METODY AKTYWIZUJĄCE - pomoce i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę, pogłębia swoje zainteresowania, rozwija nowe pomysły i nowe idee, komunikuje się z innymi, uczy się dyskutować i spierać na różne tematy.

Metody te charakteryzują się:

• dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli,

• wysoką skutecznością,

• dużą różnorodnością i atrakcyjnością.

Metody aktywizujące pozwalają nie tylko rozbudzić w uczniu zainteresowanie przedmiotem czy sprawdzić jego wiedzę.

Ujęcie metod z perspektywy obu uczestników procesu dydaktycznego odzwierciedla następujące założenia:

• Nauczyciel i uczeń są partnerami - obie strony są tak samo odpowiedzialne za wyniki wspólnej pracy. Razem decydują o sposobach dochodzenia do wyników.

• Nauczyciel i uczeń przyjmują nowe role i zadania - czyli nauczyciel przestaje być wszystkowiedzącym autorytetem, staje się doradcą, organizatorem. Uczeń z biernego odbiorcy przeobraża się w aktywnego uczestnika planowania, organizowania i oceniania własnej pracy. Aby ta zamiana ról była możliwa, obie strony potrzebują artykułowania swoich potrzeb i wsparcia metodycznego.

• Zadaniem szkoły jest przygotowanie ucznia do samodzielnej pracy - uczeń potrzebuje wskazówek jak organizować własny warsztat pracy, jak racjonalnie planować czas, jak uczyć się poza szkołą i jak w ogóle uczyć się samodzielnie (w domu, przy realizacji projektów, podczas indywidualnej pracy na lekcjach).

• Uruchomienie wewnętrznego potencjału możliwości nauczyciela i ucznia - nie potrzebują gotowych rozwiązań, lecz przykładów i impulsów i zachęt do eksperymentowania i różnego sposobu dochodzenia do wiedzy.

• Szukanie idealnych rozwiązań - każda metoda ma swoje mocne i słabe strony

Wszystkie metody aktywizujące pomagają rozwijać kompetencje kluczowe opisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999r.

Stożek Dale`a (piramida zapamiętywania):

„Metody bez powiązania z celami, treściami, zakresem organizacyjnym, a przede wszystkim z potrzebami ucznia i preferencjami nauczyciela nie mają wartości.”

Ogólny podział metod aktywizujących:

1. metody problemowe, rozwijające umiejętność krytycznego myślenia. Polegają one na przedstawieniu uczniom sytuacji problemowej oraz organizowaniu procesu poznawczego. Wykorzystywane są przy tym różnorodne źródła informacji np. filmy dydaktyczne, fotografie, rysunki, Internet, dane liczbowe. Na zachodzące wówczas procesy poznawczo-wychowawcze składa się analizowanie, wyjaśnianie, ocenianie, porównywanie i wnioskowanie. Przykładowe metody: burza mózgów, obserwacja, dyskusja panelowa, metoda problemowa, studium przypadku.

2. metody ekspresji i impresji, nastawione na emocje i przeżycia. Powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów. Jest on efektem doznań i przeżyć związanych z wykonywaniem określonych zadań (np. gra dydaktyczna). Przykładowe metody: drama, metoda symulacyjna, mapa mózgu, metoda laboratoryjna, metoda projektu

3. metody graficznego zapisu, w których proces podejmowania decyzji przedstawia się na rysunku. Zachęcają do samodzielnego podejmowania decyzji. Przykładowe metody: drzewko decyzyjne, rybi szkielet, plakat, mapa mentalna, śnieżna kula, mapa skojarzeń

Szczegółowy podział metod:

1. Metody integracyjne - odprężają, relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę, zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości, uczą efektywnej komunikacji np.: „pajęczynka”, „wrzuć strach do kapelusza”, „graffiti”, „krasnoludek”, „kwiat grupowy”.

2. Metody definiowania pojęć - celem jest nauka analizowania i definiowania pojęć, ale też negocjacji i przyjmowania różnego stanowiska: „burza mózgów”, „mapy pojęciowe”, „kula śniegowa”.

3. Metody hierarchizacji - uczą klasyfikowania i porządkowania wiadomości w relacjach niższości i wyższości np.: „piramida priorytetów”, „diamentowe uszeregowanie”.

4. Metody twórczego rozwiązywania problemów - uczą krytycznego i twórczego myślenia i łączenia wiedzy z doświadczeniem np.: „kolorowe kapelusze”, „rybi szkielet”, „dywanik pomysłów”, „6, 3, 5”.

5. Metody pracy we współpracy - uczą współpracy i akceptacji indywidualnych różnic, pracy w grupie, razem z grupą np.: „zabawa na hasło”, „układanka”.

6. Metody diagnostyczne - polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy np.: „metaplan”, „obcy przybysz”, „procedura U”.

7. Metody dyskusyjne - uczą dyskusji, prezentowania własnego stanowiska np.: „debata za i przeciw”, „dyskusja panelowa”, „dyskusja punktowana”, „akwarium”.

8. Metody rozwijające twórcze myślenie - uczą myślenia twórczego i odkrywania swoich predyspozycji, swoich zdolności np.: „słowo przypadkowe”, „fabuła z kubka”.

9. Metody grupowego podejmowania decyzji - preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji o i uczą odpowiedzialności za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowania decyzji na podstawie faktów np.: „drzewko dyskusyjne”, „pustynia”, „6 par butów”.

10. Metody planowania - pozwalają uczniom planować rzeczywistość, fantazjować, marzyć i planować urzeczywistnianie swoich marzeń np.: „gwiazda pytań”, „planowanie przyszłości”.

11. Gry dydaktyczne - uczą przestrzegania reguł, właściwej radości z wygranej i umiejętności przyjmowania przegranej np.: „magiczny kalkulator”, „dziwne powiedzonka”.

12. Metody przyspieszonego uczenia się - szybkie przyswajanie wiedzy np.: „techniki szybkiego czytania”, „haki pamięciowe”, „łańcuchowa metoda skojarzeń”.

13. Metody ewaluacyjne - pozwalają dokonywać oceny siebie, innych, uczą przyjmowania krytyki np.: „termometr uczuć”, „smile”, „kosz i walizeczka”, „tarcza strzelecka”.

W trakcie przeprowadzania zajęć z wykorzystaniem metod aktywnych należy pamiętać o kilku zasadach:

• Nie wykluczamy nikogo z zabawy, dlatego, że czegoś nie wie lub nie potrafi.

• Nie dzielimy uczniów na lepszych gorszych.

• Jeżeli ktoś nie ma ochoty się bawić, nie zmuszamy go.

• Nauczyciel także uczestniczy w zabawie.

• Każdy ma prawo do popełniania błędów.

