OBC- działanie fiz które zmienia stan sys konstr, powoduje odkształcenia, naprężenia przemieszczenia lub zarysowania. OBC ST- wart, kier i położenie pozostają niezmienne w czasie użyt bud lub w innym rozpatrywanym okresie, są to: ciężar objęt konst stropu, materiałów wykończeniowych, pokryć dach, wart charakt obc podaje się na: jednostkę pow [kN/m2] Gk=γ · h, jed dł [kN/m] Gk=γ · h · b, siłę skupioną [kN] Gk=γ · h · b · a , γf=1,1konstrukcje, γf=1,2-wykończeniie w fabryce, γf=1,3-na budowie OBC ZM-wart, kier i położenie mogą się zmieniać w czasie użyt bud, są to: obc tech, zastępcze od ścianek działowych - należy przyjmować bez potrącania otworów , jeżeli ciężar ścianek działowych stojących na stropie(kier. równoległy do rozpiętości stropu) odniesiony do ich pow < 2,5 kN/m^2 to do obliczeń przyjmujemy obc. zastępcze równomiernie rozłożone na stropie, w przypadku ustawienia ścianki działowej na żebrze stropu dopuszcza się możliwość rozkładania na 3 żebra przy czym bezpośrednio obciążone żebro - 50% pozostałe po 25%, pionowe skupione (współ. redukcyjne, wsp. dynamiczne, wsp. obc) podczas obliczania przekryc pokryć, schodów i balkonów należy uwzględniać obc pionowe skupione(schody - 1,5kN, pokrycię - 1 kN) ,rozłożone od stropów - należy przyjmować w zależności od rodz bud, sposobu użytkowania pom, obc. śniegiem [kN/m^2] - zal od strefy, Sk=Qk · C , Qk-obc charak śniegiem gruntu, I - 0,7[kN/m^2], II-0,9, III-1,1 , C - współcz. Zal od kąta nachylenia dachu, So=Sk · γf (=1,4) , obc. wiatrem [kN/m^2]- Pk=qk · Ce · C · β , qk - charak ciśnienie prędkości wiatru (zal od strefy), Ce - współ. ekspozycji (zal. od wys. bud <30m = 0,7), C współ. aerodynamiczny (zal. od kąta nachylenia dachu, β - współ. działania porywów wiatru (dla konstr. murowych = 0,3, bla bud niepodatnych = 1,8), Po = Pk · γf(1,3) Część długotrwała obc zm : obc które wyst długo nieprzerywalnie lub z przerwami w stosunku do czasu użyt konstr i czasu pojawienia się ewentualnych stałych zmian właściwości materi konstr Obc zm nieruchome, zm ruchome, wielokrotnie zm, zm tech, zm montażowe, wyjątkowe KOMB obc st gr nośności - ∑γfi · Gki + ∑ϕoi · γfi · Qki , γfi- wsp obc, Gki -obc st, ϕoi - współcz jednoczesności obciążeń (ϕo1=1 - najbardziej niekorzystne, ϕo2=0,9, ϕo3=0,8, ϕo4=0,7) , Qki -obc zm, Komb wyjątkowa st gr nośności - ∑γfi · Gki + 0,8∑ϕoi · γfi · Qki · Fa (Fa - obc wyjątkowe) , Komb podstawowa st gr użytkowalności ∑Gki + ∑Qk, kombinacja obc dł st gr użytkowalności - ∑Gki + ∑Qk · ϕdi (współ długotrwałości obc) ZASADY ustalania obc - projektując bud i konst bud należy ustalić obc wyst w stadium eksploatacji i w stadium montażu a w niezbędnych przypadkachtakże w stadium wyk. Rozróżnia się wartości obc : charak, oblicz, wartość obc zm do kombinacji obc, wartość długotrwałą do obc zm, wartość obc wyjątkowego, Wykopy - Skarpy wyk pow być o odpowiednim pochyl zapew mu samostateczność. Pochyl skarp wyk określa się tg kąta a, jaki tworzy płaszczyzna skarpy z poziomem. Jeżeli stosuje się deskowanie, to ściany wyk są przeważnie pionowe Rodzaje wyk: pod fundamenty, rowy do ułożenia przew wod, kanal, grzewczych, ga­zowych, elektr itp ze względu na swe wymiary: szerokoprzestrzenne o wymiarach dna >1,5 m, wąskoprzestrzenne,< 1,5 m i znacznej długości. Jamiste< 1,5 m. Wyznaczanie wyk w gruncie polega na trwałym oznaczeniu w tere­nie położenia wszystkich ich charak punktów, a więc położenia osi geometrycznej, gł zarysów skarp oraz punktów ich przecięcia z pow terenu. Wyk robót ziemnych wymaga uprzedniego opracowania projektu oczysz­czania terenu i wytyczenia na nim zaproj robót. Oczyszczenie terenu polega na usunię­ciu drzew, krzewów, dużych kamieni, budynków przeznaczonych do rozbiórki itp. Następnie, nawią­zując do dokładnej niwelacji terenu, przy palikach geodezyjnych wbija się paliki zwane świadkami z naniesioną wg proj rzędną roboczą. Palików tych nie wolno ruszać do czasu uzyskania w ich sąsiedztwie proj poziomu wyk. Przy dużej różnicy poziomów istniejącego i projek­towanego pozostawia się paliki w dołach zlokalizo­wanych poza bezpośrednim terenem robót. Do wy­znaczania zarysów skarp wyk służą proste przyrządy pomiarowe, jak tyczki, łaty, trójkąty skarpiarskie, szablony z desek, poziomnice, taśmy mier­nicze itp. Deskowanie wyk musi być wytrz, sztywne oraz łatwe do wyk i rozbiórki. Nie powinno ono również utrudniać wyk robót fund lub instal. W celu zapew stateczności przeważnie pionowym ścianom wyko stosuje się następujące rodzaje deskowań: pionowe, poziome, z profili stalowych, segmentowe. D.pionowe stos w gr piaszczystych nasyconych wodą , wyma­gających rozpierania ścian bezpośrednio po przejś­ciu koparki. D poziome stos w gr słabych.D segmentowe stos gł do rozpierania wyk wąskoprze-strzennych. Deskowanie to po włożeniu w wyk rozpiera się przez pokręcenie śruby rozchylającej rozporki.W gr nawodnionych bardzo często przed przystąpieniem do wyk wykopu i desko­wania jego ścian obniża się okresowo zwierciadło wody gr za pomocą zespołu studni głębin lub igłofiltrów Skarpy wykopów są narażone na nisz­czące działanie wody opadowej, wody płynącej, wiat­ru i innych czynników atmosf wymagają umocnienia bezpośrednio po wyk robót ziemnych w stanie surowym. Do najczęściej stos sposobów zabezpieczania i umacniania skarp zalicza się : obsiewanie ich trawą, dar­niowanie, brukowanie oraz stosowanie narzutów ka­miennych, płotków wiklinowych, materaców wikli­nowych, okładzin kamiennych lub betonowych. Zakres ręcznego wyk robót ziemnych jest ograniczony do objętości nie przekraczającej 500 m^3. Do ręcznego odspajania grun służą : szufle, łopaty, szpadle, oskardy, kilofy, drągi stalowe, kliny, młoty itp.Mech: koparki, zbierarki, maszyny spulchniające, zrywarki, walce , ubijaki, wibratory, Odwadnianie wyk Jeżeli dno wyk znajduje się poniżej poziomu wody gruntowej, dąży się do usunięcia wody z wykopu, aby roboty ziemne i fundament wykonywać "na sucho". Odwodnienie przeprowadza się jednym z dwóch sposobów: przez pompowanie wody bezpośrednia z wykopu albo obniże­nie zwierciadła wody na obszarze wykopu przez utworzenie tzw: depresji. Odwodnienie powierzchniowe (pompowanie wody bezpośred­nio z wykopu). Wodę napływającą do wykopu należy gromadzić w stu­dzience zbiorczej - jednej lub kilku, zależnie od wymiarów wykopu ­i z niej wypompowywać wodę. Przy niewielkim dopływie może wystar­czyć okresowe wyczerpywanie kubłami. W czasie głębienia wykopu trze­ba utrzymywać spadek dna w kierunku studzienki i pogłębiać ją stopnio­wo. Po osiągnięciu wymaganej głębokości należy wykonać rowki odpły­wowe. W celu ochrony tych rowków od zapełnienia gruntem z wodą i zadeptania wskazane jest wypełnienie ich materiałem łatwo przepuszczalnym, jak tłuczeń, żwir, twardy gruz ceglany bez resz­tek zaprawy wapiennej, i przykrycie ich z wierzchu deskami. W ścianach wykonywane są kanały dymiowe, spalinowe i wentylacyjne. Kanały dym służą do odprowa­dzania spalin z pieców grzewczych oraz trzonów kuch opalanych dre i węg, kanały spalinowe do odprowadzania spalin z pieców opalanych gazem, a kanały wentylacyjne do odprowadza­nia z pomieszczeń zużytego powietrza.Głównym warunkiem skutecznego działania kanałów, czyli tzw. ciągu, jest ich szczelność. Ruch spalin lub powietrza w kanałach odbywa się w wyniku różnicy ciężaru tych gazów i zimnego powietrza atmosferyczne­go. Prędkość przepływu powietrza lub spalin w kanale wzrasta z długością kanału oraz ze wzrostem różnicy temp w kanale i poza kanałem. Ze wzgl na dobre wykorz opału temp gazów spal uchodzących z pieca do kanału powinna być możliwie niska, ale zapewniająca jeszcze dobry ciąg przewodu. Aby temp spalin nie uległa w kanale zbyt dużemu obniżeniu, wpływającemu niekorzystnie na ciąg przewodu, kanały umieszcza się z reguły w ścianach wew. W razie umieszczenia kanałów spalino­wych w ścianie zewnętrznej przegroda między przewoda­mi a zewnętrznym licem muru ceglanego powinna wyno­sić co najmniej 25 cm. Zalecane jest ponadto stosowanie w tym wypadku izolującej szczeliny powietrznej. Od właściwego działania kanałów dymowych, spalinowych i wentylacyjnych zależy zdrowie, a niekiedy również życie ludzi, dlatego też PN-89/B-10425** określa szczegółowo zasady ich wykonania oraz badania techni­czne przy odbiorze. Kanały dymowe powinny przebiegać od otworów wycie-rowych do wylotów komina. Kanały spalino­we powinny przebiegać od otworów rewizyjnych do wylotów komina, a kanały wentylacyjne pojedyncze - od wlotu do wylotów komina W budynkach o wielu kondygnacjach stosuje się kanały wentylacyjne zbiorcze do których podłącza się pomieszczenia za pośrednictwem odrębnych kanałów o wysokości dwóch kondygnacji. Wentylacja zbiorcza wykonywana jest z prefabrykatów o wysokości kondygnacji. Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne powinny przebiegać pionowo. Dopuszcza się odchylenie przewo­dów od kierunku pionowego do 30°, a nawet do 45°, lecz na odcinku nie dłuższym niż 2 m. Na wykonanie odcinka przewodu o odchyleniu 30-^45° konieczna jest zgoda właściwego organu państwowej inspekcji budowlanej. Sposób wykonania przewodów odchylonych od pionu przedstawiono na rysunku 4-45 Minimalny przekrój przewodów dymowych, spalino­wych i wentylacyjnych powinien wynosić 14x14 cm (V2 x Y2 cegły wraz ze spoinami). Kanały o przekroju kołowym powinny mieć średnicę co najmniej 15 cm. Każdy piec kuchenny powinien mieć oddzielny kanał do odprowadzania spalin. Natomiast dwa, a nawet trzy piece grzewcze można podłączyć do jednego kanału dymowego, pod warunkiem, że odległości między paleni­skami tych pieców, mierzone w pionie, nie będą mniejsze niż 1,5 m. Piece znajdujące się na najwyższej kondygnacji powin­ny mieć osobne przewody dymowe, gdyż ich ciąg, ze względu na małą wysokość, jest słaby. Do jednego kanału spalinowego można włączyć najwy­żej dwa piecyki gazowe i to w wypadku, gdy odległość między piecykami jest równa co najmniej wysokości kondygnacji, a ponadto konieczne jest pozostawienie dwóch kondygnacji wolnego przewodu nad wyżej poło­żonym piecykiem. Do wykonywania przewodów należy stosować cegłę pełną wypalaną z gliny klasy 15 lub 10. Dopuszcza się cegłę wapienno-piaskową klasy 15 do wykonywania przewodów wentylacyjnych. Ze względów przeciwpożarowych kanały dymowe i spalinowe muszą być wykonane z materiałów niepalnych, w sposób szczelny. Przegrody między tymi kanałami powinny mieć grubość co najmniej Y2 cegły (12 cm). Podobnie przegrody między kanałami wentylacyjnymi powinny mieć grubość co najmniej 12 cm (Y2 cegły). Według aktualnie obowiązujących przepisów wymaga­ne jest, żeby wszystkie kuchnie, łazienki i ubikacje miały kanały wentylacyjne. Wloty do kanałów wentylacyjnych powinny znajdować się pod sufitem. W murach z kanałami z całą bezwzględnością muszą być przestrzegane zasady wiązania cegieł w kolejnych warstwach. Jednocześnie należy dążyć do jak najmniej­szej liczby spoin pionowych na powierzchni wewnętrznej kanałów. Spoiny te powinny występować tylko w naro­żach przewodów.. Oprócz cegieł do wykonywania kanałów w ścianach stosuje się pustaki ceramiczne i betonowe. Wykonanie murów z kanałami musi być bardzo staran­ne. Wszystkie spoiny w pobliżu kanałów muszą być wypełnione zaprawą. Wewnętrzne powierzchnie kanałów należy przetrzeć rzadką zaprawą glinianą.

Fundament jest podst bud, która dzięki właściwie zaproj wym i odpowiednim rozwiązaniom konstr przenosi w sposób bez­pieczny obc st i zm bud na gr. Dobór f. zależy od rodzaju i cięża­ru bud, od cech gr, na którym bud ma być posadowiona, Na konstr, wym, sposób wyk i gł posadowienia f. wpływają następujące czynniki: rodzaj i konstr bud, ułożenie warstw i właściwości gr, poziom wody gr, gł przemarzania gr, dopuszczalna dla danej bud wart osiadania gr pod jej ciężarem, sposób prowadzenia robót f. Ze wzgl na gł posadowienia f dzieli się na pł( płaskie, bezpośrednie) (ławy, stopy, płyty, skrzynie i ruszty fund) i gł (pośrednie)( słupy, pale, studnie lub kesony. Przy ustalaniu gł posadow f. bierze się pod uwagę: gł położenia i miąższość warstwy nośnej gr, wody gr i przew zmiany ich stanów, występowanie gr pęczniejących, zapadowych i wysadzinowych, przew poziom terenu w sąsiedztwie f. oraz poziom posadzek pomieszczeń podziem­nych, poziom rozmycia dna rzeki (w razie sąsiedztwa rzeki), gł posadowienia sąsiednich bud,Gdy f. Bud. jest posadowiony na różnych warstwach gr - w takiej sytuacji należy liczyć się z nierównomiernym osiadaniem f. i całej budowli, a w konsekwen­cji tego z możliwością awarii bud. Należy w miejscu uskoku zas dylatację która podzieli bud na dwie niezależnie osiadające częśc. Dyl powinny być stos również przy posadawianiu: obok siebie bud o różnych wys, nowej bud przy obiekcie już istniejącym, obok siebie bud o różnej konstr (np. bud o konstr szkiel obok bud o kon­str tradycyjnej ceglanej), bud na terenie występowania szkód górniczych, bud o znacznej długości. Do budowy f stos mat o odpowiedniej wytrz, małej nasiąkliwości, dużej szczelności oraz odporne na działanie mrozu, odporność na korozję chemiczną i biologiczną Rodzaj mat stos do bud f zależy od rodzaju i przeznaczenia f. Inne materiały stos się na f tymczasowych bud typu barakowego, a jeszcze inne na f wielokondygnacyjnych bud.We współczesnym bud większość f wyk się z bet i żelb, co zapewnia należytą ich wytrz, umożliwia mechanizację i przyspieszenie wyk robót f. Fundamenty płytkie (płaskie, bezpośrednie) Ława f Jest ona konstr częścią bud, znajdującą się między dolną częścią ściany a gr bud.Gr od ściany. Można wyk z kamieni, cegły, bloczków bet, pref żelb oraz z bet lub żelb układanego bezpośrednio w miejscu wyk ławy. Ławy kamienne lub ceglane stos się gł przy wznoszeniu bud inwentarskich, gospodar­czych lub małych domów mieszkalnych. Do bud ław f najbardziej nadaje się kamień łamany i warstwowy. Nie należy stos kamieni zwietrzałych lub ulegających rozpadowi pod wpływem czynników at i wody gr. Obecnie wykonuje się ławy bet (przy posadowieniu bud o małym i średnim obc) i ławy żelb (pod bud o dużym obc i przy napręż dopuszcz na gr poniżej 0,15 MPa). Stos bet i żelb można otrzymać ławy f o dowolnych kształtach i wym. Zas w bet zbroj konstr umożliwia wyk ławy o znacznie mniejszej wys niż miałaby (w tych samych warun­kach) ława bet. Ławy żelb stos się nie tylko pod ścianami nośnymi bud, ale również pod szeregiem słupów w bud o konstr szkiel. Ławy szeregowe mają najczęściej kształt odwróconej litery T.Ławy bet i żelb wyk się najczęściej jako monol w deskowaniu. Ławy żelb wyk są również z elem prefabr , dzięki czemu eliminuje się deskowanie i przyspiesza wyk. Stopy f W bud o konstr szkiel stos się ławy szeregowe lub st f. St f stos się wówczas, gdy rozstaw słupów jest dość duży i nieekonomiczne byłoby stos ław szeregowych. Obecnie st f, podobnie jak ławy, wyk się z bet lub żelb. Kamień i cegła stos są rzadko Podstawa st f jest najczęściej kwad­ratowa lub prostokątna Bryła stopy f może być prostopadłościanem albo też składać się z prostopadłościanu i ostrosłupa ściętego. St bet o wysokości większej niż 50 cm mogą mieć ściętą górną, nie pracującą część materiału. Przy dużych obc słupów bardziej ekonomicz­ne jest stos st żelb, gdyż st bet miałyby dużą wys. Orientacyjnie przyjmuje się, że minimalna wys st żelb powinna wyno­sić 0,45 szer odsadzki, a jednocześnie nie mniej niż 40 cm. St f bet i żelb muszą być wyk w deskowaniu o odpowiednim kształcie. Deskow skł się najczęściej z pionowych i pochy­łych tarcz zbitych z desek lub wykonanych ze sklejki wodoodpornej i usztywnionych nakładkami Jeżeli dwa lub trzy słupy znajdują się w małej odl od siebie, można zas pod nimi tzw. stopę grupową. Podobnie jak ławy f, również i st żelb są niekiedy wyk w zakładach prefabrykacji. St prefab musi mieć odpowiedni kształt, umożliwiający bezpieczne i trwałe połączenie z prefab słupem . Stopy przezna­czone do ustawiania na nich słupów prefabrykowanych żelbetowych, ze względu na kształt gniazda na słup,przyjęto nazywać stopami kielichowymi lub szklankowymi.Ruszty f wyk się obecnie z żelb. Ruszty żelb są obecnie powszechnie stos, ponieważ zużywa się na nie mniej stali i uzyskuje lepsze zabezpieczenie jej przed korozją. Ruszt żelb stanowi wzajemnie powiązany, przenikający się układ ław żelb. Monolityczna konstr rusztu żelb stanowi dobry f zarówno pod bud o ścianach nośnych, jak też pod bud o konstr szkiel. W wypadku konstr szkie­l wskazane jest umieszczanie słupów w węzłach rusztu (skrzyżowanie ław). Ruszty f żelbe stos się przy posadawianiu bud ciężkich i wrażliwych na równomierne osiadanie gr. Płyty f stos się najczęściej pod bud ciężkie o małym rzucie poziomym i znacznej wys (np. kominy, silosy, wieże, budynki wysokościowe). Gwa­rantują one równomierne osiadanie całej bud oraz rozkładają jej ciężar na dużą pow gr. Płyta f pod względem konstr stanowi odwrócony strop żelb, obciążony siłami odporu gruntu, a oparty na słupach lub ścianach. F płytowe mogą być wykonywane w postaci: płyty gładkiej, o stałej gr na całej powierzch­ni, płyty z żebrami (u dołu lub na wierzchu płyty), płyty grzybkowej (z grzybkami na wierzchu lub od spodu płyty). Najczęściej stos się płyty f z żebrami wystającymi ku dołowi, gdyż mają równą górną pow. Ponadto w wypadku gr spoistych bet żeber odbywa się w wykopie bez deskowania. Skrzynie f są rodzajem f sto­s wtedy, gdy na grunt pod bud działają duże obc jednostkowe (poniżej 0,4 MPa). Skrzynia f skł się z dwóch płyt