodu itp.

Wymaganie od dziecka małoletniego posłuszeństwa jest łagodniej ujęte niż w przypadku władzy rodzicielskiej. Opiekun jak i rodzic przed podjęciem ważniejszej decyzji powinien wysłuchać podopiecznego i w miarę możliwości uwzględnić jego życzenia. Opiekun ma również obowiązek informowania rodziców dziecka o ważniejszych decyzjach dotyczących osoby lub majątku dziecka.

• Piecza nad majątkiem - obowiązki opiekuna w tym zakresie są podobne do obowiązków rodziców sprawujących władzę rodzicielską. Pojęcie majątku obejmuje zarówno aktywa jak i pasywa. Do zadań opiekuna należy troska o korzystny stan majątku. Piecza nad majątkiem jest równoznaczna z pojęciem zarządu majątkiem, natomiast zarząd majątkiem jest instytucją majątkowego prawa cywilnego i realizuje cele ekonomiczne. Niektóre przedmioty majątkowe są ex lege czyli wyłączone spod zarządu opiekuna. Opiekun ma pewne ograniczenia zwizane z pieczą nad majątkiem małoletniego:

- po objęciu opieki musi sporządzić inwentarz majątku dziecka

- sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego zwłaszcza cennych przedmiotów, papierów wartościowych

- opiekun jest zobowiązany złożyć pieniądze pupila dow instytucji bankowej i nie może ich podjąć bez zezwolenia sądu opiekuńczego

- opiekun powinien otrzymać zezwolenie we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących małoletniego

• Reprezentacja małoletniego - opiekun jest przedstawicielem ustawowym osoby poddanej opiece. Podobnie jak rodzice opiekun nie może reprezentować:

- żadnego z małoletnich poddanych jego opiece przy czynnociach prawnych między nimi samymi

- pupila- przy czynnościach prawnych między nim a opiekunem oraz jego małżonkiem , krewnymi w lini prostej i rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz reprezentowanego

- nie może zastąpić pupila w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym

Przy nowelizacji KRO w 2008r. ustawodawca odstąpił od dotychczasowej zasady bezpłatności opieki. Wynagrodzenie nie należy się w wypadku gdy:

- nakład pracy opiekuna jest nieznaczny

- opiekę sprawują osoby tworzące rodzinę zastępczą

- sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Wynagrodzenie opiekuna może mięć charakter okresowy lub jednorazowy. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub majątku podopiecznego, kiedy jednak podopieczny nie posiada majątku to obowiązek wynagrodzenia opiekuna spoczywa na pomocy społecznej.

Opiekun powinien sprawować opiekę osobiście i z należytą starannością.

Opiekun ponosi odpowiedzialność za małoletniego podobnie jak rodzice. Wyróżniamy odpowiedzialność:

- kontraktową- jeżeli szkoda na osobie lub majątku pupila powstała w wyniku nienależytego wykonania opieki

- odpowiedzialność dialektową- jeżeli pupil doznał szkody w wyniku czynu niedozwolonego opiekuna

49. Zwolnienie opiekuna małoletniego.

Konieczność zwolnienia opiekuna mimo dalszego trwania opieki pojawia się:

1. w razie żądania opiekuna uzasadnionego ważnymi powodami,

2. w razie zaistnienia przeszkód faktycznych lub prawnych powodujących niezdolność do sprawowania opieki,

3. gdy opiekun dopuścił się czynów lub zaniedbań naruszających dobro osoby pozostającej pod opieką.

Ad a) Zwolnienie opiekuna na jego żądanie następuje z przyczyn przez niego niezawinionych. Ważną przyczyną może być zmieniona sytuacja rodzinna opiekuna, pogarszający się jego stan zdrowia, powstanie nowych obowiązków rodzinnych lub zawodowych, utrudniających mu należyte sprawowanie opieki itp. Sam opiekun zdając sobie sprawę z tych trudności zwraca się do sądu o zwolnienie go z obowiązku sprawowania opieki.

Ad b) i c) Zwolnienie opiekuna następuje z inicjatywy sądu, ponieważ opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki lub jego działalność narusza dobro pozostającego pod opieką. Niezdolność jest skutkiem utraty pełnej zdolności do czynności prawnych, pozbawienia przez sąd karny praw rodzicielskich lub opiekuńczych (przeszkody prawne). Przeszkodą sprawowania opieki jednocześnie przez obojga małżonków jest rozwód. Wtedy, co najmniej jeden z nich powinien być zwolniony z funkcji opiekuna. Natomiast niezdolność z powodów faktycznych może wynikać z podobnych faktów, jakie należą do kategorii ważnych powodów uzasadniających zwolnienie opiekuna (podeszły wiek, trwała choroba itd.).

Zwolnienie opiekuna następuje z mocy orzeczenia sądu: samo istnienie wymienionych wcześniej przyczyn nie powoduje zwolnienia.

Skutkiem tego orzeczenia jest wygaśnięcie funkcji opiekuna, co oznacza, że dziecko nie jest już pod jego pieczą. Ponieważ jednak sama opieka nie ustała, zatem sąd wyznaczy nowego opiekuna. Do czasu objęcia przez niego opieki dotychczasowy opiekun powinien nadal prowadzić pilne sprawy dotyczące zarówno osoby jak i majątku dziecka. Jeżeli jednak zwolnienie opiekuna nastąpiło wskutek przyczyn uniemożliwiających wykonywanie funkcji, sąd poszuka innego rozwiązania, np. wyznaczy kuratora.

50. Ustanie opieki nad małoletnim.

a) Przyczyny ustania opieki.

KRO wskazuje dwa przypadki ustania opieki z mocy ustawy:

- osiągnięcie przez małoletniego pełnoletniości;

- przywrócenie nad nim władzy rodzicielskiej.

W razie zgonu małoletniego opieka staje się bezprzedmiotowa i ustaje w chwili jego śmierci. W razie śmierci opiekuna opieka trwa nadal, ale pojawia się potrzeba powołania nowego opiekuna.

b) Skutki ustania opieki (zwolnienia opiekuna)

Pojawiają się one w sferze osobowej i majątkowej ochrony małoletniego. W sferze osobistej dziecko po osiągnięciu pełnoletniości może żądać unieważnienia uznania, na które zgodę wyraził opiekun. KRO reguluje jednak głównie skutki ustania opieki lub zwolnienia opiekuna na płaszczyźnie majątkowej.

- Zwrot majątku.

Opiekun jest zobowiązany oddać osobie, która pozostawała pod opieką, jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek. Jego wydanie następuje samemu pupilowi, jeśli osiągnął pełnoletniość lub jego przedstawicielowi ustawowemu, a w razie śmierci pikola jego spadkobiercom. Roszczenie o wydanie majątku ulega przedawnieniu z upływem 10 lat. Roszczenie dotyczące całości majątku nie wyklucza innych roszczeń opartych na innej podstawie prawnej.

- Rachunek końcowy

Opiekun jest obowiązany złożyć w terminie 3 mies. od daty zwolnienia opiekuna lub ustania opieki rachunek końcowy z zarządu majątkiem. Jego adresatem jest pupil lub jego przedstawiciel ustawowy i sąd opiekuńczy, który bada, ocenia i zatwierdza ten rachunek. W przypadku gdy majątek jest nieznaczny, a dochody nie przekraczają kosztów utrzymania małoletniego, sąd może zwolnić opiekuna od złożenia rachunku końcowego.

- Pilne sprawy

Mimo ustania opieki opiekun jest obowiązany nadal prowadzić pilne sprawy związane z zarządem majątkiem, jeżeli ani były pupil, ani przedstawiciel ustawowy osoby pozostającej nadal pod opieką nie mogą natychmiast przejąć tego zarządu. Pojęcie pilności sprawy należy dookreślić stosownie do potrzeby w konkretnej sprawie. Wydaje się, że zarząd nieruchomością pupila powinien być w całości kontynuowany (sprawy z nim należy oceniać jako pilne). W razie śmierci opiekuna wygasa osobisty obowiązek złożenia rachunku końcowego, lecz nie dlatego że nikt po nim ex lege nie przejmuje obowiązków opiekuńczych. Jeżeli nadal trwa opieka, sąd powoła nowego opiekuna, który przejmie zarząd nad majątkiem. Chodzi jednak o to, że obowiązek złożenia rachunku z zarządu obciąża tylko samego opiekuna i nie może wykonać go nikt inny.

- Przedawnienie roszczeń

Z upływem 3 lat od ustania opieki lub zwolnienia opiekuna przedawniają się roszczenia z tytułu wydatków i nakładów związanych ze sprawowanie opieki.

51. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

a) cel i ustanowienie opieki

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, podobnie jak małoletni, wymaga stałej i kompleksowej pieczy ze strony innej osoby. Taka piecze zapewnia opieka prawna, a opiekun jest przedstawicielem osoby ubezwłasnowolnionej. Opiekę ustanawia się przede wszystkim dla ochrony tej osoby, nie można jednak lekceważyć jej majątkowych interesów. Potrzeba ubezwłasnowolnienia często pojawia się właśnie ze względu na konieczność załatwienia spraw mających charakter majątkowy, a których sam zainteresowany z określonych powodów, np. stanu psychicznego nie jest w stanie sam dopełnić. Cel opieki dotyczy nie tylko samej osoby ubezwłasnowolnionego, ale wykracza poza jego sferę interesów.

Całkowite ubezwłasnowolnienie dotyczy nie tylko osoby pełnoletniej, można je orzec co do małoletniego który ukończył 13 lat. Jeżeli pozostaje pod władza rodzicielską, nie orzeka się opieki. Jeżeli sąd nie uchyli ubezwłasnowolnienia albo nie orzeknie ubezwłasnowolnienia częściowego, opiekę nad ta osoba ustanawia się dopiero po uzyskaniu przez nia pełnoletniości. Opieka nad dorosłym- ubezwłasnowolnionym jest zwłaszcza instytucja osobowego prawa cywilnego. Unormowanie jej w KRO usprawiedliwia się podobieństwem sytuacji ubezwłasnowolnionego do sytuacji dziecka poniżej 13 lat i wynikającym z niego odesłaniem do przepisów o opiece nad małoletnim.

b) swoiste unormowania w opiece nad ubezwłasnowolnionym

odpowiednie stosowanie przepisów i opiece nad małoletnim oznacza, że wyjaśnienia co do ustanowienia opieki, powołania opiekuna, pieczy nad majątkiem i zwolnienia opiekuna odnoszą się także do opieki nad całkowicie ubezwłasnowolnionym. KRO wskazuje jednak różnice. Regułą jest powołanie jednego opiekuna, chyba ze powołuje się małżonków - rodziców ubezwłasnowolnionego. Jeśli chodzi o preferencje co do wyboru opiekuna zaleca się, aby opiekunem osoby dorosłej był jej małżonek, względnie ojciec lub matka. W zakresie treści opieki wyłącza się element wychowania i rozwoju osoby ubezwłasnowolnionej, zaś wchodzi w rachubę głównie troska o jej stan zdrowia.

c) ustanie opieki

Opieka staje się zbędna w przypadku uchylenia orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego lub zmiany na ubezwłasnowolnienie częściowe. Opieka ustaje wtedy z mocy prawa, a sąd opiekuńczy wydaje tylko postanowienie o umorzeniu postępowania. Sam ubezwłasnowolniony nie jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia. Uprawnione są te osoby, które mogą żądać ubezwłasnowolnienia, a także jego opiekun jako przedstawiciel ustawowy. Sąd może z urzędu uchylić ubezwłasnowolnienie, gdy ustały przyczyny jego orzeczenia. Podstawą dla podjęcia z urzędu postępowania o uchylenie ubezwłasnowolnienia może być jednak zgłoszenie takiego wniosku przez osobę ubezwłasnowolnioną.