1. Dyskusja

Sztuka dyskutowania albo prowadzenia sporów ma długą tradycję filozoficzną2. Dłuższa, bardziej zorganizowana forma dyskusji to debata, która kończy się oceną biorących w niej udział oraz wyborem zwycięzcy. Bardzo ważne przy dyskusji jest właściwe sformułowanie jej tematu. Przed rozpoczęciem należy określić czas i sposób prezentowania wypowiedzi oraz wybrać osobę prowadzącą dyskusję. Ciekawe rezultaty przynoszą dyskusje prowadzone formułą za i przeciw. Należy wówczas podzielić klasę na dwa zespoły i wybrać liderów. Wówczas dyskusja może przybrać formę rozprawy sądowej, gdzie liderami są oskarżyciel i obrońca powołujący swoich świadków. Taką metodą można przeprowadzić lekcję na temat: "Telewizja - przyjaciel czy wróg?" lub "Reklama. Jesteś za czy przeciw?" i inne. W czasie prowadzenia dyskusji należy precyzyjnie określić zasady jej przebiegu, aby uniknąć bałaganu z powodu dużego zaangażowania emocjonalnego uczniów.

Rodzajem dyskusji kierowanej jest dyskusja panelowa, polegająca na tym, że kilka osób wcześniej się do niej przygotowuje i przedstawia swoje głosy, rozpoczynając tym samym wymianę zdań obserwatorów.

2. Burza mózgów (fabryka pomysłów)

Metoda polega na postawieniu przez prowadzącego pytania lub zagadnienia. Uczniowie podają pomysły rozwiązania tego problemu. Wszystkie pomysły są notowane. Należy zachować zasadę nie krytykowania nawet najbardziej nieprawdopodobnych pomysłów. W drugim etapie następuje dyskusja na temat każdego rozwiązania i jego ocena. W trzecim etapie dokonuje się wyboru najlepszego rozwiązania, które zostaje wprowadzone w życie i sprawdzone pod względem efektywności. Oto przykłady problemów, które można spróbować rozwiązać tą metodą: "Jak można zwiększyć czytelnictwo w naszej klasie?" albo "Jak używać komputera, żeby się od niego nie uzależnić?".

Należy pamiętać, że po zakończeniu burzy mózgów przyjmujemy na siebie zobowiązania co do realizacji i sprawdzenia efektywności przyjętego rozwiązania.

3. Odgrywanie ról. Drama. Symulacja

Odgrywanie ról z własnego życia lub z życia innych ludzi powoduje, że uczniowie lepiej poznają swoje emocje, reakcje, dystansują się do pewnych sytuacji, patrząc na nie oczami osób trzecich, poznają sposób myślenia i reagowania innych ludzi, zbliżają się do odgrywanych postaci. Metoda szczególnie przydatna przy realizacji programów profilaktycznych, socjoterapeutycznych, ale i do zastosowania w pracy pedagogicznej bibliotekarza np. "Jesteś księgarzem, który zachwala nową książkę na spotkaniu z czytelnikami. Przed prezentacją przewertuj książkę, przejrzyj jej stronę tytułową, adnotację na okładce i na skrzydełkach".

Drama jest improwizacją, która umożliwia przeżycie pewnych problemów oraz poszukiwanie ich rozwiązań. Stawiamy pewien problem, pytanie, które staje się pretekstem do udzielenia odpowiedzi w postaci scenki do odegrania. Odpowiedź przygotowywana jest w zespołach. Odegranie scenki wywołuje u uczniów emocje, pomaga je uzewnętrznić, przeżyć i zrozumieć. Takim pretekstem może być obraz, rzeźba, utwór muzyczny, rozpoczęty tekst, problem.

Rodzajem dramy jest konferencja prasowa, którą wcześniej przygotowujemy. Bohaterem konferencji może być polityk, pisarz, postać z literatury itp. Wybieramy sprawozdawców radiowych i telewizyjnych, którzy będą na bieżąco informować o tym, co się dzieje na sali. Można ich zaopatrzyć w rekwizyty: mikrofony, dyktafony, kamerę. Trzeba pilnować, aby przebieg konferencji był właściwy oraz aby każdy uczeń miał możliwość zadania pytania.

Symulacja jest naśladowaniem rzeczywistości "na niby". Jej celem jest doskonalenie umiejętności, bezpieczne ćwiczenie sytuacji. Często stosowana jest jako trening przed właściwą prezentacją. Przed rozpoczęciem symulacji należy podać uczniom jej zasady.

4. Mapa pojęciowa (mentalna)

Mapa pojęciowa jest metodą wizualnego przedstawienia problemu, rodzajem schematu pojęciowego ilustrującego nasz sposób myślenia za pomocą słów, obrazów, zdjęć, rysunków itp. Aby stworzyć mapę pojęciową, należy wyjść od interesującego nas pojęcia, problemu, a następnie stworzyć wokół niego sieć logicznych połączeń.

5. Linia czasu

Jest również metodą wizualnego przedstawienia problemu, ukazującą linearnie następstwo czasowe. Jest to dobra metoda chronologicznego przedstawienia zdarzeń. Można stosować tę metodę z powodzeniem w nauce wielu przedmiotów: historii, biologii, geografii, języka polskiego.

Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla

6. Drzewo decyzyjne

Drzewo decyzyjne można stosować, wdrażając ucznia do podejmowania decyzji. Jest to wizualna prezentacja przebiegu procesu myślenia. Jeżeli uczeń ma podjąć decyzję w jakiejś sprawie, to powinien w pień drzewa wpisać (określić), jaka sytuacja wymaga podjęcia decyzji. Następnie (na poziomie gałęzi) uczeń wpisuje możliwe rozwiązania określonego poniżej problemu. Każde z rozwiązań przynosi dobre i złe konsekwencje wyboru, które uczeń umieszcza na trzecim poziomie. W koronie drzewa określa cele i wartości, którymi się kieruje.

7. Praca w grupach

Praca w grupach działa aktywizująco i uczy współpracy z rówieśnikami. Jest to znana i często stosowana metoda. Chciałabym przedstawić techniki pracy w grupach, dające każdemu uczniowi szansę aktywnego wpływu na pracę całej grupy:

technika kuli śnieżnej - polega na uzgadnianiu wspólnego stanowiska w grupie na zasadzie przechodzenia od pracy indywidualnej do grupowej w kilku etapach: a) uczeń pracuje sam, b) pary wybierają wspólne elementy odpowiedzi, c) uczniowie pracują podobnie w grupie czteroosobowej, ośmioosobowej, szesnastoosobowej i przy udziale całej klasy;

technika stolików zadaniowych - polega na podziale klasy na grupy sześcio- i dziewięcioosobowe, które pracują pod przewodnictwem lidera;

technika grup zadaniowych - stosowana przy realizacji długotrwałych projektów, a polegająca na przydzieleniu zadań grupom (opracowanie planu i terminarza, wskazanie osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych etapów pracy).

8. Debata korespondencyjna

Należy podzielić klasę na dwa zespoły i połączyć w pary. Nauczyciel pełni funkcję listonosza. Zadaje uczniom pytanie np.: "Czy należy w jakiś sposób dokonać cenzury tematyki gier komputerowych?". Jeden rząd pisze argumenty "za", a drugi "przeciw". Uczniowie formułują swoje argumenty i wysyłają pocztą do przeciwnika, który pisze kontrargumenty. Zabawa trwa aż do wyczerpania pomysłów i limitu czasu. Na koniec jest odczytywana cała korespondencja lub jej wybrany fragment.

