TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE
- geneza i występowanie formacji roślinnych
* podział ze względu na genezę
* podział ze względu na miejsce ,położenia formacje roślinne
- podział ze względu na użytkowanie
- rola gospodarcza i paszowa tuz
- funkcja pozapaszowa tuz

Ze względu na genezę zbiorowiska trawiaste dzielimy na:

-naturalne - powstały w wyniku spontanicznych procesów rozwojowych zależnych od warunków ekologicznych; występują tam, gdzie nie utrzymuje się las

-półnaturalne - powstałe w wyniku nieznacznej ingerencji człowieka

-antropogeniczne - powstały pod wpływem wyraźnej ingerencji człowieka; utrzymują się w przyrodzie dzięki jego działalności

Formacja roślinna - skupienie roślin, należących do różnych grup systematycznych, lecz o podobnym wyglądzie. Wykazuje strefowość, (zonalność).

Na świecie wyróżniamy następujące formacje roślinne:

-lasy,-pustynie i półpustynie,-trawiaste,

W świecie formacje trawiaste zostały ukształtowane przez określone warunki ekologiczne.

Wydzielamy :

-stepy,-stepy parkowe,-sawanny,-tundrę trawiastą,

Step = preria=pampasy=tussock - bezdrzewne formacje roślinne.

Zajmują 14.5% powierzchni lądów. Skład florystyczny stepu:

a)rośliny kserofilne lub subkserofilne:

-byliny,- trawy,- rośliny motylkowate,

Czynniki ekologiczne warunkujące wykształcenie stepu:

-klimat dość suchy, kontynentalny- suma opadòw rocznych 300-600 mm

-opady w okresie wegetacyjnym: 150-200 mm

- gleby: czarnoziemy, trudno przepuszczalne, o dużej miążości próchnicy (70-100 cm)

- okres wegetacji trwa krótko (ok.4 miesiące)- temperatura od -200 C (styczeń) do 270 C (lipiec)

Występowanie stepów na świecie:

-Ameryka Północna - preria; może być: wysoka - trawy wysokie do 3 m, opady 400-500 mm; niska - rośliny niskie do 50 cm, opady 300-500 mm; mieszana

-Ameryka Południowa - pampasy (ziemie zasolone, opady : 500-1000 mm)

-Nowa Zelandia - tussock (roślinność niska)

-Europa - stepy Podola, Puszta Węgierska

Ze względu na skład florystyczny wyróżniamy step:

-trawiasty,- łąkowy - gatunki mezofilne, a nawet higrofilne,- krzewinkowy,-wysoki,-niski,-górski,-wysokogórski,

-słony (sołońce),

Step parkowy = lasostep - formacja przejściowa między lasem a stepem - mozaika lasu liściastego i stepu łąkowego - występuje: Podole, Kaukaz, Syberia Zachodnia

Sawanna - zbiorowisko trawiaste z udziałem drzew

Czynniki ekologiczne warunkujące wykształcenie sawanny:

-suma opadów rocznych : 600-1500 (2000) mm,- pora sucha od maja do września,

- klimat ciepły, międzyzwrotnikowy,- temperatura 24-270 C,

Roślinność: eukaliptusy, akacje, trawy

Tundra - bezleśne zbiorowisko trawiaste w polarnej strefie klimatycznej. Występowanie: Azja, wyspy M. Arktycznego, Ameryka Północna, Grenlandia

Czynniki ekologiczne warunkujące wykształcenie tundry:

-niskie temperatury do -500 C-opady 200-400 (750)mm

-gleby słabo wykształcone, płytkie, glejowe oraz płytkie torfy-sezon wegetacyjny: 2-3 miesiące

Roślinność niska, zwarte kobierce i poduszki, porosty

Rozmieszczenie trwałych użytków zielonych w Europie jest nierównomierne. Wykazuje duże zróżnicowanie przestrzenne- zależy od : Ukształtowania terenu, długości okresu wegetacji, wysokości opadów, rodzaju gleby.Najwięcej użytków zielonych występuje na obszarach górskich !Użytki zielone występujące w innych obszarach górskich

Torfowisko przejściowe

-powstaje na skutek zarastania zbiorników wodnych-roślinność (mchy, krzewinki, trawy tworzy tzw. spleję

Torfowiska zarastające brzozą- skutek braku wykaszania

Ze względu na użytkowanie zbiorowiska trawiaste dzielimy na : pastwiska lub łąki; przemiennie

Gdy dominuje kierunek zwierzęcy z dużym udziałem trawożernych, pod użytki zielone przeznaczano nawet najlepsze grunty.

-łąki - ruń składająca się z traw, motylkowatych, turzycowatych oraz ziół i chwastów - siedliska przeważnie średniowilgotne, wilgotne lub suche, - użytkowane kośnie

-pastwiska- siedliska średniowilgotne i suche,- wypasane

Ze względu na długość użytkowania dzielimy na:

-trwałe użytki zielone- krótkotrwałe (użytki przemienne)

Ze względu na rodzaj użytkowania uz dzielimy na:

-ekstensywne - ubogie , o słabym poziomie użytkowania -półintensywne - nawożone, średnio użytkowane

-intensywne - silnie nawożone, wielokrotnie użytkowane, wysokoplonujące

-optymalne - o właściwym dla danego zbiorowiska i siedliska nawożeniu i użytkowaniu; pozwala to uzyskać najlepsze plony wartościowej paszy

Funkcja paszowa użytków zielonych

Użytki zielone:

- na świecie zajmują 30% powierzchni lądowej kuli ziemskiej = 3 mld ha - w Polsce ok. 4 mln ha- na 1 mieszkańca:Świat- 0.60 ha, Azja- 0.16 ha, Europa - 0.20 ha, Ameryka Pn- 1.52 ha,Oceania i Australia- 15.2

AKTUALNA POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ZIELONYCH w EUROPIE:

-przekształcania naturalnych obszarów zbiorowisk trawiastych

Zamiana na grunty orne części terenów dolin rzecznychMelioracje - osuszanie dużych kompleksów torfowych

Zmniejszenia powierzchni u. z.Wzrost powierzchni upraw polowych (często roślin paszowych)

Grunty użytkowane rolniczo w mln ha

UŻYTKI ZIELONE:
-wartościowa + zdrowa + tania pasza-Zaspakaja potrzeby bytowe + produkcję 15-18 l mleka/krowy/dzień

-Zapewnia dobre zdrowie i kondycję zwierząt

Niskie:

-nakłady kapitałowe- koszty żywienia -wyższa wartość odżywcza mleka i mięsa

-lepsze walory smakowe produktów (np.sery twarde, jogurty, masło)

ZNACZENIE PRODUKCYJNE I POZAPRODUKCYJNE EKOSYSTEMÓW TRAWIASTYCH

1.produkcyjna

-podstawowa-drugorzędna

2.pozaprodukcyjna

-ekologiczna-krajobrazowa i estetyczna

FUNKCJA PRODUKCYJNA PODSTAWOWA

1.Produkcja ziarna do celów żywnościowych, paszowych i przemysłowych

2.Produkcja zielonki do bezpośredniego skarmiania zwierząt

3.Produkcja surowca dla pozyskiwania siana, kiszonek, suszu, koncentratów żywnościowych i paszowych

4.Zakładanie i produkcja trawnika

FUNKCJA PRODUKCYJNA DRUGORZĘDNA

1. Produkcja ściółki - pozyskuje się z runi o gorszej jakości

2. Produkcja masy opałowej

-czynniki limitujące zdolność plonotwórcza,skład chemiczny,termin i sposób zbioru surowca,sposób i technika spalania,wysuszeniebiomasa o zawartości poniżej 80% s.m. nie nadaje się do spalenia, forma spalanego surowca,kaloryczność 1 g celulozy wynosi - 4.2 kcal; lignin- 6.3 kcal; glukozy - 3.7 kcal,kaloryczność 100 g próbki:trzciny pospoltej - 217.13 kca,żyta - 216.18, siana łąkowego - 127.80,poprzez spalanie 1 kg trzciny pospolitej: nieprzetworzonej, przy zawartości 10% wody 3700 kcal ciepła, w postaci brykietów 6500 kcal ciepła,wartość energetyczna zbliżona do słomy zbożowej; żniwa w lutym-marcu

czynnik negatywny wysoka zawartość N podczas spalania tworzą się szkodliwe tlenki

3. Produkcja masy przydatnej w budownictwie

-na świecie głównie wykorzystywane są gatunki: Bambus, Phragmites,

- w Polsce - trzcina pospolita- z 1 ha trzcinowiska 12.9-70.8 t s.m.

- wykorzystuje się rozdrobnione całe pędy nadziemne

4. Źródło celulozy

-jako substytut drewna do produkcji papieru (ochrona lasów)- czynnik limitujący u traw

-niejednorodna struktura celulozy- różna długość włókien- zróżnicowany udział substancji towarzyszących

- możliwość wykorzystania: kupkówki pospolitej, Miscanthus sp., mozgi trzcinowatej- papier gorszej jakości więcej drzazg, mniej biały- celuloza z traw to element uzupełniający (25-45%)

6. Źródło surowców zielarskich - przykłady

-perz rozłogi majace działanie moczopedne, poprawiajace przemianę materii

- tomka wonna, turówka wonna w przemyśle kosmetycznym

7. „Pastwisko” dla pszczół

8. „Skarbnica „ różnych gatunków flory bioróżnorodność

9. „Bank genów” materiał do prac hodowlanych nad nowymi odmianami

FUNKCJA POZAPRODUKCYJNA EKOLOGICZNA

1.Ochrona gleb przed erozją

- 89-90% masy korzeniowej jest w warstwie przypowierzchniowej

- znaczenie mają trawy o mocnym systemie korzeniowym, wykształcające zbitą i zwartą darń

- perz - cenna trawa przeciwerozyjna:1 roślina wykształca ok.. 100 m rozłogów,na 1m2 powierzchni 495 m rozłogów o masie 2880 g

-w Polsce zagrożonych jest erozją 28% pow. gruntów rolniczych ( oraz rejony nadmorskie, morenowe i wyżynno-górskie)

-gatunki skuteczne zapobiegające erozji wietrznej: trzcinnik piaskowy, szczotlicha siwa, wydmuchrzyca piaskowa

-gatunki chroniące gleby przed erozją wodną: bliźniczka psia trawka (góry), mozga trzcinowata (doliny)

-zdolność do zadarniania = zdolność do instalacji zapobiega mineralizacji masy organicznej gleb degradacji gleb

- utrzymanie właściwej wilgotności gleb użytki zielone = naturalne zbiorniki retencyjne,powierzchnia wód otwartych w Polsce - ok.782 tys.ha ponad 30 mld m3 wody,objętość wody gruntowej zatrzymanej przez zbiorowiska trawiaste użytkowane rolniczo 10 mld m3

Degradacja gleb według przyczyn działalności ludzkiej (GUS)

2. Kształtowanie mikroklimatu

-zwarta ruń chroni glebę przed nadmiernym przegrzaniem

Wpływ okrywy roślinnej na temperaturę gleby

dłużej i w większych ilościach utrzymuje się CO2 w darni wzmożone oddychanie gleby bardziej intensywne oddychanie mikroorganizmów glebowych i podziemnych organów roślin

3. Bariera migracji biogenów

-ruń trawiasta szybko i wyraźnie wykorzystuje dostarczone składniki pokarmowe

-zasiewy traw w międzyrzędzia upraw na gruntach ornych ogranicza wymywanie N,

Zbiorowiska zapobiegają eutrofizacji wód przez „przechwytywanie” biogenów

Zawartość wybranych biogenów w wodzie rzeki przepływającej przez kompleksy o zróżnicowanej okrywie roślinnej

-Zbiorowiska trawiaste = swoiste filtry ekologiczne

4. Oczyszczanie ścieków, gleby i powietrza

-kumulują i neutralizują na drodze fizjologicznej duże ilości związków szkodliwych ze ścieków komunalnych, przemysłowych i gnojowicy

-oczyszczanie wód ściekowych przez zb. trawiaste może dochodzić do 98%

-wykorzystywanie w oczyszczalniach biologicznych

-oczyszczanie siedlisk z metali Zn, Mn, Ni, Co, Cu

5. Zwiększenie żyzności gleby

- ważne miejsce w płodozmianie dostarczają:masy organicznej z korzeni, rozłogów, obumarłych części nadziemnych,wielu składników mineralnych,wpływają na właściwości fizyczne i biologiczne gleby

-źródło składników nawozowych

6. Rekultywacja terenów trudnych i zdegradowanych

-rekultywacja biologiczna terenów pokopalnianych, pohutniczych, odpadów ze spalania węgla w elektrociepłowniach

7. Ścinanie fali powodziowej

8. Naturalne siedlisko fauny

- dla 17.4% ptaków lęgowych zbiorowiska łąkowe są naturalnym siedliskiem bytowania

Przykładem obniżenia się poziomu wód gruntowych i rzadszych zalewów jest wnikanie w ruń łąk bagiennych wyczyńca łąkowego w dolinie Warty - Phalaridetum arundinaceae alopecuretosum pratensis

Występowanie roślinności kserotermicznej m.in. Armeria elongata w runi zbiorowisk dawniej typowo łęgowych w dolinie Warty jako skutek braku zalewów i obniżenia poziomu wód gruntowych

FUNKCJA POZAPRODUKCYJNA KRAJOBRAZOWA I ESTETYCZNA

1. Element kształtowania krajobrazu2. Zbiorowiska trawiaste jako miejsce pozyskiwania traw i innych gatunków roślin do celów ozdobnych (Ostnice mocna i Jana)

CZYNNIKI SIEDLISKOWE, ANTROPOGENICZNE I ZOOGENICZNE W PASZOWYM WYKORZYSTANIU ŁĄK I PASTWISK

Rozwój i rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych (w tym trawiastych) zależy od licznych czynników ekologicznych:

klimatyczne:edaficzne,orograficzne,biotyczne

Na czynniki klimatyczne i orograficzne człowiek nie ma wpływu. Są one mniej więcej stałe, a naturalne zbiorowiska roślinne są do nich przystosowane. Czynniki edaficzne (glebowe) mogą być zmieniane przez człowieka (regulowanie poziomu wody gruntowej, nawożenie). Człowiek ma również wpływ na czynniki biotyczne użytkowanych łąk i pastwisk. Decydują one o składzie gatunkowym i wartości gospodarczej

CZYNNIKI KLIMATYCZNE

Zbiorowiskom trawiastym sprzyjają:

- zrównoważony klimat oceaniczny-klimat górski

-częste opady, zapewniające wilgotność gleby lub odpowiednio wysoki poziom wód gruntowych

CIEPŁO

Źródła ciepła:

-światło słoneczne -oddychanie organizmów żywych-egzotermiczne reakcje chemiczne-procesy wulkaniczne

Rozkład temperatury w runi łąk:

-okrywa roślinna zmniejsza wahania temperatury gleby temperatura jest prawie jednakowa we wszystkich warstwach roślinności

-najwyższe temperatury tuż nad powierzchnia gleby dużą część promieni słonecznych pochłania roślinność warstw dolnych do gleby dochodzi tylko ok. 20% promieniowania

-temperatury wysokie nocą wzrost oddychania roślin wzrost zużycia asymilatów spadek produktywności roślin łąkowych

Reakcja roślin na niskie temperatury:

- wrażliwe: kupkówka pospolita, życica trwała, koniczyna łąkowa

-odporne : tymotka łąkowa, wyczyniec łąkowy, stokłosa miękka

-niskie temperatury rośliny zatracają zdolność generatywnego rozmnażania

Genetyczna odporność większości gatunków traw i turzyc sprawia, że temperatury skrajne znoszą lepiej, niż rośliny z innych rodzin.