poziomych, połączonych w sposób sztywny ścianami pionowymi krzyżującymi się wewnątrz oraz biegnącymi wokół kra­wędzi zew płyt poziomych . F skrzyniowe wykonuje się jako monolit z mo­cno zbroj żelb. Fundamenty głębokie F na palach Posadowienie bud na palach stos się wtedy, gdy: gr nośny wyst gł i nie można zas f płytkiego, warstwy gr nośnego przebiegają ukośnie i ist­nieje niebezpieczeństwo nierównomiernego osiadania lub zsuwania się bud posadowionej na f płytkim, nie ma możliwości wyk wykopów pod f płytki ze względu na sąsiednie bud lub urządzenia podziemne. W zal od warunków gr stos się pale zawieszone lub stojące (słupowe). P zawieszone stos się wtedy, gdy ostrze (podstawa) pala nie opiera się na gr nośnym, tzn. cały pal znajduje się w gr słabo nośnym. Wówczas obc od bud przeka­zywane są na gr wskutek oporu tarcia wzdłuż pow bocznej pala. Pale stojące przekazują obciąże­nie na grunt zarówno pow boczną, jak i podsta­wą, która opiera się na warstwie gr nośnego. Ze wzgl na mate rozróżnia się pale: drewniane, stalowe, betonowe, żelbetowe i z betonu sprężonego. W zal od spos wyk pale dzieli się na: gotowe wprowadzane w grunt, wykonywane w gruncie. Do pali gotowych — najdawniej stos należą pale drewniane. Ze względu na podat­ność drewna na gnicie i zagrzybienie pale drewniane powinny znajdować się stale poniżej zwierciadła wody gr, gdyż woda zmniejsza dostęp powietrza i ha­muje procesy gnilne. Do pali gotowych zalicza się również pale żelb prefab, które mogą być pełne lub ru­rowe Pale wykonywane bezpośrednio w gruncie są palami monol i w zależności od sposobu wyk dzieli się je na: pale bet w otworach wybijanych w gr (pale Compressol, Simplex i Franki}, pale bet w otworach wywierconych w gr (pale Straussa i Wolfsholza) Urządzenia służące do wbijania pali, wybijania otwo­rów w gr oraz do wbijania rur stos przy wykonywaniu pali nazywają się k a f a r a m i. Kafary mogą mieć konstr drew lub stal. Najważniejszą częścią kafara jest prowadnica (pionowa lub pochyła), po której porusza się taran (zwany niekiedy młotem lub babą).Z reguły pale umieszcza się pod narożnikami i skrzyżowaniami ław, pod filarami i frag­mentami ścian, które będą silnie obciążone. F na studniach są stos w po­dobnych warunkach gruntowych jak f na palach, jedynie głębokość zalegania warstwy gruntu nośnego nie powinna przekraczać 15 m. Najczęściej gł zapuszczania studni f nie przekracza 8 m. Studni f nie należy stos w gr z głazami, pniami i starymi f, gdyż będą one utrudniały zapuszczanie studni. Studnie f mogą być mur, bet lub żelb. Obecnie studnie wykonuje się przeważ­nie z prefab kręgów bet lub żelb łączonych między sobą stalowymi nakładkami Przy wyk studni f kolejność czynności jest następująca: ustawienie dolnego elementu studni na dnie płytkiego wykopu, wydobywanie gruntu (urobku) z wnętrza studni i ustawianie kolejnych elem płaszcza, w miarę zagłębiania się studni, wyk bet stopy studni po dotarciu noża studni do warstwy gr nośnego, wypełnienie wnętrza studni bet lub gruzob. F na kesonach stos się do wyk f pod wodą lub w gruntach bardzo silnie nawodnionych. Keson wyk się najczęściej z żelb w kształcie skrzyni bez dna, nad powierzchnią wody, i po przeholowaniu na miejsce wykonania fundamentu zostaje zatopiony. Po zatopieniu kesonu do jego wnętrza wtłaczane jest powietrze, które wypiera wodę i tworzy suchą komorę. W komorze tej, w warunkach zwiększonego ciśnienia, pracują robotnicy odspajający grunt i podający go do szybu rurowego, którym jest wywożony na zew. Na górze szybu rurowego znajdują się śluzy hermetyczne, umożliwiające dojście robotników, transport narzędzi i materiałów oraz usuwanie wydobytego gr z wnętrza kesonu. W wyni­ku usuwania gruntu keson zagłębia się. Jednocześnie z opuszczaniem kesonu wykonuje się na nim konstrukcję fundamentu, która dodatkowo obciążając keson ułatwia jego zapuszczanie. Po uzyskaniu wymaganej głębokości położenia kesonu wnętrze skrzyni kesonowej wypełnia się betonem, likwiduje się szyb rurowy i kończy budowę fundamentu na kesonie Ze względu na zagrożenie zdrowia pracowników ciś­nienie we wnętrzu kesonu nie powinno przekraczać 0,34 MPa, co oznacza, że praca w kesonie może odbywać się do głębokości 35 m poniżej zwierciadła wody. Kesony stosuje się najczęściej przy budowie filarów mostowych, nabrzeży portowych i falochronów. Wyk f przy wy poziomie wody gr jest bardzo utrudnione. Spływanie wody do wykopów powoduje nie tylko obsuwanie się skarp, lecz także komplikuje wyk f oraz wpływa na jego wytrz. Zagadnienie f przy wysokim poziomie wody gr jest szczególnie ważne przy f bezpośrednich. Przy wykonywaniu obiektów budowlanych na terenie o okresowo zmieniającym się poziomie wody gr roboty f należy planować na okresy, w któ­rych poziom wody gr jest najniższy. Postępowa­nie takie powinno być stosowane przede wszystkim na terenach położonych w pobliżu rzek. Jeżeli jednak po­ziom wody gr jest stale bardzo wysoki, to trzeba go obniżyć na czas wykonywania wykopów i robót fundamentowych. Przy małym napływie wody gr wyk się jedną studnię w środku wykopu f. Przy intensywnym zaś napływie wody gr rozmieszcza się studnie wokół wznoszonego obiektu bud, poza górnymi krawędziami wykopu. W wyniku wypompo­wywania wody ze studni powstaje depresja, której zasięg stopniowo zwiększa się, aż obejmie zwierciadło wody pod całym wykopem. Instalacja obniżająca poziom wody gruntowej składa się ze studni, przewodów i pom­py. Do odpompowywania wody stosuje się pompy prze­ponowe, odśrodkowe lub tłokowe o napędzie elektrycz­nym (niekiedy spalinowym). Zamiast zwykłych studzien coraz częściej stosuje się wtyczki filtracyjne, zwane igłofiltrami Igłofiltry są to perforowane rury ocynkowane o średnicy 50,8 mm i długości 80-f-100 cm, owinięte dwiema siatkami z miedzi lub mosiądzu. Siatka we­wnętrzna, będąca właściwym filtrem, ma oczka wielkości 0,5 x 0,5 mm, a zewnętrzna — 4x4 mm i stanowi ochronę filtru. Dolna część igłofiltru zakończona jest ostrzem, umożliwiającym wbijanie, lub świdrem, umożliwiającym zagłębianie igłofiltru przez wkręcanie. Można również zagłębiać igłofiltry w gruncie metodą wpłukiwania, za pomocą wody tłoczonej przez wewnętrzną rurę perforo­waną, pod ciśnieniem 0,5^-1,0 MPa w zależności od rodzaju gruntu. Nie należy pochopnie podejmować decy­zji o trwałym obniżeniu zwierciadła wody gruntowej, gdyż trwała zmiana warunków hydrogeologicznych wpływa na nośność gruntu i jest szczególnie niebezpiecz­na dla budowli wcześniej posadowionych, może wywołać ich osiadanie, a ponadto powoduje przesuszenie gleby do znacznej głębokości i obumieranie znajdujących się na tym terenie drzew. Przy wysokim poziomie wody gruntowej i przy jej intensywnym napływie w gruntach piaszczystych drobno­ziarnistych wykopy fundamentowe zabezpiecza się przez wbicie ścianek szczelnych przecinających warst­wę wodonośną i sięgających do gruntu nieprzepuszczalnego. Ścianki szczelne wykonuje się z brusów (pali) drewnianych, żelbetowych lub z elementów stalowych, np. ścianka Larssena . Ścianki szczelne drewniane są obecnie rzadko stosowa­ne. Elementy ścianek drewnianych można wbijać ręcznie, przy użyciu specjalnych młotów.Brusy żelbetowe i elementy stalowe wbija się kafarami mechanicznymi, podobnie jak pale fundamentowe. Ścianki szczelne stalowe łatwo się wbija nawet w wy­padku obecności w gruncie korzeni, kamieni i gruzu (mała grubość ścianek elementów Larssena). Mogą być stosowane do głębokości 40 m. Zalet tych nie mają ścianki z brusów drewnianych i żelbetowych.

Ścianami są to pionowe (niekiedy w małym stopniu odchylone od pionu) przegrody bud , mające zdolności bezpiecznego przenosze­nia wszystkich dział na nie obc oraz stano­wiące osłonę użytkowników i przed przed szkod­liwymi wpływami czyn zew (opady atmo­sferyczne, wiatr, temperatura itp.). W zal od funkcji, jakie spełniają ściany, dzieli się je na: konstrukcyjno-osłonowe (zewnętrzne), konstrukcyjne (wewnętrzne), osłonowe (zewnętrzne), działowe (wewnętrzne). Do bu ścian stos różne materia­ły. Dobór mater zależy od funkcji, jakie ma pełnić ściana oraz od rodzaju bud. Obecnie ściany wyk się z drewna i materiałów drewnopoch, wyrob ceram, kamieni natur, wyrobów z zapraw i bet, bet monol, gipsu, blachy, tw sztucznych oraz jako wielowarstwowe, z kilku odpowiednio dobranych warstw różnych mater. W zal od wew budowy ściany można podzielić na: masywne, szkieletowe, warstwowe i szczeli­nowe Ściany masywne wykonuje się z jednolitego mate­riału (ceramika, bloczki gazobetonowe, beton); spełniają one wielorakie funkcje całym przekrojem poprzecznym.Ściany szkieletowe wyk się z dwóch ro­dzajów mat, z mat konstr słupy i rygle oraz z mat izolacyjnego wypełnienie między słupami. Każdy z tych materiałów spełnia inne zadanie. Materiał konstr przenosi obc, a materiał izolacyjny zabezpiecza pomieszczenie przed szkodliwymi wpływami zewnętrznymi. Ściany warstwowe składają się z pionowo ułożo­nych warstw różnych materiałów. Każda warstwa spełnia inną funkcję. Warstwa nośna, wykonywana z materiałów o dużej wytrzymałości (beton, żelbet, mur ceglany), przenosi obciążenia, warstwa z materiału o dobrych właściwościach izolacyjnych zapewnia izolację termiczną i akustyczną ściany, warstwy okładzinowe zaś zabezpie­czają ścianę przed wpływami zewnętrznymi oraz nadają jej estetyczny wygląd. Przy wykonywaniu ścian warstwowych należy prze­strzegać następujących zasad: materiał izolacyjny ocieplający mur powinien być umieszczony po stronie występowania niższej temperatu­ry (w wypadku budynków mieszkalnych, biurowych i inwentarskich — po stronie zewnętrznej, a w pomiesz­czeniach chłodni — po stronie wewnętrznej), jeżeli w budynku mieszkalnym, biurowym lub inwentarskim niemożliwe jest wykonanie ocieplenia od strony zewnętrznej i zachodzi konieczność umieszczenia izolacji muru po stronie wewnętrznej, to trzeba zastoso­ wać warstwę paroszczelną (papa, lepik, folia), zabezpie­czającą ocieplenie przed zawilgoceniem w wyniku przeni­kania pary wodnej z wnętrza budynku na Ściany szczelinowe charakteryzują się występo­waniem w ich wnętrzu szczelin powietrznych o układzie pionowym. Pustki powietrzne podnoszą izolacyjność ściany, gdyż warstwa powietrza o grubości 3^-4 cm stanowi dobrą izolację cieplną i dźwiękową. Ściany szczelinowe wykonuje się z cegieł, bloczków i pustaków. Również w konstrukcji ściany warstwowej może wystę­pować pustka powietrzna, pełniąca funkcję izolacyjną lub też służąca do wentylacji ściany. Ściany drewniane mimo podstawowej ich wady — pal­ności, mają wiele zalet, do najważniejszych zaliczamy: - dużą izolacyjność cieplną, lekkość konstrukcji, małą grubość ścian, łatwość i szybkość wykonania, możliwość wznoszenia w okresie zimowym, możliwość użytkowania budynku bezpośrednio po zakończeniu robót. Poza wymienioną palnością do wad drewna jako materiału budowlanego zaliczamy: podatność na gnicie i zagrzybienie oraz znaczny skurcz przy wysychaniu. Ze względu na konstrukcję ściany drewniane dzieli się na: wieńcowe, szkieletowe i płytowe. Ściany wieńcowe mają prostą konstrukcję, składają się z elementów drewnianych ułożonych poziomo i połączo­nych w narożach (węgłach). Do budowy ścian wieńcowych stosuje się okrąglaki, okrąglaki wyżłobione , belki prostokątne i belki z wpustami Ściany wieńcowe wznosi się na fundamentach murowa­nych (kamiennych, ceglanych itp.) lub betonowych. Ściany szkieletowe w porównaniu ze ścianami wieńcowy­mi są bardziej ekonomiczne. Konstrukcję nośną stanowi tu szkielet drewniany, a wypełnienie szkieletu materia­ły o dobrej izolacyjności. Rozróżnia się trzy rodzaje konstrukcji ścian szkieletowych: sumikowo-łątkowe, ryg­lowe (wykonywane z krawędziaków i bali) oraz deskowe. Ściany szkieletowe w budynkach ogrzewanych wyma­gają dodatkowego ocieplenia, przez wytworzenie pustki powietrznej lub umieszczenie materiału izolacyjnego po­między obustronnym deskowaniem. Ściany drewniane płytowe wyk się / trzech rodzajów elem prefabr : z płyt pełnych, okiennych i drzwiowych. Z takich elem płytowych wyk się bud tymczasowe na placu bud (szatnie, magazyny, biura). Bud te przystosowane są do wielokrotnego montażu i demonta­żu, dlatego też mają również prefabrykowane dachy, stropy i podłogi. Ściany drewniane płytowe stosuje się również do wznoszenia budynków stałych, jak np. domki jednoro­dzinne i przedszkola Płyty ścienne łączone są między sobą i z pozostałymi elementami budynku za pomocą śrub. Dla uzyskania większej sztywności budynku wskazane jest wykonanie podwaliny i oczepu z krawędziaków o większej długości. Ściany murowane z drobnych elem. Ściany z kamieni naturalnych Do wznoszenia murów stosuje się kamień naturalny nie obrobiony, kamień łamany, kształtki kamienne i bloki kamienne.Kamień naturalny nie obrobiony jest to najczęściej kamień polny. Kamień łamany ma kształt nieforemnej bryły. Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się trzy rodzaje kamienia łamanego: do budowy murów i fundamentów, do wznoszenia budowli inżynierskich i do budowy dróg, do przerobu na kruszywo. Kamień łamany może być sortowany lub nie sortowa­ny. Kształtki kamienne otrzymuje się przez klinowanie lub piłowanie surowych bloków kamiennych. Kamień stosuje się najczęściej do budowy fundamen­tów i murów budynków nie ogrzewanych, ze względu na wysoki współczynnik przewodności cieplnej. Ściany z cegły, pustaków i bloczków Wyroby ścienne ceramiczne. Materiałem najczęściej stoso­wanym do wznoszenia konstrukcji murowych jest cegła. Ściany nośne, ściany osłonowe i wypełniające buduje się również z cegieł drążonych (dziurawek i kratówek) oraz z różnego rodzaju pustaków ceramicznych Aktualnie do budowy ścian stosowane są trzy rodzaje pustaków ceramicznych: pustaki pionowo drążone, pus­taki UNI i pustaki do prefabrykatów ściennych typu Cerbet. Pustaki ceramiczne pionowo drążone dostosowane są wymiarami do podstawowego modułu budowlanego wynoszącego 10 cm. W zależności od wytrzymałości mają zastosowanie do budowy ścian nośnych budynków o wysokości do dwóch kondygnacji, do dwóch najwyższych kondyg­nacji budynków wysokich i do ścian wypełniających ,do budowy ścian samonośnych i ścian nośnych budynków wyższych od dwóch kondygnacji . Pustaki UNI. Stosuje się je do budowy ścian budynków mieszkalnych o wysokości do trzech kondygnacji, do budowy budynków inwentars­kich oraz do produkcji prefabrykatów ściennych cera-miczno-betonowych. Pustaki typu Cerbet stosuje się wyłącznie do produkcji prefabrykatów ściennych cermiczno-betono-wych. Oprócz cegieł i pustaków ceramicznych do wznoszenia ścian stosuje się cegły i bloki wapienno-piaskowe, bloczki gazobetonowe, pustaki betonowe oraz pustaki i płyty gipsowe. Cegły pełne Z mieszaniny piasku kwarcowego i wapna gaszonego produkuje się cegły i bloki silikatowe. Produkcja tych polega na prasowaniu pod dużym ciśnieniem i napa­rzaniu w temp 140-180°C w autoklawach. Wyroby wapienno-piasko­we produkowane są jako cegły pełne lub bloki drążone. Cegły pełne mają wym 25x12x6,5 cm, Ze względu na to, że cegły i bloki wapienno-piaskowe znajdują szerokie zastosowanie nie tylko jako elementy nośne, ale i elewacyjne, wymagania w stosunku do ich wyglądu zewnętrznego są większe niż dla materiałów stosowanych tylko do budowy murów. Wyroby wapien­no-piaskowe mogą być barwione na kolor błękitny, zielony, różowy lub żółty. Najczęściej spotyka się wyroby w kolorze jasnoszarym. Łączenie i układanie elementów w murze. Elementy w murach łączy się za pomocą zaprawy cem, cem-wap i wap. Są również pus­taki, które można układać na sucho — bez zaprawy. Zadaniem zaprawy jest połączenie poszczególnych ele­mentów muru w całość oraz umożliwienie równomier­nego przenoszenia obciążeń przez konstrukcję murową. Cegły, bloczki i pustaki układa się w murze n a płask, tzn. największą powierzchnią prostopadle do kierunku działania sił ściskających. Niekiedy, ze wzglę­dów konstrukcyjnych lub dekoracyjnych, układa się cegły na rąb lub na stojąco Przestrzenie pomiędzy cegłami, bloczkami i pustakami wypełnione zaprawą noszą nazwę spoin. Rozróżnia się trzy rodzaje spoin: wsporne, podłużne i poprzeczne Rozmieszczenie spoin w murze, wynikające z przyjęte­go układu elementów, wpływa na wytrzymałość muru. Układ elementów i spoin nazywamy wiązaniem muru Do wiązań tradycyjnych zalicza się wiązanie pospolite (ko­wadełkowe), krzyżykowe i polskie Obok wiązań tradycyjnych sto­sowane jest niekiedy wiązanie wielowarstwo­we, zwane również wielorzędowym. W wiązaniach tradycyjnych obowiązuje ogólna zasada, że żadna ze spoin pionowych (poprzecznych lub podłuż­nych) nie może pokrywać się ze spoiną w warstwie sąsiedniej. W wiązaniu pospolitym, podobnie jak w wiązaniu krzyżykowym, istnieją dwie odmiennie ułożone, następujące po sobie warstwy cegieł: wozówkowa W i główkowa G. Wiązanie krzyżykowe różni się jednak od pospolitego tym, że w co drugiej warstwie wozówkowej rzędy wozówek są przesu­nięte o Y2 cegły. Przy wykonywaniu narożników, murów krzyżujących się oraz tworzących w rzucie literę T prawidłowe wiązanie, zarówno po­spolite, jak i krzyżykowe, uzyskuje się przy przestrzeganiu następujących zasad: na tym samym poziomie jeden mur musi mieć warstwę główkową, a drugi wozówkowa, warstwy wozówkowe przechodzą przez miejsce przenikania się murów, a warstwy główkowe dochodzą tylko do nich, w warstwach wozówkowych spoiny pionowe po­przeczne powinny znajdować się w odległości równej 1/4 lub 3/4 długości cegły od krawędzi przenikania murów.