Zakończenie

Nie uwzględniłam w niniejszej pracy wszystkich metod aktywizowania uczniów, a jedynie te, które wykorzystywałam sama w pracy z młodzieżą. Osoby zainteresowane metodami aktywizującymi odsyłam do załączonej literatury. Większość metod jest powszechnie znana i stosowana, warto jednak zapoznać się z doświadczeniami koleżanek i kolegów pedagogów, poszerzać wiedzę na ten temat. Nowe, ciekawe metody pracy uatrakcyjnią przekazywane na lekcjach treści, ułatwią ich przyswajanie i pomogą nawiązać bliższy kontakt z uczniami, ponadto rozwiną nasz warsztat pracy i staną się źródłem prawdziwej satysfakcji.

Przez metody aktywizujące rozumiemy metody nauczania zwiększające czynny udział uczących się w zajęciach dydaktycznych i ograniczające rolę nauczyciela do pomagania uczącym się w realizacji celów kształcenia i kontroli postępów.

Jest wiele metod aktywizujących, które można zastosować w kształceniu na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. Ich ilość stale wzrasta, gdyż istnieje możliwość modyfikacji metod już stosowanych.

Metoda przypadków (zdarzeń)- polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów przypadku zawierającego problem.

Podstawą tej metody jest zwięzła relacja zdarzenia przedstawiona w formie pisemnej (do l strony). Opis zdarzenia nie powinien zawierać wszystkich danych. Po zapoznaniu się z opisem zdarzenia następuje faza uzupełniania informacji. Następnie odbywa się analiza zdarzenia i podawane są propozycje rozwiązań.

Można wyróżnić dwa typy studium przypadku:

- uczniowie szukają przyczyn przedstawionego problemu lub wyciągają wnioski na podstawie analizy opisanej sytuacji

- uczniowie poszukują rozwiązania problemu.

Metoda sytuacyjna - polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie na dyskusji nad zawartym problemem i przyjęciem określonego rozwiązania, oraz podjęciu decyzji.

Opis sytuacji, to nie tylko opis z metody przypadków, ale komplet materiałów związanych z danym problemem (od kilku do kilkuset stron). Powinien zawierać wszystkie informacje istotne dla podjęcia decyzji - nie ma tu bowiem fazy uzupełniania opisu przez nauczyciela.

Metoda przypadków jest szczególnym przypadkiem metody sytuacyjnej.

Metoda inscenizacji - polega na inscenizacji pewnego zdarzenia. Część uczniów staje się aktorami i odgrywa przydzielone przez nauczyciela role zgodnie z przygotowanym scenariuszem. Pozostali uczniowie są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.

Drama - jest uczeniem się przez doświadczenie i przezywanie. W dramie nie wykorzystuje się scenariuszy charakterystycznych dla teatru. Uczniowie stosując dramę działają zgodnie ze swoją wyobraźnią i „na gorąco" ustalają kierunki rozwoju fikcyjnych zdarzeń, w których uczestniczą. Drama ma zatem charakter „otwarty", nie ograniczony wymaganiami scenariusza. W tej metodzie nie ma typowego dla teatru podziału na aktorów i publiczność. Wszyscy są aktywnymi uczestnikami zajęć.

Metoda gier dydaktycznych

Jest to metoda oparta na grze, która jest zabawą prowadzoną według ściśle określonych reguł postępowania, prowadzących do konkurowania grających ze sobą, uczących się w ten sposób osób. Wśród gier dydaktycznych można wyróżnić: quizowo - turniejowe, planszowe, sytuacyjne, decyzyjne, inscenizacyjne.

Metoda projektów - to metoda nauczania, w której uczniowie realizują „duże" przedsięwzięcie (znacznie obszerniejsze od zadania domowego) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Zadanie jest realizowane przez uczniów samodzielnie, ale koordynowane jest ono przez nauczyciela. To on określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu.

Projekty mają rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, dobierania i korzystania ze źródeł, prezentowania wyników. Projekty wykonuje się najczęściej grupowo. Jest to praca długoterminowa.

Metoda dyskusji

Dyskusja związana z wykładem - odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu, mająca na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia treści.

Wielokrotna - jest to dyskusja prowadzona w małych grupach. W pierwszej fazie praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera,, w fazie drugiej zajęcia mają charakter plenarny, podczas-których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie. W grupach dyskutować można nad tym samym zagadnieniem lub problemem stanowiącym element jakiejś całości.

Burza mózgów - przykład dyskusji polegającej na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu. Można zgłaszać wszystkie pomysły i rozwiązania, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane, ani komentowane, a na ich autorów nie spada żadna odpowiedzialność, czy konsekwencja za ich podanie. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą pomysłów i fazą oceniania pomysłów.

Inne nazwy tej metody to: giełda pomysłów, sesja odroczonej oceny, jarmark pomysłów, konferencja dobrych pomysłów.

Dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana)

Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:

- dyskutujących ekspertów (panel)

- uczących się słuchaczy (audytorium).

Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.

Metaplan - jedna z technik prowadzenia dyskusji zwana inaczej „cichą dyskusją". Polega ona na tym, że w czasie narady jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy dyskusji zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają te kartki do arkusza papieru umieszczonego na tablicy lub planszy.

Dyskusja okrągłego stołu

Dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów między uczestnikami zajęć, a nauczycielem, przedstawiającym pewien problem, jak również między samymi uczestnikami.

Charakterystyczną cechą dyskusji okrągłego stołu jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów (bez względu na pozycję).

Dyskusja piramidowa - inne nazwy to: dyskusja szczeblowa, śnieżna kula, od indywidualnej pracy do stanowiska całej klasy.

Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.

Drzewo decyzyjne - stanowi graficzny obraz procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie. Po zdefiniowaniu problemu uczniowie pracując w grupach określają cele i wartości istotne dla osób podejmujących decyzję. Następnie znajdują różne możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie „gałęzi" drzewa. Potem określają pozytywne i negatywne skutki każdego możliwego rozwiązania, by na koniec podjąć ostateczną decyzję.

Nauczanie metodami aktywnymi

W zreformowanej szkole nauczyciel potrzebuje nowych umiejętności. Najważniejsze z nich to: umiejętność pracy zespołowej, obsługa komputera i nauczanie metodami aktywizującymi. Metody aktywizujące zwiększają skuteczność nauczania, sprawiają, że zajęcia stają się bardziej atrakcyjne dla ucznia, zwiększają jego zainteresowanie przedmiotem. Wyzwalają ciekawość i większe zaangażowanie uczniów.

Nauczając metodami aktywizującymi nauczyciel pełni rolę przewodnika organizującego sytuacje dydaktyczne, sterującego odkrywaniem przez ucznia wiedzy.

Poszczególne metody aktywizujące mogą występować na całej lekcji lub wzajemnie się przeplatać.

