Choroby lasu0031 jpeg

Drewno szerokostoiste - łakomy kąsek dla patogenów korzeni

i zasiedlanie przez pasożytnicze grzyby. Jest to wynik niedostatecznej zasobności gleb w materię organiczną w postaci łatwo przyswajalnych kompleksów mineralnych, niewłaściwego składu mikrobiologicznego organizmów glebowych oraz ograniczonej aktywności procesów glebotwórczych. W drzewostanach na ubogich siedliskach (słabych klas bonitacji) mechanizmy funkcjonowania obiegu materii i przepływu energii są zdeformowane, co prowadzi do jednostronnego użytkowania zasobów' - często kończącego się ich wyczerpaniem.

Z drugiej jednak strony, fakt wzrostu drzew' w gorszych warunkach siedliskowych, np. sosny na piaskach wydmowych, nie zawsze wyraża się obniżoną kondycją zdrowotną czy żywotnością tych drzew'. W pełni realizują one swoje potencjalne możliwości życiowe, wyznaczone cechami genotypowymi - przyrastają, kwitną, wydają potomstwo. Warunki środowiskowo powodują natomiast, że nie osiągają one takich parametrów czy cech hodowlanych, jakie uzyskałyby, rosnąc np. na siedlisku boru mieszanego świeżego. Na przykład u pięćdziesięcioletnich sosen rosnących na glebach piaszczystych Lubelszczyzny pierśnica osiąga 58%, wysokość 71%, zaś przyrost miąższości 50% wartości ocenianych u sosen rosnących w lepszych warunkach (w' tym samym wieku) na terenie RDLP Gdańsk. Mimo to, rozwój takich drzewostanów jest optymalny, zaś drzewa niejednokrotnie cechuje wyższa odporność na choroby infekcyjne niż w drzewostanach rosnących w lepszych warunkach. Wytwarzane drobnosłoiste, zwarte drewno o przewadze komórek drewna późnego oraz o dużej zawartości związków' żywicznych nie sprzyja infekcji i rozwojowi patogenów. Sosna czy świerk rosnące w korzystniejszych warunkach troficznych, na przykład na glebach porolnych czy na bogatych siedliskach lasowych, wytwarzają drewno szerokosłoiste, o mniejszej spoistości strukturalnej komórek. Jest ono wskutek tego łatwiej penetrowane i rozkładane przez grzybnię groźnego patogena korzeni - ko-rzeniowca wieloletniego (Heterobasidion annosum), sprawcę huby korzeni.

Chorobą przemysłową nazwano stan uszkodzenia drzew i drzewostanów' na skutek oddziaływania przemysłowych zanieczyszczeń powietrza. Bezpośredni wpływ dwutlenku siarki, tlenków' azotu, ozonu, fluorków, węglowodorów', metali ciężkich może wywoływać nieodwracalne uszkodzenia anatomiczne, zmiany intensywności fotosyntezy, oddychania oraz pobierania i transportu asymilatów, wody i soli mineralnych. W koronach drzew stan taki wyraża się redukcją łub utratą aparatu asymilacyjnego, deformacjami liści i igieł, zmianami ich zabarwienia, uszkodzeniami korzeni i zanikiem mikoryz. Zaburzenia te mogą prowadzić do zmniejszenia aktywności fitohormonów' (auksyn, cytoki-nin) i podwyższenia poziomu inhibitorów wzrostu (giberelin), co w konsekwencji wyraża się zmniejszeniem przyrostów rocznych i wytwarzanej biomasy. Następuje również obniżenie tolerancji drzew' na niskie temperatury i suszę, wzrasta podatność na infekcje grzybowe i bakteryjne oraz na zasiedlanie przez owady.

Niekorzystny wpływ przemysłowych zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby, prowadzący do zasiedlania drzew' przez tzw'. owady nękające, a także do zamierania drzew i drzewostanów jest powszechnie znany. W wyniku takich właśnie oddziaływań nastąpił regres jodły w latach siedemdziesiątych, zamarcie drzewostanów świerkowych (Góry Izerskie), a często nawet zanik procesu lasotwórczego. Powstawały pustynie industrio-geniczne czy specyficzne układy nazwane kiedyś industrioklimaksem z wybitnym udziałem trzcinnika (okolice Puław, Świerklańca). Tradycyjne metody hodowlane, bez odtwarzania struktur gleby i jej mikrośrodowiska oraz działań z zakresu inżynierii ekologicznej, okazują się w takich sytuacjach nieskuteczne.

Jednakże drzewostany wzrastające od początku w w'arunkaeh oddziaływania imisji przemysłowych, zwłaszcza niskich stężeń, cechuje swoisty cykl życiowy. Jest on zniekształcony, inny niż w „normalnych” walonkach środowiska leśnego, ale jednak realizowany zgodnie z kodem genetycznym poszczególnych jego składowych. Na przykład u pięćdziesięcioletnich sosen rosnących w warunkach oddziaływania imisji przemysłowych w' regionie katowickim pierśnica osiąga 64%, wysokość 81%, zaś przyrost miąższości 48% wartości ocenianych u wspomnianych poprzednio sosen na terenie RDLP Gdańsk. Tworzy się specyficzny ekosystem leśny, zaś zachodzące w nim procesy ekologiczne zmierzają do wytworzenia możliwie optymalnych w' tych warunkach układów. Las taki jest w^r gruncie rzeczy z fitopatologicznego punktu widzenia nie mniej „zdrowy” niż rosnący w^r optymalnych warunkach środowiska, bez zagrożeń biotycznych - choć inny W ochronie lasu znane jest pojęcie chorób łańcuchowych, opisujących zmiany kondycji drzewostanów pod wpływem kolejno występujących w nich sekwencji przyczynowo-skutkowych. Szczegółowo opisanych zjawisk powstających kolejno w'wyniku oddziaływania czynników' pogodowych, działalności owadów i grzybów⁷ jest wiele. Wśród nich wymienić można następujące:

• osłabiająca drzewo susza na terenie północnej Polski w 1947 r., po której masowo wystąpiła brudnica mniszka (do 1951 r.). Jej żer wyeliminował świerk ze składu drzewostanów' świerkowo-sosnowych, Następnej wiosny podniósł się poziom wody gruntowej i w' drzewostanach sosnowych nastąpiło wzmożone wydzielanie posuszu bez udziału cetyńców (wypadło tradycyjne ogniwo łańcucha), lecz z kolei z udziałem szkodników' -

63