156 (2)

156 Wybory i prawo wyborcze

Granice dopuszczalnego różnicowania sytuacji prawnej partii uczestniczącym w wyborach należy zakreślać z powołaniem się na zasadę proporcjonalnej równcm szans. Jeśli natomiast chodzi o samych kandydatów, to należy stwierdzić, iż dopu>z-czalne jest takie zróżnicowanie ich sytuacji prawnej, które wynika z działania podmu -tów niepaństwowych (partii politycznych, innych podmiotów wyborczych). Niedi puszczalne byłoby zaś prawne uprzywilejowanie jednych kandydatów względem drugich. W jednym ze swych rozstrzygnięć (orzeczenie z 20 grudnia 1994 roku. K 8/94) Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z konstytucją przepisu wprowadzającego finansowe uprzywilejowanie posłów i senatorów poprzedniej kadencji, którzy zostali zarejestrowani jako kandydaci do Sejmu i Senatu w nowych wyborach. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że zaskarżony przepis wprowadził nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji prawnej kandydatów na posłów' (senatorów) i tym samym naruszył zasadę równości biernego prawa wyborczego.

C. Zasada bezpośredniości

148.    Zasada ta oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane, a więc objąć mandat obsadzany w drodze danego głosowania. Tym samym wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego.

Tak ujmowana zasada bezpośredniości dostarcza też wskazań negatywnych: wybory nie mogą być organizowane na zasadzie wielostopniowości (pośredniości), to znaczy w systemie, w którym wyborcy oddawaliby swoje głosy na elektorów, którzy następnie dokonywaliby właściwego wyboru. Klasycznym przykładem zasady pośredniości jest sposób wyboru prezydenta Stanów Zjednoczonych: najpierw we wszystkich stanach wyborcy wybierają - bezpośrednio - elektorów, potem owi elektorzy dokonują wyboru prezydenta. Trzeba jednak przypomnieć, że ponieważ w praktyce elektorzy głosują na kandydata tej partii, którą sami reprezentują, w momencie wyboru elektorów wiadomo już, kto zostanie prezydentem.

149.    Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku wymaga dochowania zasady bezpośredniości we wszystkich postępowaniach wyborczych (art. 96 ust. 2; art. 97 ust. 2: art. 127 ust. 1 i art. 169 ust. 2). Tym samym w Polsce nie znamy obecnie pośrednich wyborów organów państwowych lub samorządowych (z wyborów pośrednich - pod rządem konstytucji 1935 roku - pochodziło dwie trzecie składu Senatu: pozostałych senatorów mianował prezydent). System pośredniego wyboru władz jest natomiast typowy dla organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii politycznych i innych.

Pewną mcxiyfikacją zasady bezpośredniości była (w latach 1993-1997) w wyborach do Sejmu instytucja listy ogólnopolskiej, została jednak zniesiona przez ordynację z 2001 roku.

150.    Głosować można tylko osobiście, tym samym wykluczone jest głosowanie przez pełnomocnika lub też za pośrednictwem poczty, poczty elektronicznej (e-mail) czy innych podobnych technik. W doktrynie istnieje rozbieżność co do wymogu głosowania osobistego: czy należy go traktować jako element zasady bezpośredniości (i wtedy wymóg ten miałby rangę konstytucyjną), czy też jako odrębny problem z zakresu techniki głosowania, który powinien być pozostawiony w całości do ukształtowania przez ustawodawcę.