1. Nowoczesne techniki informacji - zastosowanie nowoczesnych technik informacji (TI), tj. wykorzystanie programów komputerowych, całych lekcji z Internetu pozwala na wykonanie w krótkim czasie rysowania, zbierania i opracowywania danych, graficznego rozwiązywania równań.

2. Metoda JIGSAW - metoda "układankowa" jest przykładem uczenia się poprzez współpracę. Wykorzystujemy ją wtedy, gdy należy poznać i przyswoić daną partię materiału dającą się podzielić na spójne fragmenty tworzące całą układankę. Jej celem jest aby każdy uczeń opanował całość materiału.

Praca tą metodą przebiega według następującego schematu;

I ETAP - klasa zostaje podzielona na tyle grup na ile fragmentów dzielimy dany materiał. Każdy członek grupy otrzymuje swoją część do nauczenia się, a grupa wspólnie opanowuje całość materiału.

II ETAP - następuje spotkanie w grupach ekspertów uczniów opracowujących to samo zagadnienie. Pozwala to uporządkować zdobytą wiedzę, wyjaśnić powstałe wątpliwości i wybrać najlepszą formę przekazu.

III ETAP - uczniowie powracają do macierzystych grup i wzajemnie uczą się aby opanować całość materiału.

IV ETAP - poprzez np. zadawanie pytań przygotowanych przez nauczyciela lub uczniów sprawdza się stopień opanowania całości materiału.

Metoda "układankowa" angażuje i wciąga do pracy zarówno słabych jak i lepszych uczniów. Wyrabia u uczniów poczucie odpowiedzialności za całą grupę, uczy współdziałania i pracy w zespole.

3. Debata - dzielimy klasę na grupy, np. zwolenników i przeciwników Do rozwiązania wybieramy problem, który można rozwiązać na różne sposoby. Każda z grup przedstawia swoje rozwiązanie pamiętając o korzyściach i problemach wynikających z zastosowanej metody. Uczymy w ten sposób szacunku, tolerancji i sztuki argumentowania.

4. Dyskusja punktowa - zamiast tradycyjnego odpytywania, po wcześniejszym zapoznaniu uczniów z tematem dyskusji oraz zasadami punktacji (tak aby uczniowie mogli się do niej przygotować), można zastosować metodę dyskusji punktowanej. Nauczyciel wybiera grupę np. 3 uczniów. Siadają oni tak, aby widzieć się wzajemnie, pozostałe osoby mogą otoczyć je kręgiem. Uczniowie dyskutują na dany temat, a nauczyciel oceniając ich wiadomości merytoryczne oraz sposób dyskusji przyznaje im punkty dodatnie i ujemne.

Korzystając z tej metody pozwalamy uczniom przejąć inicjatywę i odpowiedzialność za proces uczenia się wzbudzając równocześnie zainteresowanie danym tematem. Jest to szczególnie korzystne dla uczniów, którzy wolą wypowiedzi ustne. Nauczyciel jest tutaj tylko organizatorem stwarzającym sytuację do dyskusji. Dyskusja punktowana ćwiczy także umiejętność sprawnego i kulturalnego porozumiewania się.

Zasady dyskusji w grupie: mów w pierwszej osobie, mów na temat, trzymaj się instrukcji do zadania, pomagaj całej grupie trzymać się tematu, dziel się wszystkimi informacjami, jakie posiadasz na dany temat, upewnij się, że wszyscy rozumieją treść informacji, którą przekazujesz, poszukaj potrzebnych informacji, np. pytając innych, doceniaj pracę innych i mów im o tym, parafrazuj informacje otrzymane od innych, ujmuj w inne słowa to, co ktoś powiedział, sprawdzając, czy dobrze usłyszałeś, np.: „O ile dobrze Cię zrozumiałem ..."

„A więc twierdzisz, że ...”; „A więc sądzisz, że ...'f; „Chcesz posiedzieć, że ..."; kiedy się nie zgadzasz, nie krytykuj osoby, tylko to, co zostało powiedziane. Zachęcaj innych do udziału w pracach grupy, wyrażaj swoje uczucia wprost.

5. Burza mózgów -stosujemy ją wtedy, kiedy do prowadzenia lekcji, np. rozwiązania jakiegoś problemu potrzebujemy wielu pomysłów lub chcemy sprawdzić stopień opanowania wiedzy. Nauczyciel pełni rolę kierownicza i wspomagającą - uczniowie zgłaszają swoje pomysły.

6. Gry i konkursy dydaktyczne - powtarzając i utrwalając materiał warto skorzystać z bardzo lubianych przez uczniów krzyżówek, gier typu "domino", konkursów wiedzy o sztuce, konkursów wiedzy typu "Wielka Gra" - z zespołami ekspertów czy "Milionerzy".

7. Metoda projektu - uczeń lub grupa uczniów zdobywa wiadomości teoretyczne lub umiejętności praktyczne podczas wykonywania projektu (jakiegoś zadania) pod opieką nauczyciela. Projekt może być realizowany w czasie kilku dni, tygodni, a nawet miesięcy i może obejmować bardzo szeroki zakres zagadnień, czasem z kilku przedmiotów nauczania. Projekt daje możliwość zwiększenia aktywności uczniów, muszą oni zaplanować swoją pracę, wyszukać potrzebne informacje, rozwiązać problem i zaprezentować wyniki swojej pracy. Metoda projektów zalicza się do metod poszukujących. Projektem może być model, referat, wystawa, film, audycja itd. Na zakończenie uczniowie przedstawiają rezultaty swojej pracy na forum klasy. Projekt powinien być zadany w formie pisemnego kontraktu.

Pełny kontrakt powinien zawierać: temat projektu, plan pracy, zadania dla poszczególnych członków grupy, określony sposób realizacji, pomoce fachowe np. literaturę, ustalony termin ukończenia, sposób prezentacji, kryteria oceny projektu.

Podczas pracy nad projektem uczniowie mogą, a nawet powinni kontaktować się z nauczycielem, celem wyjaśnienia swoich wątpliwości, czy też korekty ewentualnych pomyłek. W trakcie konsultacji nauczyciel może zasugerować pewne zmiany w projekcie, może uzupełnić literaturę itd. Konsultacje zwiększają u uczniów świadomość ich wiedzy, a także ich braków i dają nauczycielowi wgląd w motywy i proces nauki. Nauczyciel powinien być elastyczny i musi umieć dostosować wymagania do zdolności uczniów oraz do konkretnych warunków w klasie.

Pamiętając, że uczymy zarówno ucznia zdolnego jak i mającego trudności w uczeniu się warto stosować różne formy i metody pracy, w tym metody aktywizujące, które pozwolą wprowadzić ożywienie na lekcji i może zachęcą uczniów do większego zainteresowania przedmiotem.

KOSZ I WALIZKA

Symbolika jest wyrazista: kosz oznacza rzeczy zbędne lub niedoskonałe, walizka - to, co jest na tyle ważne i potrzebne, że zabieramy ze sobą.