Opieka ustaje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o uchyleniu ubezwłasnowolnienia całkowitego. Obowiązki opiekuna związane z ustaniem opieki lub ze zwolnieniem opiekuna są takie same, jakie obciążają opiekuna małoletniego.

52. Pojęcie i funkcje kurateli.

Kuratela to odrębna instytucja prawna. Różni się od opieki tym, że opieka jest bezpłatna, podczas gdy w przypadku kurateli pobiera się wynagrodzenie. Należy do klasy stosunków cywilnoprawnych z zakresu prawa osobowego, tak więc podobnie jak opieka nie jest instytucją prawa rodzinnego. Ma na celu głównie ochronę praw i osób, które tej ochrony potrzebują. Kuratela ma charakter częściowy i trwa jedynie do pewnego momenty, poza przypadkami kiedy jest sprawowana nad osobami ułomnymi lub częściowo ubezwłasnowolnymi

Funkcja kurateli:

a)Ochrona interesów majątkowych osoby ułomnej, osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, i dziecka poczętego. W tym przypadku chodzi o ochronę całokształtu kurateli niezależnie od potrzeby załatwiania konkretnej sprawy.

b)Doraźna ochrona osoby w określonej sprawie celem dokonania czynności prawnej

c)Funkcje ochronne nie wprost - w odniesieniu do osoby lecz i do majątku, którego przynależność jest jeszcze niepewna. W tym przypadku chodzi o spadek, co do którego toczy się postanowienie komu przekazać.

Wypłata wynagrodzeń za kuratelę dokonuje się z dochodu i majątku osoby poddanej kurateli, a z braku możliwości, wynagrodzenie pokrywa ten, który żądał ustanowienia kurateli.

53. Kuratela dla dziecka poczętego oraz dla małoletniego.

Kuratora ustanawia się dla ochrony ściśle określonych praw lub dla załatwienia określonej sprawy.

Rodzaje kurateli stosowne do potrzeby po stronie samej osoby objętej kuratelą lub innych osób mających interes w danej sprawie:

1. kurator dla sprawowania zarządu majątkiem dziecka, pochodzącym z darowizny lub dziedziczenia testamentowego, jeżeli darczyńca lub testator wyłączył go spod zarządu rodziców albo opiekuna,

2. kurator spadku nieobjętego przed spadkobierców,

3. kurator majątku dziecka, w razie ograniczenia w tym zakresie władzy rodzicielskiej lub kompetencji opiekuna,

4. kurator ustanowiony dla umożliwienia prowadzenia postępowania sądowego, w tym postępowania egzekucyjnego.

Ten rodzaj kurateli dotyczy różnych spraw, przy czym ustanowienie kuratora może być potrzebne dla załatwienia jednej sprawy (w razie braku zdolności procesowej), dla strony nieznanej z miejsca pobytu lub dla wielu spraw jeszcze nawet nieznanych w chwili powołania kuratora, np. kurator dla osoby nieobecnej oraz kurator dziecka poczętego. Kuratora dla osoby nieobecnej powołuje się nie tylko dla strzeżenia jego praw majątkowych i niemajątkowych, ale także dla umożliwienia realizacji interesów innych osób wynikających ze stosunków prawnych z nieobecnym.

Kurator dziecka poczętego strzeże prawa, które dziecko nabywa warunkowo, (jeżeli urodzi się żywe), aby mogło je realizować po urodzeniu. Ustanowienie kuratora dla dziecka poczętego jest potrzebne wtedy, gdy sami rodzice nie mogą strzec należycie praw dziecka poczętego. Podstawowym prawem jest prawo do życia:, jeżeli więc prawo to byłoby zagrożone przez możliwość przerwania ciąży wbrew przepisom ustawy istniałaby podstawa do ustanowienia kuratora. Jeżeli dziecko poczęte byłoby warunkowym nabywcą jakiegoś prawa majątkowego, dla ochrony zachowania tego prawa, kurator powinien czuwać, aby ciąża dotycząca tego poczętego dziecka nie została przerwana, oczywiście wbrew cytowanej ustawie. W takim wypadku kuratorem nie mogłaby być ciężarna matka tego dziecka poczętego.

Kuratora nieobecnego oraz kuratora dziecka poczętego można powołać nie tylko dla prowadzenia postępowania prawnego, ale także w celu ochrony całokształtu praw poddanego kurateli. Najczęściej jednak wniosek o jej ustanowienie jest uzasadniony potrzebą załatwienia określonej sprawy, np. przyjęcie darowizny.

Wśród wielu rodzajów kurateli wyróżnia się ustanowienie kuratora w sprawach o prawa stanu. Jej celem jest umożliwienie zaprzeczenia czy prawidłowego ustalenia ojcostwa mimo śmierci domniemanego ojca lub unieważnienia uznania oraz unieważnienia małżeństwa lub ustalenia jego nieistnienia mimo śmierci małżonka.

Doradcę tymczasowego można ustalić w razie potrzeby dla ochrony osoby i jej majątku na czas postępowania o jej ubezwłasnowolnienie. Do doradcy tymczasowego stosuje się przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.

Ustanie kurateli następuje:

1. Wskutek orzeczenia sądu, gdy ustanie cel jej ustanowienia albo na wniosek osoby poddanej kurateli. (Sąd uchyla kuratelę w razie pojawienia się nieobecnego, w razie objęcia spadku przez spadkobierców, w razie zniesienia ograniczenia władzy rodzicielskiej itd. Sad uchyli kuratelę także na wniosek osoby ułomnej).

2. Z mocy prawa. (Kuratela ustaje z mocy prawa: w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia częściowego, z chwilą urodzenia się dziecka poczętego, jak również z chwilą zakończenia sprawy, dla której załatwienia ustanowiono kuratora.

54. Kształtowanie się zasad odpowiedzialności karnej nieletnich.

55. Organizacja polskiego wymiaru sądownictwa

Zgodnie z konstytucją sądy tworzą oddzielny plan organów państwowych sprawujących sądowy wymiar sprawiedliwości. Ich cechą charakterystyczną jest to, że orzekanie w powierzonych sądom sprawach należy do niezawisłych sądów, którzy podlegają wyłącznie ustawom. System sądownictwa w Polsce obejmuje 3 kategorie sądów:

1. Sądy powszechne, do których zalicza się:

• Sądy rejonowe

• Sądy okręgowe

• Sądy apelacyjne

2. Sądy szczególne, które rozpoznają sprawy dotyczące tylko pewnego kręgu osób

• Sądy wojskowe

3. Sąd najwyższy

Sądy powszechne są podstawowymi organami orzekającymi, co oznacza że sprawy podlegające sądom są z reguły rozstrzygane przez sądy powszechne. Sądy powszechne orzekają w sprawach z zakresu:

• Prawa karnego

• Prawa cywilnego

• Prawa rodzinnego i opiekuńczego

• Prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sąd najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Polsce, sprawującym nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. Ponadto rozpatruje on kasacje i niektóre inne sprawy.

56. Charakterystyka podstawowych zasad postępowania sądowego

Sądy powszechne z reguły rozpoznają sprawy kolegialnie (wieloosobowo). Oznacza to, że w sądach rejonowych sprawę rozpoznaje sąd w składzie 1 sędziego i 2 ławników, a w sądach okręgowych, działających jako sądy II- instancji w składzie 3 lub 5 sędziów w zależności od wagi sprawy. Tylko w wyjątkowych przypadkach sąd rejonowy rozpoznaje i rozstrzyga sprawy w składzie 1 sędziego. Zakłada się bowiem, że kolegialność zwiększa niezawisłość sądu, który dzięki niej jest bardziej odporny na wszelkie uboczne wpływy. We wszelkich sprawach rozpoznawanych z udziałem ławników, ławnicy mają równe prawa z sędziami i podobnie jak oni są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom.

Kolejną zasadą obowiązującą w sądach powszechnych jest zasada jawności. Sprawy są rozpatrywane w postępowaniu jawnym, chyba że ustawa stanowi inaczej, np. w postępowaniu z nieletnimi, sprawa odbywa się przy drzwiach zamkniętych o ile jawność rozprawy nie jest uzasadniona ze względów wychowawczych. Ponadto jeśli jeden ze współoskarżonych jest nieletni to sąd może wyłączyć jawność rozprawy w całości lub w części. Zasadę jawności można wyrazić za pomocą:

• Zasady publiczności (jawności zewnętrznej), zgodnie z którą sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna być rozpatrywana na rozprawie w sposób publiczny umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę bez względu na to czy jest ona związana ze sprawą czy też nie

• Zasada jawności wewnętrznej, według której sprawa powinna być rozpatrywana wyłącznie z udziałem stron i ich przedstawicieli- osób bezpośrednio zainteresowanych ich rozstrzygnięciem.

Zasada jawności umożliwiając społeczną kontrolę działalności sądu, sprzyja wydawaniu rozstrzygnięć zgodnych z prawem i odpowiadających poczuciu sprawiedliwości. Zasada ta stanowi również gwarancję niezawisłości i bezstronności sędziego, ponieważ jego działalność odbywa się pod kontrolą społeczną. Jawność rozprawy ma wzmacniać poczucie ładu i porządku prawnego oddziaływując wychowawczo, nie tylko na uczestników postępowania, ale i osoby postronne. Stanowi ona również gwarancje realizacji jednej z podstawowych zasad postępowania sądowego, zasadę kontradyktoryjności (zasada sporności). Klasyczna zasada kontradyktoryjności przejawia się w tym, że sąd rozstrzyga sprawę wyłącznie na podstawie dowodów przeprowadzonych na wniosek stron, ponadto opierając się na faktach powszechnie znanych i faktach znanych sądowi urzędowo.

Zasada instancyjności: sądy rejonowe rozpatrując większość spraw, nie rozpatrują tylko tych, które zostały przekazane do kompetencji sądu okręgowego.

57. Właściwość sądu w sprawach cywilnych.

Jeśli chodzi o właściwość sądu w sprawach cywilnych to:

• właściwość rzeczowa podobnie jak w sprawach karnych dotyczy kompetencyjnego podziału spaw pomiędzy sądami różnego rzędu rozpoznającymi sprawę w I- instancji. Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego zasada jest tu właściwością rzeczową sądu rejonowego. Natomiast właściwość rzeczowa sądów okręgowych dotyczy tylko 5 kategorii spraw:

1. Praw niemajątkowych i dochodzonych łącznie z nimi roszczeń majątkowych, przy czym nie dotyczy to spraw o ustalenie ojcostwa, zaprzeczenie macierzyństwa, przysposobienie.

2. Ochrony praw autorskich

3. Roszczeń wynikających z prawa prasowego

4. Praw majątkowych o wyższej wartości sporu przy czym nie dotyczy to spraw o alimenty, naruszenie posiadania i zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami.