W zależności od wymagań cieplnych rośliny dzielimy na:

-kriofity(mniej niż 20C), mezofity(20-40C),termofity(powyzej40C)

Wpływ ciepła, temperatury na produktywność runi łąkowej:

-długość okresu wegetacji:na niżu: 210-220 dni, pn-wsch część Polski: 180-190 dn, w górach:110-150 dni

-wyższa temperatura + wyższa wilgotność powietrza wzrost wydajności masy zielonej

-niebezpieczeństwo wymarzania gatunków (o małej mrozo-odporności i dużych wymaganiach cieplnych) w ostre, bezśnieżne zimy, przy dużych amplitudach temp. w okresie przedwiośnia

-suma temperatur w okresie wegetacyjnym wpływa na rozwój generatywny temperatury dla traw:

** początkowego wzrostu - 5.5 0 C (niekorzystne, bo mikroflora gleb jest czynna od temp. 8.50C głód azotowy)

** najlepsze (optymalne ) do wzrostu części nadziemnych: 15-27 0C; korzeni : 15-20 0C

** najlepsze średnie temp. do odrostu runi:

** w sezonie pastwiskowym - poniżej 150C

* wzrost temperatury powietrza

- wzrost zawartości białka, tłuszczu i substancji popielnych

-spadek reduktazy azotanowej

* spadek temperatury powietrza

-obniżenie zawartości chlorofilu

- obniżenie ilości węglowodanów rozpuszczalnych w wodzie

-wzrost ilości glikozydów cyjanogennych

ŚWIATŁO

Wpływa m.in. na:

-odżywianie się roślin zielonych fotosyntezę- transpirację-wytwarzanie ciepła w organach roślin-wzrost roślin

-kiełkowanie nasion- fotoperiodyzm

Ze względu na reakcję na długość dnia, rośliny dzielimy na:

- dnia długiego - kwitną i zawiązują nasiona w warunkach długiego dnia letniego; należy do nich większość roślin naszego klimatu-dnia krótkiego-obojętne (np. wiechlina roczna, mniszek pospolity, stokrotka pospolita)

Wpływ światła na ruń łąkową:

-zacienianie się roślin

-zaostrzenie konkurencyjności (ważne przy zasiewach w roślinę ochronną)

-wyleganie ( silne zwarcie runi przy wysokim nawożeniu NPK wydłużanie międzywęźli traw)

-zmiany w składzie florystycznym - wypadanie gatunków światłolubnych możliwość regulowania poprzez odpowiednie użytkowanie

-gatunki najlepiej znoszące zacienienie: kupkówka pospolita, ponadto życica trwała, mietlica pospolita, wiechlina zwyczajna, komonica błotna, wyka płotowa, groszek żółty

- ogranicza produktywność roślin (w warunkach zacienienia jest niższa produkcja asymilatów, co pociąga za sobą spadek zawartości białka w roślinach zacienionych)

*strefowe rozmieszczenie roślin i zbiorowisk na kuli ziemskiej

-zbiorowiska roślin heliofilnych = światłolubnych - najczęściej zbiorowiska jednowarstwowe, niskie (np. stepy stref umiarkowanej, chłodnych i subtropikalnych)

-zbiorowiska roślin skiofilnych wydajność pastwisk i łąk mniejsza o 1/3-1/2 jako skutek mniejszej produkcji asymilatów

* produktywność zbiorowisk, poprzez:

-powierzchnię liści LAI (stosunek powierzchni liści do powierzchni gruntu)** temperatury powietrza rozpoczyna się w temp. (-2) - 30 C(znaczenie traw zimozielonych)

WILGOTNOŚĆ

Jest to najważniejszy z czynników warunkujących rozmieszczenie roślinności w obrębie klimatycznych stref cieplnych

Znaczenie dla roślin:

-Składnik konstytucyjny organizmów roślinnych-Środowisko procesów fizjologicznych-Umożliwia pęcznienie i kiełkowanie nasion-Składnik roztworów glebowych-Transport składników w roślinie-Regulacja temperatury gleby i roślin-Uwarunkowanie turgoru roślin-Udział w fotosyntezie i transpiracji

Wpływ niesprzyjających warunków wodnych na rośliny:

1.Nadmiar wody:

- wymakanie roślin- zatapianie korzeni- zatapianie roślin- wyleganie roślin- porastanie ziarna

- wzrost zachwaszczenia- wzrost zagrożenia występowania chorób- opóźnienie zbiorów i siewów jesiennych

2.Niedobór wody:

-opóźnienie i uniemożliwienie wschodów-zmniejszenie wyprodukowania masyorganicznej

-utrata turgoru- zakłócenie procesów biochemicznych

Produktywność pastwisk zależy przede wszystkim od:

-wilgotności atmosferycznej

-ilości i rozmieszczenia opadów w ciągu roku iokresu wegetacyjnego

Potrzeby wodne roślinności łąkowej w warunkach Polski:

-roczne 700-800 mm (średnia roczna suma dla Polski ok. 600 mm; w górach 1200-1500 mm;na niżu 450-600 mm)

- w sezonie wegetacyjnym: co najmniej 500 mm

- największe są przed zbiorem pokosów

- woda deszczowa w 1/3 (maks. 2/3) wykorzystywana jest produktywnie (reszta to parowanie)

- suma 300 mm opadów w okresie wegetacji (IV-IX),przy średniej temp.dobowej 15.0-15.50C zapewnia roczną produkcję 6 t s.m./ha

Ze względu na potrzeby wodne rośliny dzielimy na:

-kserofity - występujące w siedliskach ubogich w wodę- mezofity - rośliny siedlisk średniowilgotnych

- higrofity - rośliny siedlisk trwale wilgotnych- hydrofity - rośliny siedlisk mokrych I wodnych

Wpływ wody na:

- glebę - właściwości fizyczne

- właściwości chemiczne (proces nitryfikacji i amonifikacji)- właściwości biologiczne- rośliny (wzrost wilgotności wzrost węglowodanów rozpuszczalnych)- zwierzęta - intensywność pobierania paszy

WIATR

Oddziaływanie :

- na wykształcanie się roślinności trawiastej

- destrukcyjne - erozja gleb przy nadmiernym użytkowaniu pastwiskowym

- rozmnażanie generatywne traw - rośliny wiatropylne

- przenoszenie bakterii i zarodników grzybów - choroby roślinności zbiorowisk trawiastych

CZYNNIKI EDAFICZNE = GLEBOWE

*CZYNNIKI CHEMICZNE

Zależą od:

- skały macierzystej- zawartości próchnicy ; wpływa ilość organizmów glebowych:gleba pod pastwiskiem 0.6-1.6 mln/ha dżdżownic,gleba pod polem0.3, więcej próchnicy w glebach klimatu umiarkowanego

Wpływają na:

- odczyn gleby wyróżniamy rośliny :bazyfilne(obojętne),acidofilne (acidofity=gleb zakwaszonych)

(kalcyfilne=gleb zasadowych)- zbiorowiska roślinne na skrajnie kwaśnych glebach bardzo mała produktywność

-zasobność gleb w składniki pokarmowe

- gleby kwaśne ubogie (silne wymywanie i unieruchomienie niektórych składników) w składniki pokarmowe

- regulowanie składu florystycznego i produktywności zbiorowisk poprzez nawożenie

- tereny zasolone roślinność halofilna:obligatoryjne(nie znoszą siedlisk niezasolonych, fakultatywne( rozwijają się także dobrze na terenach niezasolonych)

* CZYNNIKI FIZYCZNE

Należą:

- rozdrobnienie cząstek i struktura gleby- wilgotność gleby, czyli jej stosunki wodne- areacja, czyli przewiewność gleby- temperatura gleby

Wpływ wilgotności gleby na ruń łąkową:

* kształtuje skład florystyczny, poprzez:zalewy,poziom wody gruntowej

* wzrost pędów nadziemnych i korzeni

-wyższy poziom wody gruntowej większy przyrost masy nadziemnej i płytki system korzeniowy

- niski poziom wody gruntowej głęboki system korzeniowy

* produktywność

GLEBY ŁĄKOWE

Charakterystyka gleb łąkowych:

* ścisłe powiązanie z wysokim poziomem wód gruntowych

* kształtowanie się pod wpływem czynnika wodnego gleby hydrogeniczne

* zasobne w gromadząca się w nich, pod wpływem wysokiego uwilgotnienia, substancję organiczną

**podział utworów hydrogenicznych glebowych na:- mineralne,- mineralno-organiczne,- organiczne

właściwości wodne gleb łąkowych - objętość mezoporów gleb organicznych jest 2-3 krotnie większa niż gleb mineralnych

* zasobność w składniki pokarmowe

- substancja organiczna zawiera średnio 3.5% N ogólnego

-zawartość N-mineralnego 1-4% N-ogólnego zjawisko niedoboru lub nadmiaru N

* Zawartość K w glebach łąkowych

- niska, gdy wysoka zawartość sub.organicznej (łatwo wymywany)

-wysoka w glebach ilastych namulonych

-wysoka akumulacja Ca w wodach gruntowych ( do 30-40 t/l na 1 ha gleb organicznych w warstwie 0-20 cm)

Stosunek,N : P : K : Ca:

-w glebach łąkowych murszastych-8 : 3 : 1: 16

-torfowo-murszowych-50 : 6: 1: 67

-W glebach mineralnych gruntów ornych-1 : 1: 2 : 2

DECESJA MASY ORGANICZNEJ GLEB ŁĄKOWYCH

1.Murszenie - w wyniku zwiększonego napowietrzenia następuje m.in:

- intensywny rozwój mikroflory glebowej- wzmożona humifikacja masy organicznej- wykształcenie struktury gruzełkowatej- wzrost przepuszczalności gleby- zmiany w składzie chemicznym gleby

2.Mineralizacja - co roku następuje obniżenie o 1 cm powierzchni gleby

SYSTEMATYKA GLEB ŁĄKOWYCH

Dział III B.Gleby semihydrogeniczne

Rząd III B1. Czarne ziemie

Typ III B 1. Czarne ziemie

Podtyp III B 1a. Czarne ziemie glejowe

Podtyp III B 1b. Czarne ziemie właściwe

Podtyp III B 1c. Czarne ziemie zbrunatniałe

Podtyp III B 1d. Czarne ziemie wyługowane

Podtyp III B 1e. Czarne ziemie zdegradowane

Podtyp III B 1f. Czarne ziemie murszaste

Rząd III C. Gleby zabagnione

Typ IIIC 2 Gleby gruntowo-glejowe

Podtyp III C 2a. Gleby gruntowo-glejowe

Podtyp III C 2b. Gleby torfiasto-glejowe

Podtyp III C 2c. Gleby torfowo-glejowe

Podtyp III C 2d. Gleby mułowo-glejowe

Dział IV. Gleby hydrogeniczne

Rząd IV A. Gleby bagienne

Typ IV A 1. Gleby mułowe

Podtyp IV A 1a. Gleby mułowe właściwe

Podtyp IV A 1b. Gleby torfowo- mułowe

Podtyp IV A 1c. Gleby gytiowe

Typ IV A 2 Gleby torfowe

Podtyp IV 2 1a. Gleby torfowe torfowisk niskich

Podtyp IV A 2b. Gleby torfowe torfowisk przejściowych

Podtyp IV 2 2c. Gleby torfowe torfowisk wysokich

Rząd IV B. Gleby pobagienne

Typ IV B 1. Gleby murszowe

Podtyp IV B 1a. Gleby torfowo-murszowe

Podtyp IV B 1b. Gleby mułowo-murszowe

Podtyp IV B 1c. Gleby gytiowo-murszowe

Podtyp IV B 1d. Gleby murszowe

Typ IV B 2. Gleby murszowate

Podtyp IV B 2a. Gleby mineralno-murszowate

Podtyp IV B 2b. Gleby murszowate właściwe

Podtyp IV B 2c. Gleby murszaste

Dział V. Gleby napływowe

Rząd V A. Gleby aluwialne

Typ V A 1. Mady rzeczne

Podtyp V A 1a. Mady rzeczne właściwe

Podtyp V A 1b. Mady rzeczne próchniczne

Podtyp V A 1c. Mady rzeczne brunatne

Typ V B. Gleby deluwialne

Podtyp V B 1a. Gleby deluwialne właściwe

Podtyp V B 1b. Gleby deluwialne próchniczne

Podtyp V B 1c. Gleby deluwialne brunatne

CZYNNIKI OROGRAFICZNE

-wzniesienie nad poziom morza

-oddziaływanie masywów górskich

-wystawa (ekspozycja - stosunek do stron świata)

-stoczystość (nachylenie zboczy)

Układ czynników orograficznych w dużym stopniu decyduje o mikroklimacie

Wzniesienie nad poziom morza
* na każde 100m wzniesienia temperatura obniża się o 0.55⁰ C
* na każde 100 m wzniesienia skrócenie okresu wegetacji o 3-4 dni
Oddziaływanie masywów górskich
W większych i wyższych masywach górskich wyżej sięgają górne granice lasu, a także wyżej występują wysokogórskie hale i murawy.
Wynikiem oddziaływania masywów górskich jest fakt, że w potężnych górach (Himalaje, Andy) zbiorowiska roślinne mogą rozwijać się nawet powyżej 3500-4000 m n.p.m. a więc na wysokościach na których w Alpach spotyka się tylko lodowce i nagie skały.

Wystawa

-najwyższe temperatury na stokach południowych

- na zboczach północnych (na półkuli północnej) przyrosty runi zbiorowisk trawiastych są większe, niż na zboczach południowych, gdyż zależą bardziej od wilgotności niż wyższych temperatur. Dłużej zalega pokrywa śnieżna, niż na zboczach południowych.