Stropy przegrody poz dziel bud na kondygnacje. Spełniają następujące zadania: przenoszą obc własne i użytkowe na ściaiu lub słupy nośne bud, usztywniają bud w kierunku poprzecznym (przeciw siłom parcia wiatru), izolują pom, czyli pełnią funkcję przegro­dy wizualnej, termicznej i akustycznej, utrudniają rozprzestrzenianie się ognia w bud w czasie pożaru. ze wzgl an położenie bud: nadpiwniczne, międzypiętrowe, stropy poddasza lub stropodachy - jeżeli budynek nie ma poddasza. ze wzgl rodzaj mater konstr: drewniane, na belkach stalowych, stalowo-ceramiczne, żelbetowe i ceramiczno-żelbetowe od rodzaju i przeznaczenia bud, wartości obc użytkowych, układu konstr i odl ścian nośnych oraz materiału użytego do ich wykonania (drewno, cegła, pustaki, beton monolitycz­ny, prefabrykaty betonowe) dobiera się najwłaściwszy rodzaj stropu. Konst nośna decyduje o wytrz całego stropu. Na niej układa się podłogę, a od spodu wykonu­je sufit. Podłoga i sufit stanowią wykończenie wnętrza oraz zabezpieczają pomieszczenia przed przenikaniem dźwięków powietrznych i materiałowych. W budynkach reprezentacyjnych sufity i podłogi są bardzo istotnymi elementami wystroju architektonicznego pomieszczeń, dlatego też muszą być odpowiednio zaproje­ktowane. W pomieszczeniach podrzędnych podłogę stano­wi najczęściej betonowa posadzka, a sufit - warstwa tynku lub nawet sama konstrukcja nośna stropu. na rodzaj konstr nośnej : płytowe, belkowo-płytowe, belkowo-pustakowe, belkowo-łupinowe, płytowo-żebrowe, gęstożebrowe. W zal od urzytego materiału : palne, niepalne. . muszą być odporne na działanie ognia przez okres co najmniej 2 godzin. Takie stropy należy stosować przede wszystkim: nad znajdującymi się w budynku mieszkalnym kot­łowniami lub pomieszczeniami z transformatorami, nad piwnicami, z wyjątkiem domów jednorodzin­nych, nad ostatnią kondygnacją w budynkach o co naj­mniej czterech kondygnacjach i drewnianej konstrukcji dachowej. Stropy drewnianie wady: łatwopalność, podatność na gnicie i zagrzybienie, małą sztywność, małą trwałość. Zalety: łatwość wykonania, możliwość wykonywania w warunkach zimowych, dużą izolacyjność cieplną, odporność na działanie gazów agresywnych, szybkość i stosunkowo niski koszt wykonania.W związku ze znaczną odpornością drewna na działa­nie gazów wykazujących agresję chemiczną, stropy dre­wniane stosuje się w obiektach przemysłu chemicznego zamiast stropów żelbetowych, które w tych warunkach szybko ulegają zniszczeniu. Z uwagi na podatność drewna na gnicie i zagrzybie­nie do budowy stropów drewnianych należy stosować materiał o wilgotności nie większej niż 18% zaimpregnowany preparatami grzybobójczymi. Należy również unikać układania stropów drewnianych nad piwnicami oraz w pomieszczeniach narażonych na działanie wody (pralnie, łazienki, ubikacje). Elem stropu belki które przenoszą obc na ściany lub , deskowanie górne, ślepy pułap, ślepa podłoga, podsófitka legary, polepa itp. Układ belek stropu drewnianego nazywa się belkowaniem . Max rozpiętość do 6m Wys belek od 18 do 30 cm, a szerokość od 8 do 20 cm. Każdy strop pomiędzy kondygnacjami mieszkalnymi składa się z trzech podstawowych warstw poziomych: sufitu, konstrukcji nośnej, podłogi.Strop nad ostatnią kondygnacją mieszkalną najczęś­ciej nie ma podłogi, a strop nad piwnicą - sufitu.. W zal od przeznaczenia i złożoności konstr rozróżnia się na­stępujące stropy drewniane: strop nagi, strop z podsufitką, strop ze ślepym pułapem, strop ze ślepym pułapem i podłogą opartą na legarach, strop deskowy. Stropy na belkach stalowych Strop Kleina. Strop tego typu składa się z belek dwuteowych oraz płaskich płyt międzybel-kowych - wykonanych z cegieł i uzbrojonych płasko­wnikami (bednarka) lub prętami stalowymi - opartych na dolnych stopkach belek. W płycie stropu Klcina występują naprężenia ściskające w strefie górnej oraz ro/ciągające w strefie dolnej, dlatego też dół płyty musi być dodatkowo wzmocniony zbrojeniem ułożonym w spoinach pionowych prostopadłych do belek. W zależności od obc stropu i odl mie­dzy belkami wykonuje się płyty typu lekkiego grubości 1/4 cegły, typu półciężkiego grubości 1/4 cegły żebrami z ce­ gieł ustawionych na rąb, typu ciężkiego grubości ' A cegły. Płytę stropu Kleina wykonuje się na deskowaniu pod­wieszonym Końce belek należy kotwić w ścianie, przy czym co trzecia belka powinna być zakotwiona za pomocą płaskownika przykręconego do jej średnika. Przedstawione sposoby opiera­nia i kotwienia belek stalowych stropu Kleina odnoszą się również do innych rodzajów stropów na belkach stal. Końce belek znajdujące się w murze należy zabezpieczyć przed korozją przez powleczenie mlekiem cementowym lub obetonowanie. Sklepienia odcinkowe z cegły. Sklepienia odcinko­we z cegły na belkach stalowych stosuje się jeszcze niekiedy nad piwnicami, w magazynach i budynkach inwentarskich . W okresie międzywojennym sklepienia odcinkowe z cegły były dość często stosowa­ne. Aby sklepienia nie wpływały na zwiększenie wysokości budynku, rozstaw belek należy ograniczać do maksimum 1,5 m. Przy tej rozpiętości gr sklepienia powinna wynosić 1/2cegły. Sklepie­nia odcinkowe muruje się na deskowaniach pełnych lub przesuwnych krążynach. Wezgłowie skle­pienia, opierające się na belce stalowej, wykonuje się z odpowiednio przyciosanych cegieł lub z betonu . Płyty żelbetowe monolityczne lub prefabryko­wane. Stosowanie płyt żelbetowych prefabr przynosi następujące korzyści: całkowite wyeliminowanie drewna na deskowanie stropu skrócenie czasu wykonania stropu. możliwość układania płyt przez robotników niewy­kwalifikowanych, zmniejszenie masy l m^2 stropu. Najczęściej stosowane są płyty typu WPS, PS-170 i PSW-170 o szerokości 40 cm i długości zróżnicowanej (o skoku co 10 cm), dostosowanej do rozstawu belek od 1,00 m do 1,50 m (tab. 2-1). Płyty - ze względu na stosunkowo niewielką masę - układa się ręcznie na dolnych stopkach belek. Po ułożeniu wszystkich płyt spoiny między nimi oraz szczeliny między płytami a środnikami belek zapełnia się zaprawą cementową. Powierzchnię belek wystającą ponad płytami należy powlec zaczynem cementowym lub lepikiem asfal­towym w celu zabezpieczenia przed korozją. Dolne stopki belek owija się siatką drucianą przed ułożeniem na nich płyt. Płyty można obciążać po stwardnieniu zaprawy w spoinach Stropy stalowo-ceramiczne W stropach stalowo-ceramicznych przy przenoszeniu obciążeń współpracują ze sobą trzy rodzaje materiału: stal, ceramika i beton (zaprawa cementowa). Stropy te składają się z pustaków ceramicznych i żeber żelbeto­wych oraz, w niektórych rozwiązaniach konstruk­cyjnych, z płyty betonowej umieszczonej nad elemen­tami ceramicznymi. Typowymi przedstawicielami stro­pów stalowo-ceramicznych są: strop Stolica, strop DS, strop Fen, strop F. Strop Fert. rozstaw żeber 45cm, wys belek stropowych 20cm, gr płyty bet 3cm, rozpiętość teoretyczna stropu (rozstaw ścian nośnych-gr ściany), rozpiętość rzeczywista stropu lrz=l-0,03m, rozpiętość obliczeniowa lo=lś+a, a=0,5(lrz-ls), moment przęsłowy - M=ql·lo^2/8 , Dane:strop składa się z pasa dolnego złożonego z kształtek ceramicznycho dł 25cm, szer 12cm, wys 4cm, zbrojenia w formie kratowniczki z dwóch prętów dolnych i jednego górnego połączonych strzemionami, betonu wypełniającego kształtki ceramiczne, belki układa się na stropie po ustawieniu podpór, belki stropowe opiera się na murach za pośrednictwem wieńców żelbetowych zbrojonych prętami o śr 10mm i strzemionami o średnicy 4,5mm, pustaki układa się za pomocą pomostu roboczego , układa się je bez zaprawy na styk, Ten rodzaj stropu jest stosowany głów­nie w budownictwie jednorodzinnym. Stropy żelbetowe zalety: mają dużą sztywność, są trwalsze, mają dużą odporność ogniową , są odporne na chwilowe przeciążenia i dobrze zno­szą obciążenia dynamiczne, charakteryzują się dobrą współpracą poszczegó­lnych elementów występujących w konstrukcji stropu, dobrze usztywniają ściany budynku, wzmacniają' budynek na działanie sił wywołanych nierównomiernym osiadaniem gruntu, silnymi wiat­rami, wstrząsami itp. wadami: mała izolacyjność termiczna i akustyczna, wrażliwość na działanie związków chemicznych, a zwłaszcza kwasów, cukrów i substancji zawierających siarkę, znaczne zużycie drewna w wypadku wykony­ wania stropów monolitycznych, betonowanych w des­kowaniu. Stropy żelbetowe mogą być wykonywane jako monolityczne albo montowane z elementów pre­fabrykowanych. Stropy prefabrykowane. Zalety:krótszy czas wykonania, lepsze wykorzystanie kwalifikacji pracowników,lepsze wykorzystanie materiałów budowlanych, maszyn i urządzeń budowlanych, umożliwiają wykonawstwo stropów w okresie zi­mowym bez stosowania specjalnych zabezpieczeń przed działaniem mrozu, umożliwiają wzrost jakości i wydajności pracy po­przez specjalizację robotników, ułatwiają równomierne zatrudnienie pracowników, umożliwiają obciążenie konstrukcji bezpośrednio po zmontowaniu stropu. Wady:konieczność stosowania dodatkowego zbrojenia ze względu na transport i montaż prefabrykatów,wysokie wymagania w zakresie dokładności wyko­nania elementów zgodnie z projektem,konieczność konstruowania niekiedy dosyć skomplikowanych połączeń prefabrykatów, konieczność stosowania ciężkiego sprzętu mon­tażowego (przy dużych wymiarach elementów),możliwość występowania pęknięć tynku na styku płyt stropowych (w wyniku tzw. klawiszowania, czyli niezależnego uginania się poszczególnych elementów).Stropy żelbetowe można podzielić na trzy grupy: stropy monolityczne betonowane w deskowaniu, stropy prefabrykowane z elementów drobno- i śre­dniowymiarowych, stropy prefabrykowane z elementów wielkowymia­rowych monolityczne Stropy żelbetowe monolityczne dzieli się na: płytowe (bezbelkowe), płytowo-żebrowe, gęstożebrowe, grzybkowe. Stropy monolityczne gęstożebrowe. Składają się one z płyty żelbetowej i żeber o rozstawie osiowym do 90 cm. Przestrzeń między dolną powierzchnią płyty a żebrami może być wypełniona lub pozostawiona bez wypełnienia. Oparcie stropów gęstożebrowych na ścianach noś­nych wykonane jest w postaci wieńca żelbetowego wyle­wanego razem ze stropem. Rozróżnia się trzy rodzaje stropów monolitycznych gęstożebrowych: stropy bez wypełnienia, stropy z wypełnieniem nietrwałym, stropy z wypełnieniem trwałym. Do stropów tych zaliczamy m. in.:strop Akermana, strop TK, strop MK-1. Strop Akermana Wykonuje się go z pustaków ceramicz­nych wysokości 15, 18, 20 lub 22 cm, szerokości 30 cm i długości 19,5 lub 29,5 cm Konstrukcję nośną stropu stanowią żebra żelbetowe o rozstawie osiowym 31 cm. Współpracują one z płytą betonowa wylaną na pustakach. Żebra opierają się na ścianach nośnych za pośrednictwem wieńca. Wys pustaków dobiera się w zależności od rozpiętości i obciążenia stropu - im większe obciążenie i rozpiętość stropu, tym wyższe pustaki. Strop Akermana jest stosunkowo lekki i stanowi dobre podłoże pod tynk na suficie. Żebra zbrojone są jednym prętem stalowym o średnicy wyni­kającej z obliczeń statycznych. Właściwe położenie prę­tów nośnych zapewniają strzemiona otwarte, opierającesię na pustakach. Strzemiona wykonuje się ze stali zbrojeniowej mm i rozmieszcza się je co 33 cm. Przy rozpiętości stropu do 4,5 m i przy niewielkich obciążeniach użytkowych strzemiona moż­na dawać tylko w części przypodporowej na odcinku o długości równej 1/5 odległości między podporami. Zbrojenie nośne w co drugim żebrze powinno być od­gięte przy podporze pod kątem 45^J i zakotwione w stre­fie górnej. W stropach o rozpiętości do 5,0 m można nie dawać płyty betonowej. Wówczas trzeba tylko zabez­pieczyć górne powierzchnie pustaków 2-centymetrową warstwą zaprawy lub betonu. Po rozstawieniu pusta­ków i ułożeniu zbrojenia w żebrach oraz w wieńcach przystępuje się do betonowania stropu. Betonuje się jedno­cześnie wieńce i żebra stropu, a na wierzchu pustaków układa się warstwę betonu o grubości 3-4 cm.. Pustaki umieszczone przy wieńcu muszą mieć denka (podobnie jak pustaki w stropie Fert), zapobiega­jące dostawaniu się mieszanki betonowej do ich środka w czasie betonowania wieńca. Beton układany w żeb­rach i wieńcach zagęszcza się ręcznie. Płytę betonową nad pustakami można zagęszczać mechanicznie prefabrykowane ze względu na wielkość elem dzieli się na dwie grupy: stropy prefabrykowane z elementów średniowy­miarowych, stropy prefabrykowane z elementów wielkowymia­rowych. rodzaj konst pref stropy dzieli się na cztery rodzaje: belkowo-pustakowe, belkowo-płytowe, belkowe, wielkopłytowe. Trzy pierwsze rodzaje zalicza się do stropów średnio­wymiarowych, a ostatni - do wielkowymiarowych. Strop DZ Stropy DZ składają się z prefabrykowa­nych belek o rozstawie osiowym 60 cm, pustaków betonowych, gipsowych lub ceramicznych oraz górnej płyty betonowej, współpracującej z belkami przy przenoszeniu obciążeń działających na strop. W zal od rodzaju belek rozróżnia się stropy: DZ-3 DZ-4 DZ-5 Belki DZ-3 i DZ-4 powinny opierać się na ścianach nośnych na odcinku o dł co najmniej 8 cm, a belki DZ-5 - 10 cm za pośrednictwem wieńca. W tym celu stos się tzw. wieniec opuszczony Belki można również oprzeć bezpośrednio na ścianie Zbrojenie wieńców składa się z czterech prętów podłużnych o średnicy nie mniejszej niż 10 mm oraz strzemion o średnicy 4,5 mm. rozmieszczonych co 30 cm. Belki zamocowane w ścianie muszą mieć przy podporze również zbrojenie górne, którego koniec kotwiony jest w wieńcu. W tym celu po ułożeniu belek i pustaków przewleka się przez wystające strzemiona jeden pręt zbrojeniowy W czasie wykonywania stropu DZ belki należy doda­tkowo podeprzeć rygami (deskami na rąb) opartymi na stemplach. Górny poziom ryg przyściennych powinien być o 5 mm niższy od ryg środkowych. W stropach o roz­piętości 540 cm i większej stosuje się co najmniej jedno żebro rozdzielcze przebiegające prostopadle do belek stropowych, a gdy zachodzi potrzeba dobrego usztywnienia ścian budynku stropami, to jedno żebro rozdzielcze stosuje się przy rozpiętości stropu do 480 cm, dwa - od 480 do 540 cm oraz trzy - przy rozpiętości powyżej 540 cm. Stropy wielkopłytowe. W budynkach o ścianach z prefabrykatów wielkoblokowych i wielkopłytowych oraz w budynkach o konstrukcji szkieletowej stropy są 'najczęściej wykonywane z prefabrykatów wielkopły­towych. Z uwagi na konstrukcję prefabrykowane stropy wiel­kopłytowe dzieli się na: gęstożebrowe (z wypełnieniem lub bez wypeł­nienia), żebrowe, fałdowe, rusztowe, płytowe pełne. Elementy stropów wielkopłytowych mają szerokość od 1,20 do 2,40 m oraz długość 2,40; 3,00; 3,60; 4,80 lub 6,00 m. Spotyka się również prefabrykaty stropowe o szerokości większej, dostosowanej do szerokości po­mieszczeń. Najbardziej rozpowszechnione są żerańskie oraz płyty pełne pełne Grubość płyt pełnych nie przekracza 16 cm, a kanałowych - 24 cm. Płyty te wykonuje się z betonu zwykłego klasy B20 jako jedno­kierunkowo zbrojone, czyli przystosowane do dwu­stronnego podparcia. Produkuje się również płyty pełne krzyżowo zbrojone przystosowane do oparcia wzdłuż obwodu. Ścianki działowe są przegrodami pion o wy­s kondygnacji, których gł zad jest oddzielanie poszczególnych pom. Konstr ścianek działowych nie jest przystosowana do przenosze­nia obc ze stropów wyższych kondygnacji. Są to przegrody lekkie i stosunkowo cienkie. Mogą być usta­wiane w dowolnym miejscu na stropach, co umożliwia kształtowanie liczby i układu pom zgodnie z ży­czeniem użytkownika. Gł wymagania stawiane ściankom działowym to: zdolność przenoszenia ciężaru własnego, należyta sztywność, izolac akustyczna, izolac termiczna, izolacyjność wizualna. Ścianki działowe wyk się z cegły, pustaków ceramicznych, pustaków i płyt gipsowych, bloczków gazobetonowych, żelbetu, z płyt izolacyjnych, z siatki, ze szkła, z drewna i płyt drewno­pochodnych, z kształtek kamionkowych szkliwionych, z kształtek i pustaków szklanych itp. Dobór materiału do budowy ścianki działowej zależy przede wszystkim od przeznaczenia pomieszczeń. Ścianki ceglane wykonuje się o grubości 1/4 lub 1/2 cegły. Najczęściej stosowana jest cegła dziurawka, cegła kratówka i cegła trocinówka. Może być również stosowa­na cegła ceramiczna pełna i silikatowa. W ściankach o grubości 1/4 cegły nie wolno wykuwać bruzd na przewody instalacyjne oraz nie wolno zawieszać na nich ciężkich zlewów, zlewozmywaków, umywalek itp. urządzeń sanitarnych. W razie wystąpienia takiej potrze­by należy ściankę wykonać o grubości Y2 cegły. Ścianki murowane grubości 1/4cegły stanowią złą izolację akusty­czną, dlatego też pomiędzy różnymi mieszkaniami powin­ny być wykonane ścianki podwójne z pustką powietrzną o szerokości 4-6 cm. W szczelinie między ściankami można umieścić wełnę mineralną lub zawiesić papę albo tekturę falistą, co znacznie poprawia izolacyjność akusty­czną przegrody. Ścianki murowane ze względu na dużą pracochłonność stos są najczęściej w bud indywidual­nym. W bud uprzemysłowionym stosuje się ścianki z większych elem oraz z prefabrykatów wielkowymiarowych. Ścianki działowe z płyt gipsowych Od wielu lat stos są płyty gipsowe Pro-- M o n t a. Płyty mają występ z jednej strony wzdłuż boku dłuższego i wy­żłobienia z pozostałych trzech stron. Ścianki z płyt Pro-Monta wyk się w ten sposób, że pierwszą warstwę płyt układa się na stropie na warstwie zaprawy gipsowej, a następne płyty na sucho. Podczas układania płyt występy wchodzą w wyżłobienia sąsied­nich płyt, nie wypełniają ich jednak całkowicie. Ściankę zamocowuje się prowizorycznie przez podklinowanie, a następnie wprowadza się w kanaliki między płytami zaczyn gipsowy pod ciśnieniem . Zaczyn wypeł­nia szczelnie styki między płytami i po stwardnieniu łączy w sposób sztywny wszystkie elementy ścianki działowej, . Nida-blok, M-2g Elementy wielkowymiarowe mają wym odpowiadające wym ścian pom. Najbardziej znane są płyty typu krakowskiego i wrocławskiego. Płyty typu krako­wskiego produkuje się z gipsu lub estrich-gipsu'. Płyty typu wrocławskiego produkuje się z gipsobetonu żużlo­wego, Oba rodzaje płyt są zbrojone prętami ze stali gładkiej o średnicy 4,5-6 mm. Płyty montuje się dźwigiem, ustawiając je na warstwie zaczynu gipsowego lub zaprawy cementowej przy użyciu klinów drewnianych. Styki płyt zalewa się rzadką zaprawą gipsową płyty warstwowe z papierowym rdzeniem komórkowym- Wykonane są z dwóch warstw suchego tynku gipsowego przedzielo­nych warstwą rdzeniową z kartonu uformowanego w po­staci plastra pszczelego. Płyty mocuje się do ścian i sufitu za pośrednictwem listew kierunkowych, a między sobą i do podłogi — przy użyciu klocków drewnianych. Ścianki gipsowe charakteryzują się: prostym montażem, gładką powierzchnią nie wymagającą tynkowania, dobrymi właściwościami izolacyjnymi, termiczny­mi i akustycznymi, łatwością obróbki. Główną wadą ścianek gipsowych jest wrażliwość na działanie wilgoci. Bez specjalnego zabezpieczenia środka mi wodochronnymi mogą być stos w pom o wilgotności względnej powietrza nie przekracza­jącej 70%. W systemie bud wielkopłytowego stos są ścianki działowe wielkowymiarowe o grubości 50 mm,wykonane z bet zbrojonego siatką lub prętami stalowymi o średnicy 4,5 mm. Prefabryka­ty te mają wielkość ścian pomieszczenia; mają zamocowa­ne ościeżnice drzwiowe oraz bruzdy lub rurki do prowa­dzenia instalacji. W pom przemysłowych, w bud gospodarczych i w piwnicach wykonuje się niekiedy ścianki działowe z siatki przymocowanej do ramy z kształtowników walcowanych. Jeżeli siatkę pokryje się obustronnie tynkiem cementowym, to otrzymaną ściankę nazywa się ścianką Rabitza (od nazwiska wynalazcy). W pom narażonych na ciągłe działanie wody (łaźnie, ubikacje publiczne itp.) ścianki działowe wyk się z płytek ceramicznych dwu­stronnie szkliwionych, tzw. płytek przy­bór s k i c h . Płytki mają z obu stron pionowe otwory przeznaczone do umieszczania w nich prętów stalowych, stanowiących pionowe zbrojenie ścianki. W spoinach poziomych układa się płaskowniki stalowe (tzw. bednarkę). Ściankę muruje się przy użyciu zaprawy cementowej. Ścianki działowe z desek są obecnie rzadko stos. Stos ich uzasadnione jest jedynie w budynkach o konstrukcji drewnianej oraz w budynkach tymczaso­wych, przewidzianych do wielokrotnego montażu i de­montażu (np. baraki drewniane na placu budowy). Ścianki drewniane mogą być wyk sposobem stolarskim ze struganych desek oraz sklejki lub z płyt pilśniowych, paździerzowych itp.,i przygotowane pod malowanie olejne, lakierowanie lub politurowanie, albo też mogą być wykonane z desek nie struganych, przewidzianych do otynkowania. Ścianki stolarskie mogą być wykonane z desek łączonych między sobą na wpust i pióro, a mogą też mieć konstruk­cję ramowo-płycinową lub płytową. Ścianki ramowo-płycinowe i płytowe montowane są na budowie z gotowych elem wcześniej wyk w warszta­tach stolarskich. W konstrukcji ramowo-płycinowej ramę wyk się z desek o grubości 3,6-4,4 cm i szerokości 12-H 5 cm, a płyciny z desek o grubości 2,5-3,2 cm, z płyt paździerzowych, ze sklejki lub płyt pilśniowych twardych. W konstr płytowej szkielet ramy wyk się z desek o grubości 3,2 -r 3,8 cm i okleja z obu stron sklejką, płytami pilśniowymi lub paździerzowymi.. Zaletą ścianek stolars­kich jest lekkość, możliwość ustawienia bezpośrednio na podłodze i łatwość przenoszenia w inne miejsce. Na ścianki drewniane przewidziane do otynkowania stosuje się drewno gorszej jakości. Deski nie powinny być szersze niż 15 cm, gdyż po otynkowaniu ulegną wypacze­niu pod wpływem wilgoci. Ścianka składa się najczęściej z dwóch warstw desek odpadowych, tzw. króciaków, o grubości 1,9-3,2 cm. Jedna warstwa desek ma układ pionowy, a druga odchylony od pionu o 45°. W warstwie o układzie pionowym przynajmniej co druga deska powinna sięgać od podłogi do sufitu. Ścianki przed otynkowaniem obija się listwami lub dranicami o prze­kroju około 1,9x2,5 cm, matami trzcinowymi, płytami słomianymi lub siatką drucianą. Przy wykonywaniu ścianek działowych z drewna, sklejki, płyt wiórowych, paździerzowych i pilśniowych należy pamiętać o zachowaniu właściwej odległości ścian­ki od wewnętrznej powierzchni przewodu dymowego. Zgodnie z przepisami przeciwpożarowymi odległość ta powinna wynosić co najmniej 25 cm . W bud tymczasowych oraz na poddaszach wyko­nywane są niekiedy ścianki działowe z płyt wióro­wo-cementowych. Ścianki o powierzchni mniejszej niż 10 m^2 wyk się z płyt o grubości 5 cm, przy powierzchni większej — z płyt o grubości 7 cm. Podczas wykonywania ścianki płyty opiera się o po­mocnicze słupki drewniane zaklinowane między podłogą i sufitem, co znacznie ułatwia jej wykonanie. W miejscach styku ścianki działowej ze ścianami nośnymi płyty wiórowo-cementowe umieszcza się w bruzdach, a szczeliny po osadzeniu płyt zapełnia zaprawą cementową lub cementowo-wapienną. Płyty łączone są między sobą przy użyciu zaprawy cementowej zarobionej mlekiem wapiennym. Spoiny oraz styki płyt ze ścianą nośną przykrywa się z obu stron paskami siatki cięto-ciągnionej o szerokości 10 cm, przybitymi do płyt gwoździami ocynkowanymi. Jeżeli powierzchnie ścianek są większe niż 10 m^2 przy stos płyt o grubości 5 cm, oraz większe niż 15 m^2- przy płytach o grubości 7 cm, ścianki należy wzmac­niać zbrojeniem z bednarki lub stali okrągłej o średnicy 4,5-6 mm. Zbrojenie umieszcza się w spoinach pozio­mych. Można również usztywnić ściankę za pomocą drutów pionowych o średnicy 3 mm obejmujących ściankę z obu stron. Druty muszą być mocno naciągnięte i w sposób trwały zamocowane hakami do sufitu i podłogi. Ościeżnice drzwiowe należy osadzać w trakcie wykonywania ścianki. Należy mocować je do podłogi i do sufitu, wskazane jest przedłużenie stojaków ościeżnicy do wys stropu lub mocowanie do stropu za pośrednictwem płaskowników stalowych. Zagadnienie należytego mocowania ościeżnic drzwiowych jest istotne we wszystkich rodzajach ścianek działowych, gdyż bar­dzo często obserwuje się popękane tynki i obluzowane ościeżnice w ściankach o grubości mniejszej niż 1/2 cegły.

