551177Q157492888736331817151 n

36__I. Teatr wśród społecznych i artystycznych praktyk performatywnych

Jako odmiany teatru plastycznego czasami traktuje się także sztukę akcji, happening i performance art, zaliczane przez Sławomira Świontka do widowiskowych form parateatralnych (Świontek 2000: 17). Happening (z ang. ‘wydarzenie, dzianie się’) to jedna z form działań parateatralnych polegająca na prowokowaniu zdarzeń (z ang. euent) za pomocą „wyjściowego” impulsu, który nie wiąże się z żadną określoną linią rozwojową następujących po nim wydarzeń. Nie chodzi bowiem o zbudowanie fabuły, lecz o otwarcie na przypadek. Happening kwestionuje tradycyjne granice czasu trwania spektaklu, nie zawiera teatralnej intrygi, nie jest też przeznaczony do ponownego odegrania. Jest serią czynności z przygotowanymi wcześniej lub zastanymi obiektami, mającą zazwyczaj wyłącznie plastyczne znaczenie. Jego początek i koniec często nie są wyraźnie określone. Nazwa „happening” pochodzi od Kighteen Happenings in Six Parts Allana Kaprowa, przeprowadzonego w Nowym Jorku w 1959 roku. Happening wywodzi się z dadaizmu, surrealizmu i sztuki przedmiotów gotowych, a bezpośrednio poprzedziły go działania japońskiej grupy Gu-tai i akcja Johna Cage’a w Black Mountain College (1952). Do czołowych przedstawicieli happeningu należeli m.in. Jean Jacąues Lebel, Jim Dinę, Wolf Vostell, a w Polsce — Tadeusz Kantor. Elementy happeningu występowały także w niektórych spektaklach Teatru 77 i Akademii Ruchu.

Bezpośrednim następcą happeningu jest performans (z ang. performance — ‘wykonanie, występ, przedstawienie’), którego powstanie datuje się na lata sześćdziesiąte XX wieku. Źródeł performansu upatruje się też w malarstwie gestu, futuryzmie i dadaizmie. Performans to akt jednorazowego, precyzyjnie zaplanowanego, ale jednocześnie niepowtarzalnego działania, w którym obecność artysty wykonującego pewne czynności stanowi „dzieło sztuki”. O ile autorzy happeningów byli nastawieni na aneksję zewnętrznego świata, o tyle performerzy polem eksploracji czynią głównie własne ciała i zmysły. W historii performansu można wyróżnić dwa okresy: klasyczny, przypadający na lata siedemdziesiąte XX wieku i pokrywający się w dużym stopniu z body arlem (Chris Burden, Vito Acconci, Marina Abramović i Ulay), choć obejmujący również spektakle muzyczne (Laurie Anderson, Meredith Monk), i autobiograficzny neoper-formans lat dziewięćdziesiątych (Annie Sprinkle, grupa Sędzia Główny, Arti Grabowski). Przestrzeń performansu — zdaniem Andree Hayum — bardziej przypomina charakterem „przestrzeń roboczą” niż dekoracje teatralne, zaś performerzy z założenia unikają „struktury dramatycznej i psychologicznej dynamiki tradycyjnego teatru czy tańca”, by skupić się na „działaniach podkreślających cielesną obecność i fizyczny ruch” (za: Carlson 2007: 171).

Wśród zjawisk łączonych z teatrem plastycznym są również spektakle multimedialne, wykorzystujące nowe sposoby przekazywania ob-