5. Orzeczenia przypadku świadczenia na rzecz skarbu państwa, jeżeli zostało ono spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego lub w celu niegodziwym.

• Z kolei właściwość miejscowa pozwala na określenie, który z sądów właściwych rzeczowo jest powołany do rozpoznawania konkretnej sprawy. W kodeksie postępowania cywilnego wyróżnia się 2 rodzaje właściwości miejscowych:

1. Właściwość ogólna, dla której podstawę określenia stanowi miejsce zamieszkania pozwanego. Zgodnie z kodeksem cywilnym miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. Powództwo wytacza się przed sąd I- instancji, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania. Jeśli jest ono nieznane to oznacza się właściwość miejscową według miejsca pobytu pozwanego w Polsce, a jeżeli również ono jest nieznane lub nie leży w Polsce to według określonego, znanego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce. Powyższe kryterium dotyczy ustalania właściwości miejscowej sądu cywilnego dotyczącego wyłącznie osób fizycznych.

2. Właściwość szczególna, w obrębie której wyróżnia się:

• właściwość przemienną, z którą mamy do czynienia wówczas, gdy kodeks postępowania cywilnego daje powodowi prawo wyboru sądu, przed którym może on wytoczyć powództwo. Jest to wybór pomiędzy sądem właściwości ogólnej a sądem wskazanym przez przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Dotyczy to między innymi spraw o roszczenia alimentacyjne oraz ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia, gdzie można wytoczyć powództwo przed sądem właściwym dla osoby uprawnionej. Ponadto w sprawie roszczeń z czynu niedozwolonego powództwo można wytoczyć przed sąd, w okręgu którego nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

• właściwość wyłączną, dotyczącą sytuacji, kiedy nastąpiło wyłączenie właściwości ogólnej i przemiennej. W sprawach rodzinnych dotyczy pomiędzy innymi powództwa ze stosunku małżeństwa, które wytacza się wyłącznie przed sąd, w okręgu którego małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania pod warunkiem, że przynajmniej jedno z nich nadal w tym okręgu stale przebywa. W przypadku braku tej podstawy, wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeśli i tej podstawy nie ma to sąd miejscowy zamieszkania powodu. Druga sytuacja dotyczy powództwa ze stosunków między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającymi, a przysposobionymi, gdzie powództwo wytacza się przed sąd miejscowy zamieszkania powoda, jeśli brak jest podstaw do jego wytoczenia według przepisów o właściwości ogólnej.

• Właściwość funkcjonalna, obejmuje zakres czynności należących do kompetencji sądu. Dotyczy ona podziały funkcji w zakresie dokonywania określonych czynności procesowych oraz prowadzenia postępowania w określonej sprawie przez konkretny sąd I- instancji i konkretny sąd II- instancji. Sąd jest z urzędu zobowiązany do badania swoich właściwości.

58. Właściwość sądu w sprawach karnych.

Właściwość sądu: przez właściwość sądu rozumie się okres jego uprawnień do rozpoznawania i rozstrzygania spraw sądowych oraz do dokonywania określonych czynności w trakcie tego postępowania. Zasadniczo można wyróżnić 3 rodzaje właściwości sądu:

• Właściwość rzeczową (przedmiotową), która pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznawać sprawy w I- instancji i w przypadku spraw powszechnych jest to ustalenie czy w I- instancji sprawę ma rozpoznawać sąd rejonowy czy okręgowy

• Właściwość miejscowa: jej ustalenie jest zależne od tego czy mamy do czynienia ze sprawą cywilną czy karną. W przypadku spraw karnych właściwość miejscowa pozwala na ustalenie jaki sąd spośród sądów tego samego rzędu jest uprawniony i zobowiązany do orzekania w konkretnej sprawie. Właściwość miejscowa pozwala zatem na ustalenie konkretnego sądu do rozpoznawania sprawy. Podstawowym kryterium (1-go stopnia) dla określenia tej właściwości jest przede wszystkim miejsce popełnienia przestępstwa (miejsce gdzie sprawca działał lub zacierał działania, do którego był zobowiązany albo gdzie skutek przestępny nastąpił lub miał nastąpić). W przypadku wielości miejsc popełnienia przestępstwa obowiązują tu reguły równowartości i wyprzedzenia. W przypadku niemożności ustalenia miejsca popełnienia przestępstwa stosuje się kryterium 2-go stopnia, zgodnie z którym właściwy jest sąd, w okręgu którego albo ujawniono przestępstwo albo ujęto oskarżonego, albo też oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub tymczasowo przebywał. Tu również obowiązują reguły równowartości i wyprzedzenia. W wyjątkowych przypadkach, kiedy nie można ustalić właściwego miejscowo sądu według 2 tych kryteriów, stosuje się kryterium 3-go stopnia i wówczas sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście gminy Warszawa- Centrum. Natomiast w sprawach cywilnych właściwość miejscowa jest ustalana w zależności od jej rodzaju.

• Właściwość funkcjonalna: obejmuje zakres czynności należących do kompetencji sądu. Dotyczy ona podziały funkcji w zakresie dokonywania określonych czynności procesowych oraz prowadzenia postępowania w określonej sprawie przez konkretny sąd I- instancji i konkretny sąd II- instancji. Sąd jest z urzędu zobowiązany do badania swoich właściwości.

59. Pojęcie i zakres zdolności do czynności prawnych osób nieletnich.

Zdolność prawna: zdolność do posiadania praw i obowiązków cywilno prawnych, np. możliwość bycia dłużnikiem, właścicielem, spadkobiercą, spadkodawcą. Zgodnie z prawem polskim każdy człowiek od chwili poczęcia aż do śmierci ma zdolność prawną, z tym, że dziecko poczęte w zakresie praw i obowiązków majątkowych nabywa pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Zdolność do czynności prawnych: zdolność do kształtowania swoich praw i obowiązków cywilno prawnych poprzez własne działania. Osoby fizyczne mogą mieć zdolność do czynności prawnych:

• Pełną

• Ograniczoną

• Lub mogą być jej pozbawieni.

1. Małoletni.

• Małoletni (pojęcie z dziedziny prawa cywilnego). Zasadniczo za małoletnią uznaje się osobę, która nie ukończyła 18 roku życia. Wyjątkowo za taką osobę można również uznać kobietę, która po ukończeniu 16 roku życia wyszła za mąż. W zależności od zakresu zdolności do czynności prawnych małoletnich można podzielić na dwie grupy:

1. Osoby do 13 roku życia: osoby te nie mają zdolności do czynności prawnej. Za taką osobę może działać jej przedstawiciel ustawowy (rodzice, opiekun, kurator). Są jednak i takie czynności, na których dokonanie przedstawiciel ustawowy musi uzyskać zgodę sądu, np. sprzedaż nieruchomości stanowiącej własność dziecka, zrzeczenie się przysługujących dziecku roszczeń poszkodowawczych. Czynność tego typu dokonana bez wymaganego zezwolenia jest nieważna. Również czynność prawna dokonana przez osobę, która nie skończyła 13 roku życia z zasady jest nieważna, wyjątkiem są sytuacje, gdy osoba taka zawrze umowę w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Taka umowa staje się ważna z chwilą jej wykonania, o ile nie pociąga za sobą rażącego poszkodowania małoletniego.

2. Osoby od 13 do 16/18 roku życia: osoby te mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych pod warunkiem, że nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione, ze względu na to, że nie są w stanie kierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych (uzależnienia od alkoholu czy narkotyków). Jeśli małoletni nie został całkowicie ubezwłasnowolniony to może samodzielnie dokonywać czynności prawnych:

• Zawieranie umów w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego

• Rozporządzać swoim zarobkiem o ile sąd nie postanowi inaczej

• Samodzielnie dysponować przedmiotami, które rodzice oddali mu do swobodnego użytku

• Dokonywania czynności, przez które małoletni ani nie zaciąga zobowiązań, ani nie rozporządza swoim prawem, np. przyjęcie nie obciążonej darowizny.

We wszystkich pozostałych przypadkach do ważnego dokonania czynności prawnej przez małoletniego wymagana jest zgoda rodziców. Ważność umowy zawarta bez takiej zgody zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego lub samego małoletniego po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnej.

60. Pojęcie nieletniości w prawie polskim.

Zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich definicja nieletniego obejmuje 3 kategorie osób:

1. Osoby, które nie ukończyły 18 roku życia jeśli przemawiają objawy demoralizacji

2. Osoby, które po ukończeniu 13 a przed ukończeniem 17 roku życia popełniły czyn karalny

3. Osoby do 21 roku życia jeżeli są wobec niech wykonywane środki wychowawcze lub poprawcze, które zostały orzeczone na podstawie UPN.

Poza UPN- em prawnymi zagadnieniami dotyczącymi nieletnich zajmuje się również kodeks karny, który za górną granicę nieletności przyjmuje 17 rok życia.

Jak wynika z powyższego pojęcie nieletności nie pokrywa się z pojęciem niepełnoletności.

Zgodnie z kodeksem cywilnym pełnoletnim jest ten, kto ukończył 18 rok życia lub przed ukończeniem tego wieku wstąpił w związek małżeński. Najczęściej więc nieletni będzie jednocześnie niepełnoletnim (małoletnim), ale nie zawsze.

Zasadniczym celem UPN- u jest dążenie do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stwarzanie im warunków powrotu do normalnego życia jeśli popadli w konflikt z prawem i zasadami współżycia społecznego. UPN unika takich pojęć jak:

• Przestępstwo

• Kara

• Odpowiedzialność karna

• Skazanie

typowych dla prawa karnego materialnego (dotyczy dorosłych). Nakazuje jednocześnie aby w sprawach nieletnich uwzględniać przede wszystkim ich dobro.

Konsekwencją tego jest zasada stosowania wobec nieletnich środków wychowawczych lub poprawczych a wyjątkiem jest orzeczenie kary, jeśli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

Zgodnie z UPN- em dotyczy to nieletnich, który:

• W chwili orzekania ukończyli 18 rok życia a występują przesłanki do umieszczenia ich w zakładzie poprawczym. W takim przypadku sąd rodzinny może orzec karę jeśli uzna, że środek poprawczy nie odniósłby zamierzonego efektu

• Ukończyli 18 lat przed rozpoczęciem wykonywania orzeczenia o umieszczeniu ich w zakładzie poprawczym. Sąd decyduje tu czy wykonać orzeczony wcześniej środek czy też odstąpić od jego wykonania i orzec karę. W przypadku wymierzenia kary pozbawienia lub ograniczenia wolności czas jej trwania nie może przekroczyć ukończenia przez sprawcę 21 roku życia

• Wobec których postępowanie zostało wszczęte przez sąd rodzinny po ukończeniu 18 roku życia z tym, że czynu karalnego sprawca dopuścił się jeszcze jako nieletni.

61. Ogólne założenia upn.

Zasadniczym celem UPN- u jest dążenie do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz stwarzanie im warunków powrotu do normalnego życia jeśli popadli w konflikt z prawem i zasadami współżycia społecznego. UPN unika takich pojęć jak:

• Przestępstwo

• Kara

• Odpowiedzialność karna

• Skazanie

typowych dla prawa karnego materialnego (dotyczy dorosłych). Nakazuje jednocześnie aby w sprawach nieletnich uwzględniać przede wszystkim ich dobro.