- ekspozycja ma ogromny wpływ na lokalne rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych oraz przebieg ich granic górnych i dolnych

Stoczystość

-chłodne powietrze wypełnia zagłębienia mrozowiska wykształca się roślinność odporna na przymrozki

- kąt nachylenia zbocza im bardziej prostopadle padają promienie słoneczne lepiej nagrzewa się zbocze

- zbocza o dużym nachyleniu pod wpływem obfitych opadów łatwo ulegają erozji wodnej

- zbocza łagodniejsze mogą być użytkowane jako tereny kośne lub pastwiskowe

- wszystkie bardziej pochyłe tereny powinny być okryte trwałymi zbiorowiskami trawiastymi, a najbardziej strome zalesione

CZYNNIKI BIOTYCZNE

1.CZYNNIKI ZOOBIOTYCZNE

Ważną rolę odgrywają:

-mikrobionty glebowe

-zwierzęta nadziemne - owady (zapylanie motylkowatych i ziół, rozsiewanie roślin

łąkowych np. przez mrówki i inne zwierzęta, m. in. ptaki wodne i błotne). W górach w miarę wznoszenia się wzwyż maleje liczba roślin owadopylnych na korzyść wiatropylnych

-gryzonie - myszy, nornice - uszkadzają darń ląkowa

-krety-pędraki chrabąszcza majowego

-larwy muchówki komarnicy podgryzają całe płaty darni, szczególnie na torfowiskach

-duże zwierzęta roślinożerne - przygryzanie (intensywność, częstość, nierównomierność, selektywność), odchody (nierównomierne nawożenie)

2.CZYNNIKI FITOBIOTYCZNE

rola roślin motylkowatych ( 1% rośl. motylkowatych wnosi do gleby 3-5 kg N, dzięki współżyciu z bakteriami z rodzaju Rhizobum)) powiązania ekologiczne między roślinami:

-walka o byt- konkurencyjność (najsilniej zaznacza się na zakładanych z zasiewu łąkach i pastwiskach)

- allelopatia- pasożytnictwo I półpasożytnictwo (najwięcej gatunków występuje w murawach kserotermicznych)

-mikoryza (współżycie traw pastewnych i niektórych motylkowatych i ziół z grzybami)

3.CZYNNIKI ANTROPOGENICZNE

-Zabiegi techniczno-melioracyjne (radykalna zmiana warunków siedliskowych powoduje wyginięcie większości roślin przystosowanych do poprzednich warunków)

-Nawożenie (rodzaj i dawki wywierają duży wpływ na skład florystyczny, plon i jakość paszy)

-System użytkowania (opóźnienie terminu zbioru I pokosu wpływa na zwiększenie udziału w runi gatunków rozmnażających się przez samosiew; zbyt wczesne koszenie powoduje osłabienie gatunów wymagających i wartościowych)

-Podsiew (wprowadzenie brakujących gatunków do dotychczasowej runi)

-Stosowanie pestycydów (kumuluja się w kolejnych ogniwach łańcuchów troficznych, upraszczają skład florystyczny łąk)

-Zanieczyszczenia atmosfery i wody to ważna przyczyna wymierania wrażliwych gatunków roślin (głównie motylkowatych i ziół) i zwierząt

TYPOLOGICZNA KLASYFIKACJA UZYTKÓW ZIELONYCH:

Na podstawie kryteriów fizjograficzno-siedliskowych użytki zielone dzielą się na:
- dolinowe- pozadolinowe- terenów górzystych
Łąki dolinowe położone są w naturalnych obniżeniach (doliny, pradoliny, obniżenia śródpolne i śródleśne, torfowiska niskie) i zasilane są wodami gruntowymi i często powierzchniowymi.
Łąki pozadolinowe występują na niżu i w części wyżynnej Polski, najczęściej na zboczach wypiętrzeń morenowych (poza obniżeniami i dolinami). Nie są zasilane wodami gruntowymi.
Łąki terenów górzystych występują w południowej części kraju (ponad 300 m n.p.m. - krótszy okres wegetacji, inne warunki termiczne, opady i gleby, niż na niżu.Łąki niżowe zajmują prawie 90% powierzchni użytków zielonych w Polsce.

Typologiczny podział użytków zielonych uwzględnia różnorodność siedlisk i znaczenie podstawowych czynników w kształtowaniu siedlisk i zbiorowisk łąkowych.
Podział typologiczny łąk niżowych został opracowany przez Bury-Zaleską i Prończuka.

Łąki dolinowe podzielono na cztery grupy:
- grądowe (grądy)- zalewane (łęgi)- bagienne (bielawy)- murszowiska (pobagienne)
Łąki grądowe są najbardziej różnorodne pod względem położenia, siedlisk i zbiorowisk roślinnych. Występują zarówno w małych, jak i dużych (nie zatorfionych) obniżeniach śródpolnych i śródleśnych oraz lokalnych wypiętrzeniach przy- i śródtorfowych oraz wypiętrzeniach w dolinach i na terasach zalewowych. Uwilgotnienie łąk grądowych podlega dużym wahaniom w ciągu roku.

Wśród grądów wyróżnia się:
- grądy połęgowe- grądy popławne- grądy właściwe- grądy zubożałe- grądy podmokłe
Grądy połęgowe występują w obrębie terasu zalewowego dolin, na wzniesieniach, do których zalew rzadko sięga, a jeśli dochodzi - jest płytki i krótkotrwały. Gleby żyzne: mady lub mułowo-bagienne. Roślinność charakterystyczna dla grądów i łęgów. Zbiorowisko z przewagą rajgrasu wyniosłego z udziałem wyczyńca, kostrzewy łąkowej, jaskra ostrego.
Grądy popławne położone są na pobrzeżu dolin lub u podnóży wzniesień. Korzystają ze spływu żyznej wody. Powstają tu dobre gleby deluwialne. Odczyn lekko kwaśny lub obojętny, uwilgotnienie optymalne. Najczęściej występuje zbiorowisko z przewagą wiechliny łąkowej i koniczyny białej.

Grądy właściwe nie korzystają ani z wody zalewowej, ani z deluwialnej. Woda gruntowa położona głęboko, gleby ubożeją wskutek procesów zmywnych. Mogą występować na wszystkich rodzajach gleb mineralnych. W siedliskach żyźniejszych występują: wiechlina łąkowa, kostrzewa łąkowa, koniczyna łąkowa, a w uboższych - tomka wonna, drżączka średnia i mietlica pospolita.
Grądy zubożałe występują na pobrzeżach dolin rzecznych, bagien i lasów, na glebach Łąki pobagienne mineralnych, przemytych, przewianych lub zbielicowanych, ubogich w składniki pokarmowe. Wiosną siedliska te są z reguły zbyt wilgotne, a w lecie nadmiernie podsychają. |Roślinność mało wartościowa: bliźniczka psa trawka, izgrzyca przyziemna, kostrzewa czerwona, tomka wonna, jastrzębiec kosmaczek, pięciornik kurze ziele.

Grady podmokłe występują u podnóży stoków, w niższych położeniach brzegów dolin, w sąsiedztwie bagien i łęgów lub pomiędzy łęgami i bagnami. Prawie przez cały okres wegetacji podmokłe wskutek wysokiego poziomu wody gruntowej. Gleby mineralne o odczynie kwaśnym. Roślinność z przewagą turzyc niskich i mchów: turzyca pospolita, gwiazdkowata, mietlica rozłogowa, śmiałek darniowy, jaskier rozłogowy.

W obrębie łąk zalewanych wyróżnia się:
- łęgi właściwe- łęgi rozlewiskowe- łęgi zastoiskowe
Łęgi właściwe położone są w węższych częściach dolin i w wyższych miejscach terasu zalewowego. Uwilgotnienie jest korzystne dla mezofilnych traw i motylkowatych. Żyzne wody szybko spływają po zalewie. Tworzą się żyzne mady o odczynie obojętnym. Dominują trawy i turzyce. Do najczęściej spotykanych należą zbiorowiska turzycy zaostrzonej, mozgi trzcinowatej i wyczyńca łąkowego.

Łęgi rozlewiskowe zajmują szersze części dolin i położone są niżej,
niż łęgi właściwe. Woda gruntowa jest blisko pod powierzchnią, zalew schodzi wolno, co sprzyja powstawaniu żyznych gleb mułowo organicznych o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym. Występują tu zbiorowiska turzyc wysokich (t zaostrzona błotna, sztywna) lub zbiorowisko typu many mielec.
Łęgi zastoiskowe zajmują niecki terenowe i obniżenia wśród dolin odgrodzone wzniesieniami od właściwego terasu zalewowego lub koryta rzecznego. Towarzyszą zarastającym ciekom wodnym. Woda gruntowa zwykle na powierzchni, mało ruchliwa, powstają gleby organiczne, zamulone. Roślinność: typ turzycy sztywnej, z turzycą dziubkowatą, nitkowatą itp.

Łąki bagienne (bielawy) są to łąki potencjalne, które dopiero po melioracji i zagospodarowaniu mogą stać się użytkami właściwymi (łąki pobagienne. Bielawy występują na siedliskach stale nadmiernie uwilgotnionych na glebach bagienno-torfowych (torfowiska niskie). Obiekty bagienno-torfowe nie są użytkowane rolniczo.
Bielawy dzielą się na:
- zalewane- podtopione- właściwe (wododziałowe)
Bielawy zalewane położone są w częściach przytarasowych rozległych dolin rzek i jezior. Są podtapiane przez cały okres wegetacji, sporadycznie zalewane. Gleby torfowe, zamulone, o odczynie kwaśnym. Skład florystyczny: turzyce niskie z domieszką wełnianki oraz mchy brunatne.

Bielawy podtopione to trzęsawiska, pokrywające basen lub ciek wodny. Gleby: torfy niskie z domieszką gytii, bardzo silnie uwodnione o odczynie kwaśnym. Dominują turzyce, mchy i chwasty z domieszką porostów. Do najczęściej spotykanych należą turzyca bagienna, pęcherzykowata, darniowa, strunowa, wełnianka szerokolistna.
Bielawy właściwe występują na wododziałach torfowisk niskich. Odczyn bardzo kwaśny, dominują turzyce niskie wąskolistne i wełnianki oraz mchy.Występują na sztucznie osuszonych lub samorzutnie obsychających bielawach, łęgach rozlewiskowych i zastoiskowych. Gleby: murszejące gleby torfowe i mułowo-torfowe. Woda gruntowa poniżej 50 cm, odczyn kwaśny lub obojętny. Na terenach zagospodarowanych dominują wartościowe trawy wysokie. Na niezagospodarowanych kostrzewa czerwona, kłosówka wełnista, trzęślica modra.

Łąki podgórskie (pozadolinowe)położone są na wysokości od 300 do 600 m n.p.m.

Łąki górskie dzieją się na:
- hale wysokogórskie- hale lub pastwiska górskie i śródleśne- łąki górskie niższej strefy leśnej (polany)
Hale wysokogórskie leżą powyżej górnej granicy lasu (w Tatrach od 1400 do 2100 m n.p.m. Są to naturalne cenozy trawiaste, wśród których wyróżnia się hale na glebie wapiennej (zbiorowiska kostrzewy pstrej i turzycy mocnej) i hale na glebie niewapiennej (zbiorowisko situ skuciny i seslerii dwurzędowej).W typach łąk poza dolinowym oraz terenów górzystych występują głównie grądy.

KLASYFIKACJA FITOSOCJOLOGICZNA ROSLINNOŚCI UŻYTKÓW ZIELONYCH:

Szata roślinna łąk i pastwisk o wielogatunkowym i bardzo złożonym składzie botanicznym stała się odrębną dziedziną nie tylko łąkarstwa, ale całej botaniki. Botanicy dokonali podziału fitosocjologicznego zbiorowisk roślinnych na podstawie „życia gromadnego roślin”. Zasady tej systematyki opracował, lecz nie ujął je w ramy metodyczne Polak z Uniwersytetu Poznańskiego - Józef Paczoski. Za twórcę fitosocjologii uważany jest jednak J. Braun-Blanquet - francuski geobotanik, który opracował metody badawcze aktualne do chwili obecnej. Podział fitosocjologiczny opiera się na zachowaniu jednych gatunków lub ich grup w stosunku do innych. Im większa jest różnorodność botaniczna, a gatunki lepiej się wzajemnie dopełniają w wykorzystaniu wspólnej przestrzeni życiowej oraz im bardziej są skomplikowane ich wzajemne powiązania, tym wyższy stopień organizacji osiąga całe zbiorowisko. Każde wielogatunkowe skupienie roślin stanowiące przestrzenną całość to zbiorowisko roślinne. Podstawową jednostką systematyczną w fitosocjologii jest zespół. Jest to takie zbiorowisko roślinne, które posiada własne gatunki charakterystyczne (występujące tylko w jego obrębie lub częściej i obficiej w nim, niż gdzie indziej). W obrębie zespołów można wyróżnić niższe jednostki (podzespoły, warianty). Każdy zespół roślinny ma specyficzny skład florystyczny i zajmuje określone siedlisko.Gatunki charakterystyczne zespołów są najlepszymi fitoindykatorami siedliska.Podstawą wydzielania zespołów sa badania szaty roślinnej w terenie polegające na wykonywaniu tzw. zdjęć fitosocjologicznych. Jest to spis flory na reprezentatywnej dla danego zbiorowiska powierzchni (1-500 m²), wraz z określeniem metodą szacunkową stosunków ilościowych W najnowszej systematyce Matuszkiewicza (2005) zamieszczono 482 zespoły i zbiorowiska roślinne, w tym około 1/3 stanowią zbiorowiska z dominacją lub dużym udziałem traw, np. z klasy Phragmitetea wyróżniono 33 zespoły, Molinio-Arrhenatheretea -42, Scheuchzerio-Caricetea nigrae -13.W rzeczywistości jest o wiele więcej zbiorowisk, ale część spośród nich ma rangę niższą od zespołu (podzespoły, warianty). Kucharski i Michalska-Hejduk (1994) w pracy przeglądowej wykazali, że na polskich łąkach występuje 76 zespołów i 119 podzespołów z klasy Molinio-Arrhenatheretea Na łąkach dolinowych Wielkopolski Kryszak (2001) stwierdziła 11 zespołów z tej klasy, 36 podzespołów i 2 zbiorowiska. Trąba (1994) tylko w obrębie zespołu Arrhenatheretum elatioris wyróżniła 15 wariantów.Z kolei Kucharski i in. (2001) na podstawie bogatego piśmiennictwa krajowego wyróżnia 71zespołów i 35 podzespołów z klasy Scheuchzerio-Caricetea nigrae. Klasa Phragmitetea obejmuje zespoły szuwarów trawiastych i wielkoturzycowych, w których przeważają byliny błotne i bagienne, a przy obniżeniu poziomu wód gruntowych - błotne i łąkowe. Występują w strefie przybrzeżnej i nadbrzeżnej śródlądowych zbiorników wód stojących i płynących oraz na torfowiskach niskich. Odgrywają dużą rolę w procesie lądowienia zbiorników wodnych. Stanowią filtr biologiczny dla dopływających do zbiorników wodnych zanieczyszczonych biogenami wód.Klasa Scheuchzerio-Caricetea nigrae obejmuje niskoturzycowe zbiorowiska łąk bagiennych, darniowych, torfowisk przejściowych i niskich. W większości są to nieużytki gospodarcze. Wiele z nich zasługuje na ochronę.Najczęściej z tej klasy na łąkach występuje zespół Carici-Agrostietum canescentis - kwaśne młaki turzycowe, zarówno na niżu, jak i w górach. Do najważniejszych ze względów gospodarczych należą zbiorowiska z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Są to zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, półnaturalne i antropogeniczne, mezo- i eutroficzne. Występują one na glebach mineralnych, organiczno-mineralnych i organicznych, bardzo zróżnicowanych pod względem uwilgotnienia, żyzności i odczynu. W Polsce należą do bardzo rozpowszechnionych i zajmują największy obszar naszych łak i pastwisk.Nazwa tej klasy pochodzi od trzęślicy modrej i rajgrasu wyniosłego. Zbiorowiska tej klasy zostały zaliczone do czterech rzędów: Molinietalia, Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae, Plantaginetalia majoris i ArrhenatheretaliaDo rzędu Molinietalia należą zbiorowiska okresowo wilgotnych łąk, mezo- i eutroficzne położone na glebach mineralnych i organicznych, często zwane ściółkowymi.Klasycznym zespołem z tego rzędu jest zespół trzęślicy modrej. Największe znaczenie gospodarcze ma zespół wyczyńca łąkowego (Alepecuretum pratensis).Zbiorowiska z rzędu Trifolio fragiferae-Agrostietalia stoloniferae tworzą zwarte, wilgotne murawy, występujące w miejscach często zalewanych (gliniaste lub ilaste mady ubogie w tlen) oraz w zagłębieniach terenu o wysokim poziomie wody, latem często wysychającej. Przykładem jest zespół wyczyńca kolankowatego i jaskra rozłogowego (Ranunculo-Alopecuretum geniculati).