Schody są konstrukcją budowlaną, służącą do komuni­kacji pieszej w kierunku pionowym w budynku lub poza nim Głównym elementem schodów jest stopień. Płaszczyzna pozioma stopnia zwie się podnóżkiem (stopnicą), a pionowa - p r z e d n ó ż -kiem (podstopnicą). Szereg stopni tworzy bieg schodowy. Schody składające się /. kilku biegów mają spoczniki. Ze względu na położenie w stosunku do stropów spoczniki dzieli się na: piętrowe (na poziomie stropów) ora/ międzypiętrowe (w połowie odległości między są­siednimi stropami). W języku potocznym spoczniki pię­trowe nazywa się podestami, a spoczniki międzypięt­rowe - spocznikami. Bardzo ważnym elementem scho­dów, ze względu na bezpieczeństwo użytkowników, jest balustrada. Zabezpiecza ona przed spadnięciem ze schodów oraz ułatwia, zwłaszcza osobom, stun^yrt i małym dzieciom, poruszanie się po schodach. Przestrzeń wolną, występującą między dwoma biega­mi schodowymi, nazywa się duszą. W budynkach wielokondygnacyjnych schody umieszczone są w wydzielonym pomieszczeniu, zwanym klatką schodową. Schody można klasyfikować w zależności od: przeznaczenia i usytuowania, kształtu i położenia biegów, materiału użytego do ich wykonania, odporności na działanie ognia. Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się schody: główne, gospodarcze, strychowe, piwniczne, to­warowe, pożarowe - zwane też ewakuacyjnymi. Ze względu na usytuowanie rozróżnia się scho­dy wewnętrzne i schody zewnętrzne. Schody wewnętrz­ne służą do komunikacji wewnątrz budynku, zewnętrz ne prowadzą do budynku lub służą do pokonywania różnic wysokości terenu. W zależności od kształtu i położenia bie­gów rozróżnia się schody : jednobiegowe proste, dwubiegowe proste, dwubiegowe powrotne (zwykłe), dwubiegowe łamane, dwubiegowe powrotne z podwójnym dolnym lub górnym biegiem, trójbiegowe łamane powrotne, kręte (kręcone), wachlarzowe, zabiegowe powrotne, zabiegowe. Ze względu na rodzaj materiału użytego do wykonania rozróżnia się schody: żelbetowe, ceglane (ceramiczne), kamienne, stalowe i drewniane. Obecnie najczęściej wykonuje się schody żelbetowe. W zależności od odporności na działanie ognia schody dzieli się na: ogniotrwałe (niepalne) - żelbetowe, betonowe, kamienne, ceramiczne, stalowe, nieogniotrwałe (palne) - drewniane. Wymagania obowiązujące przy projektowaniu schodów Szerokość i wysokość stopni scho­dów powinny być dostosowane do przeciętnej długości kroku ludzkiego, która wynosi 60^-65 cm. Wysokość stopni, zgodnie z przepisami budowlany­mi, nie powinna przekraczać: 20 cm - w schodach do piwnic oraz na poddasza nieużytkowe lub służące do przechowywania siana i sło­ my w budynkach inwentarskich, 19 cm - w budynkach jednorodzinnych i zagrodo­ wych oraz w mieszkaniach dwupoziomowych, w gara­ żach wbudowanych i wolno stojących (wielostanowis­kowych). 17,5 cm - w budynkach wielorodzinnych, budyn­kach zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicz­nej, a także w budynkach produkcyjnych i magazyno-wo-składowych, 15 cm w przedszkolach i żłobkach oraz w budyn­kach zakładów opieki zdrowotnej. Liczba stopni. W jednym biegu schodów stałych, łączących kondygnacje nadziemne nie powinno być wię­cej niż: 14 stopni - w budynkach zakładów opieki zdrowo­tnej, 17 stopni - w pozostałych budynkach. Liczba stopni w jednym biegu schodów zewnętrznych nie powinna przekraczać 10. Nachylenie biegów. Stosunek wysokości do szero­kości stopnia określa nachylenie biegu schodowego w stosunku do poziomu Nachy­lenie biegów może wynosić 18 — 32° (32 — 63%), a w schodach strychowych, piwnicznych i przemysło­wych nawet 45° (100%). Najbardziej strome są scho­dy drabiniaste - 60-65° (170-200%) i drabiny - do 75° (370%). Szerokość biegów i spoczników. Oświetlenie schodów. Schody umieszczone w klatce schodowej mogą być oświetlone za pomocą okien umie­szczonych w ścianie zewnętrznej na każdej kondygnacji, o powierzchni nie mniejszej niż ^]/i2 rzutu klatki schodo­wej, albo też za pomocą świetlika dachowego (lub okien w górnej części klatki schodowej wyprowadzonej ponad dach), o powierzchni nie mniejszej niż ^3/4 rzutu klatki schodowej. Przy tym ostatnim sposobie oświetlenia schody powinny mieć duszę o powierzchni 0,25 m^2 na każdy metr wysokości klatki schodowej. Balustrady i poręcze. Schody zewnętrzne i wewnęt­rzne o wysokości przekraczającej 0,5 m powinny być zaopatrzone w balustrady lub inne zabezpieczenia od strony otwartej. Schody zewnętrzne i wewnętrzne w bu­dynku użyteczności publicznej powinny mieć balustrady lub poręcze przyścienne, umożliwiające lewo- i prawo­stronne ich użytkowanie. Przy szerokości biegu scho­dów większej niż 4 m należy zastosować dodatkową balustradę. Rodzaje konstrukcji schodów Podstawowymi elementami nośnymi w konstrukcji schodów są belki lub płyty, które mogą opierać się na ścianach albo na słupach. W zależności od rodzaju elementów nośnych rozróż­nia się schody: belkowe , schody płytowe , schody belkowo-płytowe . Schody belkowe. Schody te ze względu na sposób zamocowania stopni dzieli się na: wspornikowe, w których każdy stopień jest niezależną belką utwierdzoną w ścianie nośnej, dwuwspornikowe, w których stopnie każde­ go biegu opierają się na belce umieszczonej pod nimi w środku rozpiętości, zwanej belką policzkową, jednoprzęsłowe (wolno podparte lub za­mocowane) oparte na ścianach, na ścianie i belce poli­czkowej lub na dwóch belkach policzkowych. Spoczniki schodów belkowych mają konstrukcję pły­tową lub płytowo-żebrową (płytowo-belkową). Nazwa „schody belkowe" wynika wyłącznie z konstrukcji bie­gów. Schody belkowe mogą być wykonywane z drewna, metalu, kamienia i żelbetu. Schody płytowe. Schody te składają się z płyty biegowej i płyty spocznikowej, przy czym bieg może być: płytą wspornikową osadzoną w ścianie nośnej , płytą wolno podpartą na płytach spocznikowych, połączony w jednolity element z płytami spoczni­kowymi - tworzą razem płytę jednoprzęsłową załamaną (wolno podpartą lub zamocowaną w poprze­cznych ścianach klatki schodowej). Schody płytowe wykonuje się z żelbetu; mogą być monolityczne lub prefabrykowane. Schody belkowo-płytowe. Schody te składają się z płyt i belek (żeber) najczęściej połączonych ze sobą w jeden monolit. Rozróżnia się schody z belkami spocznikowymi (rys. 3-7#) oraz z belkami spocznikowymi i policzkowymi (rys. 3-76). W pierwszym wypadku belki służą do oparcia spocz-ników i biegów, w drugim - biegi opierają się na belkach policzkowych, które z kolei opierają się na belkach spocznikowych Schody żelbetowe monolityczne z biegami wspornikowymi, z belkami policzkowymi, z belkami spocznikowymi, płytowe. Schody prefabrykowane , Schody z prefabrykatów drobnowymiarowych. Schody drewniane Zgodnie z przepisami przeciwpożarowymi prawo budo­wlane zezwala na wykonywanie schodów drewnianych w budynkach mieszkalnych do dwóch kondygnacji, przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych oraz w bu­dynkach gospodarczych. Stosowanie schodów drewnia­nych w budynkach wielorodzinnych, mających więcej niż dwie kondygnacje, jest zabronione.Schody drewniane wykonuje się najczęściej z drewna iglastego (sosna, świerk), a rzadziej z liściastego twar­dego (dąb, buk). Drewno dębowe lub bukowe stosuje się najczęściej na podnóżki w budynkach o dużym natężeniu ruchu, ze względu na jego znaczną wytrzyma­łość i małą ścieralność. Również schody murowane, stalowe lub żelbetowe mogą mieć podnóżki wykonane z drewna. Stosowane są trzy rodzaje schodów drewnianych: drabiniaste, policzkowe ze stopniami wpuszczonymi lub wsuwanymi, siodłowe ze stopniami nakładanymi. Podstawowymi elementami nośnymi schodów dre­wnianych są policzki wykonywane z bali grubości 5^-8 cm i szerokości 20-^37 cm. Schody kamienne i ceglane są obecnie rzadko stosowa­ne i to przeważnie jako schody zewnętrzne. Niekiedy występuje potrzeba ich wykonania w rekonstruowanych budynkach zabytkowych. Schody kamienne były dawniej wykonywane w budynkach' reprezentacyjnych. Obecnie, gdy zachodzi taka potrzeba, wykonuje się imitację schodów kamien­nych, pokrywając schody żelbetowe płytami kamienny­mi. Do budowy schodów stosowano skały twarde (gra­nity, sjenity, piaskowce) i skały o mniejszej twardości (marmury, dolomity, twarde wapienie). Schody kamien­ne wykonywano jako wspornikowe lub obu­stronnie oparte na murach, albo belkach policzkowych stalowych. Przy stopniach mocowanych wspornikowe w murze szerokość biegu nie powinna przekraczać 1,30 m - gdy wykonane są one ze skał twardych oraz 1,00 m - gdy wykonane są ze skał o mniejszej twardości. Jeżeli stopnie kamienne oparte są na obu końcach, to szerokość biegu może wynosić 2,20 m - przy zastosowa­niu skał twardych oraz 1,70 m - przy zastosowaniu skał o mniejszej twardości. Schody metalowe są rzadko stosowane, mimo że są znacznie lżejsze od schodów żelbetowych. Podstawową ich wadą jest spadek wytrzymałości po ogrzaniu do temperatury ponad 500°C, co może nastąpić w wypad­ku pożaru. Dlatego też schody metalowe, przeważnie stalowe, stosuje się jako schody pomocnicze w halach przemysłowych, prowadzące do maszyn, na antresole itp. W budynkach mieszkalnych stosowane są niekiedy w kotłowniach. W budynkach tymczasowych skła­danych z kontenerów metalowych schody stalowe sto­sowane są jako schody zewnętrzne. Pokrycia dachowe- wierzchnia wodoszczelna warstwa dachu, zabezpiecza­jąca budynek przed wpływami atmosferycznymi. Rodzaj pokrycia oraz sposób jego wykonania decydują o szczelności i trwałości dachu. Nieszczelne pokrycie może doprowa­dzić do szybkiego zniszczenia konstrukcji dachowej. Pokrycie dachowe należy wykonywać niezwłocznie po wzniesieniu dachu i ułożeniu podkładu. Niepotrzebne przedłużanie czasu wykonywania robót dekarskich pro­wadzi do nadmiernego zawilgocenia budynku, co może prowadzić do uszkodzeń w okresie jesienno-zimowym, jeżeli budynek nie będzie jeszcze w tym okresie ogrze­wany. W zależności od zastosowanego materiału na pokry­cie, połacie dachowe muszą mieć odpowiednie nachylenie. Do najdawniej stosowanych pokryć dachowych zalicza się słomę, trzci­nę, gonty i dranice. Do najczęściej stosowanych dachówek ceramicznych zalicza się: karpiówkę, esówkę (holenderkę) i zakładkową, a do cementowych: karpiówkę podwójną i zakładkową. Blacha ołowiana nie jest już stosowana do krycia dachów, a cynkową zastępuje się najczęściej ocynkowaną stalo­wą. Oprócz pokryć dachowych z blachy wykonuje się obróbki blacharskie oraz rynny i rury spustowe. Ob­róbki blacharskie obejmują wykonywanie ko­łnierzy przy kominach, pokrycie koszy i okapów, gzym­sów wieńczących i międzypiętrowych, podokienników, attyk, murów ogniochronnych, włazów dachowych, ław kominiarskich, wywietrzników itp. Pokrycia papowe Po­krycie papowe jest bardzo szczelne, lekkie i stosunkowo tanie. Wygląd dachów krytych papą jest nieestetyczny, ale ten mankament można usunąć przez zastosowanie attyki lub odpowiednio wyprofilowanego gzymsu wień­czącego. Do wykonywania pokryć papowych stosuje się następujące materiały: do gruntowania podłoży betonowych - roztwory i emulsje asfaltowe; do przyklejania papy asfaltowej do podłoża beto­nowego i do sklejania warstw papy asfaltowej między sobą - lepiki asfaltowe bez wypełniaczy lub z wypeł­niaczami do stosowania na gorąco oraz lepiki asfaltowe z wypełniaczami do stosowania na zimno; do przyklejania do podłoża betonowego i do skle­jania ze sobą warstw papy smołowej - lepiki i masy smołowe bez wypełniaczy lub z wypełniaczami do stoso­wania na gorąco; do wykonywania pokryć bez spoinowych na podkładzie z dwóch lub trzech warstw papy - emulsje asfaltowe kationowe i anionowe z dodatkiem lateksu butadienowo-styrenowego; powłoka z emulsji jest naj­częściej wzmacniana ciętym włóknem szklanym; do uszczelniania połączeń między elementami pod­łoży betonowych prefabrykowanych i do wypełniania szczelin dylatacyjnych - kity i masy zalewowe asfaltowe do szczelin dylatacyjnych; jako warstwy pokrycia - papy asfaltowe lub smoło­we na osnowie z tektury; do mocowania papy do podłoża drewnia­nego - gwoździe papowe i podkładki blaszane. Trwałość pokrycia papowego zależy od rodzaju i jakości użytych materiałów, dokładności wy­konania oraz systematycznej konserwacji. Dobrze wy­konane i właściwie konserwowane pokrycia dachowe mogą służyć przez 30 i więcej lat. Krycie dachów papą należy wykonywać w okresie suchym i ciepłym. Gwoździe papowe przybija się młotkiem stalowym, papę przycina się nożem dekarskim, a roztwory grun­tujące i lepiki rozprowadza się szczotką osadzoną na długim trzonku. Krycie papą na deskowaniu Dachy o konstrukcji drewnianej i stalowej kryte są papą mocowaną do pokładu z desek lub płyt drewnopochod­nych (wiórowych, paździerzowych i sklejki). Podkład powinien być równy i szczelny. Deskowanie wykonuje się z desek grubości 2,5 cm i szerokości 12-15 cm (deski szersze ulegają wypacze­niu podczas wysychania drewna). Deski układa się do czoła, na przylgę lub wpust i pióro. Najczęściej stosuje się układanie desek do czoła; ma ono jednak tę wadę, że przy chodzeniu po dachu deski uginają się niezależnie od sąsiednich i może to być przyczyną uszkodzenia papy. Krycie papą na deskowaniu może być pojedyncze lub podwójne. Wskazane jest dzielenie rolek papy na odcinki 2,5-3 m. Krycie pojedyncze stosuje się na budynkach tymczasowych i podrzędnych, gdyż jest nietrwałe. Ar­kusze papy mocuje się do deskowania papiakami z pod­kładkami z blachy. Arkusze papy układa się równolegle do okapu. Okapy powinny być pokryte blachą ocyn­kowaną. W pokryciu podwójnym dolną warstwę papy przybija się papiakami (bez podkładek) do deskowania. Arkusze papy zachodzą na siebie na zakład' 10 cm i przed przybiciem gwoździ styki klei się lepikiem. Ar­kusze warstwy górnej przesunięte są o połowę szeroko­ści w stosunku do arkuszy warstwy dolnej. Warstwę górną pokrycia na połaciach o pochyleniu do 10% przykleja się na całej powierzchni lepikiem. Na poła­ciach o spadku większym niż 10% zaleca się dodatkowo przybijać górny brzeg arkuszy gwoździami papowymi co 10-^25 cm. Kalenicę kryje się najpierw paskiem papy szero­kości 40-h 50 cm, a dopiero na nim układa się dwie warstwy papy, przy czym arkusze papy z warstwy dol­nej i górnej muszą przechodzić z jednej połaci na drugą, pasmem szerokości co najmniej 25 cm. Kosze da­chowe należy kryć czterema warstwami papy przez wzajemne nakładanie się papy z sąsiednich połaci. Naroża kryje się tak samo jak kalenicę. Na warstwy dolne pokryć dwu- lub trójwarstwowych stosuje się papy izolacyjne bez posypki, a na warstwy górne - papy obustronnie powlekane z posypką minera­lną. Na słabych podkładach stosuje się niekiedy krycie a) pojedyncze na listwy przybijane prostopadle do okapu. Na pokładzie betonowym wykonuje się krycie papowe dwu, trzy- lub czterowarstwowe. Pokrycie może być układane: równolegle do okapu- przy pochyleniu do 15%, k r z y ż o w o - przy pochyleniu ponad 15%. Przed przystąpieniem do krycia podkładu betonowe­go należy go dokładnie oczyścić z kurzu, grudek za­prawy i betonu. Podkład musi być zupełnie suchy. Krycie podkładów wilgotnych prowadzi do tworzenia się pęcherzy i odstawania arkuszy papy. Po oczyszcze­niu podkład gruntuje się roztworem asfaltowym, który wsiąka w beton i stwarza dobre warunki dla przyczepności lepiku. Po 3-10 h od zagruntowania można przystąpić do przyklejania arkuszy papy długości 6-8 m. Gorącym lepikiem smaruje się podkład betono­wy i spodnią powierzchnię dolnej warstwy papy. Po przyklejeniu dolnej warstwy w ten sam sposób przykleja się warstwę wierzchnią. Na warstwy dolne stosuje się papę izolacyjną, a na górne - papy jedno- lub dwustronnie powlekane z posypką mineralną. Pokrycia z blachy stosuje się na połaciach dachowych o pochyleniu 5-60%. Ze względu na deficyt miedzi, cynku, aluminium i stali pokrycia blachą są stosunkowo rzadko stosowane, mimo wielu zalet. Są to pokrycia trwałe, lekkie i estetyczne. Oprócz blachy gładkiej stosuje się blachę falistą i panwiową. Większość pokryć dacho­wych wykonuje się z blachy gładkiej ocynkowanej. Blacha cynkowa i stalowa ocynkowana. Powłoka cynku na blasze stalowej musi być równa, nie wolno stosować blachy ocynkowanej źle pokrytej cynkiem. Powierzch­nia blachy musi być srebrzysta, bez pęknięć, uszkodzeń mechanicznych i plam.Do krycia obiektów zabytkowych i reprezentacyjnych stosuje się blachę miedzianą. Krycie dachów blachą i wykonywanie obróbek bla­charskich może odbywać się w każdej porze roku, bez względu na temperaturę. Jedynie podczas wykonywania pokryć z blachy cynkowej temperatura otoczenia po­winna wynosić co najmniej + 5°C. Przed przystąpieniem do wykonania pokrycia połacie dachowe należy dokładnie oczyścić z wapna, wiórów, śniegu itp.. Narzędzia i maszyny do robót blacharskich Najwięcej narzędzi i sprzętu pomocniczego używa się podczas krycia dachów blachą oraz wykonywania ob­róbek blacharskich. Decyduje o tym specyfika materiału, jakim są różne rodzaje blach. Blachy przed ułoże­niem na dachu należy odpowiednio przygotować, przy­ciąć do odpowiednich wymiarów i ukształtować w spo­sób gwarantujący szczelność pokrycia. Do cięcia blachy używa się nożyc ręcznych, stołowych i gilotyn me­chanicznych . Do zaginania blachy oraz zaklepywania połączeń służą: zaginadło blacharski i młotki drewniane lub gumowe. Młotki stalowe stosuje się tylko do wbijania gwoździ, uchwytów i haków, nie wolno ich stosować przy obrób­ce blachy Przygotowanie arkuszy blachy odbywa się na stole blacharskim Krawę­dziarki służą do zginania blachy pod określonym ką­tem, a zwijarki do wyginania lub zwijania po krzywej. Zwijarki mogą być też stosowane do prostowania bla­chy. Krycie blachą ocynkowaną Krycie dachów blachą stalową czarną, blachą stalową ocynkowaną wykonuje się według tych samych zasad. Blacha czarna wymaga jedynie systematycznej konser­wacji zabezpieczającej przed korozją.Arkusze blachy układa się najczęściej na sztywnym, lecz nieszczelnym deskowaniu, wykonanym z desek grubości 25 mm, przybitych do krokwi w od­stępach 4 lub 5 cm. Poszczególne arkusze blachy