UPN nie definiuje pojęcia demoralizacji, wymienia jedynie przykładowe jej objawy:

• Naruszanie zasad współżycia społecznego

• Systematyczne uchylanie się obowiązku szkolnego (bądź obowiązku nauki)lub kształcenia zawodowego

• Używanie alkoholu lub innych środków odurzających

• Włóczęgostwo

• Udział w grupach przestępczych

• Uprawianie nierządu

• Popełnienie czynu zabronionego.

W realizacji celów UPNu sprzyjają ogólne założenia tej ustawy w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletniego, tj.:

• Depenalizacja sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletniego

• Elastyczność postępowania w zależności od osobowości nieletniego

• Ciągła ochrona prawna.

Ad. 1 Depenalizacja sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletniego,

mówi o tym, że UPN charakteryzuje „depenalizację sposobów walki z demoralizacją i przestępczością nieletnich. Świadczy przede wszystkim katalog środków przewidzianych w UPNie, wśród których przeważają środki opiekuńczo- wychowawcze i to takie, które przewiduje również Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy.

Ad. 2 Elastyczność postępowania w zależności od osobowości nieletniego

Zakłada się, że dobro nieletniego wymaga podejmowania różnorodnych czynności, które powinny prowadzić do korzystnych zmian osobowości i zachowania nieletniego. Dlatego też w postępowaniu z nieletnimi nakazuje się uwzględniać zasadę indywidualizacji na wszystkich jego etapach. Kryteria indywidualizacji powinny być brane pod uwagę zarówno przy wyborze przez sędziego rodzaju postępowania rozpoznawczego jak również doborze środków wychowawczych, leczniczo- wychowawczych bądź poprawczych. Kryteria indywidualizacji dotyczą osoby nieletniego, a w szczególności jego płci, wieku, stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, zgodności rozwoju z inteligencją i wiekiem, cech charakteru oraz zachowania przyczyn i stopnia demoralizacji, a także charakteru środowiska i warunków wychowawczych nieletniego. Pełniejsza ocena osobowości nieletniego powinna uwzględniać również jego potrzeby, dążenia, obraz świata, postawy i temperament. Wszystkie te kryteria stanowią pewien zespół wzajemnie powiązanych ze sobą cech i właściwości stanowiących podstawę takiego doboru metod i środków oddziaływania, które pozwolą na realizację założonego celu- poprawę i wychowanie nieletniego. Różnego rodzaju sytuacje wychowawcze wymagają różnych środków oraz ich elastycznego stosowania przez sądy rodzinne. Ta różnorodność środków oraz możliwości ich stosowania rzutują na regulację sposobu postępowania w sprawach nieletnich zgodnie z zasadą elastyczności. Tryb rozpoznawania spraw nie jest ustalony jeden na zawsze i może ulec zmianie w zależności od wyniku w postępowaniu w sprawie.

Ad. 3 Ciągła ochrona prawna.

Zwana jest również zasadą kontynuacji lub ciągłości postępowania. Jest ona realizowana przez zatarcie różnic pomiędzy postępowaniem wyjaśniającym, rozpoznawczym i wykonawczym oraz przez ciągłość i spójność wszystkich fragmentów postępowania z nieletnim. W szczególności zasada ta dotyczy procesu resocjalizacji, który może rozpocząć się już w postępowaniu wyjaśniającym przez zastosowanie środków o charakterze tymczasowym. Proces tej jest kontynuowany na dalszych etapach postępowania, zwłaszcza w postępowaniu wykonawczym. Wyrazem ciągłej ochrony prawnej jest również możliwość zmiany orzeczonego środka.

62. Odstępstwa od zasady niekarania nieletnich w upn.

Konsekwencją tego jest zasada stosowania wobec nieletnich środków wychowawczych lub poprawczych a wyjątkiem jest orzeczenie kary, jeśli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

Zgodnie z UPN- em dotyczy to nieletnich, który:

• W chwili orzekania ukończyli 18 rok życia a występują przesłanki do umieszczenia ich w zakładzie poprawczym. W takim przypadku sąd rodzinny może orzec karę jeśli uzna, że środek poprawczy nie odniósłby zamierzonego efektu

• Ukończyli 18 lat przed rozpoczęciem wykonywania orzeczenia o umieszczeniu ich w zakładzie poprawczym. Sąd decyduje tu czy wykonać orzeczony wcześniej środek czy też odstąpić od jego wykonania i orzec karę. W przypadku wymierzenia kary pozbawienia lub ograniczenia wolności czas jej trwania nie może przekroczyć ukończenia przez sprawcę 21 roku życia

• Wobec których postępowanie zostało wszczęte przez sąd rodzinny po ukończeniu 18 roku życia z tym, że czynu karalnego sprawca dopuścił się jeszcze jako nieletni.

We wszystkich 3 przypadkach zachodzi niecelowość stosowania środka poprawczego wobec osoby, która w świetle prawa jest już pełnoletnia. Z uwagi na różnicę pomiędzy dolegliwością pobytu w zakładzie poprawczym a zakładem karnym ewentualne wymierzenie kary zawsze następuje z jej nadzwyczajnym złagodzeniem.

63. Odstępstwa od zasady niekarania nieletnich w kk.

Kolejną regulacją ustanawiającą odstępstwo od reguły niekarania nieletnich przewiduje kodeks karny. Przepisy tego kodeksu dają możliwość pociągania do odpowiedzialności karnej nieletniego, który po ukończeniu 15 roku życia popełnił jeden z enumeratywnie wyliczonych w kodeksie karnym czynów zabronionych (ściśle wyliczonych, tych co są wypisane, żadnych innych).

Do czynów tych należą:

1. Zamach na życie prezydenta Polski lub jego publiczne znieważenie

2. Zabójstwo

3. Umyślne, ciężkie uszkodzenie ciała + skutek śmiertelny

• pozbawienie wzroku, słuchu

• kalectwo

4. Katastrofa zagrażająca życiu lub zdrowiu wielu osób lub mienia w wielkich rozmiarach + skutek śmiertelny

• Pożar

• Zawalenie się budynku

5. Porwanie statku

6. Katastrofa komunikacyjna w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym o ile zagraża ona życiu lub zdrowiu wielu osób lub mieniu w wielkich rozmiarach + skutek śmiertelny lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób

• Rzucanie kamieniami w samochody

7. Rozbój

8. Przetrzymywanie zakładnika + skutek śmiertelny lub ciężki uszczerbek na zdrowiu

9. Zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inna osobą.

Za pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności karnej muszą przemawiać okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza to, że stosowane wcześniej środki wychowawcze i poprawcze nie odniosły zamierzonego skutku z tym, że uprzednie stosowanie takich środków nie jest ani niezbędnym warunkiem odpowiedzialności karnej ani też nie musi tej odpowiedzialności powodować. Pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności karnej na zasadach ogólnych jest fakultatywne, czyli zależy od oceny sądu. Orzeczona w takich przypadkach kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy kary przewidzianej dla dorosłych. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Ponadto wymierzając karę sąd kieruję się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować, a jeśli nie miał on w chwili popełnienie przestępstwa ukończonych 18 lat to nie można orzec kary dożywotniego pozbawienia wolności.

64. Właściwość organów uprawnionych do prowadzenia i rozstrzygania spraw nieletnich.

Zastosowanie szczególnego traktowania nieletnich sprawców czynów karalnych zostało również uwzględnione w przepisach procesowych UPN- u, które powierzają orzekanie w sprawach nieletnich sądowi rodzinnemu, a prowadzenie postępowania wyjaśniającego (w tym również o czyn karalny) sędziemu rodzinnemu.

Wyjątki od tej zasady dotyczą 4 kategorii sprawców:

1. Dotyczą wyposażenia w kompetencje do rozpatrzenie sprawy nieletniego, sądu właściwego wg kodeksu postępowania karnego, jeżeli:

• Istnieją podstawy do orzeczenie kary na podstawie kodeksu karnego wobec nieletniego, który skończył 15 lat

• Postępowanie przeciwko nieletniemu sprawcy czynu karalnego wszczęto po ukończeniu przez niego 18 lat

2. Należą regulacje dopuszczające tryb dyscyplinarny i właściwość dyrektora zakładu poprawczego w sprawie wychowanka takiego zakładu, kiedy popełnił czyn karalny przed ukończeniem 17 roku życia pod warunkiem, że nie jest to czyn, który umożliwia obniżenie odpowiedzialności karnej do 15 roku życia

3. Ustala kompetencje prokuratora. Przede wszystkim precyzuje się tu warunki w jakich prokurator może z własnej inicjatywy bez oczekiwania na stanowisko sędziego rodzinnego wszcząć i przeprowadzić postępowanie przygotowawcze przeciwko nieletniemu sprawcy czynu karalnego. Jest to możliwe w przypadku nieletniego , który po ukończeniu 15 roku życia dopuścił się 1 z wyżej wymienionych czynów enumeratywnie wyliczonych w kodeksie karnym, przy czym czyn ten był ściśle związany z czynem osoby dorosłej, a dobro nieletniego nie stoi na przeszkodzie łącznemu prowadzeniu ich spraw. Brak której kol wiek ze wskazanych przesłanek zobowiązuje prokuratora do przekazania sprawy sędziemu rodzinnemu.

4. Dotyczy mediacji, kiedy to sąd rodzinny przekazuje swoje uprawnienia osobie lub instytucji godnej zaufania, celem przeprowadzenia mediacji pomiędzy nieletnim sprawcą a pokrzywdzonym.

65. Ogólna charakterystyka stadiów postępowania w sprawach nieletnich.

Pełne postępowanie w sprawach nieletnich składa się z 4 stadiów:

1. Postępowanie wyjaśniające, które rozpoczyna się wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania wyjaśniającego, a kończy się z reguły postanowieniem rozpoznania sprawy lub postępowania o umorzeniu postępowania. Postępowanie to wszczyna sąd rodzinny w razie wystąpienia objawów demoralizacji lub podejrzenia popełnienia czynu karalnego. Jego celem jest ustalenie czy istnieje potrzeba zastosowania środków przewidzianych w UPNie. W tym celu sąd rodzinny przeprowadza postępowanie dowodowe sam lub zleca je policji. Zawsze jednak powinien wysłuchać nieletniego i jego przedstawicieli ustawowych. Jeśli sąd stwierdzi, że istnieje potrzeba orzeczenia środków przewidzianych w UPNie to kieruje sprawę do postępowania rozpoznawczego.

2. Postępowanie rozpoznawcze: UPN przewiduje tu 2 podstawowe postępowania:

1. Postępowanie opiekuńczo- wychowawcze, w którym mogą być orzeczone środki wychowawcze lub lecznicze na zasadach odrębnych, o ile jest to celowe ze względu na objawy demoralizacji nieletniego albo dopuszczenie się czynów karalnych. Postępowanie to ma charakter nieformalny.

2. Postępowanie poprawcze, które może być wszczęte jeśli nieletni po ukończeniu 13 roku życia popełnił czyn karalny, wykazuje wysoki stopień demoralizacji, a zastosowane do tej pory środki wychowawcze okazały się nieskuteczne.

Zarówno postępowanie opiekuńczo- wychowawcze jak i postępowanie poprawcze kończą się przed sądem I- instancji. Rozpoczęte jest postanowienie o rozpoznaniu sprawy, a kończy orzeczenie merytoryczne dotyczące przedmiotu postępowania lub orzeczenie formalne umarzające postępowanie.