Rząd Plantaginetalia majoris obejmuje nitrofilne zbiorowiska synantropijne, które występują na silnie wydeptywanych miejscach (ścieżki, przydroża, podwórza, boiska sportowe). Klasycznym zespołem z tego rzędu jest Lolio-Polygonetum arenastriRząd Arrhenatheretalia obejmuje zbiorowiska łąk i pastwisk występujących w siedliskach świeżych, żyznych, optymalnie uwilgotnionych. Są to półnaturalne i sztuczne intensywnie zagospodarowane użytki zielone. Do najważniejszych zespołów z tego rzędu należą: Arrhenatheretum elatioris - zespół rajgrasu wyniosłego, Trisetetum flavescentis - zespół konietlicy łąkowej, o runi użytkowanej przeważnie kośnie, zbiorowisko Poa pratensis-Festuca rubra (wiechliny łąkowej i kostrzewy czerwonej) użytkowane zmiennie i Lolio-Cynosuretum (zespół życicy trwałej i grzebienicy pospolitej) o runi użytkowanej pastwiskowo.

Górskie zbiorowiska trawiaste należą głównie do dwóch klas: Molinio-Arrhenatheretera i Nardo-Callunetea (bliźniczki i wrzosu zwyczajnego). Do klasy I rzędu Arrhenatheretalia należą zespoły: Gladiolo-Agrostidetum (mieczyka dachówkowego i mietlicy pospolitej), Lolio-Cynosuretum i Festuco-Cynosuretum (kostrzewy czerwonej z grzebienicą pospolitą). Zespoły te występują w strefie 350 do 600 m n.p.m. Zbiorowiska z klasy Nardo-Callunetea występują na znacznie uboższych, niż poprzednie i kwaśnych glebach (wysokość 600 do 800 m n.p.m.). Do najpospolitszych należą zespoły: Hieracio-Nardetum (jastrzębca kosmaczka z bliźniczką psią trawką) i Calluno-Nardetum (wrzosu zwyczajnego z bliźniczką).W Krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej za ważne uważa się wdrażanie programów ochrony wybranych ekosystemów wodno-błotnych i renaturalizacji zdegradowanych środowisk dolinowych.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 14 lipca 2001 roku, na liście biotopów chronionych w Polsce znajduje się 95 rodzajów siedlisk, w tym m. in. łąki trzęślicowe, selernicowe, ekstensywnie użytkowane rajgrasowe, górskie łąki konietlicowe, łąki halofilne i torfowiska alkaliczne. Wykaz ten koresponduje z listą biotopów i zbiorowisk roślinnych załączoną do „Dyrektywy siedliskowej”Członkostwo Polski w Unii Europejskiej zobowiązuje do przedstawienia obszarów, które w przyszłości zostaną włączone do Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000. Do chwili obecnej wytypowano kilkaset obiektów o szczególnych walorach przyrodniczych, wśród których znalazły się ekosystemy łąkowe i mokradłowe użytkowane rolniczo.Dużą szansę na ochronę półnaturalnych łąk i pastwisk stwarza realizacja programów rolno-środowiskowych: S01, P01, P02, w 80% finansowanych przez Unię Europejską:

-Program S01 dotyczy rolnictwa zrównoważonego (ochrona ekosystemów marginalnych, które są ostoją bioróżnorodności, np. oczek wodnych)

-Program P01 - zobowiązujący rolników do jednokrotnego koszenia łąk turzycowych, mechowiskowych, trzęślicowych zaś do dwukośnego użytkowania półnaturalnych łąk nizinnych: kaczyńcowych, wyczyńcowych, rajgrasowych, rdestowo-ostrożeniowych

-Z kolei program P02 wymaga m. in. utrzymywania ekstensywnych pastwisk nizinnych z wypasem tradycyjnym.

Nie da się chronić półnaturalnych ekosystemów trawiastych zlokalizowanych nawet w parkach narodowych bez ekstensywnego użytkowania: koszenia lub spasania runi.

WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE ROŚLIN ŁĄKOWYCH

-Charakterystyka składu chemicznego

-Właściwości fitochemiczne

-Smakowitość

-Strawność

-Energia

1.CHARAKTERYSTYKA SKŁADU CHEMICZNEGO

Wartość pokarmowa masy roślinnej:

1.Skład komórek(Białko, lipidy,barwniki,węglowodany rozpuszczalne w wodzie, składniki mineralne)

2. Skład ścian komórkowych (węglowodany strukturalne (celuloza i hemiceloloza),substancje pektynowe, ligniny)

Skład chemiczny runi łąkowej zależy od:

-Gatunków roślin i odmian

-Fazy rozwojowej wraz ze wzrostem i rozwojem roślin wzrasta udział tkanek mechanicznych obniża się strawność

-Wpływu czynnika antropogenicznego:(nawożenie, nawadnianie, gęstość siewu ,emisje przemysłowe,wody ściekowe)

-Porażenia roślin grzybami

2.WŁAŚCIWOŚCI FITOCHEMICZNE

1.ZAWARTOŚĆ SUCHEJ MASY, zależy od:

-gatunku rośliny - Festuca rubra - wysoka zawartość s.m.,Holcus lanatus - niska zawartość s.m.

- odmiany - mniej s.m. w odm. tetraploidalnych

-wilgotność i temperatura powietrza

2.BARWNIKI - charakteryzują żywotność roślin, odporność na choroby, wytrzymałość na niskie temperatury powietrza i gleby oraz są wskaźnikiem reakcji na nawożenie

a)Związki zawierające azot(chlorofil)

b) Związki bezazotowe( karotenoidy, flawonoidy)

CHLOROFIL (a+b)

Jest wskaźnikiem:

- aktualnej żywotności roślin - reakcji na zmieniające się warunki siedliskowe- odrastania runi

- dojrzewania roślin ( stężenie maleje od stadium kwitnienia)- dodatkowe źródło Mg

Na zawartość chlorofilu wpływają:

- warunki siedliskowe (temperatura powietrza, natężenie światła, wilgotność gleby, zasobność gleby w K, P, N,S

- pora dnia więcej w nocy- zacienienie więcej u gatunków skiofilnych- nawożenie N więcej chlorofilu

CHLOROFIL wpływa:

Dodatnio:

- plon s.m.-aktywność reduktazy azotanowej- zawartość Cu i Mo

Ujemnie:

- zawartość cukrów- zawartość Co

KAROTENOIDY [karoteny (ၡ + ၢ + ၧ) + ksantofile]

Zawartość karotenu zależy od:

- gatunku i odmiany rośliny

- fazy rozwojowej maleje w miarę rozwoju

- okresu wegetacji

- warunków siedliskowych

- zacienienia więcej w roślinach skiofilnych

- pory dnia więcej w godzinach rannych (po ciemności!)

- nawożenia azotany przyspieszają rozkład karotenu w paszy awitaminoza u zwierząt (brak wit. A)

- paszy najwięcej w świeżej zielonce straty w czasie suszenia do 70% (po 48 godz.)1 kg dobrego siana powinno zawierać 40 mg karotenu!

POZOSTAŁE BARWNIKI

FLAWONOIDY (antocjany i flawony)

ANTOCJANY (glikozydy)

Występowanie zależy od:

- gatunku rośliny- natężenia światła- temperatury powietrza więcej w niższych temp.

- nawożenia więcej pod wpływem nawożenia N

FLAWONY

- zmniejszenie śmiertelności zwierząt poddawanych działaniu promieni jonizujących (z 60 do10%)

- zaliczane do zw. przeciwpromiennych- w okresie jesieni mogą przechodzić w antocjany

WĘGLOWODANY

Trawy syntetyzują ok.6 t węglowodanów /ha/rok

Podział:

- rozpuszczalne w wodzie

- strukturalne (celuloza, hemiceluloza, pektyny)

WĘGLOWODANY ROZPUSZCZALNE W WODZIE
- glukoza, fruktoza, sacharoza,ksylozy, mannozy
- materiały zapasowe - fruktozany (inulina, fleina

Występowanie zależy od:

- gatunku rośliny:Poaceae - do 35% s.m., Fabaceae - do 12% s.m.

- odmiany * ploidalności

-wczesności - odmiany późne więcej cukrów

-fazy rozwojowej powolny wzrost najwięcej w okresie kłoszenia spadek

- organu rośliny więcej w źdźbłach

- odrostu

-światła dłuższy czas nasłonecznienia więcej cukrów

- temperatury wzrost temperatury powietrza i gleby mniej cukrów

-wilgotności gleby w lata suche i upalne mniej cukrów

- nawożenia potasowego wzrasta pod wpływem nawożenia K

- nawożenia azotowego mniej cukrów

WĘGLOWODANY ROZPUSZCZALNE wpływają:

-dodatnio- strawność s.m -ujemnie- białka

WĘGLOWODANY STRUKTURALNE I LIGNINY

CELULOZA - w trawach 15-40% s.m.- strawność u przeżuwaczy 36.5-63.5%

HEMICELULOZA - w trawach 13-29% s.m.- strawność u przeżuwaczy 61.3-84.7%

SUBSTANCJE PEKTYNOWE

- w trawach do ok. 1%- w motylkowatych - do 7%

LIGNINY - związki niestrawne z grupy fenoli- ograniczają trawienie celulozy i hemicelulozy

Występowanie węglowodanów strukturalnych i lignin zależy od:

- gatunków roślin rośliny motylkowate zawierają na ogół mniej

- stadium rozwojowego wzrost w miarę rozwoju i wzrostu obniżenie strawności

- organu rośliny mniej w blaszkach liściowych

-temperatury powietrza i opadów wysokie temperatury i niedobór opadów więcej celulozy i hemicelulozy niższa strawność (depresja letnia)

- zawartości azotu w glebie wzrost N w glebie obniża się poziom węglowodanów strukturalnych i lignin

WĘGLOWODANY ZAPASOWE
- skrobia i fruktozany (inulina + fleina)

FRUKTOZANY - występują głównie w źdźbłach

Występowanie fruktozanów zależy od:

- temperatury więcej fruktozanów w niższych temperaturach

- okresu wegetacji maleje przy rozpoczęciu wegetacji wiosną i po skoszeniu wzrasta w miarę rozwoju generatywnego i tworzenia nasion

- intensywności użytkowania większa ilość pokosów spadek zawartości fruktozanów

- gatunku i odmian

- nawożenia N zmniejsza zawartość fruktozanów

- nawożenie K i Na wzrost zawartości fruktozanów

Wpływają na:

- wzrost i rozwój roślin na wiosnę po przezimowaniu

- odrost traw po defoliacji nie należy kosić runi zbyt nisko!

BIAŁKO OGÓLNE - 18-25% s.m.

Zawartość białka ogólnego zależy od -stadium rozwojowego (strukturą masy nadziemnej) zmniejsza się od początku kłoszenia ----terminu zbioru - spadek ilości białka przy opóźnionym terminie zbioru od maja do lipca spada w ciągu doby zawartość białka od 0.12 do 0.4 % s.m.

-typu fotosyntezy więcej białka u traw o typie C4

-nawożenia N większy wpływ u gatunków nitrofilnych

AZOT AZOTANOWY

1.szkodliwego oddziaływania na zwierzęta

2. Dopuszczalna granica 0.2-0.3 % s.m. albo zawartość w paszy 2-3 g NO3/100 kg ciężaru ciała

3. Wpływ zawartości azotanów w paszy na ilość N-azotanowego w mleku (może wzrosnąć do 60 mg/kg)

4. Zawartość w trawach : od ilości śladowych do ok.1.5%

Zawartość azotanów w roślinach zależy od:

- gatunku rośliny- stadium rozwojowego najwięcej we wczesnych fazach rozwojowych

- natężenia światła i temperatura powietrza wyższa temperatura i zacienienie zwiększa zawartość azotanów

- wilgotności

- pory dnia większa tendencja do gromadzenia azotanów w godzinach wieczornych

- upływu czasu od wysiania nawozu azotowego zmniejsza się w miarę upływu czasu

-formy nawozów azotowych mniejsza zawartość azotanów w roślinach po wysianiu form amonowych i amidowych - aktywności reduktazy azotanowej

KWASY ORGANICZNE
- wpływają na wartość pokarmową paszy i smakowitość

Zawartość kwasów organicznych w roślinach zależy od:

- okresu wegetacji- pory dnia w nocy więcej kwasów: cytrynowegoi malonowego- nawożenia N i K

LIPIDY (kwasy tłuszczowe + woski)

KWASY TŁUSZCZOWE ( w roślinach występują jako estry)

- w trawach - 10-16 ml mol/100 g s.m.- zawartość zmniejsza się w miarę dojrzewania roślin

- akumulacja kw. linolowego - wzrost odporności na niskie temperatury

- wysoka ich zawartość jest nie pożądana tworzą się nierozpuszczalne związki Mg i Ca niebezpieczeństwo tężyczki

WOSKI

- w trawach - do 1% s.m.- zmniejszają utratę wody przez rośliny hamują suszenie

- chronią przed patogenami- zawartość zależy od okresu wegetacji najmniej w VI

- prawdopodobnie zmniejszają niebezpieczeństwo wzdęć u bydła

WITAMINY
- rozpuszczalne w tłuszczach - A, D, E, K
- rozpuszczalne w wodzie - wit. z grupy B oraz C

WITAMINA A - dobowe zapotrzebowanie krów mlecznych na karoten: 200-600 mg/szt

WITAMINY z grupy D (D2 , D3)

- w 1 kg dobrego siana - 500-1200 j.m. D2- dzienne zapotrzebowanie D2 3000-5000 j.m.