Materiały:

Dwie plansze - jedna z narysowanym koszem, druga - z walizką.

Kartki samoprzylepne w dwóch kolorach (np. żółtym i niebieskim) - po kilka dla każdego ucznia.

Sposób przeprowadzenie:

Zawieś obie plansze i wyjaśnij znaczenie rysunków.

Rozdaj uczniom kartki w dwóch kolorach. Na żółtym niech zapiszą to, co wynoszą z zajęć, czyli ,,zabierają ze sobą”, na niebieskich - co zostawiają, bo uważają za niepotrzebne.

Uczniowie przykleją kartki na planszach.

Odczytać można wspólnie z uczniami lub po ich wyjściu.

Ta metodą można również oceniać zagadnienia związane z omawianą lekturą ( np. postępowanie postaci literackiej) lub też gromadzić materiał do recenzji książki, filmu itp.

DRAMA

Jest metodą pedagogiczną, która sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Wykorzystuje ona naturalną skłonność dziecka do naśladownictwa, sprzyja rozwijaniu aktywności intelektualnej, emocjonalnej i ruchowej. Drama wzmacnia więź koleżeńską i grupową oraz poczucie współpracy i współodpowiedzialności. Metoda ta odrywa dziecko od codziennej rzeczywistości, rozładowuje kompleksy i napięcia psychiczne, pomaga w nawiązywaniu emocjonalnych kontaktów z rówieśnikami, rozbudza wiarę we własne siły. W dramie uczeń musi wczuć się w postać, nie gra kogoś, lecz jest sobą w nowych sytuacjach. Uczestnicy dramy działają bez scenariusza. Rozpoczynając pracę z wykorzystaniem dramy, zaczynamy od prostych technik, aby nie zniechęcić dziecka niepowodzeniami. Rozpoczynamy pracę w małych grupach , a potem stopniowo przechodzimy do większych.

Techniki dramowe:

rozmowy, wywiady - stanowią najprostszą formę bycia w roli, angażują emocjonalnie i intelektualnie;

ćwiczenia pantomimiczne - są niewerbalną formą komunikowania się; rzeźba - uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu;

żywe obrazy - to obrazy stworzone przez ludzi, najważniejsze wydarzenie zostaje zatrzymane w bezruchu (stop klatka);

sytuacje stymulowane - polegają na naśladowaniu rzeczywistości, np. zabawa w sklep, rozmowa telefoniczna.

BURZA MÓZGÓW- inaczej giełda pomysłów

Metoda kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być codzienne, fantastyczne, innowacyjne. Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej liczby pomysłów potrzebnych do rozwiązania jakiegoś problemu. Nauczyciel podaje problem, a uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązań. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Zasady burzy mózgów:

- Przyjmowanie wszystkich pomysłów, powstrzymanie się od ich oceniania.

- Zapisywanie każdego pomysłu.

- Położenie nacisku na liczbę, a nie jakość pomysłów.

- Zachęcanie do podawania pomysłów z wyobraźni, nawet nierealnych.

- Wykorzystanie cudzych pomysłów, bazowanie na nich i ich rozwijanie.

Zastosowanie tej metody pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, sprawdzenie posiadanej wiedzy, szybkie zgromadzenie pomysłów.

METODA PROJEKTÓW

Metoda ta polega na wykonaniu przez uczniów projektu, czyli zadania. Jest ono realizowane przez uczniów samodzielnie, ale jest przygotowane i koordynowane przez nauczyciela. To on określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu. Projekty mają odpowiadać zainteresowaniom ucznia i wiązać działalność praktyczna z umysłową, rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, korzystania ze źródeł, prezentowania wyników. Projekty wykonujemy najczęściej grupowo w dłuższym czasie. Oceniając projekt bierzemy pod uwagę:

- wybór tematu,

- korzystanie z różnych źródeł informacji,

- integrowanie wiedzy z różnych dziedzin,

- rozplanowanie pracy między członków grupy,

- prezentację projektu,

- samoocenę pracy uczestników.

Kula śniegowa

Kula śniegowa, zwana też dyskusją piramidową, często jest wykorzystywana do definiowania pojęć. Metoda ta pozwala każdemu uczniowi na sprecyzowanie i zaprezentowanie własnego zdania (definicji, stanowiska), poznanie zdania innych, a także daje możliwość przedyskutowania danego pojęcia, uściślenia jego rozumienia, negocjowania zapisu. Tego rodzaju praca zmusza uczniów do dyscyplinowania własnej wypowiedzi i bardzo świadomego posługiwania się słowem.

Sposób przeprowadzania:

Uczniowie siedzą w kręgu lub przy stolikach. Każdy z nich otrzymuje jedną małą kartkę.

Każdy uczeń indywidualnie pisze definicję podanego pojęcia, np. „lekcja”.

Uczniowie łączą się w pary, przedstawiają sobie nawzajem własne definicje i tworzą jedną wspólną - na kolejnej, większej kartce.

Pary łączą się w czwórki, ustalają wspólne stanowisko, po czym zapisują na kartce.

Czwórki łączą się w ósemki i tworzą wspólną definicję (kolejna kartka).

Ósemki tworzą szesnastki, ustalają wspólne stanowisko i zapisują je na dużej kartce (może być plansza).

Szesnastki prezentują wynik pracy całej klasie.

Uwaga:

Jeśli klasa jest mniej liczna, poprzestajemy oczywiście na mniej licznych grupach, np. ósemkach.

Bezpiecznie jest, gdy w efekcie pracy całej klasy powstają dwie definicje, a nie trzy - unikamy wówczas sytuacji potencjalnej przewagi dwóch podobnych definicji nad trzecią odmienną.

6x6x6

6x6x6 to metoda, w której 36 osób ma możliwość przedyskutowania w bardzo krótkim czasie jakiegoś tematu i poznania poglądów większości członków grupy. W 6 grupach, z których każda liczy 6 osób, przez 6 minut, uczestnicy dyskutują na podany przez prowadzącego temat. Następnie prowadzący tworzy nowych 6 grup tak, by w każdej znalazło się po jednej osobie z poprzednich grup dyskusyjnych. W tych nowych grupach uczestnicy omawiają wyniki pracy swoich grup. 6x6x6 to metoda niesłychanie angażująca wszystkich członków grupy. Każdy z nich w ciągu bardzo krótkiego czasu, (ok. 20 min.) pełni rolę zarówno uczestnika dyskusji, jaki sprawozdawcy.

Ćwiczenie można realizować w grupach 5, 6, 7 a nawet 8 - ośmioosobowych. Przy większych grupach konieczne jest zwiększenie czasu (zarówno na dyskusję jak i na sprawozdania). Grupy mogą dyskutować na ten sam temat, lub o różnych aspektach tego samego problemu. W tym drugim przypadku konieczne jest zwiększenie ilości czasu na sprawozdania. Metoda 6x6x6 wymaga od prowadzącego dużej elastyczności i umiejętności podziału na grupy. Trudności z zapanowaniem nad uczestnikami w momencie tworzenia grup mogą doprowadzić do całkowitego rozbicia ćwiczenia.

