Akademia Górniczo - Hutnicza

Makroskopowe rozpoznawanie minerałów

Sprawozdanie z ćwiczeń

Laboratoryjnych

Grzesiuk Rafał

GIG II, Gr. I/1

Studia niestacjonarne, Kraków

Minerały skałotwórcze

Kwarc

Wzór chemiczny: SiO₂ - dwutlenek krzemu.

Układ krystalograficzny - trygonalny

Twardość - 7

Pokrój - izometryczny lub słupkowy;

Łupliwość - brak;

Rysa - barwa biała, ze względu na wysoką twardość trudna do uzyskania;

Przełam - muszlowy lub nierówny;

Barwa - bezbarwny, biały, szary, odcienie barwy żółtej, pomarańczowy, różowy, brązowopurpurowy, fioletowy, zielony, czarny; rzadko niebieski.

Połysk - szklisty, na powierzchni przełamu - tłustyl

Kwarc jest minerałem pospolitym na obszarze Sudetów i ich przedgórza. Duże kryształy znajdowano w pegmatytowych żyłach w granitach Karkonoszy i Strzegomia, dominował wśród nich kwarc dymny. W okolicach Szklarskiej Poręby występują żyły z ametystem.

Baryt

Wzór chemiczny : BaSO₄ + Ca, Sr

Układ krystalograficzny : rombowy; kryształy o pokroju tabliczkowym

Barwa : biały, szarawy, żółtawy do brunatnego, niebieski, zielony, czerwonawy

Rysa : biała

Połysk : szklisty, często tłusty lub jedwabisty

Twardość: 3-3,5

Łupliwość : doskonała i dobra w dwóch kierunkach

Przełam : nierówny, kruchy

Rozpuszcza się tylko w stężonym, gorącym kwasie siarkowym. Jest trudno topliwy.

W Polsce występuje w okolicach Boguszowa-Gorc, Na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, w okolicach Machowa i Tarnobrzega, w Dolinie Kościeliskiej (Tatry).

Syderyt

Wzór chemiczny: FeCO₃ - węglan żelaza

Układ krystalograficzny: trygonalny

Barwa: białóżółta, żółtobrunatna, brunatna, szara ...inne

Rysa: biała, jasnożółta

Twardość: 3,5 - 4,5

Łupliwość: doskonała

Przełam: muszlowy bądź nierówny

Połysk: szklisty czasami perłowy

W Polsce występuje w rejonie Częstochowy, Wielunia, w Górach Świętokrzyskich, na fliszu karpackim.

Biotyt

Wzór chemiczny: K(Mg,Fe,Mn)₃(OH,F)₂AlSi₃O₁₀ - zasadowy glinokrzemian potasu, magnezu, żelaza i manganu.

Układ krystalograficzny - jednoskośny

Twardość - 2,5 do 3

Łupliwość - doskonała, jednokierunkowa

Rysa - biała

Przełam - nierówny, blaszkowy

Barwa - brązowa, czarna; wietrzejąc uzyskuje barwę złocistą (kocie złoto)

Połysk - szklisty, perłowy

W Polsce występuje na Dolnym Śląsku, w Tatrach, na Suwalszczyźnie.

Dolomit

Wzór chemiczny: CaMg[CO₃]₂ - węglan wapnia i magnezu

układ krystalograficzny - trygonalny,

twardość - 3,5 - 4

barwa - biała, szara, żółtawa, bezbarwny

rysa - biała,

przełam - muszlowy

łupliwość - 3-kierunkowa, doskonała, zgodnie ze ścianami romboedru,

połysk - szklisty, czasami perłowy

W Polsce występuje w Tatrach (Dolina Białego, Dolina Chochołowska), w Górach Świętokrzyskich, na Dolnym Śląsku. Duże wystapienia są na Wyżynie Krakowsko - Wieluńskiej.

Muskowit

Wzór chemiczny: KAl₂(OH, F)₂AlSi₃O₁₀.- zasadowy glinokrzemian potasu i glinu

Układ krystalograficzny - jednoskośny

Twardość - 2 - 2,5

Łupliwość - doskonała, jednokierunkowa

Rysa - biała

Przełam - blaszkowy

Barwa - bezbarwny, różne zabarwienia

Połysk - perłowy

W Polsce duże kryształy są spotykane w pegmatytach w okolicach Dzierżoniowa, Strzelina, Szklar, Na Pogórzu Izerskim i w Tatrach.

