Scan (1)

458 Cr. II.: XII. Wzory wpływu

od władzy pozbawienia ich możliwości zdobywania środków egzystencji poprzez pracę zawodową). Ludzie zajmujący wysokie pozycje w hierarchii władzy cieszyć się mogą niewielkim prestiżem (boss polityczny i potężny gangster stanowią tu przypadki najbardziej stereotypowe).

Krótko mówiąc, pozycje zajmowane w biernie hi i klasowej, władzy i prestiżu zwiększają potencjał wpływu, lecz nie determinują jego faktycznego zakresu.

Zmienne są nie tylko podstawy wpływu wywieranego na innych ludzi, ale również i&gofoimy. Wpływ może zatem przybierać formy następujące¹:

przymusu (sita. gwałt):

dominacji (rozkazy bez groźby użycia siły);

manipulacji (kiedy cele osoby wywierającej wpływ nie są sformułowane wprost); wyjaśniania (kiedy przedstawienie alternatywnych kierunków działania wpływa na późniejsze zachowania);

wzorów do naśladowania (kiedy osoba wywierająca wpływ nie zdaje sobie sprawy z tego, że interakcja spowodowała zmianę późniejszych zachowań lub postaw innych ludzi); porady (stanowiącej opinie i zalecenia, ale nie rozkazy) oraz

wymiany (kiedy każda z osób otwarcie przekształca sytuację tak, aby skłonić drugą stronę do podjęcia zachowań określonego rodzaju).

W omawianych tutaj badaniach interesował nas przede wszystkim wpływ występujący w postaci wyjaśniania i porady oraz wzoru do naśladowania. Nie zajmowaliśmy się natomiast pośrednią formą wywierania wpływu poprzez poczynania rynkowe, polityczne i inne o charakterze administracyjnym, mające istotne konsekwencje dla wielkiej liczby ludzi. Przedmiotem naszych badań były jednostki, których duży wpływ osobisty manifestuje się w kontaktach z innymi ludźmi.

XIII

Samospelniające się proroctwo²

VY pracach rzadko poza społecznością akademicką czytywanych W. I. Thomas, król amerykańskiej socjologii, wielokrotnie formułował twierdzenie o podstawowym znaczeniu dla nauk społecznych: „Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi'’. Gdyby twierdzenie to i jego implikacje były szerzej znane, więcej ludzi lepiej rozumiałoby zasady funkcjonowania społeczeństwa amerykańskiego. Choć nie ma ono rozmachu i precyzji twierdzenia Newtona, jest równie istotne, ponieważ można je z pożytkiem zastosować do wielu, jeśli nawet nie większości, procesów społecznych.

Twierdzenie Thomasa

„Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi” - stwierdził Thomas. Podejrzenie, że uchwycił on tutaj sprawę niezwykle istotną, stanie się jeszcze silniejsze, kiedy weźmiemy pod uwagę, że to samo w zasadzie twierdzenie było wielokrotnie formułowane przez badaczy o zdyscyplinowanych i wnikliwych umysłach na długo przed Thomasem.

Kiedy się przekonamy, iż tak skądinąd różne umysły, jak groźny biskup Bossuet w swojej namiętnej, siedemnastowiecznej obronie katolickiej ortodoksji; ironiczny Mandeville w osiemnastowiecznej alegorii pełnej paradoksów na temat ludzkiego społeczeństwa; krewki geniusz Marks w swojej rewizji Heglowskiej teorii zmiany społecznej; inspirujący Freud w pracach, które chyba bardziej niż wszystkie inne z tamtego okresu zmodyfikowały nasze poglądy na człowieka oraz dogmatyczny, czasem tylko rozsądny erudyta, profesor z Yale William Graham Sumner, który, jak Karol Marks, „żyje” z klasy średniej - kiedy więc stwierdzimy, że to mieszane towarzystwo (a wybrałem zaledwie kilku z o wiele dłuższej listy znakomitości) zgodne jest co do słuszności i wagi twierdzenia Thomasa, uznamy z pewnością, iż zasługuje ono również na naszą uwagę.

Na co zatem zwracają uwagę Thomas i Bossuet, Mandeville, Marks, Freud i Sumner?

1

Por. H. Goldhamer, E. A. Shils Types of power and status, s. 171-172. Ponieważ autorzy ci zajmują się wyłącznie analizą władzy, uwzględniają jedynie przemoc, dominację i manipulację. Patrz także K. Davis A conceptual analysis ofśtratification, s. 319, który do form wpływu dodaje „wymianę”.

2

Opublikowane po raz pierwszy w: „Antioch Review” Summer 1948.