Sposób przeprowadzenia:

Przed przystąpieniem do ćwiczenia prowadzący ustawia 6 stołów i po 6 krzeseł wokół każdego z nich.

Prowadzący dzieli uczniów na 6 grup po 6 osób. Można to zrobić w następujący sposób: na niewielkich karteczkach (wielkości karty do gry) wypisać symbole A1, A2,A3, A4, A5, A6, B1, B2, …. itd. aż do F6. Stoły oznaczyć literami A, B, C, D, E, F. Następnie losowo rozdać kartki uczniom i poprosić ich o znalezienie stołu z literą taką, jak na kartce. Przy drugiej części ćwiczenia stoły numerujemy od 1 do 6 i prosimy o znalezienie stołu o liczbie zgodnej z numerem.

Po zajęciu miejsc przez uczestników prowadzący określa temat dyskusji (zadania dla grup mogą być jednakowe lub dotyczyć różnych aspektów jednego tematu), wyznacza 6-10 minut na przedyskutowanie tematu i informuje wszystkich, że każdy będzie prezentował przebieg i wnioski z dyskusji w drugiej części ćwiczenia.

Podczas pracy grup prowadzący obserwuje pracę grup, upewnia się, czy polecenia zostały właściwie zrozumiem odpowiada na pytania, w razie potrzeby udziela dodatkowych instrukcji.

Po upłynięciu czasu wyznaczonego prowadzący tworzy nowe grupy tak, by w każdej z nich był obecny przedstawiciel każdej z poprzednich grup dyskusyjnych (zob. instrukcja w p. 2). Po zmianie miejsc prowadzący wyznacza 6-10 minut na prezentację wyników pracy grup.

W razie potrzeby sesję można zakończyć podsumowaniem przez prowadzącego.

635

Technika ta zaliczana jest do grupy metod twórczego rozwiązywania problemów. Polega na zapisywaniu pomysłów dotyczących rozwiązania problemu. Podobnie jak w burzy mózgów, w pierwszej fazie uwzględniane są wszystkie, nawet najbardziej fantastyczne pomysły. Wybór jednego rozwiązania następuje po zapoznaniu się ze wszystkimi zapisanymi pomysłami i ich przeanalizowaniu.

Nazwa techniki wiąże się z organizacją pracy:

6 - oznacza liczbę osób w grupie lub liczbę grup,

3 - to liczba rozwiązań wpisanych przez osobę lub grupę w jednej „rundzie”,

5 - wskazuje liczbę „rund”.

Materiały: 1. Karty z ponumerowanymi miejscami na wpisywanie pomysłów (dla każdego uczestnika lub każdej grupy).

Sposób przeprowadzenia:

Podziel klasę na 6 - osobowe grupy lub 6 grup mniej licznych. Każdej osobie (grupie) daj kartę z ponumerowanymi miejscami na wpisywanie pomysłów.

Wyraźnie sformułuj problem. Uczniowie zapisują go na kartkach. (Problem ten może być sformułowany też przez uczniów).

Runda pierwsza: każdy uczeń (grupa) wpisuje trzy pomysły na rozwiązania problemu. Po wypełnieniu trzech kartek przekazuje swoja kartę koledze siedzącemu obok, a otrzymuje drugą od kolegi siedzącego z drugiej strony. Przekazywanie kart przebiega w kierunku zgodnym ze wskazówkami zegara.

W przypadku pracy w grupie zasada jest podana, a różnica polega na tym, że propozycje wysuwa cała grupa.

Drzewo decyzyjne

Drzewo decyzyjne jest techniką racjonalizującą podejmowanie decyzji w sytuacjach trudnych i niejednoznacznych. Może również służyć analizie i pełnemu zrozumieniu motywów, którymi kierowano się przy podejmowaniu ważkich decyzji w przeszłości. Drzewo decyzyjne stosowane w klasie pomaga przybliżyć uczniom kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie i ocenę wiedzy uczniów. Posługując się tą metodą uczestnicy szczegółowo analizują wszystkie możliwe warianty potencjalnych rozwiązań (decyzji) oraz korzyści i niebezpieczeństwa z każdym z nich. W czasie zajęć uczestnicy wypełniają planszę sporządzoną według następującego schematu:

PROBLEM

Wariant I

zalety wady

Wariant II

zalety wady

Wariant III

zalety wady

DECYZJA

Sposób przeprowadzenia:

Przed rozpoczęciem zajęć prowadzący określa problem, który będzie przedmiotem analizy, przygotowuje plansze dla grup (z narysowanym drzewem decyzyjnym rozważanego problemu).

W czasie wcześniejszych zajęć (pracy domowej) uczestnicy poznają realia związane z omawianym problemem, uwarunkowaniami historycznymi itp.

Prowadzący dzieli uczestników na grupy 4-6 osobowe. Każda grupa otrzymuje planszę do wypełnienia oraz pisaki. Prowadzący określa czas na wykonanie ćwiczenia (10-20 min.).

W czasie pracy w grupach uczestnicy wypisują zalety i wady każdego z wariantów, a następnie podejmują decyzję o sposobie rozwiązywania problemu.

Następnie przedstawiciele kolejno relacjonują efekty pracy swojej grupy. W razie potrzeby prowadzący porównuje poszczególne plansze, omawia przyczyny, które doprowadziły grupy do jednakowych/ różnych rozwiązań, odpowiada na zgłaszane pytania i wątpliwości.

PORTFOLIO

Portfolio jest techniką aktywizującą, która polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu w teczce materiałów na wybrany temat Dzięki konieczności ciągłego segregowania i wartościowania zebranych materiałów, uczniowie kształcą umiejętność porządkowania wiadomości. Ponadto uczą się korzystania z różnych źródeł informacji, oraz efektywnej współpracy podczas wymieniania się materiałami.

DYSKUSJA PANELOWA

Dyskusję panelową prowadzą wybrani uczniowie, skupieni w grupie dyskusyjnej. Metoda ta przygotowuje uczniów do wyrażania własnych opinii i prezentowania własnego stanowiska na forum publicznym.

Sposób realizacji:

Nauczyciel przedstawia problem do rozstrzygnięcia np.: „Czy w filmie potrzebna jest muzyka”?

Wyznaczeni przez nauczyciela uczniowie tworzą grupę dyskusyjną. Każdy wciela się w rolę eksperta na przykład: reżysera, kompozytora oraz jurora Akademii Filmowej. Reszta klasy przysłuchuje się dyskusji, pełniąc rolę forum.

Poszczególni specjaliści po zebraniu informacji przygotowują swoje stanowiska i prezentują je w formie wystąpienia.

Grupa ekspertów w trakcie dyskusji analizuje wszystkie wyrażone opinie. Forum ustosunkowuje się do proponowanych rozwiązań problemu.

Nauczyciel podsumowuje dyskusję, a następnie ocenia pracę uczniów.

METAPLAN

Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat. Plakat jest graficznym, skróconym zapisem narady. Metoda ta jest stosowana przy omawianiu drażliwych czy trudnych spraw oraz rozwiązywaniu konfliktów.