3. Postępowanie odwoławcze: toczy się ono w sądzie okręgowym jeżeli został wniesiony środek odwoławczy od orzeczenia sądu rejonowego. Jego celem jest skontrolowanie zaskarżonego orzeczenia sądy I- instancji

4. Postępowanie wykonawcze, którym są wykonywane orzeczone wcześniej środki wychowawcze lub poprawcze.

66. Postępowanie wyjaśniające w postępowaniu opiekuńczo- wychowawczym.

Postępowanie opiekuńczo- wychowawcze jest drugą obok postępowania poprawczego główną formą postępowania rozpoznawczego. Wspólnym etapem dla wszystkich typów postępowania w sprawach nieletnich jest postępowanie wyjaśniające.

Postępowanie wyjaśniające: jego celem jest ustalenie czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego bądź w sprawach o czyn karalny ustalenie czy rzeczywiście został on popełniony. Istotne jest również na tym etapie stwierdzenie ewentualnej potrzeby zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w UPNie. Sędzia rodzinny wszczyna postępowanie wyjaśniające z urzędu. Aby tego dokonać musi uzyskać niezbędne do tego celu informacje. Dlatego też ustawodawca nałożyła każdego obywatela społeczny obowiązek zawiadomienia o fakcie demoralizacji nieletniego, jego przedstawiciela ustawowego, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu. Podobny obowiązek istnieje w przypadku popełnienia czynu karalnego, z tym że instytucjami właściwymi do zgłoszenia faktu demoralizacji są tu wyłącznie sąd rodzinny lub policja. Instytucje państwowe o organizacje społeczne, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu mają prawny obowiązek nie tylko powiadomić o tym sąd rodzinny lub policję, ale także podjąć wszelkie czynności nie cierpiące zwłoki tak, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów czynu. Uzyskane w ten sposób informacje nie są pewne i sprawdzone, dopiero w toku postępowania przepisy UPNu rozróżniają postanowienia o wszczęciu postępowania oraz postanowienia o wszczęciu postępowania wyjaśniającego. W praktyce jednak wszczęcie postępowania wyjaśniającego prowadzi sędzia rodzinny, z tym że policja może zbierać i utrwala dowody świadczące o popełnieniu czynu karalnego w przypadkach nie cierpiących zwłoki, a także w razie potrzeby ujęcia nieletniego. W praktyce oznacza to faktyczne wszczęcie postępowania bez formalnego postanowienia o jego wszczęciu. W takich przypadkach konieczne jest jednak, aby policja po dokonaniu wyżej wskazanych czynności niezwłocznie przekazała sprawę sędziemu rodzinnemu. W postępowaniu wyjaśniającym wszelkich czynności procesowych zasadzie dokonuje sędzia rodzinny. Może on jednak zlecić dokonanie określonej czynności procesowej kuratorowi sądowemu lub policji, a w wyjątkowych sytuacjach może zlecić policji dokonanie czynności w określonym zakresie. Sędzia rodzinny może zawiesić postępowanie, jeśli nieletni ukrywa się i nie można go ująć. Postępowanie wyjaśniające może zakończyć się:

• Umorzeniem postępowania

• Postanowieniem o przekazaniu sprawy szkole lub organizacji społecznej

• Postanowieniem o przekazaniu sprawy prokuratorowi, które sąd rodzinny wydaje, gdy w postępowaniu wyjaśniającym zostają ujawnione okoliczności uzasadniające orzeczenie kary według przepisów Kodeksu Karnego

• Postanowieniem o rozpoznaniu sprawy postępowaniem opiekuńczo- wychowawczym lub poprawczym

67. Postępowanie zabezpieczające w postępowaniu opiekuńczo- wychowawczym.

Innym rodzajem postępowania opiekuńczo- wychowawczego jest postępowanie zabezpieczające. UPN przewiduje, że w trakcie postępowania opiekuńczo- wychowawczego można niektóre środki stosować tymczasowo. Środki te są stosowane jeszcze przez ostatecznym rozstrzygnięciem na podstawie nie w pełni wyjaśnionego materiału dowodowego. Ze względu na to, że spełniają one określone cele procesowe, tj.:

• Zabezpieczają przed zatarciem śladów czynu, a tym samym przed utrudnianiem i opóźnianiem rozpoznania sprawy

Należy je stosować na początku postępowania. Okolicznościami koniecznymi dla dokonania przez sąd zabezpieczenia, zwanymi podstawowymi zabezpieczeniami są:

• Wiarygodność roszczeń co oznacza, że istnieją przynajmniej uprawdopodobnione okoliczności uzasadniające roszczenia, a w sprawach, w których sąd działa z urzędu okoliczności uzasadniające działania sądu

• Okoliczność, że brak zabezpieczenia mógłby wierzyciela pozbawić możliwości zaspokojenia

• Okoliczność, że brak zabezpieczenia pozbawiałby wierzyciela koniecznych środków utrzymania

• Interes prawny- występuje on wówczas, gdy istnieje konieczność dokonania zabezpieczenia, przejawiająca się tym, że jego brak uniemożliwiałby udzielenie osobie uprawnionej należytej ochrony prawnej.

Podstawa ta ma pełne zastosowanie w sprawach opiekuńczo- wychowawczych, ponieważ w wielu przypadkach występuje taka sytuacja rodzinna, środowiskowa lub zdrowotna nieletniego, że wymaga ona natychmiastowego działania, a bezczynność mogłaby spowodować dalszą demoralizację nieletniego lub degradację osobowości na skutek rozwijającego się nałogu, a to z kolei mogłoby doprowadzić do tego, że opóźnione zastosowanie środków przewidzianych w UPNie uniemożliwiałby lub poważnie utrudniało resocjalizację nieletniego. Jako środki zabezpieczające można stosować wspomniane już środki opiekuńczo- wychowawcze przewidziane w UPNie, jak również inne środki mające chronić dobro dziecka przewidziane w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.

68. Postępowanie rozpoznawcze w postępowaniu opiekuńczo- wychowawczym.

Postępowanie rozpoznawcze: celami tego postępowania są:

• Konkretyzacja ustaleń poczynionych w trakcie postępowania wyjaśniającego poprzez wybór odpowiednich środków

• Ostateczne sprawdzenie prawidłowości ustaleń faktycznych, dokonanych w toku postępowania wyjaśniającego i prawidłowości zamierzeń dotyczących zastosowania środka opiekuńczo- wychowawczego lub leczniczo- wychowawczego. Postępowanie opiekuńczo- wychowawcze toczy się z pewnymi modyfikacjami według przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego trybu nieprocesowego. Posiedzenie sądowe odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że jest ona uzasadniona ze względów wychowawczych. Wyłączenie jawności dotyczy wyłącznie zasady publiczności. Wyłączenie jawności wewnętrznej nie jest możliwe ponieważ prowadziłoby do pozbawienia stron możliwości obrony swoich spraw. Bez względu na zakres jawności postępowania ogłoszenie postanowienia końcowego zawsze odbywa się publicznie. Postępowanie opiekuńczo- wychowawcze prowadzi sąd rodzinny w składzie jedno osobowym. Nieletni nie musi mieć tu obrońcy. W toku postępowania można stosować zarówno środki opiekuńczo- wychowawcze jak i leczniczo- wychowawcze, z tym że dla zastosowania środków leczniczo- wychowawczych wprowadzono w UPNie dodatkowe regulacje. Nie ma natomiast możliwości stosowania środków poprawczych. Jeżeli jednak zostaną ujawnione okoliczności uzasadniające umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym to sąd rodzinny wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy nieletniego w trybie poprawczym. Jeżeli zaś ujawnią się okoliczności uzasadniające orzeczenie wobec nieletniego kary według przepisów Kodeksu Karnego to sąd rodzinny wdaje postanowienie o przekazaniu sprawy prokuratorowi. Katalog środków wychowawczych przewidzianych przez UPN obejmuje 2 podstawowe grupy:

1. Środki stosowane wobec rodziców lub opiekunów nieletnich, tj:

• Nakazanie ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza

• Nakazanie ścisłej współpracy z poradnią specjalistyczną

• Nakazanie ścisłej współpracy z zakładem pracy lub lekarzem

• Naprawienie szkody przez nieletniego

• Poprawa warunków bytowych, wychowawczych lub zdrowotnych nieletniego

• Sąd może również zawiadomić pracodawcę rodziców lub opiekunów o niewłaściwym wywiązywaniu się z obowiązków rodzicielskich lub wychowawczych

2. Środki stosowane wobec nieletnich: należą do nich:

• Upomnienie, które jest najłagodniejszym środkiem, mający charakter perswazji i polegającym na wezwaniu nieletniego do właściwego postępowania

• Zobowiązanie do określonego postępowania. Zobowiązania te mogą dotyczyć - naprawy wyrządzonej skody

- przeprosin pokrzywdzonego

- podjęcia nauki lub pracy

- powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach

- zaniechaniu używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia

- uczęszczania w odpowiednich zajęciach o charakterze terapeutycznym, socjalizacyjnym lub resocjalizacyjnym.

- nadzoru rodziców

- nadzoru kuratora

- skierowanie do ośrodka kuratorskiego, które wiąże się z obowiązkiem uczęszczania nieletniego do takiego ośrodka w określone dni i godziny, z reguły do ukończenia przez niego 21 roku życia.

Środkiem o charakterze wychowawczo- prewencyjnym i kompensacyjnym jest przeproszenie pokrzywdzonego. Charakter prewencyjny ma również przepadek przedmiotu ora zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych. Przepadek dotyczy zarówno narzędzi użytych do popełnienia czynu karalnego jak i zysków z tego czynu, a także przedmiotów, których posiadanie jest zabronione przez prawo.

Ostatnią grupą środków jest umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego (np. ochotnicze huwce pracy)- w rodzinie zastępczej, zakładzie wychowawczym zwykłym lub specjalnym, placówce opiekuńczo- wychowawczej, ewentualnie młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

Postępowanie rozpoznawcze przewiduje możliwość zmiany lub uchylenia przez sąd orzeczonych środków w trakcie ich wykonania. Może ono zakończyć się:

• Umorzeniem postępowania

• Przekazaniem sprawy prokuratorowi w celu dalszego przeprowadzenia sprawy odnośnie wymierzenia kary, jeśli powody potraktowania nieletniego jak dorosłego ujawnią się dopiero po przeprowadzeniu tego postępowania

• Przekazaniem sprawy szkole

• Wydaniem postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym

• Wydaniu orzeczenia w sprawie zastosowania konkretnego środka wychowawczego.

69. Środki opiekuńczo- wychowawcze stosowane wobec nieletnich wg upn.