ocyn­kowanej łączy się na rąbki stojące w połączeniach prostopadłych do okapu i na rąbki leżące w połączeniach równoległych do okapu. Rąbki stojące mają wysokość 2,5-3,5 cm. Przed przystąpieniem do układania i łączenia arkuszy blachy należy je odpowiednio przygotować na stole blacharskim. Połączenia arkuszy równoległe do okapu nie po­winny przebiegać w jednej linii. Konieczne jest przesu­nięcie arkuszy w poszczególnych pasach ograniczonych rąbkami stojącymi co najmniej o 10 cm. Kolejność układania arkuszy jest w każdym rzędzie taka sama - od okapu do kalenicy. Przy kalenicy i w narożach rąbki stojące „przewraca się" tak, aby przylegały do połaci dachowej. Umożliwia to wykonanie rąbka stojącego podwójnego wzdłuż kale­nicy lub naroża Zakończenie pokrycia z bla­chy ocynkowanej przy okapie wykonuje się przez połą­czenie na rąbek leżący pasa blachy okapowej z pokry­ciem. Jeżeli na pasie blachy okapowej umieszczona jest rynna leżąca, to łączy się pokrycie z blachą rynny leżącej. Krycie blachą cynkowaną Łączenie arkuszy blachy cynkowej musi być wykonane w inny sposób niż blachy ocynkowanej, gdyż cynk ma prawie trzy razy większy współczynnik rozszerzalności cieplnej niż stal. Ponadto blacha cynkowa jest mniej wytrzymała na rozciąganie i zginanie oraz bardziej kru­cha. Podkład drewniany pod pokrycie z blachy cynko­wej nie różni się niczym od podkładu pod pokrycie z blachy stalowej ocynkowanej Arkusze blachy cynkowej w szwach prostopadłych do okapu łączy się na zwoje, a w równoległych do okapu - na luźne nakładki. Arkusze przygotowane do krycia dachu mają z jed­nej strony zwój gładki, a z drugiej - odbity. Równo­legle do zwojów, przy krótszym boku, od spodu ar­kusza przylutowuje się dwa języki. Przytrzymują one luźny koniec arkusza przed poderwaniem przez wiatr. Krycie dachu wykonuje się w kierunku od oka­pu do kalenicy. Każdy arkusz przybija się do des­kowania gwoździami ocynkowanymi wzdłuż boku gór­nego równoległego do kalenicy. W kalenicy i w naro­żach blachę cynkową łączy się na rąbek stojący po­dwójny Krycie blachą falistą i panwiową Do krycia budynków magazynowych, gospodarczych, wiat itp. stosuje się blachę stalową ocyn­kowaną falistą lub panwiową. Ze względu na znaczną sztywność arkuszy blachy falistej i panwiowej można je układać na podkładzie z łat lub kątowników stalowych rozstawionych w odstępach co 0,5 m. Krycie dachu rozpoczyna się od okapu. Styki arkuszy blachy falistej prostopadłe do okapu wykonuje się na zakład l - 2 fal, przy czym brzegi płyt łączy się nitami Styki arkuszy blachy panwiowej prostopadłe do oka­pu wykonuje się na zakład jednej fali i tak samo jak przy płytach falistych łączy nitami. Arkusze blachy falistej i panwiowej w stykach równo­ległych do okapu układa się na zakład 10-15 cm w zależności od spadku połaci. Arkusze blachy mocuje się do łat drewnianych za pomocą gwoździ, a do kątow­ników lub płatwi stalowych z dwuteowników - za po­mocą śrub lub zaczepów z płaskownika . Pod główki nitów należy dawać podkładki Pokrycie dachówkowe jest trwałe, ogniotrwałe i estety­czne. Jest to jednak pokrycie mało szczel­ne, dlatego też może być wykonywane na połaciach dachowych o nachyleniu 60- 150%, aby woda i śnieg nie przedostawały się na poddasze. Wadą pokrycia dachówkowego jest jego znaczna masa, wymagająca silnej konstrukcji dachowej. Do wykonania pokrycia oprócz dachówek stosuje się gąsiory dachowe, którymi kryje się kalenice i naroża, Pokrycie dachówką karpiówką jest bardzo es­tetyczne, ale stosunkowo ciężkie przy najczęściej stoso­wanym pokryciu podwójnym. Krycie pojedyncze stosuje się tylko na budynkach gospodarczych, gdyż nie zapewnia wymaga­nej szczelności. Krycie podwójne może być wykonane w łuskę lub w koronkę. Przy kryciu w łuskę łaty rozstawione są co 14 cm. Na każdej łacie zawieszony jest jeden rząd dachówek, dzięki temu w każdym miejscu pokrycia występują dwie lub trzy warstwy dachówek Gotowe pokrycie przypomina wygląd łuski karpia i stąd jego nazwa oraz nazwa dachówki. Przy kryciu w koronkę łaty roz­stawione są co 28 cm, a na każdej łacie zawieszone są dwa rzędy dachówek przesuniętych względem siebie o połowę szerokości. Dolna warstwa oparta jest zaczepami o łatę, a wierzchnia - zaczepami o górne krawę­dzie dachówek warstwy dolnej. Przy tym sposobie po­krycia zużycie łat jest o połowę mniejsze, a ponadto łatwiejsze jest wymienianie uszkodzonych dachówek. Krycie dachówką holenderką W przekroju poprzecznym dachówka holenderk a ma kształt litery S, toteż jej druga nazwa to e s ó -w k a. Pokrycie wykonuje się na łatach rozstawionych co 32 cm. Dachówkę holenderkę produkuje się w trzech odmianach jako: gładką, z nakładkami przylgowymi, podwójnie żłobkowaną. Dwa narożniki dachówki gładkiej są skośnie przycię­te, przez co unika się w stykach za­chodzenia na siebie czterech warstw dachówek. Najmniej szczel­ne jest pokrycie z dachówki holenderki gładkiej, dlatego też styki dachówek prostopadłe do okap u należy uszczelniać zaprawą wapienną.

Dachy Podstawowym zadaniem dachu jest zabezpieczenie bu­dynku przed wpływami atmosferycznymi, tj. deszczem, śniegiem, wiatrem, oraz przed działaniem zbyt niskiej lub zbyt wysokiej temperatury powietrza. Dach decydu­je również o wyglądzie całego budynku. Elementy dachu. Każdy dach składa się z konstruk­cji nośnej, pokrycia, podkładu usztywniającego i pod­trzymującego pokrycie oraz urządzeń do odprowadza­nia wody (rynny, rury spustowe, obróbki blacharskie koszy itp.) Konstrukcja nośna dachu wykonywana jest najczęś­ciej z żelbetu lub drewna, a w halach przemysłowych o dużych rozpiętościach - ze stali. Powierzchnia dachu składa się z płaskich połaci lub stanowi odpowiednio ukształtowaną krzywiznę.Połacie dachowe ograniczone są krawędziami. Krawędzie poziome najniżej położone tworzą okap. a najwyżej położone kalenice. Krawedzie dachowe przebiegające ukośnie do poziomu to naro­ża i kosze, przy czym mówimy o narożu, gdy połacie tworzą kąt wypukły, a o koszu - gdy kąt wklęsły. Pochylenie połaci dachowych. Pochylenie (spadek) połaci dachowych określa się stosunkiem wysokości h do rzutu poziomego szerokości połaci s. Pochylenie połaci równa się zatem tangensowi kąta zawartego między płaszczyzną połaci dachowej i płasz­czyzną poziomą. Spadek połaci może być również po­dawany w procentach lub określany wartością kąta nachylenia połaci dachowej do poziomu. Pochylenie połaci dachowych zależy od warunków klimatycznych, rodzaju pokrycia, rodzaju konstrukcji dachowej, prze­znaczenia poddasza oraz wymagań architektonicznych związanych z obowiązującym w danym regionie stylem architektonicznym. Typy dachów. W zależności od szerokości budynku i jego rozplanowania w rzucie poziomym, a także ze względów architektonicznych i funkcjonalnych, stosuje się następujące typy dachów o płaskich poła­ciach: jednopołaciowe, zwane też pulpitowymi, dwupołaciowe, czteropołaciowe, mansardowe, półszczytowe, naczółkowe, namiotowe, pilaste. Budynki o bardzo dużym rzucie poziomym, np. hale przemysłowe, hale sportowe, kryte baseny, sale teatral­ne mają najczęściej dachy o powierzchniach krzywoli­niowych . Do najczęściej stosowanych dachów o powierzchniach krzywoliniowych zalicza dachy: walcowe, konoidalne, beczkowe, paraboliczno hiperboliczne, fałdowe, kopulaste, paraboliczne. Przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych wyko­nywane są dachy stożkowe wieżowe i hełmowe Dachy o konstrukcji drewnianej Drewniane konstrukcje dachowe ze względu na wymia­ry i sposób łączenia elementów dzieli się na ciesielskie i inżynierskie - wykonywane najczęściej w postaci dźwi-garów deskowych. Konstrukcje dachowe ciesielskie. Do tego typu konstrukcji zalicza się dachy: krokwiowe i krokwiowo-zastrzałowe, jętkowe, płatwiowo-kleszczowe, wieszarowe. Wykonywano je bez żadnych obliczeń statycznych, to­też nośność poszczególnych elementów nie była w pełni wykorzystana. Elementy łączono między sobą za pomo­cą odpowiednich zaciosów. Spotyka się jeszcze zabyt­kowe budynki, w których więźby dachowe wykonane są bez użycia gwoździ, jako łączniki stosowano wówczas kołki z drewna dębowego. Łączenie poszczególnych elementów w konstrukcji dachowej ciesielskiej nazywa­no wiązaniem dachu i stąd wywodzi się stosowa­ne do dziś określenie - więźba dachowa. Konstrukcje dachowe inżynierskie. Bardziej ekono­miczne od konstrukcji ciesielskich są konstrukcje drew­niane inżynierskie, w których nośność drewna wykorzy­stywana jest prawie w pełni ze względu na stosowanie łączników (gwoździe, śruby, sworznie i pierścienie) w małym stopniu osłabiających przekroje łączonych elementów. Najbardziej ekonomiczne są konstrukcje in­żynierskie klejone, w których nośność drewna wyko­rzystywana jest w 100%, gdyż nie mają one żadnych łączników wymagających wykonania otworów lub gniazd do ich osadzenia w łączonych elementach. Dachy krokwiowe stanowią naj­prostszy typ konstrukcji dachowej ciesielskiej . Składają się one z wiązarów trójkątnych powstałych przez odpowiednie połączenie pary krokwi z belką stropu drewnianego nad najwyższą kondygna­cją. Rozstaw wiązarów zależy od obciążenia poszczegól­nych krokwi i wynosi od 0,8 do 1,0 m. Dachy krok­wiowe można stosować przy szerokości budynku do 6,0 m. Przy tej rozpiętości długości krokwi nie powinny przekraczać 4,5 m. Przekroje belek stropowych - zwanych w tym wypad­ku belkami wiązarowymi, gdyż razem z krok­wiami tworzą wiązar dachowy - zależnie od rozpiętości i obciążenia stropu mają wymiary 14x20-^20x26 cm. Wymiary przekroju poprzecznego krokwi również zależą od ich obciążenia, rozstawu oraz długości i wynoszą 5 x 16^8 x 16 cm. Dachy krokwiowe mają połacie nachylone do po­ziomu pod kątem 30-^-60°. Przy mniejszym po­chyleniu krokwie są wystarczająco usztywnione w kie­runku podłużnym budynku przez deskowanie stanowią­ce podkład pod pokrycie dachowe. W dachach o po­chyleniu powyżej 45° należy dodatkowo stosować wiatrownice o przekroju 3,8 x l O -=- 5 x 14 cm przy­bite ukośnie od dołu do każdej krokwi dwoma gwoź­dziami. Obciążenia dachu krokwiowego na ściany budynku przenoszą się za pośrednictwem belek wiązarowych lub belek wiązarowych i murłatów (namurnic), gdy ściana jest murowana z drobnych elementów. Dachy jętkowe Przy szerokości budynku ponad 6,0 m konstrukcja krokwiowa staje się nieekonomiczna. Stosuje się wówczas wiązary jętkowe, które róż­nią się tym od krokwiowych, że mają dodatkowy ele­ment poziomy, tzw. jętkę. Jętka dzieli krokiew-na dwa odcinki w stosunku 3:2, przy czym odcinek dolny jest zawsze dłuższy. Dolny odcinek krokwi ma z reguły długość do 4,5 m, a górny - do 2,5 m. Długość jętki nie przekracza na ogół 3,5 m. Dachy jętkowe mają połacie o nachyleniu 35-^67°. W budynkach mających pokoje na poddaszu jętki wykorzystywane są jednocześnie jako belki lekkiego stropu nad poddaszem. Charakterystyka konstrukcji. Dachy jętkowe mogą mieć jętki nie podparte lub podparte jednym albo dwo­ma rzędami słupów za pośrednictwem płatwi. Słupy te nazywane są przez cieśli stolcami, dlatego też dachy jętkowe mogą być bezstolcowe, jednostolcowe i dwu-stolcowe. Wiązary z jętkami nie podpartymi stosuje się przy rozpiętości dachu do 7,5 m . Przy roz-piętościach większych (do 9 m) stosuje się wiązary z jętkami podpartymi w połowie ich długości , a przy rozpiętości dachu od 9 do 12 m jętki podpiera się dwoma rzędami słupów. W celu zmniejszenia rozpiętości płatwi i usztywnienia konstrukcji dachu jętkowego w kierunku podłużnym stosuje się miecze połączone dołem ze słupem, a górą z płatwią. Pochylenie mieczy wynosi zwykle 45 , a ich długość 1,0— 1,20 m. Tradycyjne połączenie jętki z krokwią wykonywano na wrąb w półjaskółczy ogon (rys. 4-19). Połączenie takie nie jest już stosowane ze względu na dużą praco­chłonność oraz z uwagi na osłabienie krokwi wycięcia­mi. Obecnie połączenie jętki z krokwią wykonuje się na gwoździe . Dachy płatwiowo-kleszczowe więźba dachowa składa się z wiązarów pełnych rozmieszczonych co 3-5 m i wiązarów pustych. Wiązar pełny składa się z pary kro­kwi, pary kleszczy i dwóch słupów oraz belki wiązaro-wej (gdy strop jest drewniany). Jeżeli strop poddasza jest żelbetowy lub stalowo-ceramiczny, słupy opiera się na podwalinach (krawędziakach drewnianych) położo­nych na stropie w kierunku prostopadłym do płaszczyz­ny wiązara Wiązary puste, zwane też pośrednimi, skła­dają się tylko z dwóch krokwi połączonych w kalenicy i opartych dołem na płatwi stopowej Kleszcze obejmują z obu stron krokwie i słupy oraz usztywniają dach w kierunku poprzecznym. Ze słupami są one połączone na wrąb wzajemny pełny i śrubę o średnicy 18 mm, a z krokwiami na półjaskół-czy ogon i śrubę lub kołek dębowy o średnicy 12 mm Wystarczające usztywnienie dachu w kierunku podłu­żnym zapewniają miecze połączone z płatwiami i słu­pkami; jedynie w stromych dachach budynków wolno stojących stosuje się dodatkowo wiatrownice przy­bijane ukośnie do spodu krokwi. Z uwagi na deficyt drewna dachy płatwiowo-klesz-czowe wykonuje się obecnie z bali i desek Jeśli spadki połaci dachowych są nieduże, to stosuje się wiązary płatwiowo-kleszczowe podparte jednym , dwoma lub trzema rzędami słupów. Roz­wiązanie z jednym rzędem słupów podpierających dach za pomocą płatwi kalenicowych stosuje się przy roz­piętości dachu do 8 m w budynkach dwutraktowych. Dachy jednopołaciowe stosuje się w budynkach o nie­wielkiej szerokości, w budynkach przylegających do granicy działki sąsiada oraz przybudowanych do budynków istniejących o większej wysokości. Dachy jednopołaciowe o małym pochyleniu w zależności od rozpiętości mają konstruk­cję krokwiową , krokwiowo-zastrzałową lub płatwiowo-kleszczową . Dachy jednopołaciowe o dużym pochyleniu stosuje się wiązary płatwiowo-kleszczo-we i wieszarowe . Ściana pulpitowa w obu rozwiązaniach połączona jest z konstrukcją ścianki stolcowej za pomocą kotwi przymocowanych do słupów. Powiązanie takie zapobiega wywróceniu się ściany pulpitowej pod wpływem ssania wiatru. Także w obu rozwiązaniach płatew stopowa przy okapie musi być zakotwiona, gdyż przenosi na konstrukcję ściany siły od parcia wiatru na połać dachową i od ssania wiatru po stronie ściany pulpitowej. Rynny dachowe Każdy dach powinien być wyposażony w urządzenia do odprowadzania wód opadowych. Woda nie powinna spadać z okapu bezpośrednio na ziemię, gdyż nawet przy lekkim wietrze powoduje silne zawilgocenie ścian i fundamentów budynku. Do urządzeń umożliwiających właściwe odprowadzenie wód opadowych z połaci da­chowych, tarasów oraz galerii zaliczamy rynny, ko­ryta i rury spustowe. Woda opadowa przy okapie spływa do rynny i pio­nową rurą spustową odprowadzana jest do sieci kanali­zacyjnej lub na ziemię. Rynny z blachy. Rynny wykonuje się najczęściej z blachy ocynkowanej lub cynkowej, a w budynkach reprezentacyjnych - z blachy miedzianej. Przekrój rynny powinien być tak dobrany, żeby zapew­nił odprowadzenie wody opadowej bez przelewania się przez jej krawędzie. Z reguły przyjmuje się, że na l m^2rzutu poziomego odwadnianej połaci dachowej powin­no przypadać 0,8- l cm^2 przekroju poprzecznego ryn­ny, jeżeli dach ma kosze. W dachach bez koszy wystar­cza 0,5 cm^2 przekroju rynny na l m^2 rzutu połaci. Najbardziej funkcjonalnym i ekonomicznie uzasadnio­nym przekrojem rynny jest przekrój półkolisty. Rynny o przekroju prostokątnym lub kwadratowym stosowane są niekiedy głównie ze względów architektonicznych. Stosowane powszechnie rynny półkoliste mają średnicę 10, 15, 18 lub 20 cm Rynny należy układać ze spadkiem 2--5 mm na każdy metr ich długości, aby woda opadowa szybko spływała w kierunku rur spustowych. Rozróżnia się trzy rodzaje rynien: wiszące, stojące, leżące. Najczęściej stosowane są rynny wiszące. W budownictwie miejskim stosuje się też rynny kory­ta) wewnętrzne, umieszczone między połaciami stropodachów . Rynny są wytwarza­ne nie tylko z blachy, lecz również z PVC, polietylenu i laminatów epoksydowych wzmocnionych włóknem szklanym. Wadą tych rynien jest kruchość i mniejsza wytrzymałość na naciski, dlatego też nie można o nie opierać drabin. Najczęściej stosowane są rynny o prze­kroju półokrągłym. Z uwagi na dużą rozszerzalność cieplną rynny z tworzyw sztucznych muszą być układa­ne w taki sposób, żeby był zapewniony swobodny prze­suw w uchwytach. Odcinki rynien mają najczęściej dłu­gość 3 m. Ponadto produkuje się narożniki zewnętrzne i wewnętrzne oraz denka lewe i prawe. Rynny z two­rzyw sztucznych mocuje się za pomocą podtrzymywa­czy stosowanych przy rynnach metalowych, ale rozmie­szcza się je gęściej, tj. co 40 cm Przekrój rury spustowej nie powinien być mniejszy niż ^3/4 przekroju rynny. Odległości między rurami spus­towymi wynoszą od 12 do 20 m. Rury spustowe odprowadzające wodę na teren przy budynku lub na niżej położony dach zakończone są kolankami. Na ulicach o dużym nasile­niu ruchu pieszego rurę spustową należy zakończyć członem żeliwnym z kolankiem wylo­towym. Na terenie skanalizowanym wodę opadową odprowadza się bezpośrednio z rur spustowych do rur żeliwnych kanalizacyjnych Rury spustowe odprowadzają wodę gromadzącą się w rynnach. Rozróżnia się rury spustowe zewnętrzne i wewnętrzne. Rury zewnętrzne wykonywane są z blachy cynkowej, stalowej ocynkowanej rzadziej z blachy miedzianej oraz z tworzyw sztucznych. Rury wewnętrzne są żeliwne, winidu-rowe lub azbestowo-cementowe. Połączenie rury spustowej z rynną wykonywane jest w postaci leja lub wpustu . Leje stosuje się przy rynnach leżących, a wpusty przy stojących i wiszących. Przy odprowadzaniu wody opadowej do wnętrza budynku stosuje się na styku połaci o przeciwnych spadkach leje spływowe. Wloty lejów spływowych nigdy nie zamarzają, ponieważ rurami dopływa ciepłe powietrze z wnętrza budynku. Jeden lej spływowy, do prowadzający wodę do rury spustowej o średnicy 10 cm, wystarcza na około 300 m^2 rzutu poziomego połaci dachowych. Stosowane są również leje spływowe z podgrzewaczem elektrycznym. W tym wypadku zape­wniony jest dobry odpływ wody nawet przy grubej warstwie śniegu na dachu i bardzo niskiej temperaturze.