Halityt

Wzór chemiczny: NaCl

Układ krystalograficzny: regularny

Twardość: 2

Łupliwość: doskonała trójkierunkowa

Rysa: biała

Przełam: muszlowy

Barwa: bezbarwny, czasem różne zabarwienia (biała lub szara)

Połysk: szklisty, słabnie po pochłonięciu wody

W Polsce złoża soli kamiennej znajdują się w Małopolsce (kopalnie w Wieliczce - zaprzestano wydobycia w 1996 r., Bochni - w likwidacji od 1990 r., od 1995 r. prowadzona jest działalność turystyczno-uzdrowiskowa i Baryczy - zakończono wydobycie w 1998 r.) na Kujawach (kopalnie w Inowrocławiu - wydobycie ok. 2,5 mln t rocznie i Ciechocinku, gdzie sól pozyskiwana jest metodą wypłukiwania solanki), a także we wschodniej Wielkopolsce w Kłodawie - obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną, wydobycie ok. 700 tys. t rocznie, oraz na Dolnym Śląsku w Sieroszowicach - wydobycie ok. 220 tys. t rocznie. Mniejsze, nieeksploatowane złoża, znajdują się pomiędzy Żorami i Rybnikiem, a także nad Zatoką Pucką, pomiędzy Łebą a Puckiem.

Gips

Wzór chemiczny: CaSO₄×2H₂O - uwodniony siarczan (VI) wapnia

Układ krystalograficzny: jednoskośny

Twardość: 2,3 do 2,4

Łupliwość: doskonała jednokierunkowa

Rysa: biała

Przełam: zadziorowaty, muszlowy

Pokrój: tabliczkowy, rzadziej słupkowy

Barwa: bezbarwny lub różne zabarwienia (biały, szary, różowy, miodowożółty)

Połysk: szklisty, perłowy, jedwabisty

Opal

Wzór chemiczny : SiO₂xnH₂O - uwodniony dwutlenek krzemu

Układ krystalograficzny: substancja bezpostaciowa, amorficzna

Twardość : 5-6,5

Barwa: biały, bezbarwny (hialit), wielość barw

Rysa : biała

Spójność : kruchy

Przełam : muszlowy

Łupliwość : brak

Połysk : szklisty, perłowy, woskowy

W Polsce - występują tylko nieszlachetne opale, głównie na Dolnym Śląsku (Nasławice, Jordanów k. Sobótki, Szklary), w Karpatach fliszowych, oraz w okolicach Zawichostu i Chełma Lubelskiego. Hialit pojawia się w szczelinach serpentynitów w Bystrzycy Kłodzkiej koło Świdnicy, towarzyszy nefrytowi w Jordanowie i bazaltom koło Jawora.

Augit

Wzór chemiczny - (Al, Ca, Fe, Mg, Ti)₂(Al, Si)₂O₆ - krzemian wapnia, magnezu, żelaza, tytanu, glinu

Układ krystalograficzny - jednoskośny

Twardość : 5,5 do 6

Łupliwość - wyraźna

Rysa - szarozielona

Przełam - muszlowy, wszystkie powierzchnie przełamu mają intensywny połysk.

Barwa - zielona, czarna, brązowa

Połysk - szklisty, woskowy

W Polsce występuje powszechnie na Dolnym Śląsku (w bazaltach, melafirach, diabazach i gabrach. Nawiercono go w okolicach Suwałk oraz na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (okolice Zawiercia, Myszkowa, Mrzygłodu).

Minerały rudne

Azuryt

Wzór chemiczny : Cu₃(CO₃)₂(OH)₂ - zasadowy węglan miedzi

Układ krystalograficzny : jednoskośny;

Barwa : ciemnoniebieski, lazurowy

Rysa : niebieska

Połysk : szklisty do ziemistego

Twardość: 3,5-4

Łupliwość : doskonała w jednym kierunku

Przełam : muszlowy, kruchy

W Polsce występuje w Górach Świętokrzyskich i na Dolnym Śląsku, w okolicach Lubina i Głogowa.

Pirotyn

Wzór chemiczny: FeS

Układ krystalograficzny: heksagonalny

Twardość: 4

Rysa: czarnoszara

Barwa: brązowomiedziowa ciemniejąca pod wpływem zmian powierzchniowych

Przełam: nierówny

Połysk: metaliczny

Łupliwość: wyraźna

W Polsce spotykany w gabrach i norytach Dolnego Śląska, w bazaltach okolic Lubania, granitach strzegomskich. W żyłach hydrotermalnych okolic Wojcieszowa, Miedzianki i Kowar oraz złożu arsenu w Złotym Stoku. Występuje też w okolicach Suwałk

Limonit

Wzór chemiczny: 2Fe₂O₃ • nH₂O

Układ krystalograficzny - zmienny

Twardość:- 5 do 5,5

Łupliwość - niemożliwa do określenia

Rysa - żółtobrązowa

Przełam - muszlowy, ziemisty

Barwa - żółtobrązowa, czarna

Połysk - ziemisty, półmetaliczny

W Polsce występuje w rejonie śląsko-krakowskim, w Górach Świętokrzyskich, na Dolnym Śląsku.