W tym przypadku rozwiązanie konfliktu to nie wskazanie, kto miał rację a kto nie, bo przecież często „prawda leży po środku”. Celem metody jest spokojne rozważanie problemu i skupienie się przede wszystkim na poszukiwaniu (niekoniecznie na znalezieniu) wspólnego rozwiązania. Skłania ucznia do myślenia, sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów i sądów czy pozycji rozwiązań.

Sposób prowadzenia:

(Praca w grupach)

Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich dyskusji.

Dzieli klasę na 5-6 osobowe grupy.

Każda grupa otrzymuje od nauczyciela wcześniej przygotowane materiały:

arkusz szarego papieru,

jedną Chmurkę - do zapisania tematu,

około 20 kółek i 20 owali do zapisywania odpowiedzi,

około 10 prostokątów do zapisywania wniosków,

pinezki, taśmę samoprzylepną, kolorowe flamastry.

Wszystkie te elementy powinny być w jasnych pastelowych kolorach, najlepiej się do tego nadaje kolorowy papier kserograficzny.

Nauczyciel ustala limit czasu na wykonanie zadania (ok. 30 min.).

Uczniowie tworzą plakat:

W Chmurce zapisują temat i umieszczają na plakacie,

Dzielą plakat na obszary według wzoru.

W obszarze „jak jest” na kartkach w kształcie koła umieszcza się opis aktualnego stanu. W obszarze „jak powinno być” umieszcza się kartki koła z opisem stanu, który chcieliby osiągnąć. W owalach umieszczonych pomiędzy kołami umieszczają myśli odpowiadające na pytanie:, „dlaczego nie jest tak jak powinno być”?

Wnioski zapisywane na prostokątnych kartkach można umieścić na dole plakatu. W razie potrzeby mogą je podzielić na np. „zależne od nas” i „niezależne od nas”. Zapisywane treści (równoważniki zdań, skróty myślowe) powinny być zaakceptowane przez całą grupę.

1. DRZEWO DECYZYJNE

Metoda ta jest graficznym zapisem analizy problemu. Służy dokonaniu właściwego wyboru i podjęciu decyzji z pełną świadomością jej skutków.

Przebieg

- Sformułowanie problemu, który uczniowie wpisują w pień drzewa.

- Określenie celów i wartości najbardziej istotnych dla podejmującego decyzję; uczniowie zapisują je w koronie drzewa.

- Zaproponowanie jak największej liczby rozwiązań, które należy wpisać w gałęzie drzewa.

- Określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdego rozwiązania z punktu widzenia stawianych celów i przyjętych wartości.

- Podjęcie najwłaściwszej decyzji.

Schemat drzewa decyzyjnego można wypełniać indywidualnie lub w grupach.

Schemat drzewa decyzyjnego(od góry):

- cele i wartości,

- skutki pozytywne,

- skutki negatywne,

- możliwe rozwiązania,

- sytuacja wymagająca decyzji(pień).

2. GRAFFITI

Metoda ta kształci twórcze myślenie w atmosferze dobrej zabawy. Umożliwia twórcze rozwiązywanie problemów. Można ją wykorzystać na wiele różnych sposobów. Stwarza uczniowi możliwość dzielenia się własnymi pomysłami.

Przebieg

- Nauczyciel dzieli klasę na grupy.

- Określa czas pracy.

- Każda grupa otrzymuje plakat z rozpoczętym opowiadaniem (zdaniem).

- -Uczniowie dopisują ciąg dalszy wydarzeń.

- Po upływie wyznaczonego czasu przekazują plakat następnej grupie.

- Plakaty krążą od grupy do grupy zgodnie ze wskazówkami zegara.

- Zadanie kończy się w momencie, kiedy plakat wróci do grupy macierzystej.

- Uczniowie wieszają plakaty i odczytują opowiadanie.

3. KULA ŚNIEGOWA

Jest to metoda przydatna przy tworzeniu definicji. Polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do grupowej. Daje każdemu uczniowi szansę na sformułowanie swoich myśli na dany temat, nabycia nowych doświadczeń i umiejętności komunikowania się.

Przebieg

- Uczniowie wypisują wszystkie informacje na dany temat.

- Następnie w parach odczytują swoje materiały, dyskutują, wybierają istotne cechy i tworzą wspólną definicję, którą zapisują na kartce.

- Pary łączą się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i w ten sposób ustalają wspólną definicję, którą zapisują na dużej kartce.

4. METAPLAN

Metoda ta pozwala na spokojne zbadanie omawianego zagadnienia i wspólne szukanie najlepszego rozwiązania. Skłania do krytycznej analizy faktów, formułowania sądów i opinii.

Przebieg

- Podział klasy na grupy.

- Przygotowanie plakatu.

- Przedstawienie problemu.

- Określenie czasu dyskusji.

- Tworzenie plakatu:

Następnie:

- Uczniowie odpowiadają na pytanie: Jak jest? (Jak było?). Odpowiedzi zapisują na karteczkach, które przyklejają w wyznaczonym miejscu na plakacie. Jest to diagnoza stanu aktualnego.

- Następnie notują na karteczkach odpowiedzi na pytanie: Jak być powinno? i podobnie przyklejają kartki w odpowiednim miejscu plakatu. Pytanie to ma sprowokować odpowiedzi wskazujące możliwości poprawy sytuacji.

- Uczniowie zapisują na karteczkach odpowiedzi na pytanie:, dlaczego nie jest (nie było) tak, jak być powinno? i przyklejają je w wyznaczonym miejscu plakatu. Na tym etapie pracy uczniowie powinni zastanowić się nad przyczynami powstałych nieprawidłowości i błędów.

- Uczniowie zapisują wnioski na karteczkach, które przykleją w wyznaczonym miejscu na plakacie. Wnioski muszą doprowadzić do poprawy sytuacji zgodnie z sugestiami drugiego pytania: Jak być powinno?

- Sprawozdawcy prezentują efekty pracy grup.

- Wnioski ze wszystkich plakatów mogą być zebrane jako wspólne rozwiązanie problemu.

5. METODA TRÓJKĄTA

Jest to metoda umożliwiająca twórcze rozwiązywanie problemów. Trójkąt odwrócony wierzchołkiem do dołu symbolizuje problem. Trójkąt podtrzymywany jest przez przyczyny (z lewej strony) i sposoby usunięcia przyczyn (z prawej strony).

Przebieg

- Nauczyciel formułuje problem do rozwiązania.

- Następnie rozdaje uczniom po dwie kolorowe kartki.

- Uczniowie na jednej kartce wpisują wszystko to, co pomaga, a na drugiej to, co przeszkadza w rozwiązaniu problemu.

- Uczniowie odczytują swoje propozycje.

- Nauczyciel zapisuje na tablicy tylko te przyczyny, które przeszkadzają rozwiązać problem.

- Każdy uczeń przyczepia do tablicy cenę sklepową (karteczkę samoprzylepną lub magnes) przy przyczynie, jego zdaniem najistotniejszej.

- Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy i każdej daje jeden plakat z narysowanym trójkątem.

- Uczniowie wpisują w trójkąt jedną z trzech przyczyn, które otrzymały największą liczbę punktów.

- Grupy zastanawiają się nad głównymi przyczynami, podtrzymującymi problem, i zapisują je na podporach trójkąta z lewej strony.

- Uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób usunąć przyczyny podtrzymujące problem, i w pisują swoje propozycje na podporach trójkąta z prawej strony.

- Sprawozdawcy grup przedstawiają problemy i sposoby ich rozwiązania

6. PUZZLE

Jest to metoda wymuszająca współpracę: aby uzyskać pozytywny wynik każdy uczeń musi skorzystać z pomocy (wiedzy i umiejętności) innego ucznia.

PUZZLE I (uczniowie pracują w tzw. grupach eksperckich)

Przebieg

- Każda grupa otrzymuje do przestudiowania inną część tematu, działu itp. Grupy mają za zadanie przedyskutować, rozpracować swoje materiały.

- Uczniowie muszą na tyle dobrze zrozumieć tekst, aby móc przekazać zdobytą wiedzę.

- Na hasło „start” uczniowie dobierają się w grupach tak, żeby w skład każdego nowego zespołu wszedł jeden ekspert, który czytał inną partię materiału.

- Eksperci relacjonują, czego się nauczyli w swoich grupach.

- Wracają do swoich grup i konfrontują zdobytą wiedzę. Sprawdzają czy wszyscy nauczyli się wszystkiego.

PUZZLE II

Przebieg

- Każdy uczeń w grupie otrzymuje materiał do przestudiowania.

- Na hasło „start” uczniowie po kolei relacjonują grupie to, czego się nauczyli.

- Nauczyciel sprawdza, czy uczniowie z poszczególnych grup opanowali całość materiału.

7. RYBI SZKIELET

Metoda ta znana jest jako schemat przyczyn i skutków.

Przebieg

- Na plakacie lub tablicy nauczyciel rysuje schemat przypominający rybi szkielet. W głowie ryby wpisuje dowolny problem.

- Uczniowie metodą burzy mózgów wymieniają główne czynniki, które miały wpływ na powstanie danego problemu. Wpisują je na tzw. dużych ościach.

- Nauczyciel dzieli uczniów na tyle grup, ile jest dużych ości. Każda grupa otrzymuje jeden czynnik główny (dużą ość) i w określonym czasie stara się odnaleźć przyczyny, które na niego wpłynęły.

- Przedstawiciele grup wpisują czynniki szczegółowe (małe ości) na schemat.

- Z czynników szczegółowych (małych ości) uczniowie wybierają, ich zdaniem, najistotniejsze.

- Uczniowie wyciągają wnioski i rozwiązują problem.

8. ZABAWA NA WESOŁO

Metoda ta uczy współpracy w grupie. Można ją stosować zarówno na lekcjach, jak i przy okazji uroczystości szkolnych. Efekt końcowy uzależniony jest od umiejętnego podziału zadań i efektywnego współdziałania w zespole. Uczeń kształci umiejętność skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, podejmowania decyzji w grupie. Elementem mobilizującym i dyscyplinującym jest ograniczenie czasu.

Przebieg

- Nauczyciel dzieli uczniów na grupy.

- Przydziela zadania (każda grupa może je wykonywać w osobnym pomieszczeniu, aby było tajemnicą dla pozostałych zespołów).

- Po upływie wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje zadania.

Nauczyciel nie powinien przekraczać czasu wyznaczonego na realizację zadań ani pomagać czy też podpowiadać żadnej grupie.

Sześć myślących kapeluszy - metoda przydatna szczególnie tam, gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami i brać udział w rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy przedstawiane są w sposób bardzo uporządkowany, co zwiększa szansę wypracowania większej liczby korzystnych rozwiązań. Autor metody przypisał sześciu kapeluszom- sześć różnych sposobów myślenia.

Kapelusz biały -to tzw. mały komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami, liczbami i ma do nich obojętne podejście. Nie wydaje żadnych opinii.

Kapelusz czarny -to tzw. pesymista. Jeśli padają różne opinie, to natychmiast je krytykuje. Widzi braki, zagrożenia i niebezpieczeństwa

w proponowanym rozwiązaniu.

Kapelusz czerwony -to człowiek kierujący emocjami, ktoś, kto przekazuje swoje odczucia ,,na gorąco”, kierując się intuicją.

Kapelusz niebieski- to tzw. dyrygent orkiestry, ktoś, kto przewodniczy całej dyskusji. Do niego należy kontrolowanie przebiegu spotkania, przyznawanie głosu poszczególnym mówcom, jak też podsumowanie dyskusji.

Kapelusz zielony- to tzw. innowator, osoba myśląca twórczo. Zadaniem twórcy jest wskazywanie zupełnie nowych oryginalnych pomysłów.

Kapelusz żółty -to tzw. optymista, który widzi sprawy w ,,różowych okularach”. Jest bardzo pozytywnie nastawiony, wskazuje na zalety

i korzyści danego rozwiązania.

Dzieci siedzą w kręgu i losują sześć przygotowanych kapeluszy. Na tablicy wywieszamy wskazówki dotyczące sposobu myślenia każdego z kapeluszy. Podajemy problem, np. ,,Czy w tym roku szkolnym będziemy promować naszą szkołę w środowisku lokalnym, organizując festyn?” Uczniowie dobierają się w grupy kolorami kapeluszy i przygotowują wspólnie argumenty, kierując się kolorami kapeluszy. Ponownie dzieci zbierają się w kręgu. Wyłonieni mówcy z każdej grupy referują argumenty. Możemy zapisać je na tablicy. Na końcu pytamy się uczniów, jak czują się w narzuconej im roli?

http://www.45minut.pl/forum/topics10/sciaga-metody-aktywizujace-vt580.htm

http://www.wsipnet.pl/kluby/ksztalcenie_zintegrowane_ekstra.php?k=557

LITERATURA:

Krzyżewska Jadwiga:,, Aktywizujące metody i teczniki w edukacji wczesnoszkolnej” Sternberg Robert: ,,Jak nauczyć dzieci myślenia”

Opracowali: mgr Bogumiła Bogdańska

mgr Małgorzata Plona

mgr Piotr Plona

Cooper P. J.: Sprawne porozumiewanie się. 114 scenariuszy ćwiczeń z mówienia i słuchania. Warszawa 1994.

Taraszkiewicz M.: Jak uczyć lepiej? Warszawa 2000.

1. Nalaskowski Stanisław, Metody nauczania , Toruń 2000.

2. Kupisiewicz Czesław, Dydaktyka ogólna, Warszawa 2000.

3. Kraszewski Krzysztof (red.), Sztuka nauczania Czynności nauczyciela, PWN 1994.

4. The Educator, Encyklopedia.

5. Arends R. I. , Uczymy się nauczać Warszawa 1994.

Metody aktywizujące

3

---