Zawilgocenie w wyniku przemarzania i opadów atmosferycznych Intensywne opady deszczu i śniegu powiązane z silnymi wiatrami powodują, że po ścianach zewnętrznych budo­wli spływają duże ilości wody. Woda ta wnika w głąb ściany na skutek wchłaniania kapilarnego, nawet na głębokość kilkunastu centymetrów. Źle wykonane obróbki blacharskie lub ich uszkodze­nia mogą powodować miejscowe zalewanie ścian wodą opadową. W czasie silnych mrozów może wystąpić przemar­zanie ścian. Skutkiem przemarzania jest pojawienie się wilgoci na wewnętrznych powierzchniach ścian. Kapilarne podciąganie wody z gruntu Budowle inżynierskie i budynki są posadowione w gruncie, dlatego ich fundamenty i niektóre części konstrukcyjne muszą znajdować się poniżej poziomu terenu. W gruncie jest zawsze pewna ilość wody , która w razie braku izolacji przeciwwilgociowej, jej uszkodzenia lub zużycia może przenikać do materia­łów użytych do wykonania budowli i w wyniku kapi­larnego podciągania wody wznosić się do wysokości 2,5 m ponad poziom terenu, a nawet wyżej. Wilgoć ta powoduje obniżenie wytrzymałości murów, zmniejszenie izolacyjności termicznej oraz wytworzenie niekorzystnego mikroklimatu w pomieszczeniach. Zawilgocenie w wyniku kondensacji pary wodnej Para wodna zawarta w powietrzu może się kondensować zarówno na wewnętrznych powierzchniach przegród, jak i ich warstwach wewnętrznych. Konden­sacja na wewnętrznej powierzchni przegrody następuje, gdy temperatura tej powierzchni jest niższa od tem­peratury powierzchni rosy.Jeżeli kondensacja trwa na tyle krótko, że przegroda może wyschnąć od­dając wilgoć do otaczającego ją powietrza, to zagroże­nie takie nie występuje. Tynki w dużym stopniu lik­widują to niebezpieczeństwo, ponieważ mogą łatwo wchłonąć nadmiar wilgoci od kondensującej się pary wodnej, a po obniżeniu się wilgotności względnej po­wietrza wilgoć tę oddają z powrotem. Kondensacja wilgoci wewnątrz przegród budo­wlanych. Już w momencie projektowania budynku należy prze­widzieć miejsca, w których mogą powstać mostki ter­miczne i określić sposób ich docieplenia. To samo dotyczy naroży, są to bowiem miejsca najbardziej nara­żone na kondensacje pary wodnej. W budynkach ist­niejących, w których występuje przemarzanie większych powierzchni ścian wykonuje się docieplenie od ze­wnątrz. W łaźniach, pralniach i kuchniach wydzielają się duże ilości pary wodnej i następuje rozpryskiwanie wody na podłogi i ściany. Przegrody zabezpiecza się wtedy, sto­sując szczelne wykładziny lub powłok Warstwy od wewnętrznej strony pomieszczenia należy wykonywać z materiałów szczelniejszych (mających większy opór dyfuzyjny), lepiej przewodzących ciepło. Od strony zewnętrznej stosuje się materiały bardziej porowate, stanowiące izolację cieplną i lepiej przepuszczające parę wodną. Stosując taki układ warstw, zapobiega się kondensacji pary wodnej. Stropodachy mają od strony zewnętrznej szczelną warstwę pokrycia dachowego, zazwyczaj z papy. Aby pod pokryciem takim nie następowała kondensacja wil­goci, stropodachy powinny być dwudzielne z wentylo­waną przestrzenią powietrzną. Pod warstwą izolacji cie­plnej umieszcza się warstwę szczelną, tzw. p a r o i z o l a ej ę, której zadaniem jest zapobiegać przenikaniu pary wodnej. Paroizolację najczęściej wykonu­je się z papy asfaltowej lub innych powłok bitumicz­nych, folii aluminiowej, podwójnej warstwy folii z tworzyw sztucznych. Należy umieszczać ją możliwie naj­bliżej wewnętrznej powierzchni przegrody. Rodzaje izolacji przeciwwilgociowych Izolacje lekkie stosuje się do ochrony budowli przed przenikaniem wilgoci z gruntu . Zalicza się do nich izolacje bitumiczne bez wkładek (np. po­włoki gruntujące), powłoki z tworzyw sztucznych, izola­cje z mas powłokowych i środki uszczelniające powierz­chnie materiałów konstrukcyjnych (np. środki do hydrofobizacji). Izolacje tego typu nie są odporne na uszko­dzenia mechaniczne i dlatego nie należy stosować ich do zabezpieczania budowli przed wodą opadową działającą bezpośrednio na pokrycie dachowe lub przesączającą się w kierunku przegród poziomych ani wodą naporową. Izolacje średnie stos się do ochrony budo­wli przed wodą podciąganą kapilarnie, wodą opadową działającą bezpośrednio, przesą­czającą się w kierunku przegrody poziomej lub pionowej. Do izolacji typu średniego należą izolacje bitumiczne z dwiema (rzadko trzema) warstwami wkładek z papy, a także izolacje z asfaltów lanych, z mieszanek bitumi­cznych z wypełniaczami mineralnymi, z powłok z two­rzyw sztucznych, z folii, tynków wodoszczelnych itp. Izolacji tego typu nie można zastosować do wody napo­rowej (pod ciśnieniem) z wyjątkiem, gdy parcie wody jest chwilowe lub gdy nie jest wymagana całkowita wodoszczelność. Izolacje ciężkie stosuje się do ochrony budowli przed wodą naporową (ściany piwnic, zbiorniki itp. znajdujące się poniżej poziomu wody gruntowej. Wykonuje się je przeważnie jako izolacje bitumiczne z wkładkami (stosując lepiki bitumiczne, papy, tkaniny asfaltowe), folie z tworzyw sztucznych lub cienkie blachy metalowe. Sposoby izolowania budowli w zależności od źródeł zawilgocenia Rozróżniamy następujące źródła zawilgocenia budowli: nie wywołujące parcia hydrostatycznego, wywołujące parcie hydrostatyczne, powstające wskutek kondensacji pary wodnej. Do zawilgoceń od czynników nie wywołujących parcia hydrostatycznego należą zawilgocenia powstałe wskutek przesiąkania wo­dy z opadów atmosferycznych lub przenikania wody kapilarnej (włoskowatej), gdy nie ma ona połączenia z wodą gruntową lub zaskórną. Można wówczas stoso­wać izolację lekką. Jeżeli woda kapilarna jest połączona z wodą gruntową, to stosuje się izolację średnią. Opady atmosferyczne działające bezpośrednio na budowlę (głó­wnie na dachy lub tarasy) też zalicza się do tej grupy źródeł zawilgoceń.. Do ochrony przegród przed zawilgoceniem spowodowanym przenikaniem pary wod­nej kondensującej się na powierzchni służą izolacje specjalne, zw. paroizolacjami . Przed ustaleniem typu izolacji, jaki zastosujemy w da­nej budowli, trzeba dokładnie przeanalizować warunki, w jakich będzie ona pracowała. Należy wziąć pod uwa­gę, jaki wpływ na wilgoć i wodę w gruncie będzie miało wzniesienie budowli, jak będzie wykonany nasyp, po­wstały przy zasypaniu obiektu i jaki grunt zastosuje się do jego wykonania (chodzi o współczynnik przepusz­czalności gruntu). Rozważmy przykłady najczęściej stoso­wanych izolacji przeciwwilgociowych w zależności od rodzaju gruntu i występowania wody gruntowej. Jeżeli budowla jest posadowiona na gruncie łatwo przepuszczalnym, w którym zwierciadło wody grunto­wej oraz poziom wody włoskowatej znajdują się poniżej poziomu posadowienia obiektu, to nie ma niebezpieczeństwa tworzenia się zbiorników wody zaskórnej - w takiej sytuacji można stosować izolację pionową lekką, a izolację poziomą - średnią. Jeżeli budowla jest posadowiona na gruncie łatwo przepuszczalnym, w którym zwierciadło wody grunto­wej znajduje się powyżej poziomu posadowienia , to izolacja pionowa powinna być ciężka i sięgać 50 cm ponad zwierciadło wody gruntowej i co najmniej do najwyższego poziomu wody włoskowatej. Powyżej daje się izolację lekką. Izolacja pozioma powinna być typu ciężkiego Jeżeli budowla jest posadowiona na gruncie o śred­niej przepuszczalności, w którym woda gruntowa znaj­duje się powyżej poziomu posadowienia fundamentów , to aż do najwyższego poziomu wody włos­kowatej należy wykonać izolację pionową ciężką, a wy­żej - izolację średnią. Izolacja pozioma powinna być ciężka. Jeżeli budowla jest posadowiona na gruncie mało przepuszczalnym z przewarstwieniami lub soczewkami gruntu o większej przepuszczalności (np. warstwy pias­ku w gruncie gliniastym), w którym woda gruntowa znajduje się poniżej poziomu posadowienia budowli, to warstwy gruntu przepuszczalnego mogą pracować jak drenaż Materiały stosowane na izolacje przeciwwilgociowe są w przeważającej większości materiałymi bitumicznymi. Należą do nich asfalty, smoły, papy, lepiki itp. Oprócz nich stosuje się również materiały z tworzyw sztucz­nych, jak: folie, płyty izolacyjne, powłoki z żywic syn­tetycznych itp. Plastyczne materiały bitumiczne. Do grupy plasty­cznych materiałów bitumicznych zalicza się asfalty, smoły i paki. Asfalty mogą być pochodzenia naturalnego lub uzyskiwane z przeróbki ropy naftowej. Mają konsysten­cję stałą lub półpłynną, a pod wpływem ogrzewania przechodzą w stan ciekły. Asfalty są odporne na działa­nie większości kwasów, zasad lub soli. Ze względu na rodzaj użytego lepiszcza izolacyjne masy powłokowe dzieli się na masy asfaltowe i masy smołowe, ze względu na zawartość wypełniaczy - na masy z wypełniaczami i bez wypełniaczy, a w zależności od konsystencji - na masy izolacyjne rzadkie, półgęste i gęste. Rozróżniamy następujące rodzaje izolacyjnych mas powłokowych: masy asfaltowe powłokowe bez wypełniaczy stosowa­ne na zimno, masy asfaltowe powłokowe z wypełniaczami stosowane na zimno, masy asfaltowe powłokowe stosowane na gorąco, masy smołowe powłokowe bez wypełniaczy stosowa­ne na zimno, masy smołowe powłokowe z wypełniaczami stosowa­ ne na zimno, masy smołowe powłokowe stosowane na gorąco. Z asfaltów i smół produkuje się również inne materia­ły stosowane do izolacji przeciwwilgociowych, m.in. lepiki i emulsje bitumiczne. Papy asfaltowe. Są to izolacyjne materiały rolowe produkowane z wkładką z tektury, z welonu szklanego lub z tkaniny technicznej. Otrzymuje się je w wyniku nasycenia osnowy asfaltem, ewentualnego powleczenia z obu stron masą asfaltową i posypania posypką mine­ralną. Papy z wkładką tekturową dzieli się na izolacyjne oraz powłokowe (podkładowe i wierzchniego krycia). Papy izolacyjne (bezpowłokowe) nadają się do wyko­nywania dolnych warstw pokryć dachów oraz warstw wewnętrznych wielowarstwowych izolacji wodochronnych. Papy podkładowe powstają w wyniku nasycenia tek­tury asfaltem, powleczenia jej asfaltową masą powłoko­wą oraz posypania drobnym piaskiem. Papy podkładowe nadają się do wykonywania dolnych warstw pokryć dachów oraz wierzchniej warstwy izo­lacji ciężkiej. Papy wierzchniego krycia mają spód posypany drob­nym piaskiem lub mączką z łupka Papy na osnowie z welonu szklanego są produkowane jako podkładowe (P) i wierzchniego krycia (W). Są papy elastyczne, wytrzymałe mechanicznie i odporne na agresję chemicz­ną i biologiczną. Papy na osnowie z tkaniny technicz­nej stosuje się do izolowania basenów kąpielowych, zbiorników wodnych, a także do izolacji ciężkich w bu­dynkach narażonych na spękania. Papy te są bardzo wytrzymałe i elastyczne, nie nadają się jednak na wierz­chnią warstwę pokrycia. Papy bezosnowowe na folii lub ta­śmie aluminiowej składają się z wytłaczanej folii lub taśmy aluminiowej jednostronnie powleczonej asfal­tem oraz posypanej drobną posypką mineralną. Papy te nadają się m.in. do wykonywania izolacji parochronnych i wierzchniej warstwy pokryć dachowych na stropodachach wentylowanych, na podłożu betonowym o pochyleniu do 20%. Papy asfaltowe na osnowie z włókni­ny przeszywanej są wzmocnione przeszyciami wykonanymi co ok. 3 mm. Układa sieje między dwiema warstwami pap na wkładce tekturowej. Nadają się zarówno na warstwy dolne (papa podkładowa), jak i zewnętrzną (papa wierzchniego krycia). Papy termozgrzewalne są produkowane na osnowie włókna szklanego lub włókniny poliestrowej i masy asfaltowej modyfikowanej (uszlachetnionej) elas­tomerem SBS lub plastomerem APP. Dzięki modyfika­cji papy te mają polepszoną odporność na starzenie, podwyższoną temperaturę topnienia oraz obniżoną temperaturę łamliwości. Lepiki i preparaty do gruntowania podłoży. Le­piki służą do przyklejania papy do podłoża oraz sklejania poszczególnych warstw papy w izolacji wielo­warstwowej oraz wykonywania powłok wodoszczelnych lekkich. Dzielą się one na asfaltowe i smołowe. Te z kolei w zależności od sposobu stosowania - na lepiki stosowane na gorąco i na zimno.. Lepiki smołowe produkowane są w dwóch rodzajach: bez wypełniaczy, z wypełniaczami mineralnymi. Stosuje się je tylko na gorąco. Wodne zawiesiny asfaltu nazywamy emulsjami asfaltowymi. Produkowane są emulsje asfaltowe anionowe i kationowe. Emulsje anionowe (np. stosowa­na na zimno o nazwie Emizol) służą do wykonywania lekkich izolacji przeciwwilgociowych na podłożu beto­nowym, na murach ceglanych i na drewnie, lub do gruntowania tych powierzchni. Emulsje kationowe: niskotopliwe (NT) - są odpowiednie do miejsc, gdzie temperatura nie przekracza 30°C (np. fundamenty), wysokotopliwe (WT) - stosuje się w miejscach, gdzie temperatura wynosi 30-^-60°C (gruntowanie podłoża pod izolacje asfaltowe papowe i do izolacji wykony­wanych metodą natrysku). Zasady wykonywania izolacji przeciwwilgociowych Izolacje bitumiczne są najbardziej rozpowszechnionymi izolacjami przeciwwilgociowymi. Warstwy izolacji należy wykonywać bardzo starannie. Muszą one dobrze przylegać do powierzchni izolowanej, powinny być odporne na działanie temperatury, w której będą pracować, osłonięte przed wpływem czynników mogących spowodować uszkodzenie mechanicz­ne, odporne na wpływy chemiczne oraz dostatecznie elastyczne. Przed przystąpieniem do wykonywania izolacji bitu­micznej należy przygotować podłoże (powinno być rów­ne, niezbyt gładkie i wytrzymałe).Izolacji bitumicznych nie można wykonywać podczas opadów deszczu ani w temperaturze poniżej + 5°C. Aby uzyskać odpowiednią przyczepność lepików i mas izolacyjnych do podłoża, należy je zagruntować. Na tynk lub beton najlepsze są powłoki gruntu­jące z upłynnionego asfaltu lub emulsji asfaltowej, które stanowią podkład pod cięższe izolacje z materia­łów bitumicznych. Powłoki tego rodzaju nak­łada się za pomocą twardych pędzli lub szczotek, wcie­rając nimi materiał gruntujący.Powierzchnia izolowana powinna koniecznie być sucha i czysta. Drugą warstwę - w izo­lacji dwuwarstwowej - można nałożyć dopiero po cał­kowitym skrzepnięciu i wyschnięciu warstwy spodniej. Powłoki wykonywane na zimno nanosi się pędzlem , szczotką., aparatem natryskowym. Jest to sposób szcze­gólnie zalecany do izolowania dużych powierzchni. Po­włoki z izolacyjnych mas powłokowych o konsystencji pasty nakłada się na zimno, łopatką lub szpachlą.Do wykonywania izolacji ciężkich z powłok bitumicznych, układanych na przemian z warstwami pap z wkładkami (z folii, tkanin impregnowanych) lub blach metalowych, wskazane jest stosowanie lepików na gorąco. Powłoki bitumiczne z lepików służą nie tylko jako lepiszcze wkładek, lecz są także samodzielnymi warstwami izolacyjnymi, toteż ich grubość nie powinna być mniejsza niż 1,5 mm. Papy termozgrzewalne stosuje się do wyko­nywania pokryć dachowych oraz do wszelkiego rodzaju hydroizolacji. Przed ułożeniem izolacji podłoże należy zagruntować, np. Abizolem R lub preparatami zagrani­cznymi zalecanymi przez producentów papy. Papę przy­kleja się do podłoża oraz skleja jej arkusze przez nad­topienie masy powłokowej płomieniem palnika na pro-pan-butan i dociśnięcie nagrzanej papy do podłoża. Do izolacji bitumicznych należą także powłoki asfaltowe zbrojone włóknem szklanym wykonywane na gorąco. Stosuje się je jako izolacje wodoszczelne - szczególnie przydatne do ochrony przed działaniem agresywnych wód gruntowych oraz jako izolacje ciągłe pod wykładziny chemoodporne.. Izolacje przeciwwil­gociowe oraz przeciwwodne z tworzyw sztucznych gdy: na izolację będzie działać woda agresywna chemicznie lub związki chemiczne (kwasy, zasady), występuje woda gruntowa i nie można usyskać od­powiedniego docisku izolacji, izolacja ma być ułożona na wilgotnych powierz­chniach, izolację trzeba wykonywać w niskiej temperaturze. Do izolacji wodoszczelnych stosuje się najczęściej folię z PVC techniczną antykorozyjną o grubości 1,0-2,0 mm. Ze względów wytrzymałościo­wych nie zaleca się stosować folii cieńszych. Powierzchnia pod izolację powinna być gładka. Na­roża należy zaokrąglić, tynk wygładzić drewnianą pac­ką.. Tyn­ki i betony wodoszczelne można stosować tylko wtedy, gdy nie ma obaw dotyczących ich pęknięć (nawet włoskowatych) i jeżeli taka izolacja jest uzasadniona ekono­micznie. Podłoże