- zwierzęta wypasane na pastwisku nasłonecznionym pokrywają swoje potrzeby na wit. D2 iD3

WITAMINA E

- więcej u roślin młodych- niedobór wit. E może wywołać degenerację mięśni u zwierząt

WITAMINA K

- w czasie suszenia ulega rozkładowi- mogą występować niedobory u młodych zwierząt

WITAMINY grupy B

B1 (tiamina) - w zielonkach 2.5-10 mg/kg s.m - najwięcej u młodych roślin,B2 (ryboflawina)

B6 - dużo we wszystkich roślinach - do syntezy potrzebny jest Co

pozostałe (biotyna, cholina, inozytol, kwas foliowy, kwas nikotynowy, kwas pantotenowy) - w roślinach występują w wystarczającej ilości dla zwierząt

WITAMINA C

- dużo w blaszkach liściowych (ok. 106 mg/100g s.m.)- suszenie zmniejsza ilość wit. C

SUBSTANCJE SWOISTE

ALKALOIDY - substancje azotowe niebiałkowe

- u traw - ok. 20 alkaloidów- wszystkie powodują marskość wątroby

- objawy chorobowe u zwierząt: nastroszona sierść,biegunka, przyspieszony oddech, wzrost temp.ciała

- niebezpieczeństwo zatruć głównie latem

- mogą obniżać smakowitość poprzez gorzki smak (alkaloidy z grupy indolowej)

Zawartość alkaloidów zależy od:

- poziomu nawożenia - uwilgotnienia- pory roku- części rośliny najwięcej w blaszkach liściowych

- więcej jest w zielonce (np.mozgi trzcinowatej)- najwięcej u młodych roślin

GLIKOZYDY CYJANOGENNE

- mogą być czynnikiem wolotwórczym

- toksyczność zależy od: stężenia i szybkości zjadania

- dawka śmiertelna dla ciepłokrwistych zwierząt:1 mg/kg masy ciała

- więcej HCN u motylkowatych

- stężenie ich zależy od: stadium rozwojowego, struktury masy nadziemnej, wilgotności, temp. otoczenia

- więcej w młodych roślinach

- więcej po okresie chłodów

- wyższe nawożenie N - wzrost glikozydów

- ilość ich zmniejsza się podczas suszenia

KUMARYNA

- inhibitor wzrostu i kiełkowania u traw- zawartość od: poniżej 400 do ponad 7100 mg/kg s.m.

- przy suszeniu w czasie wilgotnej pogody i pleśnienia roślin dwukumarol (zw. Silnie toksyczny)

SAPONINY

- m. in. nadają gorzki smak roślinom (także mleku)

GARBNIKI

- występują w tkankach drewniejących i starzejących się roślin- chronią rośliny przed porażeniem

- u traw - brak taniny

ESTROGENY - znaczenie dla wzrostu i rozwoju roślin

- rola w rozrodczości zwierząt- wpływają na wydajność mleka- więcej u motylkowatych- więcej w okresie wiosny

SUBSTANCJE ALLELOPATYCZNE

- koliny - mogą hamować lub stymulować wzrost innych roślin

- blastokoliny - oddziaływują na kiełkowanie nasion lub rozwój siewek innych gatunków

- „czarcie kręgi”-niektóre gatunki grzybów ujemnie lub dodatnio wpływają na trawy przez wydzielinydoglebowe

- fitoncydy - substacje bakteriobójcze

INHIBITORY WZROSTU I ROZWOJU ROŚLIN

- kwas abscysynowy - hamuje kiełkowanie ziarniaków wymagają okresu spoczynku

PATOGENY SAPROFITYCZNE - endofity

- hamują rozwój traw- zmniejszają wartość pokarmową, smakowitość i strawność

FOTOSENSYBILIZATORY - substancje wywołujące nadwrażliwość skóry zwierząt na światło

SKŁADNIKI MINERALNE

Występowanie w paszy zależy od:

- stosowanych nawozów mineralnych (terminu, dawki, formy)- składu florystycznego runi- stadium rozwojowego rośliny- pogody w okresie wegetacji- części rośliny

Siano produkowane w Polsce w większości wykazuje niedobory: P, Ca, Na, Mg, Cu, Co, Mo, Zn !

W sianie we wystarczających ilościach dla zwierząt występują: K, S, Ch, Fe,

POTAS - optymalna zawartość 1.7% s.m.,- zapotrzebowanie dla krów ok..1% s.m.

Znaczenie K dla roślin:

- we wzroście i rozwoju aktywizuje enzymy- poprzez aparaty szparkowe reguluje gospodarkę wodną

- chroni przed nadmierną transpiracją niedobór K powoduje wzrost transpiracji - zwiększa intensywność fotosyntezy wzrost ilości cukrów korzystniejszy stosunek węglowodanów do białka - wzrost ilości wolnych aminokwasów przy niedoborze K (rośliny niemotylkowate; odwrotnie u motylkowatych) - wysokie ilości K - obniżają zawartość Na i M - zwiększa tolerancję na kadm -stosunek K: Na powinien wynosić 5 : 1 - przy nadmiarze K i niedoborze Ca i Mg tężyczka pastwiskowa

Zawartość K w roślinach zależy od:

-gatunku rośliny - więcej K w roślinach dwuliściennych- częstości koszenia - więcej K potrzebne jest roślinom częściej koszonym- nawożenia N - formy azotanowe N zwiększają zawartość K wiosną przy wysokich dawkach K - niebezpieczeństwo hypomagnezemii- pozostawionych odchodów zwierząt - stadium rozwojowego - więcej we wczesnych stadiach spadek do wykształcenia kwiatostanów - struktury masy nadziemnej - najwięcej w liściach i źdźbłach

SÓD - optymalna zawartość w paszy 0.15-0.25% s.m.

Znaczenie Na dla roślin:

- na gospodarkę wodną- na smakowitość- brak Na chlorotyczne plamy zahamowanie wykształcania organów generatywnych- zwiększa zawartość fruktozanów u traw- nadmiar Na mniejsze pobieranie paszy przez zwierzęta mniejsze przyrosty masy ciała - nadmiar Na spadek zawartości Ca i Mg- stosunek Na do K powinien wynosić 1: 5

Ilość Na w roślinach zależy od:

-gatunku - od ilości śladowych do 2.1% s.m.- ploidalności odmian - więcej Na u odm.tetraploidalnych- stadium rozwojowego - więcej Na w dalszych stadiach- okresu wegetacji - więcej Na na wiosnę- nawożenia N zwiększa zawartość Na- nawożenie K na ogół obniża zawartość Na

WAPŃ - optymalna zawartość w trawach - 0.7 (0.1-4.4) % s.m.

Znaczenie Ca dla roślin:

- regulator pobierania soli mineralnych przez korzenie- w transpiracji roślin- w metaboliźmie N i w aktywności reduktazy azotanowej- materiał budulcowy ścian komórkowych- nadmiar Ca przyspiesza starzenie

- nadmiar Ca zmniejsza zawartość chlorofilu chloroza wapniowa

Zawartość Ca w roślinach zależy od:

-gatunku rośliny więcej u dwuliściennych- siedliska - więcej u gatunków kalcyfilnych- wilgotności siedliska - większa wilgotność gleb sprzyja pobieraniu Ca- fazy rozwojowej - więcej Ca w miarę wzrostu i rozwoju

- organu rośliny - więcej w liściach i kwiatostanach traw

- nawożenia N - zwiększa pobieranie Ca

- nadmiar Ca w glebie - zmniejsza pobieranie P (pozorny głód fosforu), Co, Sr

-większa zawartość Al, Cd - zmniejsza pobieranie Ca

- wapniowanie gleb - zmniejsza pobieranie Mg

Znaczenie Ca dla zwierząt:

-hiperkalcemia - przy nadmiarze Ca w paszy

- obecność wit. D - warunek przyswajalności Ca

- nadmiar Ca w paszy -niedobór Zn u zwierząt

- niedobór białka - zmniejsza pobieranie Ca

- Ca powoduje wzrost strawności hemiceluloz.

MAGNEZ -

Tężyczka pastwiskowa - niedobór Mg, ponadto Ca

- duża zawartość K, N, Al, Mn i kwasów tłuszczowych- mała ilość cukrów, Na- liczba graniczna w żywieniu zwierząt 0.2% s.m.- stosunek K : (Ca+Mg) < 2.2

Zawartość Mg w roślinach zależy od:

-gatunku roślin - więcej u motylkowatych

- ploidalnosci odmian - więcej u odm.tetraploidalnych

- fazy rozwojowej - mniej w młodej runi

- organu rośliny - najwięcej Mg w liściach i kwiatostanach

- warunków siedliskowych - mniej Mg przy częstych opadach

- nawożenia K i Ca- redukuje pobieranie Mg

FOSFOR - zawartość w roślinach 0.28 - 0.36% s.m.

Znaczenie P dla roślin:

- regulator gospodarki energetycznej- udział w procesie oddychania i metaboliźmie N- wpływa na gospodarkę wodną- wpływa na zawartość chlorofilu i karotenu

Występowanie P w roślinach zależy od:

- gatunków roślin

- wysoka zawartość Ca w glebach - niedobór P

- mniej P - w miarę wzrostu i rozwoju roślin

- mniej P - u roślin stanowisk suchych

Przyswajalność P przez zwierzęta - 40-60%

- zależy od obecności witamin z grupy D

MIEDŹ - zawartość w trawach od 3.5-27 mg/kg s.m.

- zapotrzebowanie zwierząt 5-10 mg

Znaczenie Cu dla roślin:

- wpływa na zawartość chlorofilu

- w procesach syntezy białka i węglowodanów - wpływa dodatnio na aktywność reduktazy azotanowej - niedobór Cu hamuje zawiązywanie nasion (ważne nawożenie Cu plantacji nasiennych) - Cu zmniejsza zawartość Cd i Zn w roślinach - nadmiar Fe, S, Ca hamuje u roślin przyswajanie Cu

- nawożenie N i gnojówką niedobory Cu u zwierząt - stosunek u roślin Cu : Mo powinien wynosić 4 : 1 (zachwianie tego stosunku - powoduje enzootyczną niezborność u zwierząt)

Zawartość Cu zależy:

-gatunku rośliny - mniej w trawach niż u motylkowatych

- rodzaju gleby - gleby mineralne zawierają więcej Cu

- fazy rozwojowej - zmniejsza się w dalszych fazach

SIARKA - zawartość w trawach od 0.1- 0.8 % s.m.

- wpływ na wysokość plonów- ważny stosunek N : S = 12-15 : 1

- niedobór S więcej azotanów zmniejszenie intensywności syntezy chlorofilu

- zwiększenie zawartości S mniejsza przyswajalność Cu- mniej S - w miarę rozwoju roślin

MANGAN - na potrzeby roślin wystarcza 10-20 mg/kg s.m.

- wzrost ilości Mn - w miarę rozwoju roślin- niedobór Mn chloroza, słaby wzrost, brak reakcji na N i Fe

- wapniowanie - zmniejsza przyswajanie Mn

- nawożenie N - zwiększa zawartość Mn

- Mn zmniejsza przyswajalność Cu, Mo i Fe- Mn zwiększa pobieranie P- w paszy powinno być 50 mg Mn/kg

ŻELAZO - w roślinach 50-300 mg/kg s.m.

- Kd, Ni, Cu, Co, Zn - zmniejsza pobieranie Fe przez rośliny

- więcej Fe w ziołach

- norma w żywieniu zwierząt - 30 mg Fe/kg s.m.

- więcej Fe w liściach- ilość Fe zmniejsza się w miarę rozwoju roślin

- nadmiar Fe w paszy - mniejsze przyswajanie Cu, P

MOLIBDEN - optymalna zawartość 0.5 mg/kg s.m.

- zwiększa aktywność reduktazy azotanowej- wpływa na wielkość i jakość plonów- wpływa na rozwój mikroflory glebowej- uczestniczy w wiązaniu N w brodawkach korzeniowych- więcej Mo w łodygach- zawartość Mo zmniejsza się w miarę rozwoju roślin- wapniowanie zwiększa przyswajalność Mo przez rośliny- Mo stymuluje pobieranie- S osłabia pobieranie Mo- Mo wpływa na niedobór Cu (Cu:Mo powinien wynosić =2:1)

CYNK - optymalna zawartość 50 mg /kg s.m.

- więcej Zn w młodych roślinach u roślin dwuliściennych w kwiatostanach

- nadmiar Ca paszy - niedobór Zn

- nadmiar Zn w siedlisku - niedokrwistość u zwierząt,ogranicza wzrost zwierząt oraz rozwój roślin (chloroza liści)

BOR - zawartość w roślinach 1- 94 mg/kg s.m.

- wpływa na transpirację oraz przemieszczanie cukrów i rozpuszczalnych zw.azotowych przez błony komórkowe

- nadmiar B - zahamowanie wzrostu, chloroza, nekroza wierzchołków pędów

- dobre siano powinno zawierać 12 mg B/kg s.m.

- nawożenie K - obniża zawartość B w trawach

- B u roślin motylkowatych zapewnia dopływ cukrów do brodawek korzeniowych

- nawożenie B - wzrost plonu nasion

KOBALT - zawartość w trawach 0.06 - 0.28 mg/kg s.m.

- norma dla zwierząt 0.06-1.1 mg

- poniżej 0.1 mg Co/kg s.m. - brak syntezy wit.B12 w żwaczu akobaltoza

- mało Co w glebach bagiennych

- jest niezbędny dla bakterii brodawkowych w wiązaniu N

- więcej Co we wczesnych stadiach rozwojowych w korzeniach

- działanie toksyczne - powyżej 10 mg Co /kg s.m.