Katalog środków wychowawczych przewidzianych przez UPN obejmuje 2 podstawowe grupy:

3. Środki stosowane wobec rodziców lub opiekunów nieletnich, tj:

• Nakazanie ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza

• Nakazanie ścisłej współpracy z poradnią specjalistyczną

• Nakazanie ścisłej współpracy z zakładem pracy lub lekarzem

• Naprawienie szkody przez nieletniego

• Poprawa warunków bytowych, wychowawczych lub zdrowotnych nieletniego

• Sąd może również zawiadomić pracodawcę rodziców lub opiekunów o niewłaściwym wywiązywaniu się z obowiązków rodzicielskich lub wychowawczych

4. Środki stosowane wobec nieletnich: należą do nich:

• Upomnienie, które jest najłagodniejszym środkiem, mający charakter perswazji i polegającym na wezwaniu nieletniego do właściwego postępowania

• Zobowiązanie do określonego postępowania. Zobowiązania te mogą dotyczyć - naprawy wyrządzonej skody

- przeprosin pokrzywdzonego

- podjęcia nauki lub pracy

- powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach

- zaniechaniu używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia

- uczęszczania w odpowiednich zajęciach o charakterze terapeutycznym, socjalizacyjnym lub resocjalizacyjnym.

- nadzoru rodziców

- nadzoru kuratora

- skierowanie do ośrodka kuratorskiego, które wiąże się z obowiązkiem uczęszczania nieletniego do takiego ośrodka w określone dni i godziny, z reguły do ukończenia przez niego 21 roku życia.

Środkiem o charakterze wychowawczo- prewencyjnym i kompensacyjnym jest przeproszenie pokrzywdzonego. Charakter prewencyjny ma również przepadek przedmiotu ora zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych. Przepadek dotyczy zarówno narzędzi użytych do popełnienia czynu karalnego jak i zysków z tego czynu, a także przedmiotów, których posiadanie jest zabronione przez prawo.

Ostatnią grupą środków jest umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego (np. ochotnicze huwce pracy)- w rodzinie zastępczej, zakładzie wychowawczym zwykłym lub specjalnym, placówce opiekuńczo- wychowawczej, ewentualnie młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

70. Postępowanie wykonawcze w postępowaniu opiekuńczo- wychowawczym.

1. Postanowienie wykonawcze: postanowienie to należy wszcząć bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne. Sąd rodzinny może na określony czas odroczyć lub przerwać wykonywanie środka w razie choroby nieletniego lub z innych ważnych powodów. Wykonywanie orzeczonych środków musi odpowiadać celom wychowawczym, a w szczególności zmierzać do wychowania nieletniego na świadomego i porządnego obywatela. Powinno również doprowadzić do prawidłowego spełniania przez rodziców ich obowiązków wobec nieletnich. UPN zaciera różnicę pomiędzy wykonywaniem orzeczonych środków w postępowaniu zabezpieczającym, a środkami orzeczonymi w postępowaniu opiekuńczo- wychowawczym. Zastosowane bowiem środki na etapie postępowania wyjaśniającego wykonuje się aż do czasu przystąpienia do wykonania orzeczenia o zastosowaniu konkretnego środka, chyba że sąd rodzinny postanowi inaczej. W sprawach opiekuńczo- wychowawczych oraz w sprawach stosowania środków leczniczo- wychowawczych postępowanie wykonawcze może zakończyć się:

1. Wydaniem postanowienia o uchyleniu orzeczonego środka jeśli spełnił on zamierzony cel

2. Umorzeniem postępowania w przypadku śmierci nieletniego

3. Na skutek ustania wykonanego środka z mocy prawa.

W przypadku nieletnich, w stosunku do których zastosowano środki w postaci umieszczenia w placówce opiekuńczo- wychowawczej, oświatowej, resocjalizacyjnej, rodzinie zastępczej, placówce opieki zdrowotnej lub zakładzie pomocy społecznej ustanie następuje z chwilą ukończenia 18 roku życia. Jeżeli jednak nieletni skończył 18 lat przed zakończeniem roku szkolnego, a przebywa w 1 z w/w placówek to sąd rodzinny może przedłużyć okres pobytu w takiej placówce do końca danego roku szkolnego. Z chwilą ukończenia 18 roku życia ustaje również nadzór. Pozostałe środki ustają z chwilą ukończenia przez nieletniego 21 roku życia.

W trybie postępowania opiekuńczo- wychowawczego przebiega również postępowanie w sprawie zastosowania środka leczniczo- wychowawczego, z tym że nieletni musi mieć tu obrońcę. Jeżeli nie ma go z wyboru, to prezes sądu wyznacza obrońcę z urzędu. Środki leczniczo- wychowawcze stosuje się wyłącznie wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny i u których wystąpiła choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych, przy czym możliwość stosowania tych środków zachodzi zarówno, gdy w/w zaburzenia istniały w chwili czynu jak i wówczas, gdy wystąpiły w późniejszym czasie, nawet w toku postępowania przed sądem. Do środków leczniczo- wychowawczych zalicza się:

• Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym, które dotyczy nieletnich u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych, ewentualnie używanie narkotyków lub innych środków odurzających

• Umieszczenie w zakładzie leczenia odwykowego przeznaczonego dla nieletnich u których stwierdzono nałogowe używanie alkoholu

• Umieszczenie w zakładzie pomocy społecznej , w którym umieszcza się nieletnich u których stwierdzono upośledzenie umysłowe znaczne lub głębokie, a który nie kwalifikuje się do leczenia w szpitalu psychiatrycznym, wymagają natomiast opieki wychowawczej

• Umieszczenie w odpowiedniej placówce oświatowej w szczególności w specjalnym zakładzie wychowawczym lub w specjalnym ośrodku szkolno- wychowawczym. Umieszcza się w nich nieletnich upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym, którzy kwalifikują się do nauki w szkole specjalnej i nie wymagają leczenia w szpitalu psychiatrycznym

• Umieszczenie w innej placówce opieki zdrowotnej, w której umieszcza się nieletnich którym żaden w/w zakład nie jest w stanie zapewnić specjalistycznej opieki zdrowotnej, której nieletni w danym momencie potrzebuje.

Zanim sąd wyda postanowienie o umieszczeniu w zakładzie dla osób z zaburzeniami psychicznymi musi zażądać przeprowadzenia badania nieletniego przez przynajmniej 2 biegłych psychiatrów. Jeżeli 1-no razowe badanie okaże się niewystarczające do sformułowania ostatecznej opinii Sądzia rodzinny może zażądać przeprowadzenia obserwacji w odpowiednim zakładzie leczniczym. Jej czas nie powinien być dłuższy niż 2 tygodnie. W wyjątkowych przypadkach na wniosek zakładu sąd może go przedłużyć o kolejne 4 tygodnie.

71. Postępowanie w sprawie zastosowania środków leczniczo- wychowawczych.

Środki leczniczo- wychowawcze stosuje się wyłącznie wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny i u których wystąpiła choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych, przy czym możliwość stosowania tych środków zachodzi zarówno, gdy w/w zaburzenia istniały w chwili czynu jak i wówczas, gdy wystąpiły w późniejszym czasie, nawet w toku postępowania przed sądem.

Zanim sąd wyda postanowienie o umieszczeniu w zakładzie dla osób z zaburzeniami psychicznymi musi zażądać przeprowadzenia badania nieletniego przez przynajmniej 2 biegłych psychiatrów. Jeżeli 1-no razowe badanie okaże się niewystarczające do sformułowania ostatecznej opinii Sądzia rodzinny może zażądać przeprowadzenia obserwacji w odpowiednim zakładzie leczniczym. Jej czas nie powinien być dłuższy niż 2 tygodnie. W wyjątkowych przypadkach na wniosek zakładu sąd może go przedłużyć o kolejne 4 tygodnie.

72. Środki leczniczo- wychowawcze stosowane wobec nieletnich wg upn.

Do środków leczniczo- wychowawczych zalicza się:

• Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym, które dotyczy nieletnich u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych, ewentualnie używanie narkotyków lub innych środków odurzających

• Umieszczenie w zakładzie leczenia odwykowego przeznaczonego dla nieletnich u których stwierdzono nałogowe używanie alkoholu

• Umieszczenie w zakładzie pomocy społecznej , w którym umieszcza się nieletnich u których stwierdzono upośledzenie umysłowe znaczne lub głębokie, a który nie kwalifikuje się do leczenia w szpitalu psychiatrycznym, wymagają natomiast opieki wychowawczej

• Umieszczenie w odpowiedniej placówce oświatowej w szczególności w specjalnym zakładzie wychowawczym lub w specjalnym ośrodku szkolno- wychowawczym. Umieszcza się w nich nieletnich upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym, którzy kwalifikują się do nauki w szkole specjalnej i nie wymagają leczenia w szpitalu psychiatrycznym

• Umieszczenie w innej placówce opieki zdrowotnej, w której umieszcza się nieletnich którym żaden w/w zakład nie jest w stanie zapewnić specjalistycznej opieki zdrowotnej, której nieletni w danym momencie potrzebuje

73. Postępowanie poprawcze.

Postępowanie poprawcze jest 2-gim głównym trybem postępowania rozpoznawczego. Toczy się ono w oparciu o przepisy postępowania karnego. Rozpoczyna się z chwilą wydania przez sędziego rodzinnego postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym, przy czym postanowienie to zastępuje akt oskarżenia.

W postępowaniu poprawczym nieletni musi mieć obrońcę. Jeżeli go nie miał w postępowaniu wyjaśniającym to z chwilą wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy wyznacza mu się obrońcę z urzędu.

Sąd rodzinny orzeka w składzie 1 sędziego i 2 ławników. Udział obrońcy i nieletniego w rozprawie jest obowiązkowy. Sama rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że jawność jest uzasadniona ze względów wychowawczych. Najczęściej jednak względy wychowawcze przemawiają za tym, że tajność rozprawy jest lepsza od jawności. Wynika to z tego, że jawność mogłaby skutkować stygmatyzacją nieletniego utrudniając w konsekwencji jego readaptację. Podczas rozprawy sąd wysłuchuje nieletniego. Wyjaśnienia nieletniego muszą być składane dobrowolnie. Po złożeniu wyjaśnień nieletni pozostaje na sali rozpraw, tylko wówczas, jeżeli sąd rodzinny uzna to za celowe, w szczególności ze względów wychowawczych lub obrony nieletniego.

74. Środki poprawcze stosowane wobec nieletnich wg upn.

Ostatnią grupą środków jest umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego (np. ochotnicze huwce pracy)- w rodzinie zastępczej, zakładzie wychowawczym zwykłym lub specjalnym, placówce opiekuńczo- wychowawczej, ewentualnie młodzieżowym ośrodku wychowawczym.

Na mocy wyroku orzekającego o umieszczeniu w zakładzie poprawczym, nieletnich kieruje się do:

1. Młodzieżowych ośrodków adaptacji społecznej (zakładów poprawczych otwartych):

Do placówek tych kieruje się nieletnich, którzy:

• przebywali wcześniej w schroniskach dla nieletnich

• nie przebywali natomiast w zakładach karnych lub areszcie śledczym

• nie identyfikują się z podkulturą przestępczą

• deklarują chęć uczestniczenia w procesie resocjalizacyjnym,

a orzeczenie diagnostyczne przemawia za umieszczeniem ich w takiej placówce.

2. Zakładów półotwartych:

Kieruje się tu najczęściej wychowanków, których zachowanie nie uzasadnia dalszego pobytu w zakładzie otartym oraz wychowanków z zakładów zamkniętych, co do których istnieje przekonanie, że będzie efektywniej przebiegał w warunkach placówki półotwartej (zasada progresu).

3. Zakładów zamkniętych:

Kieruje się tu nieletnich, którzy nie zostali zakwalifikowani do dwóch w/w placówek.