pod tynki wodoszczelne należy oczyś­cić, np. szczotkami lub strumieniem wody. Ze względu na skurcz różnica ilości cementu w podłożu betonowym i tynku nie może być duża. Z tego powodu tynki wodoszczelne na betonach zwykłych składają się z dwóch warstw. Pierwsza warstwa powinna być nieco tłustsza niż beton, a druga - jeszcze bar­dziej tłusta . Powierzchnia tynku powinna być zatarta na gładko.Beton wodoszczelny stosuje się, jeżeli w po­bliżu występuje woda agresywna chemicznie, która mo­że przenikać do rys i powodować korozję konstrukcji. Tę część budowli, która będzie w wodzie gruntowej, wykonuje się z betonu wodoszczelnego i pokrywa od zewnątrz izolacją. Warstwy ochronne izolacji. Izolacje bitumiczne oraz izolacje z tworzyw sztucznych lub blach stalowych chroni się przed uszkodzeniem mechanicznym za pomocą warstw z betonu zbrojonego siatką drucianą, płyt betonowych, klinkieru lub cegieł na zaprawie albo asfaltu lanego. Warstwy ochronne z betonu składają się z zaprawy ułożonej na izolacji, siatki drucianej i drugiej warstwy zaprawy o grubości 2,5 cm (dokładnie wygła­dzonej). Warstwę ochronną z płyt betonowych, klinkieru lub cegły dobrze wypalonej i odpornej na wilgoć układa się na zaprawie grubości co najmniej 2 cm. Zaprawa chroni przed wgniataniem płyt lub cegieł w izolację. Warstwa ochronna z asfaltu lanego skła­da się z dwóch warstw papy bez posypki nakładanych na gotową izolację w kierunkach do siebie prostopad­łych i warstwy asfaltu o grubości 2,5 cm. Tego typu warstwy ochronnej nie można stosować na powierzch­niach o większych pochyleniach. Izolacje przeciwwilgociowe w budynkach nie podpiwniczonych Izolację poziomą w nie podpiwniczonych budynkach murowanych wykonuje się po­niżej posadzki przyziemia, a jednocześnie na wysokości 30 cm nad poziomem terenu. Podkładem pod izolację jest warstwa zaprawy cementowej lub cementowo-wapiennej. Do podkładu przykleja się lepikiem dwie zlepione ze sobą warstwy papy (jest to izolacja typu średniego). Jeżeli przewiduje się możliwość niewiel­kich pęknięć w fundamencie, to na izolację można za­stosować bardziej wytrzymałe tkaniny impregnowane. Izolacje poziome można również wykonać z folii z two­rzyw sztucznych lub asfaltu lanego. Ścianę zewnętrzną pokrywa się tynkiem odpornym na działanie wilgoci. Podłogę w budynkach murowanych nie podpiwniczonych układa się na legarach, które ustawia się na słup­kach ceglanych lub na płycie betonowej. Pod legarami układa się izolację z dwóch warstw papy na lepiku. Płytę betonową należy zabezpieczyć izolacją wo­doszczelną. Dolne powierzchnie desek podłogi i legary powleka się środkiem przeciwgnilnym. W budynkach drewnianych, których dolny wieniec ścian lub belka podwalinowa spoczywa na co­kole betonowym lub murowanym, izolację przeciwwil­gociową z dwóch warstw papy układa się na wierzchu cokołu lub o jedną albo dwie warstwy cegieł niżej, na wysokości minimum 40 cm nad terenem. Izolacje przeciwwilgociowe w budynkach podpiwniczonych Podziemia budynków mieszkalnych i użyteczności pub­licznej są przeznaczone przede wszystkim na piwnice lokatorów, kotłownie lub maszynownie. Przeznaczenie podziemi budynków przemysłowych zależy od rodzaju zakładu przemysłowego. Projektując izolację przeciwwi­lgociową budynków podpiwniczonych, trzeba mieć na uwadze, że izolację pionową lepiej jest umieścić po stronie zewnętrznej, aby ochronić mur od nasiąkania wilgocią oraz, że izolacje ścian i podłóg powinny łączyć się ze sobą w sposób trwały, uniemożliwiający przenika­nie wilgoci w miejscach styku. Jeśli podziemna część budynku ma być chroniona przed wpływem wilgoci przyległego terenu, ale do­puszcza się umiarkowaną wilgoć przeni­kającą od strony podłogi, to izola­cję poziome wykonuje się tak jak izolacje w budynkach nie podpiwniczonych. Izolację pionową można wy­konać ze szczelnego tynku cementowego grubości 2 cm z domieszkami wodochronnymi. Można też zastosować powłokę bitumiczną lub materiały powłokowe z two­rzyw sztucznych. Jeśli podziemna część budynku ma być całkowi­cie chroniona przed wpływem Izolację poziomą podłogi układa się na podłożu betonowym. Należy tu zastosować izolację bitumiczną średnią z wkładkami, powłokę asfaltową jedno- lub dwuwarstwową albo tynk cementowy o grubości 2 cm z domieszką uszczelniającą. Izolacja pozioma podłogi powinna się znajdować na tym samym poziomie, co izolacja pozioma ściany nad fundamentem i łączyć się z nią np. w szczelinach dylata­cyjnych między podłogą i ścianą.. Jeśli podziemna część nowo wznoszonego budynku ma być chroniona przed wpływem wilgoci z przyległego terenu i spod podłogi, lecz nie ma możliwości wykona­nia izolacji na zewnętrznych powierzchniach ścian (np. w nowym budynku przyległym do budynku istniejącego , to izolację wykonuje się w podłodze, w ścia­nach nad fundamentami i na wewnętrznych powierzch­niach ścian zewnętrznych.. Jeżeli budynek ma podziemie poniżej poziomu zwierciadła wody gruntowej lub zaskórnej, to należy wykonać izolację poziomą i pionową oraz izolację pod budynkiem jako izolację ciężką z wkładkami, których liczba zależy od wysokości parcia wody gruntowej na budynek. Jeżeli zwierciadło wody gruntowej znajduje się nie wyżej niż 40 cm nad poziomem izolacji posadzki piwnic, to wypór wody gruntowej może być zrównoważony ciężarem własnym tej posadzki. Przyjmuje się, że ciężar posadzki leżącej na izolacji musi być o 10% większy niż wypór wody gruntowej. Posadzkę trzeba oddzielić od ścian szczeliną dylatacyjną (ze względu na możliwość osiadania budynku). Jeżeli zwierciadło wody gruntowej znajduje się wyżej niż 40 cm nad poziomem izolacji posadzki piwnic, to posadzkę tę trzeba wykonać z płyty żelbetowej, która wytrzyma parcie wody i będzie dostatecznie zakotwiona w ścianych budynku. Izolację poziomą posadzki (pod płytą) trzeba połączyć z ciężką izolacją pionową ścian sięgającą minimum 50 cm ponad zwierciadło wody gruntowej. Wyżej - aż do poziomu gruntu -- sięga izolacja lekka ścian. Izolację ciężką zabezpiecza się i do­ciska pomocniczą ścianką ochronną Aby dobrze wykonać izolację przed wodą gruntową, należy osuszyć wykop do robót izolacyjnych. Osu­szenie może być powierzchniowe lub polegać na ob­niżeniu poziomu wody gruntowej za pomocą studni rurowych lub igłofiltrów. W pomieszczeniach mokrych, takich jak: łaźnie, pralnie, kuchnie, wydzielają się duże ilości pary wodnej oraz następuje rozpryskiwanie wody na podłogi i ściany. Zawilgoceń tego typu nie można całkowicie wyelimino­wać, można je tylko ograniczyć za pomocą wentylacji odprowadzającej parę wodną oraz odpowiedniego po­chylenia posadzki ułatwiającego odprowadzanie rozle­wanych cieczy do kratek ściekowych. Na stropach stosuje się izolacje bitumiczne średnie lub ciężkie z dwiema lub trzema warstwami wkładek z papy asfaltowej na lepiku asfaltowym albo folię z two­rzyw sztucznych.. Izolację należy wywinąć na ściany na wysokość co najmniej 20 cm. Na izolacji układa się betonową warstwę ochronną o grubości minimum 3 cm, a na niej posadzkę z płytek terakotowych lub z lastryka. Ściany pokrywa się okładzinami z płytek szkli­wionych, szklanych lub z tworzyw sztucznych. Izolację przeciwwilgociową pod płytkami wykonuje się do takiej wysokości, do jakiej ściana bywa opryskiwana wodą . Górną część ściany maluje się farbami olejnymi lub emulsyjnymi.

Stropodach jest to dach płaski, stanowiący konstrukcyjną całość z najwyżej położonym stropem budynku. Można również powiedzieć, że stropodach to strop nad najwyższą kondygnacją budynku, który jest tak skonstruowany, iż może jednocześnie pełnić funkcje dachu. Stropodachy stosuje się w budynkach, w któ­rych nie jest konieczne poddasze użytkowe. Jeżeli stropodach jest przeznaczony do przebywania na nim ludzi, to nazywany jest tarasem. W zależności od przeznaczenia budynku mogą być nie ocieplone i ociep­lone. Stropodachy nie ocieplone stosuje się w budynkach magazynowych i gospodarczych, w któ­rych temperatura powietrza nie odgrywa żadnego zna­czenia. Stropodachy ocieplone stosuje się w budynkach magazynowych i gospodarczych, w któ­rych jest wymagana określona, dodatnia lub ujemna, temperatura powietrza. Stropodachy ocieplone dzieli się na: pełne, odpowietrzane, wentylowane. Stropodachy ocieplone różnią się od stropodachów odpowietrzanych i wentylowanych tym, że nie mają szczelin, kanalików lub przestrzeni powietrznej, które umożliwiają odprowadzenie pary wodnej spod pokrycia dachowego. Dobrze zaprojektowany stropodach powinien spe­łniać funkcje konstrukcyjne i izolacyjne, a więc powi­nien być dostatecznie wytrzymały na obciążenie od śniegu, wiatru oraz ludzi w czasie napraw i konserwacji, a także zabezpieczać pomieszczenia przed wpływem czynników atmosferycznych.. Większość stropodachów składa się z następujących warstw: konstrukcyjnej - nośnej (najczęściej strop żelbeto­ wy lub stalowo-ceramiczny), ocieplającej, wyrównawczej, wierzchniej (pokrycie).Podczas wykonywania stropodachów i tarasów nale­ży przestrzegać następujących zaleceń: warstwa ocieplająca powinna być układana w okresie bezdeszczowym i zabezpieczona przed ewen­tualnymi opadami na okres przerwy w pracy; najlepiej tak organizować układanie stropodachu, aby ocieplona część została w czasie tej samej zmiany roboczej zakryta warstwą wierzchnią; materiały stosowane na warstwę ocieplającą muszą być suche; równolegle z wykonaniem pokrycia należy wyko­nać obróbki blacharskie, aby podczas deszczu woda nie przesączała się przy kominach, wywietrznikach itp. Do warstwy ocieplającej; warstwa ocieplająca musi mieć jednakową grubość na całej powierzchni stropodachu, musi być ciągła, bez przerw i szczelin; powinna ponadto ściśle przylegać do ścian oraz urządzeń przechodzących przez stropodach; jeśli stosowane są płyty betonowe prefabrykowane jako podłoże pod warstwę ocieplającą lub pokrycie, to styki między płytami trzeba uszczelnić i wyrównać za­ prawą cementową; gładź cementowa, stanowiąca podłoże pod pokry­cie papowe, musi być podzielona szczelinami dylatacyj­nymi o szerokości 2 mm w odstępach co 2 -3 m; warstwę pokrycia z papy oraz paroizolację stropo­dachu można wykonywać na podłożu betonowym po jego wyschnięciu, oczyszczeniu i zagruntowaniu roztwo­em asfaltowym. Stropodach nie ocieplony składa się z konstrukcji noś­nej i pokrycia zabezpieczającego przed opadami atmo­sferycznymi. Konstrukcję nośną może stanowić każdy rodzaj stropu na belkach stalowych, drewnianych i żelbetowych oraz strop żelbetowy płyto­wy lub grzybkowy. Ponieważ stropodach musi mieć spadek zapewniający spływanie wody opadowej, to bez­pośrednio na stropie układa się warstwę wyrównawczą z betonu o małej wytrzymałości. Warstwa wyrównaw­cza jest zbyteczna, jeżeli konstrukcja stropowa jest ułożona ze spadkiem wymaganym dla pokrycia dachowe­go. Rozwiązanie takie stosuje się dość często w budyn­kach magazynowych i gospodarczych. Pokrycie stropodachów wykonuje się naj­częściej z dwóch warstw papy asfaltowej. Stropodachy ocieplane pełne W budynkach ogrzewanych o małej wilgotności powiet­rza można stosować Stropodachy, w których wszystkie warstwy, tj. nośna, ocieplająca, wyrównawcza i wierzch­nia (pokrycie) przylegają ściśle do siebie. W stropodachu ocieplonym pełnym nie ma szczelin i kanalików umożliwiających odpowietrzanie, a tym samym odprowadzenie pary wodnej spod pokrycia i lik­widowanie podciśnienia powietrza. Z tych też względów Stropodachy te należy wykonywać bardzo starannie oraz systematycznie konserwować warstwę pokrycia i obróbki blacharskie. W stropodachach pełnych, znajdujących się nad po­mieszczeniami ogrzewanymi o wilgotności względnej powietrza przekraczającej 40%, należy dodatkowo wprowadzić warstwę izolacji paroszczelnej, która powinna być układana bezpośrednio na warstwie nośnej. Brak izolacji paroszczelnej powoduje zawilgoce­nie izolacji cieplnej parą wodną, która ulega kondensacji po dotarciu do chłodnej warstwy pokrycia. Stropodachy ocieplone pełne z izolacją paroszczelną składają się z następujących warstw: nośnej (strop), paroszczelnej, którą wykonuje się z papy asfalto­ wej, folii PVC lub powłok asfaltowych położonych na warstwie gładzi cementowej, ocieplającej (styropian, twarde płyty z wełny mine­ ralnej, żużel granulowany, keramzyt itp.), ułożonej na warstwie papy izolacyjnej, gładzi cementowej grubości 3 cm, stanowiącej pod­ kład pod pokrycie, pokrycia z dwóch lub trzech warstw papy asfal­towej przyklejonej lepikiem. S. ocieplane odpowietrzane W stropodachach ocieplonych pełnych istnieje pewne niebezpieczeństwo zawilgocenia warstwy ocieplającej i tworzenia się pęcherzy na pokryciu papowym pod wpływem nadciśnienia powietrza i pary wodnej. Sytua­cja taka może zaistnieć w stropodachu bez paroizolacji w wypadku zmiany przeznaczenia użytkowania pomie­szczeń znajdujących się bezpośrednio pod stropoda-chem, np. budynek biurowy został przeznaczony na cele mieszkalne i na najwyższej kondygnacji urządzono pral­nie i suszarnie bielizny, ale może również zaistnieć w stropodachach z paroizolacją, jeżeli do wykonania warstw znajdujących się nad nią użyto zawilgoconych materiałów. Wilgoć od stropodachów ocieplonych peł­nych może też przedostać się od strony pokrycia, jeżeli jest ono niewłaściwie konserwowane. Przedstawionym wyżej sytuacjom zapobiega się przez zastosowanie stropodachu odpowietrzanego. Stropodach ten różni się tym od pełnego, że pod po­kryciem papowym lub w warstwie ocieplającej znajdują się wąskie kanaliki (1,5-2,0 cm), umożliwiające odpro­wadzanie pary wodnej i likwidację nadciśnienia powiet­rza. Najczęściej stosuje się dwa sposoby wykonania kanalików odpowietrzających, polegające na: wykonaniu rowków odpowietrzających w warstwie gładzi cementowej pod pokryciem lub w warstwie ocie­ plającej, połączonych z kanalikami zbiorczymi odpro­ wadzającymi wilgotne powietrze do wywietrzników ustawionych w najwyższych punktach stropodachu ; ułożeniu na gładzi cementowej warstwy papy per­ forowanej i zastosowaniu do pokrycia papy z grubo­ ziarnistym podkładem; wilgotne powietrze wędruje pod warstwą pokrycia do najwyższych punk­ tów stropodachu i odprowadzane jest przez ustawione tam wywietrzniki. Jeżeli do ocieplania stropodachu użyto materiałów sypkich (żużel granulowany, keramzyt itp.), to kanaliki odpowietrzające można wykonać z połówek sączków melioracyjnych (drenów). Stropodachy ocieplone wentylowane eżeli pod stropodachem znajdują się pomieszczenia, w których wilgotność powietrza przekracza 60%, to rozwiązania z kanalikami odpowietrzającymi nie są wy­starczające. Ilość wilgoci jest tu zbyt duża i może ona trwale zawilgocić warstwę ocieplającą. W tym wypadku najlepiej zastosować Stropodach wentylowany z przestrzenią powietrzną nad warstwą izolacji cieplnej. Stropodachy wentylowane składają się przeważnie z czterech warstw (rys. 5-7): konstrukcyjnej (strop), ocieplającej, powietrznej, pokrycia. W budynkach o bardzo dużym zawilgoceniu powiet­rza wewnątrz pomieszczeń (magazyny warzyw i owo­ców, budynki inwentarskie) stosuje się dodatkowo war­stwę paroizolacji pod warstwą ocieplającą (rys. 5-8). W stropodachach wentylowanych bez paroizolacji para wodna, przenikająca przez warstwę konstrukcyjną i ocieplającą, przedostaje się do warstwy powietrznej, skąd jest odprowadzana na zewnątrz otworami wenty­lacyjnymi rozmieszczonymi pod okapem. Pokrycie stropodachu musi być przymocowane do sztywnej warstwy podkładu o wytrzymałości wystarcza­jącej do przeniesienia obciążenia śniegiem i ludźmi znaj­dującymi się na stropodachu podczas konserwacji po­krycia. Z tych względów stropodachy wentylowane składają się z dwóch warstw nośnych - stropowej i da­chowej. Na warstwie stropowej, która przenosi ciężar całego stropodachu, jest ułożona izolacja cieplna, a na dachowej - pokrycie stropodachu. W stropodachach wentylowanych wykonywanych w Polsce spadek połaci dachowej uzyskuje się przez stosowanie belek prefabrykowanych lub murków ażu­rowych o zmiennej wysokości, na których opiera się prefabrykowane płyty żelbetowe warstwy dachowej . Płyty te mogą być płaskie pełne i kanałowe, korytkowe, faliste oraz panwiowe.