- Co niekorzystnie wpływa na zawartość chlorofilu i Ca

3.SMAKOWITOŚĆ

Zależy od:

- nawożenia korzystne dla traw umiarkowane dawkignojowicą zmniejsza pobieranie zielonki

- gatunku zwierząt mniej wymagające kozy i owce bardziej wymagające konie i gęsi

- od właściwości fizycznych roślin- owłosienia, lignifikacji komórek

- poliploidalności odmian traw - odmiany tetraploidalne bardziej smakowite

Smakowitość wpływa na:

- przyrosty ciężaru ciała zwierząt- produkcję mleka

4.STRAWNOŚĆ - 50-80% s.m

Zależy od:

- zawartości węglowodanów strukturalnych i lignin

- okresu wegetacji - szybsze zmiany zachodzą wiosennym odroście

-obecności krzemionkowych ząbków i włosków

- porażenia roślin patogenami, np. rdzą

- gatunku rośliny - niższa strawność u gatunków dzikich

- temperatury powietrza

- wielkości nakładu pracy potrzebnej na zerwanie kęsa

- sposobu konserwacji

5.WARTOŚĆ ENERGETYCZNA PASZY

Zależy od:

- gatunku rośliny i składu botanicznego runi

dla traw : energia brutto 4.16-4.4.33 (Mcal/kg s.m.)energia strawna 2.85-3.36, energia metaboliczna 2.34 -2.78

- stadium rozwojowego runi

NAWOŻENIE UŻYTKÓW ZIELONYCH

POTRZEBY NAWOZOWE UŻYTKÓW ZIELONYCH wyznaczają:

-zapotrzebowanie żywieniowe zwierząt na składniki pokarmowe (gatunek, wiek, kierunek użytkowania)

- ilościowe i jakościowe pobieranie składników pokarmowych przez ruń

- skład botaniczny runi- sposób użytkowania- ukształtowanie terenu- zasobność gleb w składniki pokarmowe

METODY OKREŚLANIA POTRZEB NAWOZOWYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH

-wygląd, wydajność i skład botaniczny runi- analiza chemiczna gleby- analiza chemiczna roślin

- reakcja roślin na nawożenie

NAWOŻENIE MINERALNE- AZOTOWE

Rola nawożenia azotowego :

a) biologiczna i fizjologiczna

- zmniejszenie wahania w plonowaniu (zapobiega depresji letniej w plonowaniu)

- zwiększenie zwartości runi wypadanie gatunków niskich, światłolubnych z runi

- zmiana struktury runi przesunięcie głównej masy roślin do wyższych pięter

-zmiana struktury masy nadziemnej

-zwiększenie liczby pędów i powierzchni liści (np.u Dactylis glomerata)

-zmniejsza zużycie wody przez rośliny oszczędniejsze gospodarowanie wodą

-uproszczenie składu gatunkowego runi dominacja gatunków i odmian nitrofilnych

-przyspieszenie terminu pierwszych wypasów

b)biochemiczna

-wzrost zawartości barwników-wzrost zawartości białka- wpływ na tworzenie się witamin, głównie z grupy B

- zmniejsza zawartość lignin - wzrost zawartości zw.azotowych, głównie zw. niebiałkowych

-wzrost zawartości N-azotanowego- zmniejsza zawartość tzw. włókna surowego - zmniejsza zawartość cukrów (głównie wysokie dawki)- zmniejsza zawartość suchej masy

*strawność wzrost w miarę wzrostu dawki N

* smakowitość wzrost pobierania zielonki przez krowy przy wyższych dawkach nawożenia N

*przyrost ciężaru zwierząt ( zmniejsza się w przeliczeniu na 1 kg N z nawozów)

NAWOŻENIE AZOTOWE, a SIEDLISKO

Rodzaj gleby

-mniej N w glebach mineralnych

- więcej N w glebach torfowych , ale nieprzyswajalnego ! potrzeba nawozić nawozami N

Wilgotność

- siedliska nadmiernie wilgotne wykorzystanie 56% N z dawki 330 kg N/ha

- siedliska okresowo suche wykorzystanie 88% N z dawki 330 kg N/ha

Temperatura gleby

- wyższe temperatury straty azotu w wyniku denitryfikacji słabsze wykorzystanie N latem

Odczyn gleby wzrost kwasowości pod wpływem nawożenia N-amonowego

Zmniejszone wykorzystanie K, P przez rośliny

Właściwości biologiczne gleby na wzrost zawartości dżdżownic (głównie przy dawce 100kg N/ha)

Strukturę masy korzeniowej przy dużych dawkach zahamowanie rozwoju masy korzeniowej

FORMY NAWOZÓW AZOTOWYCH

Zależy od:

-odczynu gleby pH> 6.5 - siarczan amonowy pH< 6.5 - saletrzak

- dawki nawozy N łatwo przyswajalne stosowane w dawkach niższych

- terminu stosowania - intensywności użytkowania

EFEKTYWNOSĆ NAWOŻENIA AZOTOWEGO

1.Wzrost dawki nawożenia N zmniejszenie stopnia wykorzystania N

2.Wzrost systematyczny plonu s.m. przyrosty maleją

3.Deszczowanie + nawożenie N wyższe plony

NAWOŻENIE FOSFOREM

Rola nawożenia fosforowego:

- w procesie regeneracji runi wkraczają trawy pastewne i motylkowate

- wpływ korzystny na wykorzystanie:

- nawozów azotowych (głównie N-amonowy)

- nawozów potasowych

-wpływ niekorzystny na pobieranie: Mo, Zn, S

- we wzroście plonu biomasy

- w rozwoju systemu korzeniowego

- w poprawie jakości uzyskiwanych plonów (wzrost zawartości białka, smakowitość)

- w zwiększeniu w plonie udziału roślin motylkowatych

- nasileniem aktywności biologicznej mikroflory glebowej

SKUTKI NIEDOBORU FOSFORU DLA ZWIERZĄT

-zaburzenia w procesach wapnienia kości u rosnących zwierząt- łamikost u zwierząt starszych

- obniżenie płodności, spadek mleczności

NAWOŻENIE POTASEM

Rola nawożenia potasowego:

- w gospodarce wodnej roślin bardziej oszczędna- sprzyja tworzeniu węglowodanów rozpuszczalnych w wodzie

- poprawia mrozoodporność roślin- przyczynia się do wzrostu plonów runi (głównie na ubogich w K glebach torfowych)Uwaga!- roślinność runi łąkowej z reguły zawiera więcej K aniżeli potrzeby zwierząt

- optymalna forma potasu - chlorkowa

WPŁYW POTASU NA ORGANIZMY ZWIERZĘCE

-reguluje pH i ciśnienie osmotyczne krwi- reguluje gospodarkę wodną organizmu- zwiększa przepuszczalność błon cytoplazmatycznych- reguluje czynności gruczołów wydzielniczych

NAWOŻENIE WAPNIEM

Cel wapniowania:

- odkwaszenie gleby- poprawa jej cech fizycznych- wzrost plonowania runi (głównie na glebach kwaśnych)

- poprawa składu botanicznego runiwzrost udziału w runi motylkowatych

Nawozy wapniowe stosowane na użytki zielone:

- mielony wapniak w formie węglanowej

- wapno nawozowe tlenkowe - głównie na ciężkie gleby gliniaste

- na glebach torfowych wysokie dawki CaO ujemnie wpływają na strukturę masy torfowej

NAWOŻENIE MAGNEZEM

Cel nawożenia magnezem:

- uzupełnienie niedoborów Mg powstałe wskutek- długotrwałego wymywania w głąb gleby

- długotrwałego zabieraniem Mg z plonem roślin- stosowania wysokich dawek K

-podniesienia wydajności mlecznej krów- zmniejszenie zachorowań na tężyczkę pastwiskową

Nawozy magnezowe stosowane na użytki zielone:

- mielony dolomit- wapno magnezowe- siarczan magnezu- kizeryt (25% Mg)- nawozy wieloskładnikowe

NAWOŻENIE MIKROELEMENTAMI

MIEDŹ

- przy zawartości w glebie mniejszej od 10 mg/kg s.m. nawożenie w dawce 10 kg Cu/ha co 10 lat

- forma: siarczan miedzi

BOR

- uzupełnianie niedoboru B przez stosowanie SALMAG z borem, AMOFOSKA NPK/SB (0.2% B), LUBOFOSKA z B

PRAKTYCZNE SPOSOBY NAWOŻENIA UZ

1.Rozpoznanie siedliska:

- gleby organiczne wymagają intensywnego nawożenia K

- gleby torfowe przesychające mniejsze potrzeby nawożenia N

- użytki zielone dolinowe, zalewane zbędne nawożenie

2.Terminy stosowania nawozów

- nawozy azotowe:

* amonowe i amidowe - na wiosnę, przed ruszeniem wegetacji

* saletrzane - w okresie wegetacji

- nawozy fosforowe - jesień lub wiosna

- nawozy potasowe (nie wysokie jednorazowe dawki!)

* dawki większe od 60 kg K2O/ha dzielić

* nie powtarzać nawożenia K wiosną, gdy zastosowano wcześniej jesienią

- nawozy wapniowe - jesień po zakończeniu wegetacji (można też wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji)

NAWOŻENIE ORGANICZNE

Rola nawozów organicznych:

- możliwość wykorzystania po zmineralizowaniu przez mikroorganizmy związków organicznych

- poprawiają zadarnienie chronią rośliny przed wymarzaniem (zimą) lub glebę przed wysychaniem (latem)

- wpływają na skład botaniczny runi korzystnie na udział motylkowatych (małe dawki stymulują rozwój koniczyn)

- dostarczają mikroorganizmów, które stymulują rozkład masy organicznej

- wyższa efektywność na glebach nieczynnych o małej ilości próchnicy

NAWOŻENIE OBORNIKIEM

Skład chemiczny obornika zależy od :

* rodzaju ściółki* sposobu i czasu przechowywania* zawartości suchej masy ( najczęściej 75% wody i 25% s.m.)

Nie zaleca się:

* stosowania obornika po zbiorze I pokosu utrudnia odrastanie runi* stosowania zbyt dużych dawek niedostatecznie roztrzęsionych* na pastwiskach nawozić kwatery przeznaczone do wiosennego wykaszania

NAWOŻENIE GNOJOWICĄ I GNOJÓWKĄ

Dzienna produkcja kału i moczu : 40-50 kg/SD.Roczna : 14.6-18.2 t/SD+ woda

Roczna produkcja gnojowicy - 20 m3 (t)/SD,gnojówki - ok. 7 m3 (t)/SD

Wartość nawozowa płynnych nawozów gospodarskich zależy od:

* rodzaju i wieku zwierząt* stosowanego żywienia* ilości dodanej wody

Efektywność nawożenia gnojowicą:

1m3 zwiększa plon siana o 50-80 kg/hawykorzystanie składników z gnojowicy:N 40-85%,P 60-65%,K 55-90%

* na pastwisku - 50-70 m3/ha (przy 2.5 kg N w 1 m3)

* na łąkach - 70-100 m3/ha (wyższe dawki tylko w lata wilgotne)

* jednorazowa dawka - nie może przekraczać 15 m3/ha ( w stosunku z wodą 1 : 1)

* można wywozić przez cały rok

Reakcja gatunków roślin na nawożenie gnojowicy:

* dodatnia - kupkówka pospolita, wiechlina łąkowa, życica trwała, wiechlina zwyczajna, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, perz właściwy + chwasty dwuliścienne (szczawie, trybula, ostrożeń, barszcz)

* ujemna - kostrzewa czerwona, kłosówka wełnista

Aby ograniczyć straty N z gnojowicy należy:

- rozlewać nawóz w dni pochmurne- rozcieńczyć (do zawartości 5-6% s.m.)- wprowadzać w głąb gleby (przy pomocy aplikatorów)- od 1 marca do 30 listopada

- stosować zasady Dyrektywy azotanowej ( max. 170 kg N/ha/rok) i Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej

TECHNOLOGIE PRODUKCJI PASZ NA UŻYTKACH ZIELONYCH

UŻYTKOWANIE KOŚNE

ZIELONKI Z ŁĄK powinny:

* zapewnić surowiec do produkcji siana i kiszonek

* pokrywać potrzeby paszowe zwierząt w krytycznych okresach żywienia pastwiskowego

LICZBA POKOSÓW zależy od:

* wielkości nawożenia przy wyższych dawkach większa szybkość przyrostu masy roślinnej wcześniejszy termin I pokosu większa liczba pokosów

* zwiększenie liczby pokosów obniża roczny plon s.m.łąka 3-kośna daje 90%, a

4-kośna daje 85% rocznych plonów s.m. łąki 2-kośnej

Najlepsze efekty produkcyjne uzyskuje się z łąk:

* 3-krotnie koszonych

* nawożonych na glebach mineralnych160-200 kg N /ha/rok, na glebach organicznych 60-140 kg N /ha/rok

TERMINY KOSZENIA TRAW

ŁĄKI 3-kośne

I Pokos zbierać, gdy zaczynają się kłosić gatunki wczesny (kupkówka pospolita, rajgras wyniosły) przełom II i III dekady maja ; 15 - 20 maja,II Pokos zebrać 5-10 lipca,III Pokos zebrać 10-20 września

ŁĄKI 4-kośne

Pokos - 15-20 maja ,II Pokos - 25-30 czerwca,III Pokos - 5-10 sierpnia,IV Pokos - 15-20 września

ŁĄKI 2-kośne

I Pokos zebrać 15 maja - 15 czerwca,II Pokos zebrać od połowy do końca sierpnia

KOSZENIE ZIELONEK

Kosiarki:

* listwowe (=nożowe) - aktualnie nie stosowane

* rotacyjne - (zalety: niezawodność i duża wydajność)

** bębnowe** tarczowe, dyskowe

Kosiarki bębnowe:

- pozostawiają zielonkę w wąskich, grubowarstwowych pokosach

- można precyzyjnie regulować wysokość cięcia runi

Kosiarki tarczowe:

- układają ściętą ruń równomiernie, cienką warstwa na całej powierzchni koszenia- tańsze, lżejsze- potrzebują mniejszy pobór mocy

- możliwość włączenia kondycjonerów (spulchniaczy pokosów) lub zgniataczy walcowych i bijakowych

ROZTRZĄSANIE I ZGRABIANIE ZIELONKI

Efektywność zabiegu zależy od:

* prędkości przejazdu* ustawienia głębokości palców roztrzasacza

* równomierności rozrzucania masy roślinnej na powierzchni

ŹRÓDŁA I PRZYCZYNY POWSTAWANIA STRAT

PRZYCZYNY STRAT :

- oddychanie więdnących roślin- mechaniczne obłamywanie świeżych roślin i wykruszanie się wysychających

- wymywanie składników pokarmowych przez deszcz- fermentacja zachodząca w czasie suszenia przechowywania

- spalanie składników pokarmowych w wysokich temperaturach

ŚCIĘCIE ROŚLIN

-Zahamowanie: asymilacji CO2 z powietrza + pobierania składników pokarmowych z gleby

-Dalszy przebieg oddychania kosztem nagromadzonych wcześniej składników pokarmowych do uzyskania zawartości ok.40% wody = 5 - 15% strat początkowej wartości pokarmowej

Uwaga! -podwiędnięta zielonka przy skręceniu „poci się” - liście nie łamią się. Należy intensywnie przetrząsać!!!!!!!

Wielkość strat w wyniku oddychania więdnących roślin zależy od pogody !