4. Zakładów zamkniętych o wzmożonym nadzorze wychowawczym:

Kieruje się tu nieletnich o wysokim stopniu demoralizacji, wobec których sąd orzekł umieszczenie w tego typu zakładzie oraz wychowanków dezorganizujących pracę w innych warunkach. Nieletni musi mieć skończone 16 lat, a w wyjątkowy sytuacjach 15.

Wzmożony nadzór polega między innymi na:

• stosowaniu pracy resocjalizacyjnej

• indywidualnym programie oddziaływań korekcyjnych, w tym również w warunkach czasowego ograniczenia kontaktów z grupą.

Jeżeli wychowanek swoim zachowaniem:

• dezorganizuje zajęcia szkolne lub warsztatowe

• nawołuje do zbiorowej ucieczki, nieposłuszeństwa lub niszczenia mienia powodującego groźne zakłócenia porządku w zakładzie

to dyrektor może czasowo zawiesić jego udział w zajęciach szkolnych i ograniczyć kontakty z grupą wychowanków. W takich przypadkach należy jednak zapewnić nieletniemu indywidualny tok nauczania. Tego typu zakłady znajdują się w:

• Trzemesznie

• Barczewie

• Grodzisku Wielkopolskim.

Poza w/w typami zakładów istnieją jeszcze:

1. Zakłady resocjalizacyjno- rewalidacyjne: dla osób upośledzonych umysłowo, wymagających szczególnego postępowania dydaktyczno- wychowawczego

2. Zakłady resocjalizacyjno- terapeutyczne: przeznaczone dla nieletnich zaburzonych psychicznie, uzależnionych od środków odurzających, wykazujących zaburzenia osobowości oraz nosicieli wirusa HIV.

75. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego w trakcie pobytu w zakładzie poprawczym.

W trakcie pobytu nieletniego w zakładzie poprawczym można wobec niego zastosować środki przymusu bezpośredniego w postaci:

1. Użycia siły fizycznej: doraźne, krótkotrwałe ręczne obezwładnienie nieletniego. Stosuje się ją w granicach niezbędnych do pokonania oporu nieletniego oraz w razie .

2. Umieszczenia w izbie izolacyjnej: Polega to na odosobnieniu nieletniego. Pomieszczenie to powinno być urządzone w sposób uniemożliwiający dokonanie przez nieletniego samouszkodzenia, dlatego przed umieszczeniem należy odebrać nieletniemu wszystkie niebezpieczne przedmioty

3. Założenia pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa: polega na ograniczeniu swobody ruchów przez częściowe unieruchomienie nieletniego, ale w sposób niepowodujący nadmiernego ucisku na jamę brzuszną, klatkę piersiową, kończyny oraz nietamujący krwi i utrudniający oddychania. Założenia pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa może trwać do 2 godzin.

Środki te mogą być stosowane wyłącznie w celu przeciwdziałania:

• samobójstwa,

• targnięcia się nieletniego na zdrowie własne lub cudze,

• nawoływanie do buntu, zbiorowej ucieczki

• niszczenia mienia powodującego groźne zakłócenie porządku w zakładzie.

Stosuje się je dopiero wówczas, gdy inne sposoby opanowania sytuacji okazały się bezskuteczne i stosowanie nie może mieć na celu poniżenia, upokorzenia nieletniego, ani też wyrządzenia szkody na jego zdrowiu. Dobór środków powinien być adekwatny do stopnia zagrożenia, a jego zastosowanie powinno nastąpić dopiero po wcześniejszym ostrzeżeniu o możliwości jego użycia.

Czas trwania środka nie może być dłuższy niż wymaga tego sytuacja. Decyzję o zastosowaniu środka przymusu bezpośredniego podejmuje dyrektor zakładu lub zastępujący go wychowawca. W przypadkach nagłych decyzję taką może również podjąć każdy inny pracownik. O ustaniu konieczności stosowania środka należy niezwłocznie powiadomić dyrektora.

Nieletni ma prawo złożyć skargę na zastosowanie wobec niego tego środka do sądu rodzinnego, przy czym przekazuje się ją przez dyrektora.

76. Postępowanie zabezpieczające w postępowaniu poprawczym.

W trakcie postępowanie poprawczego stosuje się te same środki co w postępowaniu opiekuńczo- wychowawczym. Poza nimi istnieje jeszcze środek w postaci umieszczenia w schronisku dla nieletnich. W takim schronisku można umiesić nieletniego jeśli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem w zakładzie poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu lub nie można ustalić jego tożsamości. Okres pobytu w schronisku nie może być dłuższy niż 3 miesiące przed wydaniem postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym. Przedłużenie pobytu nieletniego w schronisku przed skierowaniem sprawy do postępowania poprawczego może nastąpić tylko ze względu na szczególne okoliczności sprawy na okres nie przekraczający dalszych 3 miesięcy. Nieletni umieszczony w schronisku musi mieć obrońcę. Pobyt w schronisku z reguły trwa do chwili przystąpienia do wykonania orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie poprawczym o ile sąd rodzinny nie postanowi inaczej, co najczęściej zdarza się w przypadku orzeczenia o warunkowym zawieszeniu umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym

77. Ogólne zasady funkcjonowania placówek opiekuńczo- wychowawczych.

78. Kryteria przyjmowania dzieci do placówek opiekuńczo- wychowawczych.

79. Placówki interwencyjne.

80. Placówki wsparcia dziennego.

81. Placówki rodzinne.

82. Placówki socjalizujące.

83. Podstawowe pojęcia ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

AKTEM PRAWNYM OKREŚLAJĄCYM ZASADNICZE CELE, STRATEGIE, METODY I GŁÓWNE ZADANIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA NARKOMANII JEST USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII. Do podstawowych pojęć definiowanych przez tę ustawę należy:

• Środek odurzający: każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działająca na OUN, która została umieszczona wykazie środków odurzających.

• Substancja psychotropowa: każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego i grzyby halucynogenne działająca na OUN umieszczona w wykazie substancji psychotropowych.

• Środek zastępczy: substancja w każdym stanie fizycznym będąca trucizną lub środkiem szkodliwy, używana zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek odurzający lub substancja psychotropowa.

• Uzależnienie od środków odurzających lub substancji psychotropowych: zespół zjawisk fizycznych lub psychicznych wynikający z działania tych środków na organizm ludzki charakteryzujący się zmiennością zachowania lub innymi reakcjami psychofizycznymi oraz koniecznością ich używania stale lub okresowo w celu doznania ich wpływu na psychikę lub dla uniknięcia następstw wywołanych ich brakiem.

• Narkomania: stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych bądź środków zastępczych w wyniku czego może powstać lub już powstało uzależnienie od nich. Do przyjęcia, że dana osoba jest uzależniona wystarczy już samo ustalenie, że wspomniane środki są przyjmowane stale lub okresowo, nie ma natomiast znaczenia czy używa się ich nadmiernych ilościach lub nawet nałogowo nadużywa.

84. Ogólne założenia oraz działalność wychowawcza i zapobiegawcza jako prawny sposób przeciwdziałania narkomanii.

Prawo polskie przewiduje następujące sposoby zapobiegania i zwalczania narkomanii:

1. Ograniczenie dostępu do narkotyków

2. Działalność wychowawcza i zapobiegawcza: działalność ta obejmuje w szczególności promocję zdrowia psychicznego, promocję zdrowego stylu życia i informowanie o szkodliwości środków i substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii, jak również o samej narkomanii i jej skutkach. Jednym ze sposobów realizacji tych zadań jest wprowadzenie problemu zapobiegania narkomanii do programów szkół i innych placówek systemu oświaty oraz programów przygotowania zawodowego nauczycieli i osób zajmujących się zawodowo wychowaniem młodzieży. Ponadto szkoły i inne placówki oświatowe powinny rozwijać działania wychowawcze i zapobiegawcze wśród dzieci i młodzieży, u których zespół zjawisk psychicznych i oddziaływanie środowiskowe stwarza wysokie prawdopodobieństwo powstania zależności od substancji narkotycznych albo którzy sporadycznie używają tych substancji. Działalność ta polega między innymi na:

• Systematycznym rozpoznawaniu i diagnozowaniu zagrożeń związanych z uzależnieniem

• Działalności informacyjnej obejmującej upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli informacji na temat narkomanii i jej skutków

• Współpracy z rodzicami dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem

• Poradnictwie w zakresie zapobiegania uzależnieniom od środków narkotycznych polegający na udzielaniu porad i konsultacji dotyczących potrzeb rozwoju dzieci i młodzieży oraz rozwiązywaniu ich problemów związanych z używaniem środków narkotycznych

• Przygotowaniu nauczycieli i wychowawców do przeciwdziałania narkomanii.

Zadania z zakresu działalności wychowawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniem są realizowane:

1. Na zajęciach profilaktycznych w ramach form pomocy psychologiczno- pedagogicznych (zajęcia dydaktyczno- wychowawcze, zajęciach psycho edukacyjnych), w ramach godzin dla wychowawców klas, godzin do dyspozycji dla dyrektora, zajęć pozalekcyjnych i świetlicowych.

2. Na zajęciach edukacyjnych w ramach przedmiotów, których podstawy programowe uwzględniają zagadnienia dotyczące zapobiegania narkomanii oraz w ramach wychowania do życia w rodzinie i edukacji prozdrowotnej.

Polskim systemie oświaty organizuje się też pomoc psychologiczno- pedagogiczną oraz prowadzi edukację prozdrowotną i promocję zdrowia psychicznego. Ponadto placówki te mają obowiązek powiadamiania rodziny i policji o sytuacjach kryzysowych, w szczególności gdy dzieci i młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają substancje uzależniające.

85. Ograniczenie dostępu do narkotyków jako prawny sposób przeciwdziałania narkomanii.

Jednym ze sposobów ograniczenia dostępu do narkotyków jest nadzór nad uprawami maku i konopi jako surowców stosowanych do nielegalnej produkcji narkotyków, a także wprowadzenia kontroli nad obrotem tymi substancjami. Osoba fizyczna i jednostka organizacyjna może prowadzić taką uprawę na podstawie odpowiedniego zezwolenia lub umowy kontraktowej. Jeśli nie spełnia się tych warunków to wójt, burmistrz lub prezydent wydaje nakaz zniszczenia tych upraw i decyzja ta podlega natychmiastowemu wykonaniu. Ograniczeniu podlega obrót hurtowy i hurt detaliczny, który może być prowadzony przez apteki.

Prowadzi się także nadzór nad innymi substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii oraz zwalcza się niedozwolony obrót, wytwarzanie, przetwarzanie, przerób i posiadanie takich substancji. Do tej pory nie wprowadzono państwowego monopolu na uprawę maku i konopi.

Przywóz zza granicy, wywóz za granicę oraz tranzyt oddane są określonym rygorom prawnym.