Tynkiem nazywamy warstwy stwardniałej zaprawy pokrywające i kształtujące powierzchnie ścian, stropów, widocznych części belek itp. - spełniają następujące funkcje: nadają powierzchniom estetyczny wygląd i pożądaną fakturę, kształtują potrzebne formy architektoniczne, chronią budowlę przed szkodliwymi wpływami atmo­sferycznymi, chronią elementy budowli przed korozją, chronią elementy nie ognioodporne przed działaniem ognia. Ze względu na miejsce zastosowania rozróż­nia się tynki: zewnętrzne, narażone na działanie wpływów atmosfe­ rycznych i często uderzeń mechanicznych, które więc muszą być wykonane z zapraw szczelnych i trwałych,wewnętrzne, które mogą być słabsze, ale powinny być gładsze, aby nie gromadził się na nich kurz. W zależności od rodzaju użytej zaprawy tynki dzielimy na: wapienne - stosowane najczęściej jako tynki wewnętrzne, cementowo-wapienne - stosowane przeważnie jako tynki zewnętrzne, cementowe - stosowane w miejscach, w których nie­zbędna jest duża wytrzymałość tynku, np. w zbior­nikach, czy też pod izolację wodoszczelną fundamen­tów, gipsowo-wapienne -- używane wyłącznie we wnęt­rzach budynków nie narażonych na działanie wilgoci, gipsowe - stosowane jako zwykłe tynki wewnętrzne, z wyjątkiem pomieszczeń narażonych na wilgoć, cementowo-gliniane - stosowane podobnie jak ce­mentowe do izolacji pionowej murów piwnicznych i w pomieszczeniach narażonych na wilgoć, na spoiwie silikatowym lub ze szkła wodnego - stoso­wane do tynków pocienionych,z zapraw szlachetnych - które mają dodatkowo pig­menty, pyły i kruszywo z barwnych kamieni, specjalne - wykonane z zapraw o odpowiednio dob­ranych składnikach podnoszących pewną wybraną właściwość tynku, Ze względu na technikę wykonania i fak­turę tynki dzieli się na: tynki zwykłe, tynki szlachetne, tynki z zapraw plastycznych, które dzieli się na jed­no- i wielowarstwowe, o powierzchni gładkiej lub nakrapianej. Istotna rola tynków w budowli wymaga by wykony­wać je z zachowaniem odpowiednich warunków, uży­wać odpowiednio dobranych materiałów, a wszystkie czynności technologiczne przeprowadzać starannie po odpowiednim przygotowaniu podłoża. Przed przystąpieniem do robót tynkarskich powinny być zakończone wszystkie roboty stanu surowego, roboty instalacyjne podtynkowe, zamurowane przebicia i bruzdy oraz osadzone ościeżnice. Zaleca się by roboty tynkowe były rozpoczęte po zakończeniu osiadania i skurczu ścian, tj. po upływie 4-6 miesięcy po ich wykonaniu. Tynki należy wykonywać w temperaturze nie niższej niż 5°C i pod warunkiem, że temperatura nie spadnie w ciągu doby poniżej 0°C. Świeżo wykonane tynki zewnętrzne należy chronić przed nasłonecznieniem przez pierwsze dwa dni po ich wykonaniu. W okresie wysokiej temperatury świeżo wykonane tynki cementowe, cementowo-wapienne i wa­pienne należy w czasie wiązania i twardnienia, tj. w cią­gu jednego tygodnia zwilżać wodą. Wykonanie tynku składa się z następujących czynno­ści: przygotowanie zaprawy, przygotowanie podłoża, wyznaczenie powierzchni tynku, narzucenie i wyrównanie kolejnych warstw, wykończenie warstwy licowej, wykończenie ościeży, uskoków i gzymsów. Wszystkie te czynności mają bardzo istotny wpływ na jakość tynków. Narzędzia i sprzęt ręczny Podstawowym narzędziem do robót tynkarskich jest k i e l n i a, czerpak tynkarski (może być stosowany zamiast kielni), Paca jest to gładko ostrugana deska z uchwytem. Służy do narzucania pierwszej warstwy tynku na ściany drew­niane osiatkowane lub otrzcinowane, jak również do równania drugiej warstwy tynku na podłożach betono­wych, murowanych i innych, packi stalowe, zaokrąglone. Spoinówka służy do wykończania spo­in na zewnętrznej powierzchni muru. Zaprawę zsuwa się spoinówka w spoiny ze specjalnej deseczki murarskiej o brzegu obitym blachą. Do sprawdzenia równości powierzchni tynku służy drewniana łata murarska o przekroju prostokąt­nym i długości 2 m. Mogą być również stosowane łaty aluminiowe długości Do wyznaczania powierzchni tynku są używane list­wy tynkarskie oraz specjalne gwoździe. Sprzęt zmechanizowany do robót tynkarskich Do przygotowania, transportu i narzucania zaprawy stosuje się agregaty tynkarskie. Stosowane są dwa rodzaje agregatów: ze sprężarką i bezspreżarkowe. Pneumatyczny sposób narzucania polega na rozdrab­nianiu strumienia zaprawy przez sprężone powietrze. Agregat tynkarski składa się z: mieszarki, najczęściej bębnowej umożliwiającej wymieszanie składników, sita wibracyjnego, pompy do zapraw (przeponowej lub tłokowej),rurociągu elastycznego, aparatu natryskowego wraz ze sprężarką powietrza, instalacji zdalnego sterowania i sygnalizacji umożli­wiającej operatorowi aparatu natryskowego sygnali­zowanie potrzeby włączenia pompy. Zestaw do tynkowania bezsprężarkowego. Skła­da się on z mieszarki korytkowej z silnikiem, wibrosita (do przesiewania zaprawy), zbiornika do gromadzenia przesianej zaprawy, pompy tynkarskiej, przewodu tłocznego i dyszy. Do zacierania tynków z zapraw tradycyjnych służą zacieraczki mechaniczne Rodzaj podłoża i jego właściwe przygotowanie ma de­cydujący wpływ na ogólną jakość i trwałość tynków. Trzeba zwrócić szczególną uwagę na staranne i dokładne wykonywanie czynności przygotowawczych, chociaż mogą się one wydawać proste. Podłoże powinno zapew­niać dobrą przyczepność tynku. Niezależnie od rodzaju podłoża przed nakładaniem tynku trzeba je oczyścić z kurzu, błota, sadzy, pozostałości smarów, olejów itp. Zbyt suche powierzchnie muru należy bezpośred­nio przed tynkowaniem dobrze zwilżyć wodą. Bruzdy kryjące przewody instalacji sanitarnych, centralnego ogrzewania, elektryczne itp. muszą być zamurowane lub osiatkowane.. Podłoża betonowe powinny być równe, lecz nie gładkie. Gładkie powierzchnie betonowe należy po­rysować dłutami ręcznymi lub pneumatycznymi. Bezpo­średnio przed tynkowaniem trzeba je odkurzyć szczot­kami na sucho i obficie zwilżyć wodą. Obficiej należy zmoczyć podłoże tynków wapiennych, ponieważ czas ich wiązania jest dłuższy niż tynków cementowych czy gipsowych. Podłoża gipsowe lub gipsobetonowe, na których ma być ułożony inny tynk niż gipsowy lub gipsowo-wapienny powinny być Podłoże z płyt pilśniowych twardych i płyt paździerzowych musi być wzmocnione siatką drucianą. Paski siatki przy­bija się na stykach płyt oraz narożnikach ścian za pomocą gwoździ ocynkowanych. Przed przystąpieniem do tynkowania należy płyty porysować oraz zmoczyć obficie wodą. Podłoże z samych siatek stalowych wy­konuje się na sufitach pod stropami żebrowymi nie wypełnionymi pustakami, na sufitach kryjących przewody instalacyjne, w ściankach działowych oraz na powierzchniach o złożonych kształtkach wykonywa­nych ze względów dekoracyjnych Tynki zwykłe Tynki jednowarstwowe mogą być wykonywane w następujących odmianach: surowe rapowane, surowe wyrównywane kielną, surowe ściągnięte pacą, surowe pędzlowane, zacierane na ostro, pocienione na prefabrykatach, zacierane z zaprawy gipsowej. Tynki surowe wymienione w pierwszych czterech punktach wykonuje się jako wewnętrzne na strychach, w piwnicach i w budynkach gospodarczych, a jako zewnętrzne - na ścianach szczytowych i ścianach bu­dynków gospodarczych. Tynki zacierane na ostro i po­cienione mogą być wykonywane na podłożu beto­nowym, podłożu z desek struganych lub na elementach prefabrykowanych, zarówno jako zewnętrzne, jak i we­wnętrzne. Tynki zacierane z zaprawy gipsowej mogą być stosowane jedynie jako wewnętrzne. Poszczególne odmiany tynków zwykłych wykonuje się w sposób podany niżej. Tynki surowe rapowane kategorii O wykonuje się, narzucając kielnią na mur zaprawę (cementową, cementowo-wapienną lub wapienną), tak aby rzucone porcje wzajemnie się zazębiały. Tynki pędzlowane wykonuje się podobnie jak tynki rapowane, ale po narzuceniu zaprawy jej powierzchnię wyrównuje się rzadką zaprawą rozprowadzaną pę­dzlem. Tynki zacierane na ostro należy wykonywać z za­prawy cementowo-wapiennej lub cementowej naniesio­nej na wilgotne podłoże betonowe z wyrównaniem po­wierzchni pacą i zatarciem packą. Podobnie na elemen­tach prefabrykowanych wykonuje się tynki pocienione. Tynki zacierane z zaprawy gipsowej można wykony­wać z czystej zaprawy gipsowej z gipsu budowlanego z dodatkiem opóźniacza wiązania,. Tynk dwuwarstwowy składa się z obrzutki, której rodzaj dobiera się do rodzaju podłoża i z narzu­tu. Narzucanie zaprawy wy­konywać jednym z trzech sposobów: przez głowę - poszczególne narzuty układają się za plecami tynkarza, nad sobą - narzuty układają się nad głową tynkarza (zamach kielnią powinien być skierowany nieco w prawo - , od siebie - zamach kielnią i narzut odbywa się od tynkarza . Tynki trójwarstwowe składają się z obrzutki, wykonywanej tak jak w tynkach dwuwarstwowych, na­rzutu i gładzi. Stosuje się je na dobrze wykończonych elewacjach i wnętrzach. Na narzut i gładź tynków ze­wnętrznych należy stosować zaprawę cementowo--wapienną. Narzut tynków wewnętrznych należy wykonać po uprzednim wyznaczeniu powierzchni tynków. W tym celu w górnych rogach pomieszczenia wbija się gwoź­dzie, tak aby wystawały na wysokość równą grubości tynku bez gładzi. Między tymi gwoździami wbija się następnie wzdłuż sznura lub łaty gwoździe pośrednie co 1,5 m. Z tych gwoździ opuszcza się pion i 20 cm od podłogi wbija następny gwóźdź w ścianę, tak aby jego główka dotykała sznura pionu. Między gwoździami na­pina się sznur, wzdłuż którego co ok. 2 m osadza się na zaprawie gipsowej klocki drewniane, zwracając uwagę by ich powierzchnia licowała z linią sznura. Zamiast klocków można stosować placki z zaprawy, wyrównane przez zatarcie packą. W ten sposób wyznacza się lico powierzchni tynku na wszystkich ścianach. Lico tynku na suficie można wyznaczyć za pomocą kątownika murarskiego, który ma ramiona długości ok. 2 m. Tynki ozdobne i tynki szlachetne Nie wszystkie tynki zwykłe mają powierzchnię gładzo­ną. Czasem, ze względów architektonicznych powierz­chnię świeżych tynków poddaje się specjalnej obróbce, by uzyskać pożądaną, ozdobną fakturę. Do tej grupy należą tynki: nakrapiane, odciskane, o powierzchni kształtowanej kielnią, kraterowe i dziobane. Najczęściej stosowanym rodzajem tynków ozdobnych są tynki nakrapiane. Do ich wykonywania nale­ży stosować drobny piasek, a przy zaprawach cemen­towych należy dodawać mleko wapienne. Nakrapianie wykonuje się na podłożu lub narzucie cementowym lub cementowo-wapiennym, wykonanym jako tynk zwykły dwu- lub trzywarstwowy. Warstwę nakrapianą nanosi się nie wcześniej niż po 2 dniach po zakończeniu przy­gotowania podkładu. Przed nakrapianiem podkład na­leży zwilżyć wodą na ok. 3 h przed rozpoczęciem na-krapiania oraz bezpośrednio przed tą czynnością. Na­krapianie można wykonywać z miotełki, z kielni, szczo­tką lub mechanicznie. Nakrapiając miotełką tynkarz zanurza ją w rzadkiej zaprawie i uderza o trzymany w drugiej ręce drewniany kołek . Tynki nakrapiane miotełką należy nakrapiać dwukrotnie pasami poziomymi (tam i z pro-wrotem) oraz w kierunku pionowym od dołu do góry. Przed każdym zanurzeniem miotełki zaprawę należy mieszać. Nakrapianie z kielni polega na narzucaniu zaprawy kielnią przez siatkę o oczkach 2,5-ł-10 mm rozpiętą na drewnianej ramie i ustawioną 20 -=- 30 cm od ściany . Rzucać należy zaprawę trzy- lub czterokrotnie na każde miejsce, pilnując by siatka była oddalona od ściany zawsze o tę samą odległość. Nakrapianie można wykonać szczotką obracającą się we wnęce specjalnego urządzenia. Potrzebne są wtedy trzy narzuty. Nakrapianie mechaniczne jest znacznie ekonomiczniejsze od pracy ręcznej. Wykonuje się je za pomocą aparatu natryskowego. W wyniku nakrapiania otrzymujemy tynk o powierzchni z bardzo dużą liczbą gniazd i wypukłości tworzących tzw. baranek. Tynki o powierzchni kształtowanej kielnią wykonuje się z zapraw cementowych i cemen­towo-wapiennych kształtując powierzchnię narzutu w nieregularną fakturę. Tynki kraterowe wykonuje się jako dwuwarstwowe z zaprawy cementowo-wapiennej. Charakterystyczną fakturę otrzymuje się, dociskając do świeżego narzutu kielnię i odrywając ją następnie w taki sposób, że na powierzchni tynku powstają wypukłości przypominają­ce kratery. Tynki dziobane otrzymuje się uderzając w świe­żo naniesioną zaprawę krótko obciętą miotłą lub dese­czką nabitą gwoździami. Tynki takie wykonuje się jako dwu- lub trzywarstwowe z zaprawy cementowo-wapien­nej lub wapiennej. Tynki szlachetne są to tynki ozdobne, najczęś­ciej zewnętrzne, do których zamiast zaprawy zwykłej zastosowano zaprawę szlachetną z przygotowanych fab­rycznie składników. Jako podkład pod tynki szlachetne nakrapiane służy tynk zwykły dwuwarstwowy zatarty na ostro o dokładności wykonania przewidzianej dla tynku kategorii III. Tynki cyklinowane i kamieniarskie wy­konuje się również na podkładzie z dwuwarstwowego tynku zwykłego porysowanego cykliną, lecz o dokład­ności wykonania jak tynku kategorii III. Podkład powi­nien być wykonany z zaprawy cementowo-wapiennej marki nie mniejszej niż: M2 - w tynku cyklinowanym, M7 - w tynku kamieniarskim. Na taki podkład dla wykonania tynku cyklinowanego narzuca się warstwę zaprawy szlachetnej i zaciera. Przed przystąpieniem do nanoszenią warstwy wierzchniej podkład należy zwilżyć wodą. Po upływie 5-24 h, gdy zaprawa nieco stwardnieje, należy przystąpić do cyklinowania cykliną blaszaną gładkiej lub ząbkowanej krawędzi (można też cyk- linować deską nabitą gwoździami lub cykliną rowkują­ cą - grzebieniem). Tynki kamieniarskie w zależności od techniki obró­bki powierzchni mogą być nakuwane, groszkowane 1 szlifowane. Warstwę wierzchnią wykonuje się przed całkowitym stwardnieniem podkładu, tj. po 3 h-5 dniach. Specjalnymi rodzajami tynków szlachetnych, różnią­cych się od dotychczas opisanych sposobem wykonania, są stiuki, sztablatura, sztukaterie i tynki sgrafitto. Wy­konanie ich wymaga od tynkarzy umiejętności mistrzo­wskich, przekraczających poziom zwykłego, wykwalifi­kowanego tynkarza. Stiuki są to szlachetne wyprawy wewnętrzne przy­pominające wyglądem marmur. Mogą być białe lub barwne. Stiuki białe wykonuje się z odleżałego (co najmniej 3 lata) wapna gaszonego i miału marmurowe­go z dodatkiem lub bez dodatku gipsu. Stiuki barwne są wykonywane z mieszanniny składającej się z l części gipsu, l części piasku, zarobionej wodą z dodatkiem kleju i jednego lub kilku pigmentów. Sztablatura jest odmianą stiuku. Wykonuje się ją przez nałożenie na podkład z normalnego tynku trójwarstwowego wapienno-gipsowego 2-milimetrowej warstewki mieszaniny czystego ciasta wapiennego z gip­sem i zatarcie jej packą stalową do zupełnej gładkości. Sztukaterie są to elementy o skomplikowanych kształtach, wykonywane na ogół jako odlewy z zaprawy gipsowej lub cementowej i montowane na ścianach, stropach, sklepieniach i kolumnach. Elementy takie wy­konuje się w czasie restauracji zabytków i wznoszenia reprezentacyjnych budynków. Nie występują one w bu­downictwie powszechnym. Tynki sgrafitto są to wielowarstwowe, wieloba­rwne tynki, w tórych barwę rysunku wydobywa się, zeskrobując odpowiednio warstwy wierzchnie Tynki specjalne zabezpieczają elementy budowla­ne lub pomieszczenia przed wilgocią, przenikaniem cie­pła oraz promieniowaniem. Tynki wodoszczelne uzyskuje się przez odpo­wiedni dobór składników, stosowanie domieszek uszczel­niających i zagęszczanie tynku w czasie jego wykonywa­nia. Do tynków wodoszczelnych należą tynki cementowe wypalane kategorii IVw. Tynk wo­doszczelny można również uzyskać dzięki dodaniu do zaprawy dodatków chemicznych w postaci kwasów tłusz­czowych i ich soli. wykonu­je się jako jednowarstwowe lub dwuwarstwowe. Tynki ciepłochronne wykonuje się, aby poprawić izolacyjność ścian. Do zapraw, z których wykonuje się te tynki używa się lekkich kruszyw, np. żużla paleniskowego lub wielkopiecowego. Jeśli zasto­sowano żużel paleniskowy, to spoiwem powinno być wapno lub gips, gdyż z cementem tworzy on pęczniejące związki niszczące tynk. Spoiwo cementowe jest stoso­wane do pozostałych rodzajów kruszyw. Tynki ciepłochronnne wykonuje się jako dwuwarstwowe o grubości 3-5 cm. Tynki chroniące przed promieniowa­niem wykonuje się w gabinetach rentgenowskich czy w pracowniach fizycznych. Wyprawy cienkopowłokowe W budynkach wznoszonych z elementów wielkowymia­rowych oraz z betonu monolitycznego wykonywanego w deskowaniach ślizgowych do wykończania ścian i su­fitów (ze względu na stosunkowo gładkie powierzchnie) stosuje się wyprawy cienkopowłokowe grubości 3^-H-6 mm. Wyprawy cienkopowłokowe można podzielić na tynki: z włóknistych zapraw plastycznych, pocienione, z suchych mieszanek tynkarskich. Wyprawy z włóknistych zapraw plas­tycznych są przede wszystkim stosowane do wykoń­czania elewacji. Mogą być również tynkami wewnętrz­nymi. Nanosi się je najczęściej mechanicznie za pomocą specjalnych pistoletów. Mogą być też nano­szone ręcznie, tak jak tynki zwykłe. Do wypraw z włóknistych zapraw plastycznych należą: Fibrofob WP, Fib-rofob WP-2 oraz Fibrofob BS. Do wy praw z suchych mieszanek tynkarskich należą m.in.: masy plastyczne o naz­wach Malix W oraz Malix Z, suche mieszanki Poltex i szpachlówka kazeinowo-mineralna. Masa tynkarska Malix W jest zaprawą dwuskładni­kową. Bezpośrednio przed użyciem miesza się ze sobą dwa składniki przygotowane fabrycznie. Tynki (wypra­wy) z powstałej masy nakłada się ręcznie lub mechani­cznie. Masa tynkarska Malix Z jest zaprawą trójskładniko­wą. Przed użyciem należy wymieszać składniki ze sobą. Tynki (wyprawy) z powstałej masy nanosi się ręcznie lub mechanicznie. Stosuje się ją na elewacje, m.in. do tynkowania budynków ocieplanych styropianem pokrytym siatką z tworzywa sztucznego lub włókna szkla­nego. Suche mieszanki tynkarskie Poltex stosuje się do wykonywania (mechanicznego) faktur grubości 2-3 mm na zewnętrznych i wewnętrznych powierzch­niach ścian monolitycznych i montowanych z wielko­wymiarowych elementów prefabrykowanych.

---