Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 25

Proces formowania się zeznań SwiadMio

że wiedz}' o tym, jak takie zachowania mogą zdradzać, że oszukujący zmyśla na poczekaniu swoją wypowiedź.’’⁹

Dlaczego wychwycenie kłamstwa nie jest proste? Przede wszystkim dlatego, żc do przeanalizowania jest bardzo dużo jednocześnie otrzymywanych informacji różnej natury, które konkurują ze sobą o uwagę obserwatora. Charakterystyczne jest to, że większość ludzi najwięcej uwagi skupia na najmniej godnych zaufania źródłach — słowach i mimice. Kłamca nie jest w stanie kontrolować wszystkich swoich zachowań maskując nieszczerość, stara się zapanować nad tym, co uważa za najchętniej obserwowane. Dlatego dobiera słowa, odpowiednio ję wyważając, bo wie, że głównym źródłem przekazu jest mowa i ludzie przede wszystkim koncentrują się na tym, co inni mówią. Poza tym, świadek odpowiada za to, co powiedział, a nie za gesty, mimikę czy brzmienie głosu, a i najłatwiej jest fałszować posługując się słowami. Drugim elementem, na jaki-kłamiący zwraca uwagę, jest wyraz twarzy. Twarz jest bowiem głównym miejscem ujawniania się emocji. Patrząc na twarz wiemy, czy! ktoś nas słucha, odbieramy sygnały o tym, jakie emocje towarzyszą wypowiadanym kwestiom, skupiając się na treści i mimice najmniej uwagi poświęcamy głosowi i ciału. Kłamstwu towarzyszą także objawy fizjologiczne związane z napięciem emocjonalnym: zmiany w ciśnieniu krwi, sposobie oddychania, w częstotliwości przełykania, intensywności pocenia się, rozszerzanie źrenic czy odruchy skórne.^⁰

Tak jak to już zaznaczono, żaden z tych objawów samodzielnie niei oznacza kłamstwa, a nawet występując w zespołach o cechach tych nie można wprost powiedzieć, że stanowią kryteria kłamstwa. Są to bowiem jedynie wskazówki możliwości występowania fałszu. Rodzi się Więc kolejne pytanie, jakie są kryteria wiarygodności zeznań świadków. Co powinien brać pod uwagę organ procesowy oceniając zeznania, by oprzeć orzeczenie na prawdziwych ustaleniach faktycznych, uwzględniając fakt, że wartość zeznania wynika z jego wiarygodności?

P. Ekman, KfamsJiw..., cp. cif., s. 74 ^,w Tamże, S.105in.

5.2. Kryteria wiarygodności

Odbieranie zeznań zawsze jest aktem komunikacji interpersonalnej, w którym występuje świadek, jako nadawca komunikatu; przekaz, będący treścią zeznań; kanał komunikacji oraz odbiorca przekazu — czyli organ procesowy przeprowadzający przesłuchanie. Wiarygodność zeznania zależy więc od oceny wszystkich tych czynników. Przeanalizujmy je pokrótce.

Pierwszym elementem jest wiarygodność nadawcy, a zatem osoby zeznającej. Do cech nadawcy zalicza się jego zdolności do spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania, wiek, pleć, poziom rozwoju intelektualnego, stan zdrowia, cechy osobowości, normy moralne, światopogląd, wykształcenie, pochodzenie społeczne oraz dotychczasowy tryb życia.²⁴¹ Pamiętać jednak trzeba, że indywidualne cechy świadka mogą być uznane jedynie za jeden z wielu elementów procesu szacowania wiarygodności zeznania i to nie najważniejszy. Obserwacja świadka nie może być podstawą oceny wiarygodności zeznania, trudno bowiem rozstrzygnąć, jaki udział w ocenie ma ogólne wrażenie, jakie robi zeznający, a w jakim stopniu ocena ta jest wynikiem świadomie zastosowanych kryteriów. Może bowiem dochodzić do sytuacji, że ogólnie prawdomówna osoba w konkretnej sprawie złoży fałszywe zeznania i odwrotnie, ktoś mało uczciwy zeznaje prawdę. Takie zastosowanie ogólnej wiarygodności świadka może prowadzić do błędnych rozstrzygnięć co do wartości zeznania. Niemniej jednak stosunkowo często psychologowie mówiąc o wiarygodności zeznania tak naprawdę analizują cechy świadka.^2,2

Interesującym wydaje się ustalenie, jakimi kryteriami posługują się praktycy oceniając wiarygodność osoby zeznającej. W przeprowadzonej wśród sędziów i prokuratorów ankiecie pytano, czym kierują się respondenci oceniając wiarygodność świadka oraz jakiego świadka uznają za wiarygodnego. W pierwszym przypadku podany był katalog odpowiedzi, przy czym można było zakreślać dowolną ich liczbę. Ponad połowa ankietowanych (55,2%) stwierdziła,

^łłl W. Kołakowska, B. Lach, Psychologiczne..., op. cii., s. 30.

^},s M. Draheim, Jak psychologowie oceniają wiarygodność zeznań świadków, CP 1995,1.1, nr 3, 5.162-163.

143