86. Leczenie narkomanów jako prawny sposób przeciwdziałania narkomanii.

Postępowanie z osobami uzależnionymi, a zwłaszcza ich leczenie, rehabilitacja i readaptacja to jeden z najważniejszych sposobów przeciwdziałania narkomanii. Przez leczenie rozumie się tutaj leczenie samego uzależnienia a nie wszelkich skutków zdrowotnych będących jego następstwem. Świadczenia lecznicze są bezpłatne i udziela się ich niezależnie od miejsca zamieszkania. Leczenie i rehabilitację osób uzależnionych prowadzą zakłady opieki zdrowotnej i osoby posiadające określoną specjalność lekarską lub zawód medyczny. Poza leczeniem konwencjonalnym istnieje także leczenie substytucyjne, polegające na stosowaniu środka odurzającego lub substancji psychotropowej zgodnie z programem obowiązującym w danej placówce będącej publicznym zakładem opieki zdrowotnej. Ma ono na celu nie tylko poprawę stanu psychicznego i somatycznego ale również readaptację osób uzależnionych oraz rozprzestrzenianie się HIV i innych chorób zakaźnych. Podstawowym środkiem stosowanym w leczeniu substytucyjnym jest meta don, z tym że kierownik programu może zastosować również inny środek. Aby dana osoba mogła uczestniczyć w takim leczeniu musi mieć ukończone 21 lat, jej uzależnienie musi trwać o najmniej 3 lata, a podejmowane wcześniej próby leczenia metodami konwencjonalnymi nie osiągnęły zamierzonego celu. Pacjent przyjmujący środek substytucyjny ma obowiązek przynajmniej 1 w miesiącu poddać się badaniu na obecność w moczu innych środków niż te które są podawane w ramach leczenia. Jeżeli 3 badania pod rząd lub 5 w ciągu 6miesięcy potwierdzi przyjmowanie niedozwolonych substancji to chorego wyłącza się z leczenia substytucyjnego. W przypadku pacjentów uczestniczących w programie w warunkach laboratoryjnych należy ich równolegle poddawać oddziaływaniu psychoterapeutycznemu i rehabilitacji przynajmniej przez 2 godz. Tygodniowo, a placówka powinna prowadzić współpracę z ich rodzinami.

Poddanie się leczeniu jest dobrowolne. Od tej reguły są 3 wyjątki:

1. dotyczy uzależnionych małoletnich (nie ukończyły 18 roku życia), które można skierować na przymusowe leczenie i rehabilitację na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwo, prawnego opiekuna lub sąd może to zrobić z urzędu. Czas takiego przymusowego leczenia nie określa się z góry. Nie może jednak trwać dłużej niż 2 lata. Jeżeli osoba uzależniona skończy 18 lat przed zakończeniem leczenia lub rehabilitacji to sąd może je przedłużyć na czas konieczny do osiągnięcia założonego celu. Nawet jednak w tych przypadkach okres leczenia nie może łącznie przekraczać 2 lat.

2. dotyczy nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych o charakterze resocjalizacyjno-terapeutycznym. W placówkach tych prowadzi się leczenie, resocjalizację i terapię przy czym leczenie nie obejmuje detoksykacji.

87. Podstawowe pojęcia ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Ustawa ta jest podstawowym instrumentem prawnym, zwalczającym alkoholizm w Polsce. W ustawie sprecyzowane zostały następujące pojęcia:

• stan po spożyciu alkoholu - zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2 do 0,5 [promila??] alkoholu albo obecność w wydychanym powietrzu od 0,1mg do 0,25mg alkoholu w 1dm3

• napój alkoholowy - jest to produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5%

• stan nietrzeźwości - zachodzi gdy zawartość alkoholu w org. wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5 alkoholu lub obecność w wydychanym powietrzu powyżej 0,25mg alkoholu w 1dm3.

Ze względu na bardzo wyraźnie określone graniczne stężenie alkoholu w org. Konieczne stało się wprowadzeni tzw. Marginesu bezpieczeństwa. W Polsce jest to maksymalny poczwórny błąd -> 0,2 promila.

Badania na zawartość alkoholu w organizmie mogą obejmować: wydychane powietrze, mocz, krew.

88. Ogólne założenia dotyczące realizacji oraz działalność wychowawcza i informacyjna jako prawny instrument zwalczania alkoholizmu.

Ustawa tworzy swoisty system organizowania działań w zakresie profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych. Podstawowym dokumentem określającym cele, strategie, metody i główne zadania administracji państwowej jest Narodowy Program profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zatwierdzony przez Rade Ministrów. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych jest celem działania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych podlegającej ministerstwu zdrowia. Podobnie jak w narkomanii polskie prawo przewiduje kilka sposobów przeciwdziałania:

• działalność wychowawcza i informacyjna

• ograniczenie dostępności alkoholu

• leczenie i rehabilitacja osób uzależnionych

• zapobieganie negatywnym następstwom nadużywania alkoholu i usunięcie ich

• odpowiedzialność karna

Działalności wychow. I informacyjna opiera się przede wszystkim na działalności profilaktycznej prowadzonej w szkołach. Zakłada się, że w placówkach oświatowych, a przede wszystkim w szkoła powinny funkcjonować nowoczesne programy profilaktyczne skierowane do dzieci i młodzieży a także do rodziców. Równie ważne są programy profilaktyczne dla dorosłych prowadzone w zakładach podst. Opieki zdrowotnej, w zakładach pracy jak i wśród ludzi wywodzących się ze środowisk podwyższonego ryzyka, w szczególności wśród bezrobotnych i byłych więźniów.

89. Ograniczenie dostępu do alkoholu jako prawny sposób zwalczania alkoholizmu.

Ograniczenie dostępu do alkoholu jest jednym z instrumentów zwalczania alkoholizmu w Polsce. Kształtowanie produkcji i sprzedaży, konsumpcji i podawania alkoholu jest ściśle regulowane przez prawo. Obrót hurtowy napojami może być prowadzony wyłącznie na podstawie czasowego pozwolenia wydanego przez odpowiedniego ministra. Natomiast sprzedaż detaliczna na podst. odpowiedniego pozwolenia wydanego przez: wójta/ burmistrza/ prezydenta po zasięgnięciu opinii zarządu gminy. Pozwolenie to jest wydawane na czas określony.

Zakazy całkowite i częściowe:

1. zakaz całkowity. Zabrania się sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych:

• na terenie szkół oraz innych zakładów i placówek oświatowo-wychow., opiekuńczych i domów studenckich

• na terenie zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników

• w miejscach i czasie masowych zgromadzeń

• w środkach i obiektach komunikacji publicznej

Zabrania się spożywania alkoholu na ulicach, placach i w parkach z wyjątkiem miejsc przeznaczonych do ich spożycia na miejscu, w punktach sprzedaży tych napojów. Ten sam zakaz obowiązuje w zakładach pracy, w obiektach zajmowanych przez organy wojskowe i spraw wewnętrznych a także w obiektach koszarowych.

Zakaz czasowy wprowadza gmina w związku z jakimś wydarzeniem np. meczem, koncertem. Zakaz stały dotyczy nie tylko sprzedaży, podawania i spożywania alkoholu, ale również jego wnoszenia. Zabrania się wnoszenia alkoholu na teren zakładów pracy, obiektów zajmowanych przez jednostki wojskowe, obiekty, na których odbywają się imprezy masowe i rozrywkowe i sportowe

90. Leczenie osób uzależnionych jako prawny sposób zwalczania alkoholizmu.

Podobnie jak w narkomanii polskie prawo przewiduje kilka sposobów przeciwdziałania:

• działalność wychowawcza i informacyjna

• ograniczenie dostępności alkoholu

• leczenie i rehabilitacja osób uzależnionych

• zapobieganie negatywnym następstwom nadużywania alkoholu i usunięcie ich

• odpowiedzialność karna

leczenie osób uzależnionych jest prawnie podyktowanym sposobem przeciwdziałania alkoholizmowi.

Leczenie odwykowe prowadzone przez stacjonarne i niestacjonarne zakłady leczenia odwykowego, a także przez zakłady podatkowej opieki zdrowotnej.

Poddanie się leczeniu jest dobrowolne, przewiduje się jednak przymusowe leczenie w 3 przypadkach:

1. dotyczy osób, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizują małoletnich, systematycznie zakłócają porządek lub spokój publiczny, ewentualnie uchylają się od pracy. osoby takie są kierowane na badania przeprowadzone przez biegłego w celu wydania opinii odnośnie uzależnienia i w razie potrzeby wskazania rodzinie zakładu leczniczego, o zastosowaniu tego obowiązku orzeka sąd rejonowy.

2. Dotyczy środków przewidywanych w UPN. Zgodnie z nimi osoby umieszczone w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich jeśli są uzależnione od alkoholu to mają obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu. Leczenie to zarządza administracja zakładu lub schroniska za zgodą przedstawiciela ustawowego nieletniego bądź w przypadku jej braku oraz w stosunku do pełnoletniego za zezwoleniem sądu po wcześniejszym zasięgnięciu opinii biegłego. Zakłady i schroniska mają obowiązek współdziałania z instytucjami i organizacjami społ. w zakresie popularyzowania wiedzy o szkodliwości alkoholu i sposobach zapobiegania alkoholizowania się młodzieży i dzieci

3. Działalność izb wytrzeźwień - izby te stanowią środek doraźny , w wielu przypadkach pomocny w ramach prewencji ok. 60% osób które są zatrzymane w izbach trafia tam jednorazowo. Izba pozwala też na wybadanie osób zagrożonych alkoholizmem. Osoby takie zostaja skierowane do odpowiedniej komisji lekarskiej w celu ewentualnego zakwalifikowania do leczenia odwykowego. Do zadań izb wytrzeźwień należą:

• Opieka nad osobami w stanie nietrzeźwym

• Udzielanie im świadczeń higieniczno-sanitarnych

• Udzielanie pierwszej pomocy osobom nietrzeźwym w nagłych wypadkach

• Informowanie o szkodliwości nadużywania alkoholu

• Nakłanianie uzależnionych osób do poddania się leczeniu odwykowemu

Osoby doprowadzane do izb poddaje się niezwłocznemu badaniu lekarskiemu. Nie przyjmuje się do izb jeśli:

1. stan zdrowia wg opinii lekarza wymaga zastosowania środka którym izba nie dysponuje lub które powinny być zastosowane w szpitalu przez lekarza specjalistę

2. brak jest objawów stanu nietrzeźwości uzasadniających umieszczenie w izbie

3. brak wolnych miejsc -> powiadamia się o tym niezwłocznie policję

Podobnie jest w przypadku zatrzymania osoby nietrzeźwej na policji

91. Pomoc członkom rodziny osób uzależnionych jako prawny sposób zwalczania alkoholizmu.

Prawo polskie gwarantuje bezpłatna terapie i rehabilitacje a także profilaktykę osobom współ uzależnionym, cierpiącym na skutek nadużywania alkoholu przez członka rodziny, dotyczy to głównie żon, rodziców i rodzeństwa alkoholików. Podobne regulacje prawne odnoszą się do dzieci rodziców dotkniętych alkoholizmem. Dzieci te mają prawo do pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej w publicznych zakładach opieki zdrowotnej i publicznych poradniach specjalistycznych.

Pomoc niesiona dzieciom przez osoby lub instytucje może być udzielona wbrew woli rodziców lub opiekunów będących w stanie nietrzeźwym.

Zakłada się, że w każdej gminie powinien działać lokalny system pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, którego stałym elementem powinny być min. telefony zaufania, schronisko bądź mieszkania dla maltretowanych kobiet, świetlice socjoteraputyczne dla dzieci z rodzin dotkniętych lub zagrożonych problemami alkoholowymi, gr. samopomocy.

---