Słoneczna + sucha + wietrzna pogoda straty mniejsze

Bezdeszczowa pogoda + wysoka wilgotność względna powietrza mniejsze (a nawet brak) parowanie wolniejsze więdnięcie roślin straty większe

Mechaniczne obłamywanie świeżych roślin i wykruszanie się wysychających

-Zachodzą przy zawartości wody w roślinach - poniżej 40%

-Zależy od części rośliny szybciej wysychają liście i młode pędy

-Straty sięgają do 40%; średnio 10-15%

-Straty większe u roślin motylkowatych aniżeli traw

Wymywanie składników

-Straty wynoszą do 10%-Zachodzą po przeschnięciu roślin do ok.40% wody

-Wielkość strat zależy od: długości okresu deszczowego - przy długotrwałych deszczach silniejsze wymywanie składników pokarmowych + straty wskutek pleśnienia i gnicia, intensywności opadu - jednorazowy intensywny opad mniejsze straty

Fermentacja zachodząca w czasie suszenia i przechowywania

-Straty suchej masy w sianie o: wilgotności 15% - 1.7%, 25% -do 10%ponad 30% - intensywne procesy fermentacji + temp.siana ှ 700 C

Spalanie składników pokarmowych w wysokich temperaturach

-Straty przy suszeniu gorącymi gazami :suchej masy ,białka strawnego - 6%,energii, związane z oddychaniem - 0.4%/h

Przyczyna strat przy suszeniu :

* wzrost temperatury + długość oddziaływania wzrost zawartości suchej masy obniżenie strawności składników pokarmowych (głównie białka)

* podwyższenie temperatury z 500 do 10000C obniżenie strawności substancji organicznej z 80 do 77%

* przekroczenie 92% s.m. straty białka do 30%

Wielkość strat składników pokarmowych w czasie zbioru i konserwacji zielonek jest:

- wprost proporcjonalna do wilgotności początkowej i odwrotnie proporcjonalna do prędkości suszenia

Dla uniknięcia dużych strat należy:

- czyściej i równomiernie kosić- kosić do optymalnej wysokości- skrócić czas przebywania zielonki na pokosach

- szybko odwodnić rośliny

METODY SUSZENIA RUNI ŁĄKOWEJ:

-wstępne mechaniczne podsuszenie zielonek-wstępne odwodnienie zielonek środkami chemicznymi

- dosuszanie na pokosach- dosuszanie na rusztowaniach- dosuszanie nie ogrzewanym lub ogrzewanym powietrzem- suszenie zielonek w wysokich temperaturach

Z 1 t zielonki krowy mogą wyprodukować mleka (l):Spasane na pastwisku - 333

Skarmiane:

- w postaci zielonego suszu - 313 - sianokiszonki o zawartości s.m.ှ 40% - 300 - kiszonki z podsuszonych roślin o zawartości 30% s.m. - 283 - siana dosuszanego zimnym powietrzem- 266 - siana suszonego na pokosach- 213

PASTWISKOWE ŻYWIENIE ZWIERZĄT

ŻYWIENIE PASTWISKOWE wpływa na:

1.Zdrowie i kondycję zwierząt: układ krążenia

- przemianę materiipoprzez ruch- większa liczbę czerwonych ciałek krwi

- rozwija płuca- wzmacnia kościec (działanie promieni słonecznych)

2.Produkcyjność zwierząt

-zaspakaja potrzeby bytowe + produkcję 15-18 l mleka/krowy/dzień-wyższa wartość odżywcza produktów zwierzęcych- lepsze walory smakowe produktów (np.. serów twardych)

EFEKTYWNOŚĆ ŻYWIENIA PASTWISKOWEGO zależy od:

-składu florystycznego i jego zmiany w zależności od warunków siedliskowych i poziomu pratotechniki

- plonowania i jego zmiany w okresie wegetacji

- składu chemicznego runi, głownie ważniejszych wskaźników jakościowych, jak np.zawartości białka, P, K, Ca, Mg oraz węglowodanów i lignin

- wykorzystania pastwiska przez pasące się zwierzęta na tle zróżnicowanej organizacji i techniki wypasów

- niektórych elementów zachowania pasących się zwierząt (etologii)

- współzależności między wysokością plonu, a produktywnością zwierząt oraz ponoszonymi kosztami

PLONOWANIE PASTWISK zależy od:

-Poziomu i rodzaju użytkowania

- użytkowanie kośno- pastwiskowe

* utrzymuje w runi odpowiednią proporcje między roślinami wysokimi i niskimi* zwiększa produktywność pastwisk * daje wyższe efekty produkcyjne zwierząt* obniża nakłady na pielęgnację pastwisk (walka z chwastami)

-Nawożenia (wpływ na wysokość plonu i jakość paszy) pozwala;

-Zabiegów pratotechnicznych

-Składu florystycznego (korzystny wpływ występowania w runi: Dactylis glomerata, Festuca pratensis, Lolium perenne, Trifolium repens)

-Doboru odpowiednich odmian o wysokiej żywotności w okresach krytycznych w sezonie wegetacyjnym oraz wykazujące wysoką żywotność do późnej jesieni

-Warunków przyrodniczych (klimatycznych i glebowych)

-Uwilgotnienia siedlisk

-warunków atmosferycznych

- gatunku zwierząt

-długości przebywania zwierząt na pastwisku

krowy o wydajności 20 l mleka/dzień - wypasać10-12 h,(60% czasu zajmuje pobieranie paszy pastwiskowej),krowy w ciągu dnia pobierają 8-17 kg s.m. zielonek,krowy w ciągu 45 min. pobierają ok. 1 kg s.m.

-gatunków roślin w runi (dodatek koniczyn zwiększa pobranie s.m. zielonek) ; optymalny skład botaniczny to:

60-70% traw + 10-30% roślin motylkowatych + do 10% ziół

-ploidalności odmian roślin chętniej wyjadane są odmiany tetraploidalne

-wysokości runi (zbyt niska ruń ujemnie wpływa na wydajność mleczną krów)

- wysokości pozostawionych niedojadów (powinna wynosić:

7-10 cm na pastwisku spasanym krowami mlecznymi,6-8 cm krowami zasuszonymi i opasami,4-6 cm owcami

TERMINY ROZPOCZĘCIA WYPASÓW

Początek wypasu oceniamy na podstawie:

- wysokości runi 15-20 cm (wypasy wiosenne zaleca się prowadzić przy niższej wysokości,10-12 cm, mniej niedojadów ) - dojrzałości pastwiskowej - 7 t/sm/ha- plonu s.m. ok. 10 t s.m./ha- 1 kg s.m. zawiera: 7.5 MJ energii netto i 180 g białka strawnego

OGÓLNE ZASADY PRAWIDŁOWEGO UŻYTKOWANIA PASTWISK

-Krótki okres spasania wyznaczonej powierzchni pastwiska, około 2-3 dni- Odpowiednio długi okres odrostu runi miedzy kolejnymi wypasami- Zmienne użytkowanie runi (kośno-pastwiskowe) zwiększa plonowanie o 10-15%

- Dostosowanie liczby zwierząt do aktualnego plonu pastwiska- Prowadzenie wypasów na podstawie opracowanego harmonogramu

Na wiosnę:

- przez pierwsze 7-8 dni stopniowo przyzwyczajać zwierzęta do pobierania zielonki należy wydłużać czas pasienia o 1 godz. i zmniejszać podawanie np.kiszonek- po 7-8 dniach przejść na pełną dietę z zielonki

DOBRA ZIELONKA PASTWISKOWA powinna zapewnić:

- Wydajność zwierząt na poziomie 20 l mleka/szt/dzień- Przyrosty 1 kg masy ciała bydła opasowego/dzień

- Dostarczenie energii 100 MJ NEL/dzień- Strawność Ⴓ 75%- Zawierać: ok. 17 - 18-20% białka ogólnego (=3-3.5% N) Ⴓ 0.3% P, Ⴃ 1- 2.5% K,ok. 0.7% Ca,ok. 0.2 - 0,3% Mg,ok. 0,15 - 0.2% Na,stosunek [K:(Ca+Mg)] Ⴃ 2.2

SYSTEMY ORGANIZACYJNE WYPASÓW

-Wypas kwaterowy- Wypas dawkowany- Wypas na uwięzi-Wypas wolny- Wypas zintegrowany z konserwacją pasz- Wypas ciągły

WYPAS KWATEROWY

ZALETY:

- zapewnia wystarczająca ilość paszy- umożliwia systematyczne nawożenie

- umożliwia systematyczną pielęgnacje- sprzyja szybkiemu odrastaniu

WADY:

- ruń jest rozluźniona- ruń narażona na zniszczenie i degradację- koszty ogrodzenia, wodopoje

WYPAS DAWKOWANY

ZALETY:

- mało kapitałochłonny - dobre wykorzystanie runi

- szczególnie zalecany na glebach torfowych- równomierność żywienia każdego dnia

- możliwość racjonalnego spasania powierzchni o różnej wielkości wskutek obecności sieci rowówmelioracyjnych

WADY: na pastwiskach położonych na glebach organicznych należy:

- utwardzić drogi dopędowe (torf jest niestabilny)- utwardzić wpędy

- zorganizować dowóz wody i poić z koryt lub poideł

WYPAS NA UWIĘZI

ZALETY:

- pozwala na indywidualne dawkowanie paszy- dobre wykorzystanie pastwiska

WADY:

- pracochłonny- ograniczony ruch zwierząt

ZALECANY:

- dla małych stad- pastwiska przypodwórzowe

WYPAS WOLNY

WADY:

- nie w pełni zaspokojone potrzeby pokarmowe zwierząt

- występowanie w runi gatunków roślin małowartościowych (najszybciej wypadają trawy uprawne i rośliny motylkowate)- straty masy roślinnej: 40-50%- z biegiem lat ugory

Są to pastwiska głównie dla:kóz, owiec, bydła opasowego, czasem dla krów ras mięsnych razem z cielętami

WYPAS CIĄGŁY

ZASADY:

- zwierzęta przebywają na 1 pastwisku

- pastwisko jest regularnie nawożone umiarkowanymi dawkami N (30-40 kg/ha)

- kontrolowanie wysokości spasanej runi powinna wynosić dla:bydła opasowego 5-9 cm

owiec 3-8 cm wysokość runi jest kontrolowana przez:

* okresowe zmiany liczby pasących się zwierząt

* dodatkowe dożywianie zwierząt (gdy ruń jest zbyt niska)

* okresowe wykaszanie zielonki (gdy ruń jest wyższa)

ZALETY:

- sprzyja rozwojowi traw niskich i koniczyny białej- poprawia zwartość runi (powyżej 20 tys. pędów/m2)

- poprawia udział koniczyny w runi- zapewnia plon i produkcję zwierząt podobną do systemu kwaterowego

ORGANIZACJA WYPASU

-Wiosna przygotowanie zwierząt do wypasu poprzez:

* sprawdzenie racic* zastosować środki przeciw gzom

- Zebrać nadwyżki paszy z odrostów maja i czerwca (stanowią 50% plonu rocznego

-Wykaszać niedojady nie powinny przekraczać 15% plonu ogólnego

- Pozostawić ruń po spasieniu nie niższą niż 5-6 cm

- Czas wypasu runi powinien trwać maksymalnie 8-10 h

- Nie zwlekać z rozpoczęciem wypasu wiosennego (wysokość runi ok. 10-12 cm)

-Stosować okres przejściowy z żywienia zimowego na letnie, aby :

* umożliwić wytworzenie określonej mikroflory w żwaczu

* ochronić przed zaburzeniami trawiennymi związanymi z wysoką zawartością białka, niektórych składników mineralnych i wody, a małą s.m.

-Przez cały sezon pastwiskowy należy podawać zwierzętom dodatki mineralne bogate w Mg, Na i mikroelementy

- Zapewnić stały dostęp do wody (60-70 l wody /szt/ dzień)

- Od 7-8 dnia przejść na pełną dietę z zielonki pastwiskowej

NAWOŻENIE PASTWISK

AZOTEM

- wysiewać tylko w okresie wegetacji (nie później jak do końca VIII lub początków IX)!

- dawka roczna 60-240 kg N/ha- dawki N wiosną i pod następne odrosty: 15- 20 (maks.60) kg N/ha

- przy stosowaniu saletry amonowej ruń skarmi po 18-21 dniach od wysiania nawozu

FOSFOREM

- najlepiej wysiewać jesienią- całoroczną dawkę wysiewamy jednorazowo- dawka roczna: 30-120 kg P2O5/ha

POTASEM

- wysiewać w 2-3 dawkach- dawki roczne 30-200 kg K2O/ha- pojedyncze dawki 30-60 (maks.80) kg K2O/ha

- wysiewać: wczesną wiosną + po II spasieniu runi lub wczesną wiosną + po II i IV spasieniu runi

OBORNIKIEM

- stosować tylko bardzo dobrze rozłożony- dawka 20-30 t/ha co 2-4 lata- termin: bardzo wczesna wiosna

GNOJOWICĄ

- dawka do 40 m3/ha- dawkować w 2-3 porcjach- stosować od wczesnej wiosny (1.III) do końca lata (połowa IX)- okres karencji: ok. 3 tyg.wylewać wiosną + od III rotacji

CZAS POBIERANIA PASZY PRZEZ ZWIERZĘTA zależy od:

-Gatunku zwierząt (związany z ilością pobieranej paszy)

-Rasy zwierząt jest cechą dziedziczną

- Plonu pastwiska (w miarę wzrostu plonów i wysokości runi krótszy czas pobierania zielonki

- Wysokości runi wpływ na wysokość przygryzaniaowceြ konieြ bydłoြ trzoda chlewna

- Dziennej wydajności mleka/krowy krowy wysokomleczne dłużej pobierają paszę

- Przebiegu pogody bydło najchętniej pasie się w dni pochmurne i bezwietrzne, przy umiarkowanej temperaturze i wysokiej wilgotności powietrza

- Pory dnia najintensywniej pobierana jest rano i wieczorem

- Jakości runi (wpływ zawartości włókna i s.m.)