Galenda

Wzór chemiczny: PbS

Układ krystalograficzny: regularny

Barwa: szara, migotliwa, niekiedy z odcieniem niebieskawym na powierzchni świeżego przełamu

Rysa: ciemnoszara, czarna

Twardość; 2,5

Łupliwość: doskonała, trójkierunkowa (kostkowa)

Przełam; drobnomuszlowy

Połysk: silny, metaliczny

W Polsce jest to główny składnik złóż ołowiu rejonu śląsko- krakowskiego (Trzebinia, Jaworzno, Chrzanów, Olkusz, Bytom, Tarnowskie Góry). Spotykany także w Górach Świętokrzyskich (Miedzianka, Miedziana Góra, Chęciny, Łagów), w Tatrach - w tatrzańskich żyłach hydrotermalnych np. na Ornaku, na Dolnym Śląsku (m.in. w okolicach Świdnicy - Bystrzyca Górna, oraz Srebrnej Góry) oraz w szczelinach pokładów węgla kamiennego Górnego Śląska.

Sfaleryt

Wzór chemiczny - ZnS

Układ krystalograficzny - regularny

Twardość - 3,5-4

Łupliwość - doskonała, sześciokierunkowa

Przełam - muszlowy

Połysk - diamentowy

Barwa - bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego

Rysa - żółta

W Polsce - pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska - okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia, i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.

Hematyt

Wzór chemiczny: Fe₂O₃

Układ krystalograficzny: trygonalny

Twardość: 6 - 6,5

Rysa: wiśniowoczerwona, brunatno czerwona

Barwa: stalowoszary, czarna

Przełam: nierówny, drzazgowy

Połysk: metaliczny, matowy

Łupliwość: brak

W Polsce występuje na terenie Rezerwatu Archeologicznego Rydno (województwo świętokrzyskie, pomiędzy Starachowicami a Skarżyskiem-Kamienną) - co ciekawe był tu eksploatowany już od schyłkowego paleolitu, w okolicach Nowej Słupi (Góry Świętokrzyskie), w Tatrach, w Kotlinie Kłodzkiej, Górach Kaczawskich,

Piryt

Wzór chemiczny: FeS₂; siarka znajduje się na formalnym stopniu utlenienia -1 (zob. wielosiarczki)

Układ krystalograficzny - regularny

Twardość - 6,5

Łupliwość - brak

Rysa - czarna

Przełam - muszlowy

Barwa - mosiężnożółta, mosiężna, złota

Połysk - metaliczny

W Polsce występuje na Dolnym Śląsku, także w okolicach Strzegomia i Turoszowa, w G.Świętokrzyskich.

Malachit

Wzór chemiczny: Cu₂CO ₃ (OH)₂ + domieszki tlenków Ca, Zn, Si. - zasadowy węglan miedzi

Układ krystalograficzny: jednoskośny. Kryształy słupkowe lub igiełkowe

Barwa: zielony do ciemnozielonego

Rysa: jasnozielona

Połysk: diamentowy w kryształach, także szklisty lub matowy

Twardość: 3,5 - 4,5

Łupliwość: doskonała w jednym kierunku

Malachit występuje jako mineral wtórny, w strefach utleniania złóż kruszców miedzi, razem z azurytem i kuprytem.

Magnetyt

Wzór chemiczny: Fe₃O₄ lub FeO·Fe₂O₃

Nazwa chemiczna: Tlenek żelaza(II) i żelaza(III); tetratlenek triżelaza; tlenek żelazawo-żelazowy

Barwa: żelazistoczarna

Połysk: metaliczny, tłusty, matowy

Rysa: czarna

Twardość: 5,5-6,5

Przełam: muszlowy

Łupliwość: niewyraźny

W Polsce minerał ten występuje w Kowarach na Dolnym Śląsku, w Kletnie, okolicach Szklarskiej Poręby, spotykany jest w bazaltach okolic Złotoryi, w okolicach Suwałk.

Markasyt

Wzór chemiczny: FeS₂

Układ krystalograficzny: rombowy

Twardość: 6 -6,5

Rysa: zielonkawoczarna

Barwa: jasnożółta z odcieniem zielonkawym

Przełam: niewyraźny

Połysk: metaliczny

Łupliwość: wyraźna

W Polsce występuje w okolicach Turoszowa, Nowej Słupi, w Pomorzanach k. Olkusza, w kopalniach rudy miedzi (KGHM PM S.A.) k. Lubina

monokryształ gipsu

---