- Wieku zwierząt - młode zwierzęta zaczynają pobierać ruń z chwila wystąpienia zdolności do trawienia i przeżuwania - zwierzęta młode wcześnie przebywające na pastwisku mogą mieć większą pojemność żołądków, wyższą zdolność trawienia włókna, wyższe przyrosty masy ciała

-Sposobu wypasu przy wypasie dawkowanym i na uwięzi zwierzęta pasą się dłużej niż przy kwaterowym przy dwukrotnym przebywaniu w ciągu dnia na pastwisku dłużej pobierają zielonkę

UŻYTKOWANIE PASTWISKOWE, a SKŁAD BOTANICZNY RUNI

Intensywne spasanie zmniejsza udział:

- traw wysokich o słabym ulistnieniu przyziemnym - wysokich roślin motylkowatych

- ziół i chwastów o grubych i wysokich pędach

-Sprzyja rozwojowi roślin o dużej liczbie liści przyziemnych (np.wiechliny łąkowej) Intensywny wypas prowadzi do uproszczenia składu botanicznego runi wzrasta udział życicy trwałej, wiechliny łąkowej, kupkówki pospolitej, kostrzewy łąkowej oraz koniczyny białej (przy niskim nawożeniu N)

Wczesny i intensywny wypas hamuje dalszy rozwój kupkówki pospolitej i życicy trwałej oraz powoduje wzrost udziału koniczyny białej i perz. Późny wypas hamuje rozwój perzu i koniczyny białej

Wpływ pozostawionych odchodów w miejscach pozostawienia odchodów zwiększa się udział gatunków nitrofilnych (kupkówki pospolitej i perzu właściwego)

PIELĘGNOWANIE UŻYTKÓW ZIELONYCH

ANTROPOGENICZNE CZYNNIKI PLONOTWÓRCZE

Nawożenie : mineralne i organiczne:

*Pielęgnacja łąk i pastwisk

- wałowanie łąk i pastwisk- bronowanie łąk i pastwisk- niszczenie chwastów

- konserwacja urządzeń melioracyjnych

* Postęp biologiczny: zmienność genetyczna

* Użytkowanie łąk i pastwisk

- jednostronne pastwiskowe- kośne- zmienne- technologie zbioru i konserwacji zielonek

* Hodowla i produkcja zwierząt

- bydło mleczne- bydło opasowe- wychów młodzieży hodowlanej- rasy zwierząt- wydajność zwierząt

CEL ZABIEGÓW PIELĘGNACYJNYCH:

-utrzymanie odpowiedniej zwartości runi-wykaszanie tzw. niedojadów oraz usuwanie odchodów zwierzęcych z pastwiska-rozgarnianie kretowin, nierówności -zapobieganie występowania roślin niepożądanych i ich tępienie

PODSTAWOWE DZIAŁANIA PIELĘGNACYJNE, to:

-regulacja stosunków wodnych- włókowanie- bronowanie- wałowanie- podkaszanie

- mechaniczne i chemiczne zwalczanie chwastów- podsiewanie wartościowych gatunków

ZABIEGI PIELĘGNACYJNE - WAŁOWANIE

Zabieg nieodzowny :

* na słabo rozłożonych glebach torfowych (zapobiega wypadaniu roślin z runi)

* głównie na użytkach zielonych jednostronnie użytkowanych, kośnie (pastwiska rzadziej)

* dla lepszego podsiąkania wody przez zmniejszenie przestworów kapilarnych

* dla intensywnego krzewienia traw * dla rozwoju drobnoustrojów glebowych

* dla niszczenia chwastów, szczególnie kępowych(np.śmiałka darniowego) i grubołodygowych

BRONOWANIE

Jest konieczne:

-przed siewem częściowe zniszczenie nadmiernie zwartej darni

- dla rozkruszenia i częściowego zdarcia warstwy namułów naniesionych przez zalew (grubszych niż 10-20 mm)

- dla usunięcia mchów (+ wapniowanie i nawożenie zlikwidowanie kwaśnego odczynu)

- dla zdarcia zeschłej roślinności („filcu”), by nie hamowała odrost młodych pędów i procesy oddychania gleby)

WYRÓWNANIE POWIERZCHNI

Przyczyny powstawania nierówności:

* niewłaściwe użytkowanie (nieregularne koszenie)

* rozrastanie się takich gatunków, jak turzyce, sity, zbitokępkowe trawy i grubołodygowe chwasty

* spasanie runi w okresie nadmiernej wilgotności gleby,podczas długotrwałych opadów i zbyt wysokiego stanu wód gruntowych

* kretowiska i miejsca zanieczyszczone odchodami zwierząt* nornice i krety

Stosujemy dla:

* zlikwidowania kęp i krzewów - ścinacze i zrzynacze kęp

* wyrównania powierzchni: włóki (beleczkowa , obręczowa, gałęziowa z opon)

PRZYCZYNY ZACHWASZCZENIA RUNI:

-nadmierna wilgotność lub susza glebowa

- rozluźnienie lub zwarcie darni

- braki lub niewłaściwy stosunek składników pokarmowych w glebie

- niewłaściwe użytkowanie późne użytkowanie + jednostronne nawożenie N opanowanie runi przez perz

nie wykoszenie resztek porostu przed zimą”puste miejsca”

- odchody zwierząt

- nawożenie obornikiem

- zanieczyszczony materiał siewny

DOBÓR HERBICYDÓW ZWALCZAJĄCYCH NIEPOŻĄDANE CHWASTY zależy od

-gatunków, które opanowały ruń- procentowego ich udziału w runi

Praktyczne stosowanie herbicydów:

* niszczenie starej darni, np. przed ponownym zagospodarowaniem łąki lub pastwiska- Roundup 6 l/ha

* zwalczanie masowo występujących chwastów, najlepiej wiosną lub wczesną jesienią, herbicydem o działaniu selektywnym np. Starane 250EC, 0,8- 1,5 l /h(mniszek pospolity, szczaw kędzierzawy i tępolistny)lub Asulox 40SL (szczaw kędzierzawy lub tępolistny)Sity kępiaste zwalczamy wiosną: Chwastox 300 SL, 3,5-4 l/ha

ODNAWIANIE UŻYTKÓW ZIELONYCH

PROWADZI się poprzez:

- regulację stosunków wodnychdla uzyskania optymalnych warunków wodnych

- porządkowanie powierzchni zwiększenie plonowania ujednolicenia uwilgotnienia

- zagospodarowanie łąkarskie (wybór metody):

* nawożenie i racjonalne użytkowanie pierwotnej darni

* podsiew nasionami traw i motylkowatych + nawożenie, po wcześniejszym częściowym uszkodzeniu darni pierwotnej

ODNAWIANIE PRZEZ NAWOŻENIE I UŻYTKOWANIE
- metoda zachowawcza, Jest celowe, gdy:

- w runi zaniedbanych u.z. występują trawy uprawne i rośliny motylkowate reagujące wysokim plonem na intensywne nawożenie i użytkowanie oraz są zdolne do wyparcia gatunków niepożądanych

- uciążliwe chwasty występują w niewielkiej ilości

- nie zachodzi konieczność wyrównania powierzchni

- nie można przeorywać ze względu na zbyt duże spadki terenu(ponad 15%)

-warunki klimatyczne i glebowe gwarantują dobre zaopatrzenie we wodę

- równolegle z nawożeniem może być zastosowane koszenie i wypas poprawa jakościowa runi

Uzyskuje się dobre rezultaty na:

- odwodnionych łąkach torfowych z przewagą kostrzewy czerwonej i turzyc niskich

- łąkach typu trzęślicy modrej położonych na zdegradowanych torfowiskach węglanowych i płytkich murszach

- zaniedbanych i zubożałych u.z. oraz terenach odłogowanych w okolicach górskich i podgórskich

- łąkach opanowanych przez chwasty grubołodygowe w wyniku jednostronnego nawożenia lub użytkowania

ODNAWIANIE PRZEZ PODSIEW
- regeneracja słabo plonujących użytków zielonych

Uzyskuje się dobre rezultaty na:

- użytkach zielonych o przewadze traw niskich oraz braku traw wysokich, roślin motylkowatych i chwastów

- terenach z przerzedzoną i rozluźnioną runią łąkową

- u.z., gdzie warunki klimatyczne i glebowe umożliwiają zaopatrzenie w wodę w okresie wschodów i początkowego rozwoju wsianych gatunków

- terenie, gdzie ruń kwalifikuje się do obsiewu, a orka jest niemożliwa (np. duże stromizny)

Praktyczne wykonanie podsiewu:

* niskie wykoszenie runi i jej usunięcie poza teren

* bronowanie (aż do otwarcia 50% powierzchni gleby) w celu osłabienia starej roślinności

(przy siewie tradycyjnym)

* nawożenie (można kompostem); NIE NAWOZIĆ N!

* wysiew mieszanki(najlepiej specjalistycznym siewnikiem)

* przykrycie nasion lekką broną i wałowanie wałem gładkim (siew tradycyjny)

* zabiegi pielęgnacyjne - wykaszanie chwastów

* po odsłonięciu młodych siewek nawożenie N

RENOWACJA POPRZEZ CAŁKOWITE ZNISZCZENIE PIERWOTNEJ DARNI I OBSIEW NOWĄ MIESZANKĄ NASION

stosuje się gdy:

- w runi występują nielicznie lub brak jest wartościowych gatunków traw i motylkowatych,

- w starej darni licznie występują turzyce, sity lub groźne chwasty kłączowe, trujące lub śmiałek darniowy,

- w wyniku regulacji stosunków wodnych nastąpiła zmiana warunków siedliskowych, a w zbiorowiskach dominowała roślinność higrofilna,

- teren wymagał radykalnego uporządkowania (karczowania drzew, krzewów, wyrównania powierzchni, w trakcie którego nastąpiło zniszczenie starej darni.

Starą darń można zniszczyć za pomocą upraw powierzchniowych lub wgłębnych oraz z zastosowaniem herbicydów totalnych (orka chemiczna). Wybór sposobu zależy od składu gatunkowego runi i stopnia wyrównania powierzchni. Czasem zachodzi konieczność połączenia np. „orki chemicznej” i zabiegów uprawowych.Zabiegi uprawowe można podzielić na:płużne, powierzchniowe i kombinowane.

Uprawy płużne (orka) stosuje się na terenach, gdzie wykonano regulację stosunków wodnych, porośniętych przez roślinność kępową: turzyce, sity, śmiałek darniowy. Celem orki jest zniszczenie starej roślinności poprzez pokrycie skibą odwróconą o 180o. Wyorana darń powinna być na dnie bruzdy. Orkę wykonuje się pługiem o odkładnicy śrubowej lub cylindrycznej. Pługi powinny być zaopatrzone w kroje talerzowe lub nożowe. Głębokość orki 25-30 cm na terenie równym, a nierównym - 30-35 cm. Orki wykonuje się pod koniec lata lub jesienią. Dzięki temu jest możliwość:

- wykorzystania w tym roku starej roślinności na paszę:- ze względu na korzystne uwilgotnienie,

- wiosną - możliwość przystąpienia do dalszych zabiegów,- możliwość uzyskania w roku zasiewu 1 - 2 zbiorów paszy, - rozłożenie przyoranej, starej darni w okresie jesienno-zimowym.

Na glebach organicznych lepiej jest orać wiosną i bezpośrednio potem przystąpić do zabiegów uprawnych i obsiewu. Gleb organicznych nie należy pozostawiać długo bez okrywy roślinnej, ponieważ istnieje ryzyko przesuszenia wierzchnicy torfowej.Ważne jest dobre rozdrobnienie wyoranych skib i wyrównanie powierzchni. Używa się do tego bron talerzowych lub zębowych, a do wyrównania - włóki. Uprawy powierzchniowe stosuje się na głębokość 8 - 15 cm glebogryzarką 1 lub dwukrotne, a następnie wałowanie w celu dalszego ugniecenia gleby przed wysiewem nasion. Ma to szczególne znaczenie na glebach organicznych. Po wykonaniu upraw powierzchniowych stosuje się nawożenie, bronowanie broną zębową oraz wałowanie przedsiewne. Następnie wykonuje się siew nasion i ich przykrycie lekką broną zębową, a następnie wałowanie posiewne, które ma na celu zespolenie nasion z glebą i zapewnienie podsiąku wody. Ilość i jakość zabiegów zależna jest od staranności wykonania orki lub gryzowania. Na terenach o silnie skępionej darni może zachodzić konieczność najpierw gryzowania a następnie orki. Obecnie zamiast upraw powierzchniowych, przed orkami wykonuje się tzw. orkę chemiczną, czyli niszczenie roślinności herbicydami. Po tym zabiegu można wykonać siew bezpośredni specjalnymi siewnikami. Totalne niszczenie roślinności herbicydami (Roundup) zapobiega jej regeneracji.

O powodzeniu zasiewów decyduje:

- właściwe przygotowanie gleby,- termin siewu,- technika i głębokość siewu,

- dobór gatunków traw i motylkowatych do mieszanek.

Najczęściej stosuje się nawożenie w dawkach 40-60 kg P2O5 i 60 - 80 kg K2O/ha. Nie stosuje się przedsiewnie azotu, żeby zapobiec rozwojowi chwastów. Azotem zasila się 5-6 tygodniowe zasiewy, stosując 60 - 80 kg N, najlepiej w dwóch terminach: I w okresie krzewienia się traw lub po koszeniu pielęgnacyjnym, zaś drugą dawkę po zbiorze I odrostu produkcyjnego lub po I przykoszeniu pielęgnacyjnym. Zasiewy późnoletnie nawozi się dopiero wiosną następnego roku, traktując zabieg jako nawożenie produkcyjne.

Najlepszym terminem siewu jest wiosna lub II połowa lata. Późne siewy, zwłaszcza na glebach organicznych mogą być przyczyną przemarzania młodych siewek. Optymalna głębokość siewu 0,5 - 1,5 cm.

Wykonuje się siewy czyste lub wsiewki w warunkach siewów wiosennych i wczesnoletnich, dodaje się do mieszanki ok. 2 kg nasion życicy westerwoldzkiej lub wielokwiatowej.

Nowe zasiewy bardzo podatne są na zachwaszczenie. Gatunki wysiane w mieszankach wolno się rozwijają i są mało konkurencyjne dla szybko rosnących chwastów. Chwasty szybko rosną zwłaszcza w zasiewach wiosennych i wczesnoletnich. Podstawowym zabiegiem jest stosowanie przykaszania pielęgnacyjnego, którego celem jest zniszczenie chwastów, a pobudzenie do rozwoju wysianych traw. Wykonuje się go w okresie krzewienia się traw. Przykaszanie roślin na wysokości 6-8 cm pobudza młodą trawę do intensywnego krzewienia i szybszego tempa wzrostu. Przy wysiewie nasion wczesną wiosną - do połowy maja możliwe jest uzyskanie paszy z dwóch odrostów w roku siewu. Zasiew wykonany w sierpniu zapewnia zbiór w roku następnym z 2 - 4 odrostów.

Dobór właściwej „strategii” odnawiania użytków zielonych zależy od:
* warunków siedliskowych (uwilgotnienie, rodzaj gleby, ukształtowanie terenu)* stopnia degradacji użytku (składu florystycznego runi, zadarnienia, zachwaszczenia uciążliwymi chwastami itp./ * przewidywanego użytkowania* możliwości organizacyjno-technicznych i ekonomicznych* zapotrzebowania na paszę

Korzyści praktyczne wynikające z siewu bezpośredniego w darń :

- mniejsza czasochłonność i energochłonność- niskie koszty- oszczędność nasion (½ ilość wysiewu)

- dobre umieszczenie (zainstalowanie) nasion w glebie- lepsze wykorzystanie opadów i retencji wilgoci w glebie

- krótki okres niemożności wypasu- możliwość renowacji terenów, gdzie orka nie jest wskazana bądź niemożliwa (rodzaj gleby)- równoczesny wzrost ilościowy i jakościowy plonu

Niedociągnięcia technologii siewu bezpośredniego w darń:

-wolniejsze działanie stosowanych nawozów (szerokie międzyrzędzia)

- problemy ze zbitą (sfilcowaną) masą organiczną- koszty herbicydów (mogą być wysokie)

- konieczność przestrzegania okresu karencji po opryskach herbicydowych

Warunki powodzenia technologii siewu bezpośredniego w darń:

- odpowiednia wilgotność gleby

- ograniczenie konkurencyjności pierwotnie występującej roślinności

- właściwy termin zabiegu, uzależniony od warunków siedliskowych (lepsze efekty daje siew późnoletni)

- specjalny siewnik do podsiewu, (duży wybór i wysokie ceny)

- dobór właściwych gatunków traw i motylkowatych

- pielęgnacja powschodowa (nawożenie pielęgnacyjne, wałowanie)

---